ОҚУ МАҚСАТЫНА СӘЙКЕС МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІН ТҮРЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫ

Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Қарасу ауданы білім беру бөлімінің Ключевой жалпы білім беретін мектебі» КММ

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі, педагог-зерттеуші

Карбузова Мейрамкуль Туяковна

ОҚУ МАҚСАТЫНА СӘЙКЕС МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІН ТҮРЛЕНДІРУ ЖОЛДАРЫ

Еліміздің білім беру саласында білім алушылардың оқу жетістігін сырттай бағалау мақсатында функцоналдық сауаттылықта оқу сауаттылығы, математикалық сауаттылық, жаратылыстану ғылыми сауатылығы бойынша бағаланады. Сондықтан мектептің алдында тұрған міндеттердің бірі – білім алушылардың оқу сауаттылығын дамыту, білім сапасын көтеру. Оқу сауаттылық – бұл оқушы оқу мен жазу дағдыларын өмірде пайдалана алуы қажет. Яғни адам баласының жан-жақты сауатты болуы қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түсуіне және тезірек бейімделіп, әрі қарай дамуына жол ашады.

Халықаралық PISA және PIRLS зерттеулерінде оқу сауаттылығы деп оқушының жазбаша мәтіндерді және олардың рефлексияларын түсіну, мазмұнын өз мақсаттарына жету үшін пайдалану, білім мен бар мүмкіндіктерді дамыту, қоғам өміріне белсенді араласу қабілетін түсіну ұсынылады. "Сауаттылық" сөзі оқушылардың әрі қарайғы жоспарларын жүзеге асыру құралы ретінде оқуды игерудегі табыстылықты білдіреді: білім алуды жалғастыру, жұмысқа дайындық, жұмысқа қатысу және қоғам өмірі.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінде оқушылардың танымдық құндылықтары жоғары деңгейде дамиды: жан-жақты дүниетанымы, ойлауы, көзқарасы, тілге деген құрметі, жалпы адамзаттық құндылықтары мен зияткерлігі қалыптасады. Осы қасиеттерді дамытуда мұғалім оқушыға қолайлы жағдай жасайды. Білім алушылар әр сыныпта оқу мақсаттарына сай түрлі стильдегі мәтіндермен жұмыс жасай алуы қажет, ойын жүйелі жеткізіп, сұрақтарға толық әрі нақты жауап бере алуы, түрлі ресми құжаттарды толтыра алу біліктілігі болуы тиіс. Оқушы өздігінен кітаптардан, оқулықтан, анықтама, энциклопедия, басқа да жазба мәтіндерден, интернет-ресурстардан қажет ақпаратты іріктеп ала алуы өте маңызды. Осы аталған білік-дағдыларды дамыту үшін мәтінмен жұмыс біртіндеп оқушының жас ерекшелігіне сай ретімен жүргізіледі.

Функционалдық сауаттылықтылықты дамытуда мәтінді сауатты оқуға үйрету, оқу мақсатына қарай стратегия мен тактиканы дұрыс таңдай білу, тілдік механизмді үнемі жетілдіріп отыру қажет. Қазақ тілі пәнінде оқу сауаттылығына негізделген мәтіндер төрт дағды бойынша жүзеге асады:

Тыңдалым және айтылым дағдысы:

• берілген ақпаратты түсіну;

• негізгі идеяны және түрлі жағдайлар тұрғысынан мәтіндегі көптеген көзқарастарды анықтау;

• тыңдалған материалдарға жауап беру;

• жасырын мәнді анықтау;

• қоғамдық және іскерлік жағдайлардығы тіл мәдениетін түсіну және іске асыру; - тыңдаушылардың назарын аудару үшін әдеби тәсілдерді пайдалану; - мультимедия ресурстарын пайдалана отырып, сөйлеу және тыңдау.

Оқылым дағдысы:

• жазбаша ақпараттарды түсіну;

• мәтіннің негізгі идеясы мен құрылымын анықтау;

• мәтіндегі лексиканың ерекшеліктерін түсіну;

• сұрақтарды тұжырымдау және бағамдау;

• мәтіннің түрлері мен стилін анықтау;

• әртүрлі оқылым стратегияларын пайдалану; - түрлі ақпарат көздерінен қажетті ақпаратты алу; - мәтіннің салыстырмалы талдауын жасау.

Жазылым дағдысы:

• өз көзқарасын білдіре отырып мәтін жазу;

• тиісті стильді пайдалана отырып, алуан түрлі тақырып бойынша мәтін жазу; - жоспар құру;

• өзіндік стильде мәтін құру;

• тыңдалым, оқылым және аудиовизулды материал мазмұнынының үдесінен шығу үшін шығармашалық түрде жазап жазу;

• түрлі жанрда мәтін құру;

• мәтіндерді салыстыру;

• мәтіндерді түзету және түрлендіру;

• оқырманның қызығушылығын оятып, оны сендіру үшін жазу; - эссе жазу.

Қазақ тілі оқулықтарында баланың оқу сауаттылығын дамытуға негізделген әртүрлі мәтіннің оқулықтарында баланың оқу сауаттылығын арттыруға негізделген мәтіннің түрлері берілген. Олар: «тұтас мәтіндер», «диксритті мәтіндер» немесе «жадағай мәтіндер», «аралас мәтіндер», «құрмалас мәтіндер». Оқу сауаттылығында мәтіннің қомақты бірліктерін қамтыған мәтіндер «тұтас мәтіндер» болып табылады. Тұтас мәтіндер өзара сабақтасқан сөйлемдерден тұрады. Тұтас мәтіндерге сипаттама (көркем және техникалық), баяндау (әңгіме, есеп беру, репортаж), түсіндіру (пікір, қорытынды, талдау) жатады.

• «Дискритті мәтіндер» немесе «жадағай мәтіндер» кесте, графиктер, диаграмма сияқты мәтіннің ақпараттық бірліктерінен тұратындықтан, басқа оқу дағдыларының әрекеттерін талап етеді.

• «Аралас мәтіндер» «тұтас» және «дискритті мәтіндердің» ерекшеліктерін білдіреді. Аралас мәтіннің вербальды және бейвербалды элементтері бір-бірін толықтырып тұратын сөз және сөзсіз көрсетілген элементтер арқылы ерекшеленеді. Сол сияқты көптеген ақпараттық мәтіндер презентациялық форматта әзірленеді.

• «Құрамдас мәтіндер» мағына ғана емес, формат жағынан да әрқайсысы бір-біріне тәуелсіз әртүрлі (бірнеше) мәтіндерден құрастырылады. Мұндай мәтіндер өзінің мағыналық жағына байланысты және ойды толық аяқтап, мәтіннің диагностикалық мақсатын анықтайды.

Тұтас мәтін:

Мейірімді бала

Қытай жұртында ескi заң бар, бiреудi алдағандығы мойнына түскен кiсiнiң қолын кесе-тұғын. Бiр төре осындай iспен күнәлi болып, әлгi айтылған жазаны беруге тұрғанда, күнәлi төренiң жас қыз баласы әкем үшiн жауап беремiн деп, мәлiм болды. Қызды патшаға алып келiстi.

– Тақсыр, патшам, – дедi қыз, – менiң әкем жазаға лайық болғаны рас, соның үшiн қолынан айрылуы керек болды, мiнекей, тақсыр, әкемнiң қолы, – деп өзiнiң қолын көтердi. – Бұл қол да менiң жазықты болған атамның қолы, бiрақ мұнымен бала-шағаларын асырауға шамасы келмейдi. Бұйырыңыз, тақсыр, осы нашар қолын кесiп, жұмысқа жарап, бала-шағаларын асырайтын қолын атама қалдыруға.

Патша баланың мұнша атасына мейiрiмдiлiгiне рақымы келiп, төренiң күнәсiн кештi дейдi.

Тұтас емес мәтіндер басқа оқу дағдыларын талап етеді, себебі мәтіннің ақпараттық бірліктерінен, яғни кесте, графика, диаграммалардан тұрады. (1-сурет)

1-сурет

Аралас мәтіндердің ерекшелігі мәтіннің ойын өзара толықтырып тұратын вербалды және вербалды емес элементтерден тұрады. Қазіргі өптеген ақпараттық мәтін таныстырылымдық форматта болады, мысалы, веб парақшалар, журналдар және т.б. (2-сурет)

Алматы қаласының климаттық жағдайы

Алматыда континенттік климат қалыптасқан. Климаттық жағдайы — желсіз тымық ауа-райы және ауа қабаттарының тау аңғарлары арқылы төмен қарай ығысумен ерекшеленеді. Ең ыстық айлар — Шілде мен Тамыз. Ең суық ай — Қаңтар. Орташа жылдық температурасы шамамен 10 °С кұрайды, қаңтардың орташа температурасы шамамен - 4.7 °С, ал шілдеде +23.8 С°. Аяз қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяз 67 күн болады — желтоқсаның 19-і басталып, ақпанның 23-і аяқталады. Ыстық күндер температурасы 30 С° дейін — 36 күн болады. Жылы мезгілде шамамен 600-650 мм жауын-шашын жауады.

Алматы ауа райы
Көрсеткіш	Қаң	Ақп	Нау	Сәу	Мам	Мау	Шіл	Там	Қыр	Қаз	Қар	Жел	Жыл
Абсолюттық максимум, °C	18,2	19,0	28,0	33,2	35,1	39,3	43,4	40,5	38,1	31,1	25,4	19,2	43,4
Орташа максимум, °C	0,7	2,2	8,7	17,3	22,4	27,5	30,0	29,4	24,2	16,3	8,2	2,3	15,8
Орташа температура, °C	−4,7	−3	3,4	11,5	16,6	21,6	23,8	23,0	17,6	9,9	2,7	−2,8	10
Орташа минимум, °C	−8,4	−6,9	−1,1	5,9	11,0	15,8	18,0	16,9	11,5	4,6	−1,3	−6,4	5,0
Абсолюттық минимум, °C	−30,1	−37,7	−24,8	−10,9	−7	2,0	7,3	4,7	− 770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Осы аптаның ең үздік материалдары Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ