Тақырыбы: «Оқушылар
арасындағы құқық бұзушылықты алдын
алу»
Құқық
бұзушылық — қоғамға зиян келтіретін және заң бойынша жазаланатын
қоғамға қарсы әрекет. Бүгінгі
таңда қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі — балалар мен
жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу, кәмелетке
толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол
бермеу. Бала
тәрбиесінде мектептегі мұғалімдерден бөлек, ата-аналардың да рөлі
жоғары. Сондықтан, «Тәрбиесіз
берілген біл, адамзаттың қас жауы» тәмсілінің маңызы әрдайым
жоғары.
Қоғамның алдында тұрған
басты міндеттердің бірі – балалар мен жасөспірімдер арасындағы
құқық бұзушылықтың алдын алу, кәмелетке толмағандар арасындағы
қылмыстың өсуіне жол бермеу. Бұл — күн тәртібінен түспейтін
көкейтесті мәселелердің біріне айналып
отыр.
Қоғам үшін ең бастысы –
тәуелсіздік, адам үшін бас бостандығы және уайым қайғысыз өмір.Оның
кепілі – заңдылық.Тәуелсіздік төрімізден орын алған қоғамымыздағы
ең басты құндылық – адам бостандығы. «Адам құқығы, бала құқығын
қорғаудан басталады» Міне, адамның шыр етіп жерге түскен минутынан
бастап, оны өмірін, денсаулығын, тыныштығын қорғап отырған заң
бар.
Балалар, ересектер сияқты,
негіз қалаушы: сыйлау, қол тигізбеу және адамзаттық абыройын сақтау
құқықтарына ие, сондай-ақ Адам құқықтарының жалпыға ортақ
декларациясы мен Азаматтық және саяси, экономикалық, әлеуметтік
және мәдени құқықтар туралы Халықаралық пактіде көзделген заң
тарапынан да тең қорғау көрсетілуіне
құқылы.
Қазақстанның қолдануында
іс-әрекеттер жасаудың белгілі құқықтық негізі – Балалар құқықтары
туралы Конвенция бар, дегенмен, нақты міндеттемелерге келер болсақ,
жалпы алғанда мемлекет, әлеуметтік қызметтер, құқық қорғау
органдарының ресми тұлғалары, қоғам, БАҚ, отбасы тарапынан
күннен-күнге тиісті жауапкершілікпен қарауы байқалмай
келеді.
Қазақстан Республикасы
Қылмыстық Кодексіне сәйкес кәмелетке толмаған баланы ата-анасының
немесе осы міндет жүктелген басқа адам, сонымен қатар педагог
немесе оқыту, тәрбиелеу, емдеу не кәмелетке толмаған баланы
қадағалау міндеттелген басқа да мекеменің қызметкері тәрбиелеу
жөніндегі міндеттерін атқармағаны немесе жөнді атқармағандығы үшін
шара қолдануды қамтиды.
Еліміз бойынша соңғы
жылдары сот шешімімен балаларын бағып-қағу міндеттерін орындамаған
үшін, саны мыңнан асқан ата-ана ата-аналар құқығынан айрылды,
сонымен қатар, ата-аналар әкімшілік және қылмыстық жауаптылыққа да
тартылып жатыр.
Балаларға, әсіресе
кішкентай балаларға зорлық-зомбылықтың үй, отбасы ішінде көрсетілуі
көзге түсе қоймағандықтан, көп жағдайда мойындалмайды. Соңғы
жылдары БАҚ-та балаларға қауіп-қатер сыртта жүргенде бөгде адамдар
тарапынан төнеді деген жалған пікір қалыптастыру үрдісі
байқалуда.
Адам құқықтары жөніндегі
қазіргі бар құқықтық құжаттар негізгі мәні балалық проблемасы болып
табылатын, осы проблемаларға қатысты талқылануы мүмкін өзінің
жиынтығында үлкендер қалай қорғалса, балаларды да солай қорғауды
қамтамасыз етуге бағытталған. Мектеп арасындағы балалар объектісі
болатын дене жарақаттары мен басқа да адамгершілікке жат және
қадір-қасиетін қорлайтын қарым-қатынас ұзақ уақыт сақталып келеді
және белгілі бір шыдамды қоғамда осы күнге дейін сақталып келеді,
олай болса, БҰҰ Баланың құқықтары жөніндегі комитеті, атап
айтқанда, «балалар мектеп табалдырығын аттай отырып, өздерінің
адамдық құқықтарын жоғалтпайды» деп атап
көрсетті.
Сондай-ақ зорлық-зомбылық,
дәлірек айтқанда, зорлық-зомбылықтың әр түрлі түрлері
мұғалім/оқушыларға қатысты оқу орнына, білім деңгейіне және т.б.
тән, мектепте қандай да бір ерекше феномен ретінде
қадағаланбайтындығын атап өткен жөн, ол қоршаған жағдайларға, атап
айтқанда, экономикалық, әлеуметтік, саяси факторларға, отбасындағы
жағдайға байланысты болмай отыр, зорлық-зомбылықтың (оның әр түрлі
нысандарының) пайда болуы ретінде де, оны ескерту ретінде де
жәрдемдесуі мүмкін. Сондықтан зорлықтың түрлі нысандарының пайда
болу себептері туралы мәселеге мектептің ерекше түпмәтіні ретінде
қарауға болмайды, өйткені керісінше оны талдау үшін интербелсенді,
жүйелі көзқарас қажет. Мектеп арасындағы шеңберден тыс
зорлық-зомбылық проблематикасын қараған кезде мектеп тыйым салған
мектепте жүзеге асырылатын алдын алу немесе қуғын-сүргін шаралары
шығады деп түсінуді білдіреді және мұның зорлықты тудыратын
экономикалық, әлеуметтік, отбасылық және мәдени проблемалардың
түп мәтінінен толық үзіп алынуына
қарай болмашы ғана қызығушылықты білдіруі
мүмкін.
Мемлекет қызметі мен
отбасыларды мемлекеттік қолдау бала отбасында және одан тыс тап
болатын зорлық көру қаупін мұқият және жан-жақты бағалау негізінде
жүзеге асырылуға тиіс.
Құқықтық сана құрамындағы
құқықтық психологиядан басқа құқықтық идеология да жатады, яғни ол
қоршаған ортаны психологиялық тұрғыдан ұғынудан гөрі
ғылыми-теориялық белгі және шындықты меңгеру деңгейіне сәйкес
келеді.
Құқықтық сана – бұл
қоғамның, құқықтық қатынастардың қоғамдық өмірінің көрінісі,
қоғамдық сананың, әлеуметтік топтардағы және жеке тұлғаның құқықтық
пікірлерінің мәні мен рөлі. Құқықтық сана – құқық туралы мағына
және іс-жүзіндегі құқық пен ойлардың бағасы; құқықтағы қажет ететін
өзгерістер туралы ойлар, яғни құқықтық сана бұл объектінің
көрінісінің нәтижесі ғана емес, ол сондай-ақ объектіге және
мемлекеттік барлық жүйесіне әсер етуші құрал болып
табылады.
Идеологиялық тұрғысында
және идеология арқылы барлық әлеуметтік топтардың, класстардың,
халықтарды, мемлекеттің, әлемдік бірлестіктердің қажеттіліктері мен
мүдделерін табуға болады. Әрине жеке индивидуалдық элементі
құқықтық шындықтың көрінісінің идеологиялық түрінде де; сол немесе
басқа идеологиялық доктрина жеке адамдармен құрылып, қалыптасады.
Ол адамдар: ғалым-философтар, қоғамдық-саяси қызметкерлер, олар
соңында құқық және мемлекеттің толық жүйелі көрінісінің санасында
қол жеткізіледі.
Бірақ, құқықтық идеология
айтарлықтай құқықтық психология, құқықтық сананың дәрежесі мен
сипаты бойынша асып түседі. Егер құқықтық психология құқықтық
құбылыс арқылы жоғарғы-сезімді аспектілерге сай сыртқы әсерге
фиксирленсе, онда құқықтық идеология әлеуметтік сана, құқық
табиғатының мәнін айқындауға тырысады. Ол сондай-ақ, әдеттегідей,
аяқталған мәдени-тарихи философия және догма түрінде көрсетуге
тырысады.
Шын құқықты түсінудің
тәсілдері ретінде құқықтық идеологияның үлгілері болып келесілер
табылады: құқықтық Гегельдік философиясы; мемлекет және құқықтың
табиғи құқықтық, позитивтік, марксистік доктринасы; көптеген
қазіргі кездегі құқықтану консепциялары. Бұдан басқа құқықтық
идеологияны кеңінен “қолдану” сферасы – құқықтық психологияға сая
стихиялық – бұқаралық жеке адамдар қатынастары емес, ал толықтай
әлеуметтік бірлестіктердің қажеттіліктері мен мүдделерін айқындауға
бағытталған институцияландырылған топтар: класстар, саяси
партиялар, қоғамдық қозғалыстар, мемлекет, мемлекетаралық
бірлестіктер.
