«Қағаз ақшалар және олардың айналу заңдылықтары»

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

«С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті» КеАҚ

«Есеп және қаржы» кафедрасы

«Ақша, несие, банктер» пәнінен

«Қағаз ақшалар және олардың айналу заңдылықтары» тақырыбында

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Орындаған:

Топ:

Тексерген:

Астана 2024

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Қағаз ақшалар қазіргі қаржы жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады, құнды айырбастау мен сақтауды жеңілдетуде шешуші рөл атқарады. Олар есеп айырысу, төлем жасау және байлық жинақтау үшін кеңінен қолданылатын валюта түрі. Алайда олардың тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін олардың айналымын реттейтін тиісті заңнаманың болуы қажет.

Бұл курстық жұмыстың мақсаты қағаз ақша айналымына қатысты заңдар мен нормативтік актілерді және олардың экономикаға әсерін қарастыру. Осы мақсатқа жету үшін қағаз ақшаның дамуының тарихи контекстіне талдау жүргізіліп, олардың айналысы туралы заңнаманың негізінде жатқан негізгі ұғымдар мен қағидаттар айқындалады, осы саладағы мемлекеттер алдында тұрған негізгі проблемалар мен міндеттер айқындалады және қарастырылады.

Негізгі назар қағаз ақшаны шығару, айырбастау және айналыстан шығарудың негізгі қағидаттарын зерделеуге, сондай-ақ заңдардың қаржылық тұрақтылық пен экономикалық өсімге әсерін талдауға бағытталатын болады. Сонымен қатар, осы саланы реттеу тәсілдерінің айырмашылықтары мен ұқсастықтарын анықтау үшін әртүрлі елдердегі қағаз ақша заңнамасына салыстырмалы талдау жүргізілетін болады.

Зерттеу мақсаты:

Бұл курстық жұмыстың мақсаты қағаз ақшаның қаржы жүйесі мен экономикаға тигізетін әсерін түсіну үшін олардың айналысын реттейтін заңдар мен нормативтік актілерді оқып үйрену.

Зерттеу міндеттері:

• Қағаз ақшаның дамуының тарихи аспектілерін және олардың айналысын реттейтін заңдылықтарын талдау.

• Қағаз ақша заңнамасының негізінде жатқан негізгі ұғымдар мен принциптерді анықтау.

• Қағаз ақшаларды шығару, айырбастау және айналыстан алудың негізгі принциптерін қарастыру.

• Фиат валютасы заңдарының қаржылық тұрақтылыққа және экономикалық өсуге әсерін зерттеу.

• Осы саланы реттеу тәсілдеріндегі айырмашылықтар мен ұқсастықтарды анықтау үшін әртүрлі елдердегі қағаз ақша туралы заңнамаға салыстырмалы талдау жүргізу.

• Қағаз ақша айналысы бойынша заңнама саласында мемлекеттер тап болатын негізгі проблемалар мен қиындықтарды анықтау.

• Ағымдағы үрдістер мен қиындықтарды ескере отырып, қағаз ақша заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар беру.

Бұл міндеттер зерттеудің белгіленген мақсатына қол жеткізуге және қағаз ақша заңнамасының маңызды аспектілерін талдауға көмектеседі.

Нәтижесінде, бұл жұмыс қағаз ақшаның қазіргі экономикадағы рөлін тереңірек түсінуге және олардың тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған заңнаманы дамытудың негізгі тенденцияларын анықтауға мүмкіндік береді.

«Қағаз ақшалар және олардың айналыс заңдылықтары» тақырыбы қазіргі әлемде келесі себептерге байланысты өте өзекті болып қала береді:

1. Қаржы технологиясының эволюциясы: цифрландыру және финтех секторының дамуы дәуірінде қағаз ақша айналысы қаржы жүйесінің маңызды аспектісі болып қала береді. Олардың айналымы туралы заңдарды зерделеу дәстүрлі және цифрлық қаржы құралдарының өзара әрекеттесуін түсінуге көмектеседі.

2. Жаһандану және халықаралық сауда: Қағаз ақша трансшекаралық операциялар мен халықаралық сауда үшін пайдаланылады. Олардың айналымын реттейтін заңдарды түсіну қаржылық қауіпсіздік пен жаһандық экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін маңызды болып отыр.

3. Қаржылық тұрақтылық: Экономикалық дағдарыстар мен қаржылық тұрақсыздық жағдайында қағаз ақша айналымын дұрыс реттеу қаржылық тұрақтылықты сақтаудың және жағдайдың одан әрі нашарлауына жол бермеудің маңызды құралына айналады.

4. Жаңа қиындықтар мен тенденциялар: Уақыт өте келе, криптовалюталар, реттеудегі өзгерістер және т.б. сияқты қағаз ақшаның айналымына әсер етуі мүмкін жаңа қиындықтар мен тенденциялар пайда болады. Олардың айналысына қатысты заңдарды зерттеу қаржылық жағдайды бейімдеуге көмектеседі. жүйелерді жаңа жағдайларға.

5. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау: Fiat ақша туралы заңдар сонымен қатар алаяқтық, жалған ақша жасау және қаржылық қылмыстардың басқа түрлерінің алдын алу арқылы тұтынушылардың мүдделерін қорғауға бағытталған.

Осы факторларды ескере отырып, қағаз ақша айналысы туралы заңдарды зерттеу қазіргі заманғы қаржы жүйесін түсіну және оның тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін өзекті және маңызды болып қала береді.

ҚАҒАЗ АҚШАНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

1. Қағаз ақшаның пайда болуы және дамуы

Қағаз Ақша – атаулы құны бар ақша белгілері, яғни айналыста толымды ақшаны алмастыратын құн белгілері. Оны мемлекет өзінің шығыстарын жабу үшін шығарады. Қ. а. асыл металдармен қамтамасыз етілмеген, асыл металға айырбасталмайды және ұсақталмайды. "Монета" ( лат. money) ұғымы бізге Ежелгі Римнен келді. Латын тілінен аударғанда "ескертуші" немесе "кеңесші" деп аударылатын. Плутос құдайы байлық, ақша билігіне ие болды. Дәл осы құдайдың ғибадатханасының жанында монеталар жасау шеберханалары болды. Бұл шеберханалардың өнімдері монеталар – ақша деп аталды, ағылшын тіліндегі "money" сөзінен, ақшаның жалпы атауы шыққан. Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің дамуындағы бірден-бір шарт және өнім болып табылады.

Тауар – бұл сату немесе айырбастау үшін жасалынған еңбек өнімі. Адам еңбегінің өнім, оны өндірушілердің белгілі қоғамдық қатынастарын тудыра отырып, тауар формасын қабылдайды. Заттардың тауарға айналуы ақшаның пайда болуындағы объективті алғышарттарды құрайды. Бірақ кез-келген зат тауар құны өз сатып алушының тапраса немесе қоғам тарапынан мойындалмаса, онда оны дайындауға кеткен уақыттың рәсуә болғаны, мұндай бұйым тауарлық формаға ие емес, өйткені оның қоғамға қажеті шамасы. Сондықтан да әрбір тауар қажеті тұтыну құның алу құрамы бола отырып, өзінің өндірушісіне қатынасы бойынша айырбас құны ретінде көрінеді. Айырбас құн тауарлардың өзінен бөлініп шыққан және олар мен бірге өз бетінше өмір сүретін тауар, ол ақша.

Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде көрінеді. Оның құны жасырын түрде болады және тек қана ақшаға теңестіру жолымен табылады. Тауарлар және ақшалар бір және осы тауар формасының нақты қарама-қарсы жақтары бола отырып, айырбас процесінде бір-бірін табады және өзара бір-біріне суысады.

Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір тауарға кездейсоқ айырбасталуы барысында, айырбас құнның жай немесе кездейсоқ формалары қолданылады. Мысалы: 1 балта – 5 құмыра, 1 қой – 1 қап бидай және т.б.

Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айырбасталатын тауар-барлық басқа тауарлардың бір-бірімен өзара айырбасталу құралы бола бастады. Осыдан келіп, құнның толық немесе кең көлемдегі формасынан жалпы құндық формасына жасырып түрде өту басталды. Бірақ оның ролі бір тауарға оның бекітілмеген еді. Біртіндеп жалпы құндық эквивалент ролін белгілі бір тауарлар көптеп атқара бастады және осы тауарлар ақша деп аталынды. Құнның жалпы құндық формасы ақша формасына айналды.

Қағаз ақшаның пайда болуы мен дамуы - көптеген кезеңдерден және өзгерістерден өткен қызықты оқиға. Міне, процестің қысқаша шолуы:

Ежелгі Қытай: Қағаз ақшаның тарихы ежелгі Қытайдан басталады. Біздің заманымыздың 7 ғасырында Қытай банкноттарды айырбас құралы ретінде пайдалана бастады. Бұл вексельдер тұт қабығынан жасалған және белгілі бір мөлшерде металл алтын немесе күміс төлеуге уәде ретінде пайдаланылған.

Еуропадағы орта ғасырлар: Еуропадағы орта ғасырларда саудагерлер мен банкирлер вексельдерді – болашақта белгілі бір ақша сомасын төлеуге уәде беретінін көрсететін құжаттар шығара бастады. Бұл вексельдерді қазіргі банкноттардың ізашарлары деп санауға болады.

Банкноталар: 17-18 ғасырларда коммерциялық банктер мен орталық банктер шығарған алғашқы банкноталар пайда болды. Бұл банкноттар ұсынылған жағдайда иесіне алтын немесе күміс төлеуге банктердің уәделері болды.

Fiat Money-ге көшу: 19 ғасырда көптеген елдер алтын мен күмісті пайдаланудан қағаз ақшаға – бағалы металдар түріндегі қолдауы жоқ және толығымен эмитентке сенімге негізделген ақшаға көшті. Қағаз ақша дүние жүзінің көптеген елдерінде негізгі айналыс құралына айналды.

Осылайша, қағаз ақшаның дамуы ежелгі Қытайдағы қарапайым вексельдерден қазіргі заманғы банкноттар мен күнделікті өмірде қолданатын банкноталарға дейінгі ұзақ және қызықты жолдан өтті.

2. Қағаз ақша айналысын реттейтін заңдар мен ережелердің эволюциясы

Ақша – жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар онда барлық басқа тауардың құны бейнеленеді және оның делдал ретінде қатысуменен тауар өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз жасала береді.

Жалпыға бірдей – эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға бекітілген. Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті, оның табиғи қасиеті емес. К.Маркс айтқандай «Табиғат ақшаны жаратпайды. Алтынға бұл қасиет қоғаммен берілген». Ресей ХІХ ғ. 20-жылдарында алтын өндіруден бірікті орында болды. Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кезде адамзатты толғандырды. Бұнымен ежелгі уақыттарда алхимиктер еңбектенді. Ежелгі Египетте жалған алтын құймалары табылған. «Ақша - зат емес, ол – қоғамдық қатынас».

Ақша - өндіру мен болу процестерінде адамдар арасындағы белгілі бір экономикалық қарым-қатынастарды көрсететін, тарихи даму үстіндегі экономикалық категория болып табылады.

Экономикалық категория ретінде ақшаның мәні оның үш қасиетінің бірігуімен көрініс табады.

• жалпыға тікелей айырбасталу;

• айырбас құнының дербес формасы;

• еңбектің сыртқы заттық өлшемі;

Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген материалдық құндылықтарға ақшаны айырбастау мүмкіншілігінің бар екендігін көрсетеді. Қазір жекешелендіру процестерінің жүруімен байланысты, жалпыға тікелей айырбастау формасында ақшаны пайдаланудың көлемі едәуір кеңілді.

Ақшаның айырбас құнының дербес формасы реттеуі пайдалану тауарларды тікелей өткізуімен байланысты емес. Ақшаны бұл формада қолдау жағдайлары олар несие беру, бюджеттің кірістерін қарыздық берешектерді өтеу мемлекеттік бюджеттің кірістерін қалыптастыру, өндірістік және өндірістік емес шығындарды қортындылау, Ұлттық банктің несиелік ресурстарды басқа банктерге сатуы және т.б.

Еңбектің сыртқы заттың өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің, олардың ақша көмегімен өлшенуі мүмкін құнын анықтау арқылы көрінеді.

Жекелеген елдердің ішінде алтын айналысы жоқ. Төлем, айналыс және қорлану құралы болып, алтын белгілері – қағаз, және несие ақшалар қызмет атқарады. Бірақ та алтын дүниежүзілік ақша болып қалып отыр десек, онда ол жалпыға бірдей эквивалентті білдіреді. Қағаз ақша айналымын реттейтін заңдар мен ережелердің эволюциясы тарихи, экономикалық және саяси өзгерістермен тығыз байланысты. Міне, осы эволюцияға қысқаша шолу:

Шығу тегі және алғашқы заңдар: Қағаз ақша тарихының басында олардың айналысын реттейтін заңдар қарапайым болды және көбінесе бақылау мен сапа стандарттарын шығарумен шектелді. Мысалы, ежелгі Қытай императорлары банкноттарды шығару және жалған ақша жасауды жазалау ережелерін белгіледі.

Банк секторының дамуы: Банк секторының дамуы және орталық банктердің пайда болуымен қағаз ақша айналымын реттейтін күрделі және арнайы заңдар пайда бола бастады. Бұл заңдар қорлар, шығарындылар лимиттері, айырбастау тәртібі және т.б. туралы ережелерді қамтыды.

Стандарттау және мемлекеттік бақылау: 19 ғасырда көптеген елдер стандартталған банкноттар мен монеталарды енгізді, сонымен қатар ақша айналымына мемлекеттік бақылауды күшейтті. Бұған орталық банктерді құру, ақшаның құқықтық мәртебесіне қатысты заңдарды белгілеу және оны қолдан жасау үшін айыппұлдар кірді.

Дүниежүзілік соғыстар мен экономикалық дағдарыстардың әсері: Дүниежүзілік соғыстар және экономикалық дағдарыстар уақыты қағаз ақша айналысы туралы заңдардың өзгеруіне әкелді. Мысалы, АҚШ-тағы Ұлы Депрессия кезінде банк секторын реттеуге және қаржы жүйесін тұрақтандыруға бағытталған заңдар қабылданды.

Ағымдағы тенденциялар: Қазіргі уақытта валюталық заңдардың эволюциясы технологиялық инновациялардың, халықаралық интеграцияның және экономиканың өзгеретін қажеттіліктерінің әсерінен дамуын жалғастыруда. Бұл сандық төлем жүйелерін реттеуді, сондай-ақ қаржылық қылмыс пен жалған ақша жасаумен күресу стратегияларын әзірлеуді қамтиды.

Осылайша, қағаз ақша айналымын реттейтін заңдар мен нормативтік актілердің эволюциясы қаржы жүйесіндегі және жалпы қоғамдағы күрделі өзгерістерді көрсетеді. Олар ақша қатынастарының тұрақтылығы мен сенімділігін қамтамасыз етуге бағытталған және уақыттың өзгермелі жағдайлары мен сын-қатерлеріне бейімделген.

Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын, тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы, ретіндегі әлеуметтік – экономикалық маңызының белгілі бір жағынан мінездейді. Ақша бес түрлі қызмет атқарады құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және қазына жинау құралы, дүниежүзілік ақша.

Құның өлшемі қызметі тауар өндірісі жағдайында туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретіндегі қабілеттілігін білдіреді, бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің жеке құны бар тауар ғана, құн өлшемі бола алады. Мұндай тауар болып өндіруіне қоғамдық еңбек жұмсалған, құнды құрайтын алтын саналады. Яғни, бұл қызмет толық құнды ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі-ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен құрылған құнды көрсетеді. Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет емес, себебі еңбек өнімін теңестіру ойша орындалады.

Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып табылады. Ақшаның өз бағасы болмайды, олардың құны өздерімен анықталуы мүмкін емес. Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға деген қатынасын көрсетеді. Бірақ тауардың бағасын анықтау үшін баға масштабы қажет. Металл ақша айналысында мемлекет заңды түрде баға масштабын тұрақты етіп ұстады. Металдық салмақтық санын ақыны бірлігіне бекітті. Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің арасында едәуір айырмашылық бар. Құн өлшемі мемлекетке тәуелді емес ақшаның экономикалық қызметі болып табылады. Ал баға масштабы заңды сипатқа ие бола отырып, мемлекет билігіне тәуелді және құнды емес тауар бағасын көрсету үшін қызмет етеді.

Айналыс құрамы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:

• тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы,

• оны идеалды ақшалар емес нақты (қолма-қол) ақшалар орындайды,

• ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын болғандықтан, оны нағыз ақшалыр емес (алтын) оны ауыстырушылар – ақша белгілері орындайды.

Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы негізінде, яғни өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасымен анықталады. Қанша дегенмен бір ақша бірлігі бір – несие тауар мөлшеріне қызмет ететін болғандықтан, ақша айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті саны сонша аз болады. Еге ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса, онда бұл олардың құжатсыздануын, яғни инфляцияға алып келеді.

ҚАҒАЗ АҚШАНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ

2.1 Қағаз ақша дегеніміз не?

Қағаз ақша – бұл елдің орталық банкі немесе басқа қаржы институттары шығаратын және айналыс және жинақ құралы ретінде пайдаланылатын банкнот немесе вексель түріндегі ұлттық валютаның нысаны.

525тг - Сатып алу

Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Материал жариялау Сертификатты жүктеу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Тізімді көру