Қазақ халқының бала тәрбиесінде алатын орны

Қазақ халқының бала тәрбиесінде алатын орны

Қазақ халқының бала тәрбиесі ғасырлар бойы қалыптасқан рухани құндылықтар мен дәстүрлерге негізделген. Қазақ халқы ұрпақ тәрбиесін ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі ретінде қарастырып, оған ерекше мән берген. Ұлтымыздың салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, мақал-мәтелдері мен өсиеттері бала тәрбиесінде айрықша орын алады.

Отбасының рөлі

Қазақ халқында бала тәрбиесі ең алдымен отбасыдан бастау алады. Отбасы – баланың алғашқы білім ошағы, алғашқы тәрбие беретін орта. Қазақтарда «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деген нақыл бар. Бұл сөздер ұрпақ тәрбиесінің негізгі мақсатын – балаға жақсы өнеге көрсету арқылы оларды дұрыс жолға бағыттауды меңзейді. Отбасы мүшелері – ата-ана, ата-әже, аға-апа – барлығы бірдей балаға үлгі болып, оған тәрбие береді.

Халық педагогикасы

Қазақтың халық педагогикасы бала тәрбиесінің негізгі қағидаларына бай. Ол балаларды ізеттілікке, адамгершілікке, еңбексүйгіштікке баулу мақсатында көптеген әдіс-тәсілдерді қолданған. Мәселен, бесік жыры, ертегілер, аңыз-әңгімелер, мақал-мәтелдер арқылы қазақтар балаларына мейірімділік, үлкендерге құрмет, шыншылдық пен әділдік сияқты қасиеттерді сіңірген.

Қазақ ертегілерінде жиі кездесетін батырлар мен дана кейіпкерлер – баланың үлгі тұтатын бейнелері. Олар балаларды батылдыққа, ержүректікке және адалдыққа тәрбиелейді. Бала қазақтың ұлттық ойынын ойнап, ән мен күй тыңдап, ұлттық киім киіп, салт-дәстүрлерді үйреніп өседі.

Ата-ананың міндеті

Қазақ халқының дәстүрлі қоғамында ата-ананың бала алдындағы жауапкершілігі өте жоғары болған. «Бала – адамның бауыр еті», «Балалы үй – базар» деген сөздер баланың ата-ананың өміріндегі ерекше орнын білдіреді. Ата-ана баланы материалдық жағынан қамтамасыз етіп қана қоймай, оны дұрыс адам етіп тәрбиелеуге, оның жан-дүниесін байытуға да жауапты. Әсіресе, әке мен ананың рөлі ерекше. Әке – отбасының тірегі, тәртіп пен әділдіктің үлгісі болса, ана – мейірімділік пен қамқорлықтың символы.

Жеті атаға дейін тәрбие беру

Қазақ дәстүрінде ерекше орын алатын қағидалардың бірі – жеті атаға дейінгі туыстық байланысқа мән беру. Бұл тәрбие жүйесі арқылы балаларға өз ата-бабаларының тарихын, олардың өмір салтын білуге үйретіледі. Ата-бабаларын құрметтеу, үлкендерді сыйлау сияқты қасиеттер осыдан туындайды. Баланы жас кезінен бастап туыстық қатынастарға мән беріп, бір-біріне қамқор болуға, ағайын-туыс арасындағы сыйластықты сақтауға баулу – қазақы тәрбие негізі.

Қазақ халқының бала тәрбиесіндегі ұстанымдары рухани құндылықтарға, ізгілікке және адамгершілікке негізделген. Отбасындағы тәрбие, халық педагогикасы және салт-дәстүрлер – осының барлығы қазақ халқының бала тәрбиесінде ерекше орын алады. Ұрпақ тәрбиесі – ұлт болашағының кепілі, сондықтан қазақ халқы баланы дұрыс тәрбиелеуге әрдайым зор көңіл бөлген.

Искакоа Бану Сергазиевна