Қазақ музыка әдебиеті

Сабақтыңтақырыбы: Домбыра дастан

Мақсаты:            Оқушыларды халық музыкасын, мәдениетімен өнерін түсініп,

                              Бойына сіңіре білуге дағдыландыру.

 Коррекциялық: Оқушылардың таным қызметін түзету, ой-өрісін

                              жетілдіру, эмоциялық-ерік саласын түзету;

 Дамыту:              Ырғақты сезіну, биік дыбысталуд ыесту, музыканы

                              Еске сақтау қабілетін дамыту;

Тәрбиелік:        Оқушы бойына музыкалық тәрбие қалыптастыру мен қатар,

Адам өміріндегі музыканың әсерін оқушы бойына музыка

Тілімен жеткізу;

 Сабақтүрі:         Аралас сабақ

 Көрнекілік құралдар: Аңыз кейіпкерлерініңде коративтік бейнесі,

                                       карточкалар, күйтаспа, музыкалық аспаптар, плакат.

          Сабақ жоспары:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Өткен сабаққа шолу

3. Жаңа сабақ:

а) Домбыр атуралы аңыз

б) Сергіту сәті

в) Музыкалық сауат ашу

г) Музыка тыңдау

Жаңа сабақты бекіту

4. Қорытындылау

4. Үй тапсырмасы беру

 Сабақтың өту барысы:

 I. Ұйымдастыр укезеңі.

 а) Оқушылармен сәлемдесу.

б)  Психологиялық әзірлік.

Балалар сәлемдескеннен  Қазақстан Республикасының Мемлекеттік

Ән ұранын орындайды.

Мұғалім: Оқушылар, біздер қандай әнді орындадық?

Оқушылар: ҚР Мемлекеттік Ән ұранын.

— Жақсы, балалар, Ән ұранды білу–әрбір азаматтың міндеті, сол себепті біздер әр сабақтың басында Әнұранды орындаймыз.

— Енді, балалар, денелеріңді көтеріңкі ұстап, дауыс жаттықтыруға

әзірленіңдер:

1. а, о, ү әріптерін созып дауыстап айту;

2. ля-ля-ля – буындарын қысқа әуенмен жылдам қайталап айту.

Дауысқа жаттығу жасалған соң, хор мен«Ән сабағы»әні орындалады.

 1.Өткен сабаққа шолу:

Балалар, енді біздер өткен сабаққа шолу жасаймыз.

М: — Әндегенімізне?

О:  — Әндегеніміз–музыкалықшығарма.

М: — Әннедентұрады?

О:  — Әнмузыкажәнесөздентұрады.

М: — Әнқандайтақырыптажазылады?

О:  — Әртүрлі. Мысалы: Отан, ана, мектеп, т.б.

М: — Ал, күйдегенімізне?

О: — Күйдемузыкалықшығарма, әнменсалыстырғанда, оныңсөзі

болмайды.

-Ендеше, балалар, бүгінгібіздіңжаңасабағымыздыңтақырыбыосыкүй

орындалатын  музыкалық аспапқабайланыстыболмақ.

 III.         Жаңасабақ

Тақтад ақазақтың ұлттық музыкалық аспаптарының суреттері ілулі тұрады.

Оқушылар, біз бүгін сабағымызда қазақ халқының ұлтты қмузыкалық а)     (Жаңасабақтыңтақырыбыайтылып, мақсаттарыментаныстырылады.)

аспаптарымен, соның ішінде домбыра аспабымен танысатын боламыз.

Қай ұлт болмасын өзінің ұлттық музыкалық аспаптары болады. Музыкалық

аспап белгілі бір ұлттың музыкалық өнерін насихаттаушы құрал болып табылады.

Қазақ халқының музыкалық аспаптарысан алуан. Біздің ерте заманда өмір сүрген ата-бабаларымыз аспапты ойлап тауып, қолдан жасап ойнай білген екен.Ең алғаш пайда болған аспаптар – домбыр ажән еқобызаспабы. Уақыт өтекелеаспаптыңбасқатүрлерідешығабастайды: сыбызғы, үскірік, тоқпақ, дауылпаз,

сазген, жетіген, сырнай, сазсырнайжәнет.б.

Халықарасындакеңінентарағанеңтанымаласпап–домбырааспабы. Домбырадаәртүрлімузыкалықшығармаларорындалады. Ән, күй, терме, жыр, толғау, тіптіклассикалықшығармалардыдаорындауғаболады.

Бұрынеларасынданебірәнші, жыршыларменкүйшілерөмірсүрген. Олареларалап, домбыраментойлардаәнсалып, халықтыңкөңілінкөтерген. Жаугершіліксоғыскездеріндедомбырадантөгілгенкүйадамғарухберіп, еңсесінкөтергенекен. АтыаңызғаайналғанержүрекбатырМахамбеттедомбырадаәнсалып, күйтартабілген. Ал ұлыкүйшілер, күйөнерініңнегізінқалағанҚұрманғазы,Дина, Дәулеткерей, Тәттімбеттердің домбыра аспабында ойнау шеберлігі туралы сөзбасқа. Әлемнің екінші ұстазы Әбу Насыр Әл-Фараби домбыра аспабында ойнаған. Ол музыканы адам жанын тәрбиелеуге арналған құрал екендігін айтып кеткен. Домбыра аспабы, бір сөзбен айтқанда, қазақхалқыменбіргежаралғандепайтуғаболады. Қазіргізамандабұласпаптаойнаудыарнайыоқуорындарындаүйретеді.

Қазіргідей ғылым мен техника дамыған заманда, домбыра–ұлттық болмысты бейнелейтін символ, ұлттық музыка өнерінің жаршысы болмақ.

 Домбыраның құрылымы

Домбыра негізгі үлкен үш бөліктен тұрады:

шанағы(кеудесі), мойны  және басы;

-Шанақта дауыс шығаруға арналған ойық, үлкен тиек және ішекті тартып

Тұратын түйме орналасқан ;

-Мойын пернелерге бөлінген;

-Басында ішекті тартып бұрауға арналған екі құлақ бар. Құлаққа екі шеек тағылады. Құлақ домбыраның  күйін келтіруші роль атқарады.

Балалар, енді осы домбыра аспабында ойналып қаралы қайғыны естірткен күй туралы аңызды тыңдаңыздар.

Аңыз күй «Ақсақ құлан»

Ертеде ел билеген Хан өмірсүріпті. Бір күні оның жалғыз баласы әкесінің тілін алмай, құлан аулауға шығады. Құлан аулап жүріп, хан баласы ұзап кеткенін байқамай қалады.

Біршама уақыт өтеді. Жазық далада бір топ құлан жайылып жүр. Хан баласының атқан оғы үйірді бастап жүрген басшы құланды жаралайды. Жараланып ызаланған құлан аңшығ ақарсы шауып келіп, баланы теуіп өлтіреді. Хан бір сұмдықтың болғанын сезіп, баласы туралы жаман хабар әкелген адамның көмейіне қорғасын балқытып құйдырамын деп уәде береді. Халық не істерін білмей қиналады. Сол кезде елге танымал күйші келіп, домбыраны алады да, бір күйді ойнай жөнеледі. Күйді тыңдаптотырғанда, аңшылық көрініс, ашулы құландардың шабысы, хан баласының өлімі көз алдыңыздан өтіп жатады. Хан болған жағдайды түсінеді. Күйші болған жағдайды күй арқылы жеткізеді. Хан берген уәдесінен таймас үшін өзіне қайғылы хабар жеткізген домбыраға қорғасын ертіп құйдырады… Міне,күй құдіреті деп осыны айт!

Домбыраның шанағындағы ойық осылай пайда болған екендеседі.

Міне, балалар, қазақ халқының ұлттық музыкалық аспабы–домбыра туралы айтылараңызда, шертілер сырда өте өп. Бізбүгінсабақтаолтуралыбіразмағлұматалдық.

Енді осы күйдітыңдапкөрейік. Күй«Ақсаққұлан»депаталады.

(Үнтаспаданкүй тыңдалады.)

б) Сергітусәті:       «Кімжылдам?» ойыныойналады. Үшоқушы тақтаға

шығыпқағазданқиылыпәзірленгендомбырасуретініңқиылған

бөлшектерінендомбыраны  құрастырады.

в) Музыкалықсауаташу:  Балаларбіздерөткенсабақтарданоталардыңжазылуынүйренгенбіз. Бүгінсолноталардықайталайотырып До-мажор(C-dur) гаммасындауыстапайтыпүйренеміз.

Оқушыларарнайыәзірленгенсауыттытақтағаноталардыорналастырады.

-До-дан басталыпкелесі –до-ғадейінқатарласқандыбысқатарын  До-мажоргаммасы депатаймыз. Кезкелгенәнді, музыкалықшығарманықағазбетінетүсіруүшіносыноталардыпайдаланамыз.

г) Музыка тыңдау: ҮнтаспаданТүркештің«Көңілашар»күйіойналады.

-Балалар, күйдіңмінезіқандай?

-Көңілді.

-Жоғарыдатыңдалған«Ақсаққұлан»күйіқайғылыболса, бұлкүйкерісіншекөңілдіекен. Күйдіңтақырыбыда, мінезідеәртүрліболатынынадәлел–осы.

• IY. Жаңасабақтыбекіту

• Қандайқазақұлттықаспаптарынбілесіңдер?

• Еңкеңінентаралғанмузыкалықаспапқалайаталады?

• Домбырааспабыныңқұрылымынатаңдар.

• Домбырада не орындалады?

• Аңызкүйқалайаталады?

• «Ақсаққұлан»мен«Көңілашар»күйініңайырмашылығынеде?

• Жетінотаданқұралғанмузыкалықдыбыстардыңқатарынедепаталады?

• Y. Қорытындылау

     Балалар, біз бүгін сабақта ұлттық музыкалық аспаптардың ішінде ең танымалдомбырамен таныстық, музыкалық сауатымызды дамыттық. Ендісабақ соңында Ы.Алтынсариннің«Кел, балалар, оқылық»әнінорындаймыз.

1. YI. Үйгетапсырма беру

Ән репертуарын қайталау