ҚАЗАҚСТАНДА САПАНЫ БАСҚАРУДА СТАТИСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРДІҢ ПАЙДАЛАНУ БАРЫСЫ

ҚАЗАҚСТАНДА САПАНЫ БАСҚАРУДА СТАТИСТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕРДІҢ ПАЙДАЛАНУ БАРЫСЫ

Қойшыбай Бекнұр Ерболатұлы

Аңдатпа. Мақалада Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану барысы қарастырылған. Тарихи шолу мен қазіргі жағдайға сүйене отырып, осы дамып келе жатқан саланың алдында тұрған артықшылықтар мен қиындықтар қарастырылады. Мақалада сонымен қатар оқуды жақсарту мүмкіндіктері мен инновациялық тәсілдерді қоса алғанда, болашақ дамулар талқыланады. Зерттеу нәтижелері сапа менеджменті және метрология мамандары үшін, сондай-ақ стандарттау және сапа саласындағы саясаткерлер үшін пайдалы болуы мүмкін.

Кілттік сөздер: статистикалық әдістер, сапа менеджменті, Қазақстан, метрология, прогресс, қиындықтар, перспективалар.

Сапа менеджменті әлемдік нарықта өнімдер мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін заманауи экономикада шешуші рөл атқарады. Бұл тұрғыда статистикалық әдістер процестерді талдау мен бақылаудың тиімді құралдарын қамтамасыз ететін сапаны басқару стратегияларының құрамдас бөлігіне айналады. Көптеген басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да сапаны басқаруға статистикалық әдістерді енгізудің өзіндік тарихы, өзіндік қиындықтары мен болашағы бар. Бұл мақалада біз Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану барысын зерттей отырып, оның тарихи тамырына, қазіргі жағдайына және даму перспективаларына назар аударамыз. Сапаны басқарудағы статистикалық әдістердің маңыздылығын қазіргі өнеркәсіпте асыра бағалау мүмкін емес. Олар компаниялар мен ұйымдарға деректерді жүйелі түрде талдау мүмкіндігін береді, бұл олардың өндіріс немесе қызмет көрсету процестеріндегі проблемаларды анықтауға және түзетуге мүмкіндік береді. Статистикалық әдістер интуиция немесе болжам емес, деректер негізінде негізделген шешім қабылдауға көмектеседі. Олар сонымен қатар процестерді жақсартуға, ресурстарды оңтайландыруға және қалдықтарды азайтуға көмектеседі. Нәтижесінде сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану тиімділікті арттыруға, бәсекеге қабілеттілікті арттыруға және тұтынушылардың қанағаттанушылығына әкеледі.

Сапа – бұл өнімнің тұтынушылықты ойдағыдай қамтамасыз ететін қасиеттер жиынтығы. Сапа дегеніміз өзіндік сипатамасы жиынтығымен тұтынушының талабын орындау және ИСО халықаралық стандартындағы мағына бойынша, жиынтық сипаттамасы болып белгіленеді. Жалпы сапа – сәйкес сипаттамалардың қосындысының тұтынушы талаптарына сай келу дәрежесі.

Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолданудың тарихи шолуы елдің экономикасындағы, технологиясындағы және саяси жағдайындағы өзгерістерді көрсететін қызықты дамуды ұсынады. Қазақстан тәуелсіздігінің басында 1990 жылдардың басында сапаны басқарудағы статистикалық әдістер шектеулі болды және жеткілікті түрде танылмады, сондықтан өндірістік процестерді автоматтандыру мен стандарттау деңгейі төмен болды.

Дегенмен, нарықтық экономиканың дамуы және халықаралық саудаға белсенді қатысуы арқасында сапа менеджменті барған сайын басым бағытқа айналды. Жүргізілген реформалар мен халықаралық сапа стандарттарын, соның ішінде ISO стандарттарын енгізу нәтижесінде статистикалық әдістер жаңа тануға және белсенді енгізуге ие болды.

Одан кейінгі жылдары сапа менеджментінде статистикалық әдістерді оқыту мен қолдануға қызығушылық артты. Мамандарға осы салада қажетті білім мен дағдыларды беру үшін көптеген білім беру бағдарламалары, курстар және сертификаттау бағдарламалары әзірленді.

Үнемі өзгеріп отыратын экономикалық орта мен инновациялық дамуға ұмтылыс жағдайында Қазақстанда статистикалық әдістерді пайдалану дамуды жалғастыруда, бұл өнімдер мен қызметтердің сапасын қамтамасыз етудің, сондай-ақ әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілікті арттырудың негізгі құралы болып қала береді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістер белсенді түрде қолданылуда, бұл кәсіпорындар мен ұйымдардың өз өнімдері мен қызметтерінің тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ұмтылысын көрсетеді. Статистикалық әдістер экономиканың әртүрлі салаларында, соның ішінде өңдеу өнеркәсібінде, құрылыста, медицинада, білім беруде және мемлекеттік секторда кеңінен қолданылады.

Статистикалық әдістерді қолданудың маңызды бағыттарының бірі шикізаттан бастап дайын өнімге дейінгі өндірістің әртүрлі кезеңдерінде өнім сапасын бақылау болып табылады. Бұған статистикалық сынақтар жүргізу, өндіріс процесінің параметрлерін бақылау және өнім сапасы туралы мәліметтерді талдау кіреді.

Сонымен қатар, статистикалық әдістер тәуекелдерді басқару және деректерге негізделген шешім қабылдау үшін қолданылады. Статистикалық мәліметтерді талдау тенденцияларды анықтауға, ықтимал проблемаларды болжауға және олардың алдын алу шараларын қабылдауға мүмкіндік береді.

Қазақстандағы сапа менеджменті мамандары өнімнің белгіленген сапа стандарттары мен тұтынушы талаптарына сәйкес келуін қамтамасыз ету үшін бақылау диаграммалары, дисперсияны талдау, регрессиялық талдау және т.б. сияқты сапаны бақылаудың статистикалық әдістерін белсенді түрде қолданады.

Қол жеткізген жетістіктерге қарамастан, мамандардың біліктілігін арттыру, оқытудың заманауи әдістері мен технологияларына қолжетімділікті арттыру, деректерді жинау мен талдаудың тиімді тетіктерін құру сияқты мәселелер әлі де бар. Дегенмен, экономиканың белсенді дамуын және инновацияға деген ұмтылысты ескере отырып, Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану алдағы уақытта да дамып, жетілдірілетін болады.

Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолданудың бірнеше артықшылықтары мен қиындықтары бар.

1 – кесте. Сапаны басқарудағы статистикалық әдістерді қолданудың артықшылықтары мен қиындықтары

Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдануды дамыту перспективалары процестерді жетілдіру және бәсекеге қабілеттілікті арттыру мүмкіндіктерінің кең ауқымын қамтиды.

Білім беруді және оқытуды дамыту: Жоғары және қосымша білім беру деңгейінде статистика және сапа менеджменті бойынша оқу бағдарламалары мен курстарын кеңейту статистикалық әдістерді тәжірибеде тиімді қолдана алатын неғұрлым білікті мамандарды дайындауға мүмкіндік береді.

Инновациялық технологиялар мен құралдар: Заманауи ақпараттық технологияларды және деректерді талдауға арналған бағдарламалық қамтамасыз етуді, оның ішінде машиналық оқытуды және жасанды интеллектті енгізу сапаны басқару процестерін автоматтандыруға және талдаудың дәлдігін арттыруға мүмкіндік береді.

Инновациялар мен зерттеулерді ынталандыру: статистикалық әдістерді және оларды салаларда қолдануды жақсарту үшін мемлекеттік және жеке ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық бастамаларды қолдау жаңа тәсілдер мен технологияларды дамытуға ықпал етеді.

Халықаралық ынтымақтастық және тәжірибе алмасу: Халықаралық жобаларға қатысу және басқа елдермен тәжірибе алмасу Қазақстанға сапа менеджменті және статистикалық талдау саласындағы озық тәжірибелер мен заманауи трендтермен танысуға мүмкіндік береді.

Кәсіпкерлікті және шағын бизнесті қолдау: Сапа менеджменті саласында статистикалық әдістерді қолдану бойынша қолжетімді оқыту бағдарламалары мен кеңестер беру шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға, олардың нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға көмектеседі.

Бұл перспективалар Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдануды жақсартудың маңызды мүмкіндіктерін білдіреді, бұл сайып келгенде елдегі өнімдер мен қызметтердің тиімділігі мен сапасын арттыруға әкеледі.

Сапа менеджментінде статистикалық әдістерді қолдану қазіргі заманғы менеджменттің негізгі қағидасы болып табылады. Бұл әдістер деректерді талдауға, заңдылықтарды анықтауға, проблемалардың себептерін анықтауға және негізделген басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік береді.

Сапаны басқаруда қолданылатын негізгі статистикалық әдістер

Сапаны бақылау

Деректерге негізделген сапа

Статистикалық талдау

Тәжірибелік жобалаудың принциптері

Процесстерді басқару

Сапаны бақылау: бұл өнімнің немесе қызметтің сапасын бүкіл өндіріс процесінде бақылау және өлшеу процесі. Бақылау тізімдері, гистограммалар, бақылау диаграммалары, Парето диаграммалары және т.б. сияқты құралдарды пайдалануды қамтиды.

Статистикалық талдау: дисперсияны талдау, t-тесттер, корреляциялық талдау, регрессиялық талдау және басқалар сияқты әртүрлі деректерді талдау әдістерін қамтиды. Бұл әдістер деректер топтары арасындағы статистикалық маңызды айырмашылықтарды анықтай алады және әртүрлі айнымалылар арасындағы қатынастарды зерттей алады.

Процесстерді басқару: алты сигма, 5S сапа, үнемді әдістер және басқа да әдістерді қамтиды, олар өндірістік процестерді үздіксіз жақсартуға және өнім немесе қызмет сапасының өзгеруін азайтуға бағытталған.

Тәжірибелік жобалаудың принциптері: Өндіріс факторларының өнім сапасына әсерін анықтау үшін олардың жүйелі түрде өзгеруіне мүмкіндік беру. Факторлық талдау, дисперсияны талдау (ANOVA), эксперименттердің факторлық дизайны (DOE) және т.б. сияқты әдістер процестерді оңтайландыруға және сапаны жақсартуға көмектеседі.

Деректер қосылған сапа: Өнімдердің немесе қызметтердің сапасын жақсарту үшін үлкен деректер мен аналитиканы пайдалану. Бұған машиналық оқыту әдістері, нақты уақыттағы деректерді талдау, болжамды аналитика және басқа технологиялар кіреді. Бұл әдістер өнім сапасын басқаруға ғана емес, сонымен қатар өндіріс тиімділігін арттыруға, шығындарды азайтуға және тұтынушылардың қанағаттануын жақсартуға көмектеседі. Қазіргі әлемде олар жоғары сапа стандарттарына қол жеткізуге ұмтылатын кез келген ұйымның стратегиясының ажырамас бөлігі болып табылады.

Айталық, Қазақстандағы кәсіпорын өнімінің сапасын арттыруды, мәселен, жиһаз шығаруды мақсат етті. Ол үшін олар келесідей статистикалық әдістерді қолдана алады:

Өндірістегі сапаны бақылау: Компания жиһаз өндірісінің әртүрлі кезеңдерінде сапаны бақылауды жүйелі түрде жүргізе алады. Мысалы, олар әрбір өндіріс бірлігінің өлшемдерін, бетінің сапасын, түсін және басқа сипаттамаларын бақылау үшін бақылау диаграммаларын пайдалана алады.

Статистикалық деректерді талдау: Өнім сапасының тарихи деректерін талдау арқылы бизнес негізгі проблемалық аймақтарды немесе ақаулардың көздерін анықтай алады. Мысалы, олар ақаулардың ең маңызды себептерін анықтау және оларды жоюға назар аудару үшін Парето талдау әдістерін қолдана алады.

Процесті басқару: компания жиһаз өндірісін оңтайландыру үшін Lean немесе Six Sigma әдістерін қолдана алады. Мысалы, олар жұмыс орнын ұйымдастыру және артық қозғалыстарды жою үшін 5S Lean әдістемесін пайдалана алады, бұл өндіріс уақытын қысқартады және ақаулардың ықтималдығын азайтады.

Эксперименттік жобалау принциптері: кәсіпорын жиһаз өндірісінің оңтайлы параметрлерін анықтау үшін бірқатар эксперименттер жүргізе алады. Мысалы, олар соңғы өнімнің сапасына қолданылатын материалдың түрі, өңдеу параметрлері және т.б. сияқты әртүрлі факторлардың әсерін анықтау үшін эксперименттердің факторлық дизайнын қолдана алады.

Деректерге негізделген сапа: бизнес сапа менеджменті жүйесі арқылы өнім сапасы туралы деректерді жинай алады және жасырын үлгілерді анықтау және ықтимал ақауларды болжау үшін деректер талдауын пайдалана алады. Мысалы, олар тарихи деректер мен өндірістік факторларға негізделген ақаулардың ықтималдығын болжау үшін машиналық оқыту әдістерін қолдана алады.

Жалпы алғанда, Қазақстандағы жиһаз шығаратын кәсіпорында сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану ақаулардың пайда болуын болдырмау және өнімнің сапа стандарттарының талаптарына сай болуын қамтамасыз ету арқылы өндіріс тиімділігін арттыруға, шығындарды азайтуға және тұтынушылардың қанағаттануын жақсартуға мүмкіндік береді.

Қорытынды. Қорытындылай келе, Қазақстанда сапаны басқаруда статистикалық әдістерді қолдану отандық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда және өнімдер мен қызметтердің жоғары сапасын қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады. Қол жеткен табыстарға қарамастан, білікті мамандардың жетіспеуі, заманауи технологиялардың қолжетімділігі сияқты бірқатар қиындықтар бар. Дегенмен, даму перспективалары, соның ішінде білім беруді дамыту, инновациялық технологияларды пайдалану және халықаралық ынтымақтастық болашақта статистикалық әдістерді қолдануды жақсартудың жаңа мүмкіндіктерін ұсынады. Тұтастай алғанда, бұл саланың дамуы Қазақстанның одан әрі экономикалық өсуіне және бизнес-процестерінің жақсаруына ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Азгальдов Г. Г. Квалиметрия для менеджеров. М.: Академия экономики и права, 1996

2. Аскаров Е. С. Управление качеством. Алматы: Экономика, 2012 г.

3. Билинкис В. Д. Метолды оценки технического уровня и конкурентоспособности продукции: учеб.пособие. СПб.: Изд-во СПбГУАП, 2005.

4. Версан В. Г. Инерграция управления качеством продукции. М., 1994.

5. Гличев. А. В. Основы управления качеством продкуции. М., 2001.

6. Б. А. Минин. Уровень качество. -М.:Изд-во стандартов, 1989, – 184 стр.