|
|
ІІІ Жаңа сабақ.
О.Бөкейдің «Атау-кере» романы және
әдеби сын. Сабақ мақсаты айтылады.
А) Әдебиеттану ғылымы туралы мағлұмат
беріледі.
Әдебиеттану ғылымы үш саладан
құралады:
әдебиет тарихы, әдебиет теориясы, әдебиет
сыны.
Әдебиет
сыны өз
кезіндегі әдебиеттің даму жолдарын бақылайды. Оның жетістіктерін
халыққа түсіндіреді, жақсы жағын үлгі етеді, кемшілігін сынға
алады.Сын өз тұсындағы көркем әдебиеттің дұрыс бағытта ілгерлеуіне
жөн сілтеп, жол көрсетеді.
(Қажым Жұмалиев)
Әдебиетші-ғалым Дандай Ысқақұлы
ұлттық сынымыздың өзіндік
ерекшелігін ескере отырып, қазақ әдеби сынының
мынадай негізгі жанрларын
атап
көрсетеді: әдеби хабар, аннотация, рецензия, мақала, шығармашылық
портрет, шолу, эссе, әдеби фельетон, әдеби пародия, әдеби
эпиграмма, монография, библиографиялық көрсеткіш, әдеби есеп, әдеби
очерк, әдеби шарж.
Оқушыларды әдеби сын жазуға баулу тек шығарманың мазмұнын
түсінуге ғана емес, сол шығарманың тууына себеп болған қоғамдық,
әлеуметтік жағдайларды да терең түсінулеріне мүмкіндік береді.
Өйткені көркем шығармадағы айтылған ойлардың әлеуметтік астарына
мән беру керек.
|
|
|
|
В) М.Әуезовтің
«Қараш-Қараш оқиғасы» ХХ ғасырдың басында, О.Бөкейдің «Атау-кере»
романы ХХ ғасырдың аяқ шенінде жазылса да, екі шығарманың айтар
ойында ұқсастық бар екенін байқаймыз.
Берілген кестеге
сүйеніп, екі шығарманы салыстырып көрейік.
|
Көркем
шығарма
|
Көтерілген мәселелер
|
Дәлелдер
|
Әр
автордың мәселені шешу шеберлігіне көзқарасы
|
|
М.Әуезов «Қараш-қараш
оқиғасы»повесі
|
20 ғасырдың бас
кезіндегі ел ішіндегі әділетсіздік пен үстемдік,
пайдакүнемдік
|
Сәлмен байдың
Тектіғұлға жасаған озбырлығы, Бақтығұлдың Жарасбайдан көмек
сұрауы,оны барымтаға жұмсап пайда табуы, артынан Бақтығұлға жала
жабуы.
Сатқындыққа шыдамаған Бақтығұл Жараспайды атып
өлтіреді.
|
Жазушы
сол кездегі қазақ өмірінің ащы шындығын Бақтығұлдың басынан кешкен
оқиғасы арқылы көрсетеді.Оқиға шындыққа сүйеніп жазылған.
Т.Рысқұловтан естіген әңгімесі осындай ғажап туынды болып
шығады.
|
|
О.Бөкей «Атау-кере» романы
|
Дүниеқоңыздық,
ашкөздік, жақсылық пен жамандық, мейірімсіздік, яғни адамгершілік
болмыс романның түп қазығы десе болады.
|
Еріктің ақырында бүкіл
тірлігі баянсыз болып, тіпті адам емес, жәндік-сонаға айналып
қорлық, мазақ күйде өлуі заңдылықтай қабылданады. Иә, ол өзі таңдап
алған оңай жолдың, жат, арамза тірліктің құрбаны болды. Табиғат
ананың омырауын суалғанша сорып, жаратылыс тегін беретін байлықты
өзгеден бұрын, өзгелерден тез тартып алу үшін Ерік қолынан келгенін
аянбады, тіпті сонау мұхиттың арғы жағындағы тұқымы бөлек, өлермен,
тойымсыз шетелдік еркек араларды алдырып, олардың жергілікті
аналықтармен будандасуынан түрі бөтен, түсі суық қауіпті бір ұрпақ
пайда болды.
|
Автордың Ерік бейнесі
арқылы қоғамда «бәрін сатуға, бәрін сатып алуға болады» деген
көрсоқыр, аса қатерлі, адамдыққа да жаратылысқа да қайшы
көзқарастың жаппай етек алуынан алдын-ала сақтандырғаны
хақ.
|
С) Шығарма
оқып,талданды. О.Бөкейдің «Атау-кере»
романына әдеби сын жазамыз.
Әдеби
сын
О.Бөкейдің «Атау-кере» романы
адамзаттық проблеманы қозғап отыр.Дүниеқоңыздық, пайдакүнемдік,
қатыгездік қай заманды, қай дәуірді алсаң да кездесетін адам
бойындағы жаман қасиеттер. Бұл тақырыптар сонау ежелгі дәуір
әдебиетінің өкілдері Қорқыт ата, Ж.Баласағұн, Саиф Сараи, әл-Фараби
т.б. шығармаларында жақсы мен жаман қасиеттер жайлы айтқанын
білеміз. Қанша ғасыр өтсе де, ғылым мен білім дамып жатса
да,жазушылардың шығармаларынан осы мәселе әлі түскен жоқ. Оны
О.Бөкейдің «Атау-кере» романынан ашкөзділікке салынған Ерік образы
арқылы біліп отырмыз. Мұның бойында туған жердің табиғатына жан
ашу, елдің қажетін ойлау, жұрттың алға басуына немесе мемлекеттің
мүддесіне қызмет ету дейтін сезім-түйсіктің нышаны да жоқ. Тіпті
туған анасы мен жарына да жаны ашымайтын, түпкі мағынасын өзі де
түсіне бермейтін беймәлім мақсатына ерекше тоңмойын, тасырлықпен
ұмтылады. Кластасы, ауылдасы, кезінде ғалым болған, артынан
тағдырдың тәлкегіне қалған Тағанды Еріктің ауылдан итше ертіп
келген, досына деген қатыгездігін көріп көп ойларға берілесің.
Романның соңында атау-кересін іше алмай кеткен, жинаған боқ дүниесі
ешкімнің пайдасына жарамай, суға ағып кеткен Ерікті көреміз.
Романның басындағы эпиграфта «Көптен кетсең, көмусіз қаласың» деген
халық даналығы ақиқат екені түсінеміз.Романның идеясы да осы халық
даналығында жатқан сияқты.
Романның тілі өте бай, ақынның
көзқарасы, философиялық ойлары Таған арқылы беріліп
отырады.
Үйге: «Көркем туындыдан түйген
ой» тақырыбында тапсырмалардың біреуін
орындайды.
1.Эссе 2.Мақала
3.Презентация
|
|
29 Желтоқсан 2021
2692
2 рет жүктелген
