Тарих сабақтарындағы тұлғаға бағытталған тәсілдің технологиялары, әдістері мен әдістері (жұмыс тәжірибесінен)

Тарих сабақтарында тұлғаға бағдарланған тәсілдің технологиялары, әдістері мен әдістері тақырыбындағы баяндама (жұмыс тәжірибесінен)

(Шыназбаева Клара Алибековна, тарих пәні мұғалімі, КММ «М.Горький атындағы ЖББМ, Шардара қаласы, Түркістан облысы )

Қазіргі заманғы тарих мұғалімі жаңа жұмыс жағдайлары мен жаңа талаптарға бейімделуі керек, әр оқушы өзін жеке сезінетін, мұғалімнің назарын сезінетін әдістер мен әдістерді білуі және қолдануы керек.

Дәстүр бойынша, оқушы білімді тек сырттан – мұғалімнен, оқулықтан және т.б. ала алады деп есептеледі. тұлғаға бағытталған тәсіл басқаша құрылады, өйткені ол оқушының өзі білім құру мүмкіндігін болжайды, яғни. білім оған дайын түрде жаттау үшін берілмейді, бірақ оны өз қызметінде құрастырады, алады, жасайды.

Тарих сабақтарының жеке тұлғаны қалыптастырудағы маңызы қандай? Тарих сабақтары тұлғаға бағытталған тәсілді жүзеге асырудың ең құнарлы негіздерінің бірі болып табылады. Олар бірінші кезекте оқушының жеке басын қалыптастырады, оны өзгермелі әлемде өмір сүруге дайындайды, қарым-қатынастың заманауи түрлерін үйретеді, ақпаратты игеру және тиімді шешімдер қабылдау қабілетін дамытады…

Тұлғаға бағытталған оқыту жаңа білім беру технологияларын енгізуді көздейді (1 Схема).

1 Схема. Тұлғаға бағытталған технология әдістері

Тарих сабақтарында субъективтілік принципін сақтауға мүмкіндік бар, өйткені балалардың отбасында жинақталған бай субъективті тәжірибесі бар, құрдастарымен қарым-қатынаста, оқуда, сыртқы әлеммен нақты қарым-қатынаста, бұл тәжірибені тарихты оқытуда қолдану қажет. Тарих сабақтарында ақыл-ой іс-әрекетін дамытуға мүмкіндіктер бар (әлеуметтік-саяси, әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың алуан түрлілігі, бір тарихи оқиғаны зерттеудің әртүрлі тәсілдерінің болуы және т.б.), сонымен қатар ақыл-ой іс-әрекетінің дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру мүмкіндігі бар.

Тарихи фактілерді білу жеткіліксіз, оларды талдай білу, бір мәселені әр түрлі тұрғыдан қарастыру маңызды; себеп-салдарлық байланыстарды бөліп көрсету; жаңа идеялар мен білімді бұрыннан бар контексте қарастыру. Тарих сабақтарында оқушылар ақпаратпен сауатты жұмыс істеу қабілетін қалыптастырады. Тарих сабағы әлеуметтік өмірмен көбірек байланысты, ал студент өз рөлін өмір сүре алады, белгілі бір тарихи оқиғада өзін көрсете алады, өзінің көзқарастары мен проблемаларды шешу жолдарын көрсете алады, студент өзін осы білімнің «жасаушысы», оның өтуіне қатысушы ретінде сезінеді. Бұл жағдайда игерілген білім жеке мағыналы болады, болып жатқанның бәріне қатысуды сезінуге мүмкіндік береді.

Мен өз жұмысымда тұлғаға бағытталған тәсілдің келесі технологияларын қолданамын: адамгершілік-тұлғалық, ынтымақтастық технологиялары, жеке қолдау технологиясы, педагогикалық қолдау, таңдау жағдайын жасау, рефлексивтілік, жобалар әдісі, пікірталастар және т. б.

Оқушы менің пәнімді мүмкіндігінше терең түсінуі үшін ол алған барлық білімін өзі арқылы өткізіп, сол немесе басқа оқиғаның тарихи көзқарасының бейнесін жасауы керек.

Тұлғаға бағытталған сабақтың формалары мен түрлері әр түрлі болуы мүмкін-семинарлар, сынақтар, сабақтар, конференциялар, экскурсиялар және т.б. таңдау жаңа материалдың мазмұнына, мектептің мүмкіндіктеріне, оқушылардың оқу деңгейіне, жаңа материалдың мазмұнына байланысты. Тарих сабағын өткізудің формалары мен әдістері неғұрлым әр түрлі болса, пәнге деген қызығушылық соғұрлым жоғары болады, нәтижесінде оқу сапасы артады.

Мен тарихты оқытудың ең тиімді әдістері мен әдістерін ұсына аламын. Тарих мұғалімдерінің сауалнамасының нәтижелерінен олар өз сабақтарында қолданатын басым әдістерді бөліп көрсетуге болады (2 Схема)

2 Схема. Тұлғаға бағытталған тәсілдің талаптары

Менің ойымша, таңдау мен сәттілік жағдайы құрылған сабақ сәтті болуы мүмкін. Таңдау үшін сауатты жағдай жасау оңай емес. Тұлғаға бағытталған көзқараспен бұл мұғалім жобалаған сабақ кезеңі, онда оқушылар шарттарға қойылады: міндеттерді шешудің бір нұсқасына және олардың белсенділігін, тәуелсіздігін және жеке таным стилін көрсету үшін оларды шешу тәсілдеріне артықшылық беру. Сенімсіздік күдікке әкеледі, шамадан тыс талапшылдық оқушылардың күші мен мүмкіндігіне сенімсіздік және сабақта оқушылардың белсенді болуға, жеке қабілеттерін көрсетуге деген ұмтылысын ынталандырмайды. Керісінше, қалыптасқан қолдау, сенім атмосферасы оқушыларды босатады, олардың шығармашылық әлеуетін ашуға, күшті жақтарын дамытуға, жеке басының әлсіз жақтарын түзетуге ықпал етеді.

Мен экспрессия әдісіне тоқталғым келеді. Әдістің әдістері-бейнелі әңгімелер, шағын эсселер, эсселер, түсініктемелер жазу. Мәселен, мысалы, тарих сабақтарында мен өз оқушыларыма: «өзіңізді бүлікке қатысушы немесе саяхатшы ретінде елестетіңіз. Историзмдерді қолдана отырып, өз сезімдеріңізді, ойларыңызды сипаттаңыз». Немесе, мысалы, «Ұлы мемлекет қайраткерлерімен сөйлесу» қабылдауын өткізіңіз, онда оқушылар тарихи кейіпкерлерге, билеушілерге сұрақтар қояды. Осылайша қиялды дамыту арқылы баланың қиялы мен шығармашылығы дамиды.

Тарих мұғалімдерінің жұмысында зерттеу әдісі дұрыс ұйымдастырылған жағдайда өте нәтижелі болуы мүмкін. Зерттеу жұмысы болашақта институтта және ғылыми мансапта табысты оқу үшін қажетті дағдылар мен дағдыларды қалыптастырады. Мұндай жұмыстың тәжірибесі кез-келген зияткерлік салада сұранысқа ие аналитикалық сипаттағы мәтіндерді (түйіндемелер, есептер, шолулар және т. б.) жазумен байланысты болатын кез-келген адамға пайдалы. Сонымен қатар, бұл студенттің жаңа ақпаратты алу және игерумен ғана емес, сонымен қатар өзінің білімі мен қабілеттерін оқу процесінің шеңберінен шығатындай етіп қолдануға мүмкіндігі бар қызмет саласы, яғни оқушылар бола тұра, балалар мектепте алған білімдерінің бар екеніне көз жеткізуге мүмкіндік алады, олардың нақты мәні бар. Зерттеу іс-әрекетінің әртүрлі дағдыларын игеру әр түрлі уақытты қажет етеді. Кейбір дағдылар оқу жылы ішінде, ал басқалары бірнеше жыл ішінде қалыптасады. Зерттеу дағдылары ұзақ уақыт бойы біртіндеп қалыптасатындардың қатарына жатады.

Мен өзімнің педагогикалық тәжірибемде проблемалық оқыту әдісін қолданамын. Бұл технологияның басты мақсаты-проблемалық жағдайларды жеңуге, оларды шешудің жолдарын табуға үйрету. Сабақта проблемалық жағдай жасау оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға көмектеседі. Проблемалық оқыту екі қажетті кезеңнен тұрады:

• проблемалық жағдайды тудыратын практикалық немесе теориялық тапсырмаларды қою;

• оқушыны өз бетінше зерттеу арқылы немесе мұғаліммен бірлесіп ондағы белгісізді іздеу.

Тарих сабақтарын өткізу кезінде мұғалім материалды дайын және түсінікті түрде ұсынбауы керек. Жаңа білім алу, осы білімді одан әрі игеру қажеттілігі туындайтын жағдай жасау қажет. Мұғалім оқушыға тарихи өткенді және қазіргі уақытты бағдарлау қабілетін түсінуге көмектеседі. Осылайша, оқушының ойлау қабілеті дамиды. Проблемалық жағдайлар оңтайлы ретпен құрылуы керек. Олар бір ақпараттық тізбектің буындары сияқты. Мұның бәрі оқушының жоғары танымдық деңгейге шығуына ықпал етеді.

Оқушыларға ғылыми сипаттағы жұмыстарды (зерттеулер, рефераттар, атқарылған жұмыс туралы есептер) жазу ережелерін үйрету, жобалау әдісін қолдану қажетті ақпаратты алу қабілетін қалыптастырудағы маңызды сәт болып табылады.

Жобаларды құру, ғылыми-зерттеу қызметі оқушыларға алынған материалмен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын ынталандыру үшін ақпаратты өз бетінше іздестіру және иемдену үшін барынша мүмкіндіктер береді. Шығармашылық ізденістің арқасында студенттерде өзіндік жұмыс дағдылары мен ойлау қабілеттері қалыптасады. Ең бастысы, мұндай сабақта проблемалық жағдайды жасау, ол қызықты болады және мәселені шешудің жолдарын іздеуге деген ұмтылысты тудырады. Мысалы, нақты оқиға материалымен қаныққан тақырыпты зерттеу кезінде сабақтың басында тақырыптың негізгі идеясын бір уақытта сипаттайтын қарама-қайшы фактілерді келтіруге болады. Дереккөздің екі фрагментін оқуды немесе археологиялық қазба деректерін пайдалануды ұсынуға болады.

Оқушы пікірталастың негізі болып табылатын проблемалық жағдайды жасауы керек. Пікірталас барысында студенттер талдауды, салыстыруды, қорытынды жасауды ғана емес, басқа қарсыластардың пікірін құрметтеуді де үйренеді. Оқушылардың жеке қабілеттерін дамыту үшін қарым-қатынастың диалогтық формаларын тиімді пайдалану.

Диалог-бұл мәселені бірлесіп талқылау және шешу. Бұл әдісті тарих сабағында оқушының іс-әрекетін белсендіру үшін қолдану өте пайдалы. Оқушы дұрыс емес шешім шығарған кезде оның жауабына теріс баға беретін жағдайдан қорықпауы керек. Мұғалім оқушының өз көзқарасын білдіруге және қорғауға, өз ұстанымын қорғауға, оқу мәселесін шешуге жағдай жасауы керек.

Жобалау әдісі коммуникативті дағдыларды, сондай – ақ жеке қасиеттерді-танымдық бастамашылықты, іздеу белсенділігін, шығармашылық қабілеттерді, тәуелсіздікті, іскерлік көшбасшылықты дамытуды ынталандырады. Жоба бойынша ұжымдық жұмыс оқушыларды бақылаудың жағымсыз сезімінен арылтады, еркіндік сезімін тудырады, интеллектуалды қорқыныштан арылтады. Жобалау әдісі коммуникативті дағдыларды, сондай – ақ жеке қасиеттерді-танымдық бастамашылықты, іздеу белсенділігін, шығармашылық қабілеттерді, тәуелсіздікті, іскерлік көшбасшылықты дамытуды ынталандырады. Жобаны жүзеге асыру кезең-кезеңімен жүзеге асырылады: қозғалыс жоспардан нәтижеге қарай жүреді, ал жобаның аяқталуы, жұмыс нәтижелерін талқылау, оны басқа адамдарға көрсету мүмкіндігі балаға күш-жігердің мәні мен негізділігі сезімін береді. Сонымен қатар, жоба бойынша ұжымдық жұмыс студенттерді бақылаудың жағымсыз сезімінен арылтады, еркіндік сезімін тудырады, интеллектуалдық қорқыныштан арылтады және ішкі мотивацияның пайда болуына ықпал етеді.

Тұлғаға бағытталған сабақтардың жаңа түрлері пәндік-тарихи әлемде баланың барлық дағдылары мен дағдыларын жүзеге асыруы үшін жұмыс істеуі керек.

Тарихты оқытудың заманауи тәсілдерімен тұлғаға бағытталған сабақтардың жаңа түрлері пайда болды:

• көңіл-күй сабағы. Ол экскурсиялар, әдеби шығармалар, Музыка және т. б. арқылы дәуір бейнелерін айқын көрсетуден тұрады.

• сабақ сурет. Тарих пен мәдениет құбылыстарының символдарын жасау. Мақсат-игеруге қажетті білім бейнесін жасау.

• логикалық ойлау сабағы. Бұл ашу және эмпатия сабағы. Материалды «түсіну» күйіне әкелетін жол.

Тұлғаға бағытталған технологияларды қолданудың мәні-оқушы рефлексия процесінде материалды есте сақтайды. Баланың өзіндік тарихи және шығармашылық ұстанымы қалыптасады.

Қорытындылай келе, сабақта жұмыс істеудің көптеген әдістері бар екенін атап өткім келеді, бірақ оларды қолданудың тиімділігі мұғалімнің жеке басына, оның сабақ құруға шығармашылық көзқарасына байланысты болады.

Пайдаланылған Интернет көздерінің тізімі

1. https://infolesson.kz/tarih-saba%D2%9Btarynda-zamanaui Тарих сабақтарында заманауи әдіс-тәсілдер мен тиімді педагогикалық технологияларды қолдану.

2. https://ust.kz/word/bayandama_tarih_sabaqtarynda_zamanayi_adis_tasilder_men_oqysylardyng_qyzygysylyqtaryn_arttyry-304560.html Тарих сабақтарында заманауи әдіс-тәсілдер мен оқушылардың қызығушылықтарын арттыру.

3. https://multiurok.ru/files/tarikh-sabagyndagy-belsendi-dis-t-silder.html Тарих сабағындағы белсенді әдіс-тәсілдер

4. https://ulagat.com/2020/06/24/%D1 Тарихты оқыту әдістері мен әдістемелік тәсілдер

5. https://eduindex.kz/methodical-articles/613-tarih-pnin-oytuda-belsendi-disterdi-oldanu.html Тарих пәнін оқытуда белсенді әдістерді қолдану