"Алаштың ардақты азаматы" мақала

Алаштың ардақты азаматы

Адамзат мәдениеті тарихында алфавит пен жазудың маңызы ерекше. Жазу – адамдардың кеңістік пен уақытқа тәуелді болмай, әлеуметтік өмірдің барлық саласында кең түрде қарым-қатынас жасауына мүмкіндік беретін құрал. Әр халықтың рухани, мәдени өсуін, даму деңгейін көрсететін әлеуметтік мәні зор құбылыс ретінде жазу - өткен мен бүгінгіні, бүгін мен келешекті жалғастыратын алтын көпір. Еліміздің бүгінгі жеткен биігіне шығуы жолында жазу мәдениетіміздің де өз үлесін қосқанын жоққа шығармаймыз.Қазақ халқының рухани көсемі, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы есімі қазақ үшін қасиетті есім. Ол өзінің емес, өз ұлтының бағы жануы үшін жан аямай еңбек еткен тұлға. Өмірдің барлық саласына араласты, бар салаға қалам тербеді. Соның ішінде, публицистика саласында замана шындығын жаза білді. Қазақстандағы публицистика саласының ең бір шарықтаған кезі 20 ғасырдың басы болып табылады. Себебі, бұл кезең Қазақстандағы саяси ахуалдың шиеленіскен ғасыры. Алаш зиялыларының ішінде публицистика саласында ең бір өзекті мәселелерді атап өткен публицичт ғалымдардың бірі - Ахмет Байтұрсынұлы.

Ахмет Байтұрсынұлын Мұхтар Әуезов «оқыған азаматтың тұңғышы, алғашқы шыққан көсемі болған» дей келе, «... кейінгі жас буын Ақаң салған өрнекті біліп, Ахаң ашқан мектепті оқып шыққалы табалдырығын жаңа аттап, ішіне жаңа кіріп жатыр. Ахаңның бұл істеген қызметі қазақтың ұзынырғақ тарихымен жалғасып кететін қызмет істеген ісімен өзіне орнатылған ескерткіш – мәңгілік ескерткіш», - жазған болатын. Мұны біз Байтұрсынұлының алғашқы мақаласынан байқай аламыз. 1913 жылы «Қазақ» газетінің №1 санында «Хурметлу окушылар» атты мақаласында газеттің қоғам өмірінде атқарар рөлін айқындайды. Онда газет атқарар «қасиетті саралаған: әуелі газета халықтың көзі, құлағы һәм тілі. Бүтін дүния жүзіндегі халықтар газета арқылы дүнияда болып жатқан сөздер кімге пайдалы, кімге зардалы екендігін күні бұрын біліп, пайдалы болса шаттанып, зарарлары болса сақталып тұрды...» деген болатын.

Ахмет Байтұрсынұлының қазақ ғылымына сіңірген еңбегі орасан зор. Мәселен, зерттейтін салаларының негізгі терминдеріне қазақ тіліндегі баламасын дәлме-дәл бере білген. Ол музыканы әуез, афоризімді ділмәрсөз, публицистиканы көсемсөз деп атаған. Ал, өзі айтқандай, көсемсөз- өнер атаулының алды. Осы негізге сүйене отырып, біз Ахаңды «көсемсөздің» атасы дей аламыз. Бұлай атауымыздың себебін, оның зерттеулерінен түбегейлі түрде көз жеткіземіз. 1914 жылы «Қазақ» газетіне жариялаған «Аңдаспаған мәселе турасында» мақаласында жерге қатысты түйіткілді мәселені тілге тиек еткен болаты. Мақаласында «Қазіргі қазақ мәселелерінің ең зоры – жер мәселесі. Бұл қазақтың тірі я өлі болу мәселесі. Бұл турасында түсініп жетпей қаталасып, қазақты теріс жолға салғанымыз – 5 млн. адамның обалын мойынымызға жүктегеніміз. Сондықтан бұл турада қазаққа ақыл айтқанымыз, қазақты һәм басқалар да қате ұқпастай етіп, анықтап ашып сөйлегеніміз абзал...», -дейді.

Мінекей, күллі қазақтың сауатын ашу, көзін ашып, көкірегін оятуда сындарлы сөздерін құнды ойымен жалғаған, енді бірде туған жердің топырағын тәу етіп, байтақ даланың өзгенің жетегінде кетпеуіне ұранды сөзімен қасқая қарсы тұрған ұлттың ұлысын көреміз. Бұл әрине, іргесі берік, бірлігі бекем елді көксеген ұлтжандылықтың ұраны.

Ғалым Ахмет Байтұрсынұлының барлық мақалалары - мешеу қалған халқының шаруашылығын, мәдениетін ілгері сүйреуді мақсат етіп қойған, халқының қамын ойлап, түн ұйқысын төрт бөлген от жалынды қоғам қайраткерінің, білікті ғалымның, көсемсөз атасының келешек буынға қалдырып кеткен баға жетпес мұрасы.