Астың ашішекте өзгеруі.

Күні: 3.03.2017 ж

Пәні: Биология

Сыныбы: 8 «А» сынып

Сабақ тақырыбы: Астың ашішекте өзгеруі.

1. Мақсаты: Астың ашішекте өзгеруі туралы түсінік беру, ферменттермен, тұз қышқылымен таныстыру және олардың ас қорыту кезіндегі рөлін, сілекейдің маңызын ашу.

2. Оқушыларды топпен ойындар ойнату арқылы ұйымшылдыққа баулу,

тірек-сызбалар жасауға, салыстыру және ой қорытындылауға үйрету, танымдық деңгейін көтеріп, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

әр оқушының өз денсаулығына, оқушылық міндеттеріне сапалы түрде ықыласпен қарауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі, әдісі: Аралас сабақ, сұрақ – жауап, ассоциация, постер қорғау.
Сабақтың көрнекілігі: АКТ, суреттер, тірек сызбалар, 

Пәнаралық байланыс: дене шынықтыру, әдебиет

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің іс -әрекеті	Оқушының іс -әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі 5 мин	Салемдесу, оқушыларды түгелдеу,сабаққа психологиялық дайындау, топқа бөлу (адамның бет мүшелері арқылы	Амандасу, тыныштық сәтіне дайындалып отыру, топқа бөлінеді
Үй тапсырмасын тексеру Қорытындылау	2.Сен білесің бе?«Диалогтық оқыту» әдісі сұрақ-жауап арқылы.	Алдарына тасталған сұрақтарға топпен жауап береді
Жаңа сабақты меңгерту	Мағынаны тану: Ой қозғау «Кім көп біледі» ойыны. Балалар дені сау адамның белгілерін атап шығады (көңілді, сергек, оқтай түзу, дұрыс тамақтанады, терісі таза, спортпен шұғылданады және т.б.). Топқа бөліп беру арқылы: (Мәті нмен жұмыс) І топ – Адамға тамақтанудың маңызы ІІ топ – Астың ашішекке түсуі? ІІІ топ – Ас қорыту жолында астың сіңуі ІҮ топ – Нәруыз, көмірсу, май, су және тұздардың сіңуі (Формативті бағалау «жұлдызша арқылы»)	Топпен белгіленген жерге дейін оқып І топ ІІ топқа түсіндіріп шығады. Әр топтан сұрақтар қойылады Топтардың түсіндіруін тыңдау, постер қорғайды.
Ой қозғау	Сандар сөйлейді 0.65-0.70м2 0.1-1.5мм 2000-3000 4.5-5м 80% Жаңа сөздер (Дәптерге жазып алу)	Берілген сандардың құпиясын ашады
Сабақты бекіту	«Сәйкестендіру тесті »	Берілген тапсырманы орындайды
Жинақтау	«Екі жұлдыз, бір ұсыныс» Кері байланыс	Оқушылар пікірлері тыңдалады
Үйге тапсырма	“Ізденіс жұмысы” Парагрф 46	Оқу,іздену,ойлану, зерттеу,анықтау,жаттау.

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты?

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады.

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді.

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады?

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты?

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма

8. Гастрин дееген не?

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма?

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме?

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді?

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты?

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады.

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді.

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады?

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты?

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма

8. Гастрин дееген не?

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма?

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме?

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді?

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты?

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады.

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді.

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады?

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты?

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма

8. Гастрин дееген не?

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма?

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме?

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді?

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты?

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады.

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді.

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады?

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты?

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма

8. Гастрин дееген не?

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма?

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме?

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді?

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?(И.П.Павлов)

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты? (4-11 сағ)

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады. (Пепсин)

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді. (Химозин)

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады? (тәбет ашатын сөл)

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты? (1.5-2 сағ)

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма? (ас ауызға түскеннен бастап жүреді)

8. Гастрин дееген не? (тұз қышқылының немесе қорытылатын өнім әсерінен асқазанның сілемейлі қабығындағы ерекше гармон)

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

(екі, рефлекстік және нейрогуморальдық)

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма? (ия,)

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

(өзін – өзі қорытуы жүрмейді, себебі асқазанның сілемейлі қабығын іштей қаптайтын сілекей кедергі болады)

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме? (жоқ, себебі астың ауызға түскені туралы ақпарат асқазанға жүйке жүйесі арқылы келіп түседі)

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді? (итке тәжірибе жүргізу арқылы)

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Пепсин	Крахмалды мальтозаға (мия қанты) дейін ыдыратады
Муцин	Мальтоза дисахаридін глюкозаның екі малекуласына дейін ыдыратады
Лизоцим	Бактерицидтік қасиеті бар
Амилаза (птиалин)	Тағамды жеңіл (оңай) сіңірілетін тағам түйіріне айналдырады
Липаза	Нәруыздарды пептидтерге дейін ыдыратады
Мальтаза	Ұсақ май бөлшектерін глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыратады

Пепсин	Крахмалды мальтозаға (мия қанты) дейін ыдыратады
Муцин	Мальтоза дисахаридін глюкозаның екі малекуласына дейін ыдыратады
Лизоцим	Бактерицидтік қасиеті бар
Амилаза (птиалин)	Тағамды жеңіл (оңай) сіңірілетін тағам түйіріне айналдырады
Липаза	Нәруыздарды пептидтерге дейін ыдыратады
Мальтаза	Ұсақ май бөлшектерін глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыратады

Пепсин	Крахмалды мальтозаға (мия қанты) дейін ыдыратады
Муцин	Мальтоза дисахаридін глюкозаның екі малекуласына дейін ыдыратады
Лизоцим	Бактерицидтік қасиеті бар
Амилаза (птиалин)	Тағамды жеңіл (оңай) сіңірілетін тағам түйіріне айналдырады
Липаза	Нәруыздарды пептидтерге дейін ыдыратады
Мальтаза	Ұсақ май бөлшектерін глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыратады

Пепсин	Крахмалды мальтозаға (мия қанты) дейін ыдыратады
Муцин	Мальтоза дисахаридін глюкозаның екі малекуласына дейін ыдыратады
Лизоцим	Бактерицидтік қасиеті бар
Амилаза (птиалин)	Тағамды жеңіл (оңай) сіңірілетін тағам түйіріне айналдырады
Липаза	Нәруыздарды пептидтерге дейін ыдыратады
Мальтаза	Ұсақ май бөлшектерін глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдыратады

Өзiн-өзi тану сабағының жоспары

Мектеп: Пугачев МБК Күні: 3.03.2017 ж

Тақырып: № 24 Әдептілік – адамгершілік бастауы

Құндылық: Дұрыс әрекет

Қасиеттер: Жауапкершілік және тәртіппен, құмарлықты тыя білу (ақша, тамақ, және т.б.); әлеуметтік және азаматтық жауапкершілік.

Мұғалiм:Шушакова Мария Мырзаханқызы

Класс:9 «А», «Ә»

Сабақ мақсаты: жауапкершілік және тәртіппен, құмарлықты тыя білу (ақша, тамақ, және т.б.); әлеуметтік және азаматтық жауапкершілік қасиеттерінің мағынасын ашып, «Дұрыс әрекет» құндылығының мәнін ашу Міндеттері: І. Оқушыларға жауапкершілік және тәртіппен, құмарлықты тыя білу (ақша, тамақ, және т.б.); әлеуметтік және азаматтық жауапкершілік туралы түсінік беру; ІІ. Оқушылар бойында жауапкершілік және тәртіппен, құмарлықты тыя білу (ақша, тамақ, және т.б.); әлеуметтік және азаматтық жауапкершілік қасиеттерін дамыту; ІІІ. Оқушыларды жауапкершілік және тәртіппен, құмарлықты тыя білу (ақша, тамақ, және т.б.); әлеуметтік және азаматтық жауапкершілікке тәрбиелеу.	Ресурстар:(құралдар, мәлiметтер) Сабақ құралдары, АКТ, тапсырмалар,
Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңi. Тыныштық сәтi. Теңізге ойша саяхат (баяу әуен) Үй тапсырмасын тексеру. №24 «Қызым саған айтамын» Ж.Солтиева Әдеп әріден басталады дегенді қалай түсінесіздер?	Сабақ барысын талқылау:
Дәйек сөз. Инабат –ердің азығы, Бақыт пенен дәулеттің Ұстайтұғын қазығы. К.Әбубәкір І. Инабат сөзінің мағынасын қалай түсінесіздер?
Әңгiмелеу Мұғалімнің сыйы Әдептілік (аңыз әңгіме) Сұрақтар: ·        Балалар өз қателіктерін қалай түсінді? ·        Атай балалардың қылығын кешірді ме? ·        Өздерің атайдың орнында болсаңдар, не істер едіңдер?
Шығармашылық жұмыс, Өз бойыңыздағы жақсы қасиеттерді атаңыз, осы қасиеттерді әдептілікке жатқыза аласыз ба?
Топпен ән айту Жақсы адамдар Әні мен сөзі: А. Оралов
Үй тапсырмасы. №25 «Әдептілік – адамгершілік бастауы» тақырыбы
Соңғы тыныштық сәтi. - Әрқайсымыз оң қолымызбен жүрегімізді ұстап көрейік. Өз жүрегіміздің жылылығын сезініп, жүрек жылуымызды адамдарға, айналамызға жеткізу үшін іштей оларға жақсы тілектер тілейік. Жақсы ой ойлайық, жақсы сөз сөйлейік, жақсы іс жасайық! Бүгінгі сабақтан алған әсерлеріңізді жүректеріңізге түйіп алыңыздар. Рахмет! Көздеріңді ашуға болады.

Үй тапсырмасын тексеру

1. Сілекей бездерінің іс –әрекетінне зерттеу жүргізген кім?(И.П.Павлов)

2. Асқазанда астың қорытылу уақыты? (4-11 сағ)

3. Ол жұмыртықа және ет құрамындағы нәруызды оңай, ал сіңір мен шеміршек нәруыздарын өте баяу ыдыратады. (Пепсин)

4. Ол нәрестенің асқазан сөлінде көп кездеседі, асқазанда сүтті ірітеді. (Химозин)

5. Павлов асқазан сөлін басқаша қалай атады? (тәбет ашатын сөл)

6. Рефлексті сөл бөліну уақыты? (1.5-2 сағ)

7. Асқазан сөлінің бөлінуі уақытпен жүреме әлде үнемі жүріп тұрады ма? (ас ауызға түскеннен бастап жүреді)

8. Гастрин дееген не? (тұз қышқылының немесе қорытылатын өнім әсерінен асқазанның сілемейлі қабығындағы ерекше гармон)

9. Асқазан секрециясы неше кезең бойынша жүреді? Оларды атаңыз.

(екі, рефлекстік және нейрогуморальдық)

10. Асқазан сөліне бөтен асқазан сілемейі түскен жағдайда ол қорытылады ма? (ия,)

11. Асқазанның өзін –өзі қорытуы қалай жүреді?

(өзін – өзі қорытуы жүрмейді, себебі асқазанның сілемейлі қабығын іштей қаптайтын сілекей кедергі болады)

12. Асқазанға келетін жүйке зақымданса асқазан сөлінің рефлекстік бөлінуі жүре ме? (жоқ, себебі астың ауызға түскені туралы ақпарат асқазанға жүйке жүйесі арқылы келіп түседі)

13. Асқазанда астың қорытылуы үшін тағамды безендірудің, дастарқан жасаудың маңызы неде?

14. Павлов асқазан сөлінің бөлінуін ненің көмегімен зерттеді? (итке тәжірибе жүргізу арқылы)

15. Павловтың: «Тамақтышын көңілмен, сүйсініп ішу керек» - деген сөзін қалай түсінесіз?

Биология 8-сыныпррои

Күні: 04.03.2014ж

Тақырыбы: §46 Астың ашішекте өзгеруі.
Мақсаты:

1. Астың ашішекте өзгеруі туралы түсінік беру, ферменттермен, тұз қышқылымен таныстыру және олардың ас қорыту кезіндегі рөлін, сілекейдің маңызын ашу.

2. Оқушыларды топпен ойындар ойнату арқылы ұйымшылдыққа баулу,

тірек-сызбалар жасауға, салыстыру және ой қорытындылауға үйрету, танымдық деңгейін көтеріп, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

әр оқушының өз денсаулығына, оқушылық міндеттеріне сапалы түрде ықыласпен қарауға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: Ас қорыту мүшелерінің құрылысы суреттері, асқазан мен ұлтабардың құрылысының жеке суреті, астың қорытылуына арналған тірек-сызбалар, проектор, слайдтар, сәйкестілік тестісі.

Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

2. Үй тапсырмасын сұрау.

А) «Білім биржасы» ойыны. Сыныптағы оқушыларды топқа бөлемін. Тақтаға түсті конверттер ілінеді. Әр конверттің ішіне деңгейлік сұрақтар салынған. Сұрақтарға берілген жауаптары толық болмаса сары түсті, дұрыс, бірақ кеңінен ашылмаған жауап қызыл түсті, дұрыс негізделген жауап жасыл түсті акция немесе фишкалар беріледі.

І деңгей сұрақтары.

1. Ересек адамның тісінің саны қанша? (32)

2. Үстіңгі жақ сүйекте неше күрек тіс бар? (4)

3. Астыңғы жақ сүйекте неше ит тістер болады? (2)

4. Астыңғы жақ сүйектегі үлкен азу тістердің неше түбірі болады ? (2)

5. Үстіңгі жақ сүйектегі үлкен азу тістердің неше түбірі болады? (3

6. Тістің құрылыс қандай ? (қаптамасы, мойыны, түбірі)

7. Тістің сүйекке ұқсас тығыз затын не дейді ? (дентин)

Б) «Қазымыр оқушы» ойыны. Оқушылардың өздері бір-бірлеріне сұрақтар қояды. Қай оқушы көп сұрақ қойса, сол оқушы «Қазымыр оқушы » атанады.

3. Жаңа сабақты түсіндіру.

1. Асқазан. Асқазан сөлінің құрамы мен қызметі. Иісі жоқ, түссіз сұйықтық Мөлшері мен құрамы тағамға,оның химиялық құрамына байланысты.Тәулігіне Рефлекстік 2-2,5л. бөлінеді. Нейрогуморальды Су 97-98 % Минералды тұздар 0,5 % Құрамы Пепсин Тамақтың температурасы 370 С , Химозин қышқыл орта корек.Нәруызды аминқышқылдарына Сүтті ірітеді.

2. Күрделі рефлекстік сөл бөліну 1,5-2 сағатқа созылады. Қалыпты жағдайда асқазан

секрециясы тамақ ішкеннен кейін 4-11 сағат бойы жүреді.

Шартты рефлекс. Шартсыз рефлекс.

1.Тамақ ішуге дайындалу. 1. Тамақ ауыз қуысына түскенде тілде

2. Тағам туралыәңгімелеу. және ауыздың сілемейлі қабығында

3. Тамақтың иісін сезу. орналасқан дәм сезу жүйкелерінің

4. Тамақты көргенде. ұшын тітіркендіреді.

2. Қозу сопақша мидың ас қорыту орталығына өтеді.

3. Ол жерден асқазан бездеріне өтеді. 

Қатпарлар түзеді, Ә Әрбір мм2 –неде, асқазанның жалпы 100 қарын бездері ауданын ұлғайтады. орналасады.

Тамақтың оның қабырғасымен жақсы жанасуына әсер етеді. Қарын бездерінің түрлері. Ең басты бездер- қоршайтын бездер- қосымша бездер-асқазан сөлінің тұз қышқылын сілемей ферменттерін бөледі

4. Сабақты бекіту, қорытындылау.

А) «Бақытты сәт» ойыны.

Ойынның жүру барысы. Сынып топтарға бөлінген, әр топтың топ басшысы және атауы болады.

І гейм. «Бой сергіту». Топтарға 10 сұрақтан беріледі.Қай топтың жауабы бірінші дайын болса, сол топ жауап береді, егер жауап қате болып шықса, басқа топтардың жауап берулеріне болады.

1. Астың қорытылуы қай мүшеден басталады? (ауыз қуысында)

2. Асқазанда ас қанша уақыт болады? (4-11 сағат)

3. Астың қорытылуына қандай сөл әсер етеді? (асқазан сөлі)

4. Тәулігіне асқазан сөлінің қанша мөлшері бөлінеді? (2-2,5 л.)

5. Асқазан сөлі қандай зат? ( иіссіз, түссіз сұйықтық)

ІІ гейм. «Бөшкеден шыққан басқатырғылар». Топ мүшелері бөшкеден нөмірлері бар шарлар алып шағады. Жүргізуші әр нөмірге сұрақ оқиды. Өз ішінде талқылаған соң, топ басшысы жауап береді.

1. Асқазан сөлінің бөлінуінің қандай жолдары бар? (рефлекстік, нейрогуморальдық)

2. Рефлекстік сөл бөліну жолдары неше түрге бөлінеді? ( шартсыз, шартты)

3. Асқазанның шартты сөл бөлуі дегеніміз не? (тағамды көргенде, иісін сезгенде)

4. Асқазанның сілемейлі қабығында қандай гормон түзіледі? ( гастрин)

5. Сілемейлі қабық қандай қызмет атқарады? ( асқазанның жалпы ауданын едәуір ұлғайтады)

ІІІ . « Сен-маған, мен-саған ». Топтар бір-біріне сұрақтар қояды.

ІҮ гейм. «Көсемдікке ұмтылу». Сұрақтарға барлық ойыншылар жауап береді.

1. Асқазан сөлі дегеніміз не? (асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық)

2. Пепсин дегеніміз не? (асқазан сөлінің ферменті)

3. Химозин дегеніміз не? ( фермент)

4. Тұз қышқылы неден түзіледі? ( бездерден)

5. Тұз қышқылы қандай қызмет атқарады? (Талшықты асты жұмсартады,

5. Бағалау парағы бойынша жеңіске жеткен топты анықтау, бағалау

6. Үйге тапсырма беру.

§ 46 оқу. Тақырып бойынша «Бас қатырғылар базары» ойынына тапсырмалар дайындау. Ас қорыту жүйесіне байланысты кез келген тақырыпта реферат жазу.

Күні: 12.02.2017 ж

Пәні: Биология

Сыныбы: 8 «А» сынып

Сабақ тақырыбы: Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі- ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы-туберкулездің қоздырушысы. Өкпе рагы. Тыныс алу гигиенасы. Жасанды тыныс алдыру

Мақсаты: Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін түсіну; Тыныс алу мүшелерінің аурулары туралы танып білу; Тынысалу гигиенасы және жасанды тыныс алдыру техникаларымен таныстыру 
2.Дамытушылық: оқушылардың талдау, синтез, салыстыру, қортындылау қабілеттерін дамыту. 
3.Тәрбиелік: ауа мен бөлме тазалығын сақтауды бақылау дағдысын қалыптастыру. Өзінің, өзін қоршаған адамдардың денсаулығына жауапкершілікпен қарауға, спиртті ішімдік пен темекіге әуес болмауға үйрету. Тыныс алу мүшелерінің санитарлық-гигиеналық әдеттеріне үйрету. 
Сабақтың түрі: ізденіс және ұжымдық оқыту. 
Пәнаралық байланыс: медицина, тарих, математика. 
Сабақтың түрі, әдісі: Аралас сабақ, сұрақ – жауап, ассоциация, постер қорғау.
Сабақтың көрнекілігі: АКТ, суреттер, тірек сызбалар, 

Сабақ кезеңдері	Мұғалімнің іс -әрекеті	Оқушының іс -әрекеті
Ұйымдастыру кезеңі 5 мин	Салемдесу, оқушыларды түгелдеу,сабаққа психологиялық дайындау, топқа бөлу (адам бейнелері арқылы)	Амандасу, тыныштық сәтіне дайындалып отыру, топқа бөлінеді
Үй тапсырмасын тексеру Қорытындылау	қысымның 70-80мм сын.бағ.дейін төмендеуі. 2.Сен білесің бе?«Диалогтық оқыту» әдісі сұрақ-жауап арқылы. 12 сұрақты екі топқа бірдей тастап жауаптары тыңдалады 3. Сәйкестендіру тесті	Берілген сұрақтарға жауап беру, оқылған тесттерге ауызша жауап беру.
Жаңа сабақты меңгерту	Мағынаны тану: Ой қозғау «Кім көп біледі» ойыны. Балалар дені сау адамның белгілерін атап шығады (көңілді, сергек, оқтай түзу, дұрыс тамақтанады, терісі таза, спортпен шұғылданады және т.б.). - Балалар, адам тыныс алу үшін қандай газ қажет? (Оттегі) Қане, бәріміз аузымызды жауып, мұрнымызды қысып тұрып демалып  көрейік. Не байқадыңдар? (Ауа жетпей, тынысымыз тарылды.) Топқа бөліп беру арқылы: (Мәтінмен жұмыс) І топ – Тыныс алудың маңызы ІІ топ – Тыныс алу мүшелерінің құрылысы ІІІ топ – Өкпе, өкпедегі газ алмасу ІҮ топ – Ұлпалардағы газ алмасу «Ойлан, жұптас, топтас» Талдау Венн диограммасы І топ – _Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу ІІ топ –Кіші және үлкен қанайналым ІІІ топ – Өкпенің қызметі ІҮ топ – Тыныс алу жолдарының маңызы (Формативті бағалау «жұлдызша арқылы») Жаңа сөздер (Дәптерге жазып алу)	Топпен белгіленген жерге дейін оқып І топ ІІ топқа түсіндіріп шығады. Әр топтан сұрақтар қойылады Топтардың түсіндіруін тыңдау, постер қорғайды.
Ой қозғау РАФТ әдісі Р - роль, А - аудитория, Ф - форма, Т - тақырып,	Р - роль, мұғалім тақырып айтады. Тақырып (Формативті бағалау «ҚОЛ ШАПАЛАҚТАУ АРҚЫЛЫ»)	А - 1 - топ тақырып бойынша әңгімелейді Ф - 2 - топ осы тақырып бойынша құмырсқа мен шегірткеге сипаттама береді,кейіпкерлерге жақтау және даттау жайында хат жазады Т - бірге қорытындылау
Бәріміз біріміз үшін, Біріміз бәріміз үшін.	«Топбасшылар сайысы? » І. Тыныс алу жолдарын атаңыз? ІІ. Өкпедегі газ алмасу деген не? ІІІ. Ұлпадағы газ алмасу деген не? ІҮ. Қорытындылау	2- топтың көшбасшылары тапсырмалар орындайды Суретпен жұмыс.
Сабақты бекіту	Бекіту тапсырмалары: Тыныс алу мүшелерінің аттары Тыныс алу мүшелеріне сипаттама бер 1.Мұрын қуысы 2.Көмей 3.Кеңірдек 4.Бронхылар 5.Оң және сол жақ өкпе 3.Тәжірибе : Есеп: Әр тыныс алу қозғалысында адамның өкпесі арқылы орта есеппен 500см3 ауа өтеді. Егер оқушы 1минутта 18 рет тыныс алса, 45 минутта қанша рет тыныс алады?	Берілген тапсырмаларды топпен бірлесе орындап шығады.
Жинақтау	Рефлексивті байланыс. Сіз үшін не жақсы болды? Білетінім.Үйренгенім.Үйренгім келеді.	Оқушылар пікірлерін стикерге жазып ағашқа іледі.
Бағалау	Формативті бағалау. Оқушыларлың өзін – өзі бағалау.	Бағалау жүргізеді
Үйге тапсырма	“Ізденіс жұмысы” Кеңірдек туралы бес жолды өлең жазып келеді. Өкпе туралы бес жолды өлең жазып келеді..	Оқу,іздену,ойлану, зерттеу,анықтау,жаттау.

Сабақтың тақырыбы: Тыныс алу қозғалыстары, олардың реттелуі.

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларды өкпедегі және ұлпадағы газдардың алмасуыдың биологиялық,физикалық процесстері туралы түсініктер қалыптастыру.

Дамытушылық: Ойлау,материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, тыныс алу гигиенасын сақтауға баулу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,трек-сызбамен талдау.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Ауа өтетін жолдар қай жерден басталады, оған жататындарды атау.

2. Дыбыс саңылауы қай жерге орналасқан?

3. Дыбыс сінірлері кай жерге орналасқан, қандай мақызы бар?

4. Адам даусының жуан, жіңішке болуы неге байланысты?

5. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз не?

6. Плевра қуысында не бар, қызметі қандай?

7. Ауа көмекейден кейін қай мүшеге барады?

8. Кеңірдектің, өңешпен жалғаскан артқы жағының құрылысы қандай, ол неліктен, себебін түсіндіріңдер?

9. Бронхиола және өкпе көпіршіктерінін, айырмашылығын талдаңдар.

10. Мұрьш қуысы қандай қызмет атқарады?

11. Өкпенің құрылысы. Оң жақ өкпеге қарағанда сол жақ өкпе неге кішілеу?

Жаңа сабақ.

Газдардың алмасуы өкпенің көпіршіктеріндегі ауа мен кылтамырларындағы канның арасында өтеді. Көпіршіктің ішкі бетін сурфактант деген қабық астарлайды.Сурфактант ауа көтршіктерін тұрақтандырады және тіректік қасиет береді. Тыныс шығарғанда, ауа көпіршіктерінін жабысып қалуынан сақтайды. Сонымен бірге оттекті тасымалдауға әсерін тигізеді. Адамның екі өкпесінде 600-700 миллион ауа көпіршігі (альвеола) болады.Газдардың алмасуы. Ауа көпіршігі мен қанның арасында газдардың алмасуы үздіксіз жүреді.. Қалыпты жағдайда кан атмосфера ауасымен тікелей карым-катынаска түспейді. Газ алмасу өкпе кылтамырлары үстімен жанасқан ауа көпіршіктері бетінде өтеді. Қылтамыр және ауа көпіршігі, яғни 2 мембраналық бет біртұтас қызмет аткаратын құрылымды түзеді. Оны ауа көпіршігі қылтамыр мембранасы деп атай-ды. 300 миллиард кылтамьгрларда 60-90 мл қан болады, олардың жалпы беті — 65-75 м². қылтамырларда айдалған қан жұқа, қалындығы 0,01 мм жылжымалы перде тәрізділеді. Ауа құрамында — 21% оттек, 0,03% көміркышкыл газы, 79% азот және аз мөлшерде су буы мен инертті газдар болады. Тыныс шығарғандағы ауа атмосфера ауасынан өзгеше. Мұнда — 16% оттек, 4% көміркышкыл газы бар. Оттектін қаныкпасы өкпедегі көпіршіктердін көктамыр қылтамырларындағы көмірқышкыл газына қарағанда едәуір жоғары. Сондықтан өкпе көпіршіктерінен оттек қылтамырлар қабырғасы арқылы қанның құрамына өтеді. Одан соң эритроцит құрамындағы гемоглобинмен қосылып, оның тұрақсыз оксидін, яғни оксигемоглобин түзеді. Ұлпада қызылтамыр қаны кызылтамырлар арқылы газ алмасуын жүргізеді, Ұлпада О₂ қызылтамыр қанына қарағанда едәуір төмен. Сондықтан оттек қызылтамыр қанынан ұлпаға етеді. СО₂ қанықпасы, қызылтамыр қанына қараганда ұлпада ↑, бКіші канайналым шенберімен өкпеге келген көктамыр қанында СО₂ каныкпасы өкпе көпіршіктеріндегі ауаның құрамына қарағанда жоғары. Бүұ СО₂ көктамыр қанынан ауа көпіршігіне өтуіне себепіні болады.

Газ алмасу дегеніміз — оттектің немесе көміркышкыл газының қысымы жоғары орталықтан қысымы темен орталыкка өтуі. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы. Ересек адам тыныш отырған жағдайда — жайлап тыныс алып, тыныс шығарғанда 500 см³ ауа жұтады. Бұл тыныс алу сыйымдылығы деп аталады. Егер тыныс алу сыйымдылыгын бір минуттағы тыныс алу санына көбейтсе (500 см³ х 18), онда 9000 см³ ауаға тең болады. Бұл — ауанынң1 мин. алмасуы. Адам барынша терең тыныс алғанда тағы 1500 см³ ауа жұтады, терең тыныс шығарғанда да 1500 см³ ауа шығарады. Ересек адамда өкпенің тіршілік сыйымдылығы — 3500 см³ (500 + 1500 + 1500 см³). Оны өлшейтін күрал спирометр деп аталады

Бекіту. (тест арқылы)

1. Кеңірдектің оң жақ және сол жақ бронхыга тармақталуы нешінші арқа омыртқаның тұсынан басталады? А)1 В)2 С) 3 D)4 Е) 5

2.Өкпе көпіршіктерінің (альвеола) қабырғалары неше қабат эпителий жасушаларынан түзілген: А)1 В)2 C) 3 D) 4 Е)5

3. Тыныс алғанда кеуде қуысының көлемі: A) өзгермейді B) кішірейеді C) ұлкейеді D) кусырылады E) ұзынынан созылады

4. Тыныс шыгарганда: A) көкет тегістеледі B) өкпенің көлемі ұлғаяды C) көкет күмбезденеді

D) өкпе кепіршіктерінде қысым өзгермейді E) өкпе көпіршіктерінде қысым артады

5. Өкпедегі және ұлпалардагы газ алмасу неше кезеңнен түрады ? А)1 В)2 С) 3 D)4 Е)5

6. Ауа өтетін жолдар: А) өкпе В)аңка C) мүрьш қуысы D) альвеолдар E) кеңірдек

Ашық. тест сұрақтары

13. Түшкірудің себебі?

14. Тұмаудан сақтанудын жолдары.

15. Көмекейдегі ең үлкен шеміршекті атау.

16. Тыныстық жүйеге жататындарды атаңдар.

17. Тыныс алуға қандай бұлшықеттер қатысады?

18. Тыныс алған ауа мен тыныс шығарған ауада мөлшері өзгермейтін газ.

Үйге§40, 41оқу.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы.

Тыныс алудың жүйкелік

және гуморольдық реттелуі.

Тынысалу мүшелерінің аурулары

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Тыныс алу қозғалыстары, олардың реттелуі.
Тыныс алу орталығы. Қорғаныш рефлекстері: жөтелу және түшкіру. Өкпенің тіршілік сиымдылығы. Тыныс алу мүшелері зақымданған жағдайда алғашқы көмек көрсету. Тыныс алу мүшелерінің аурулары: тұмау, өкпе туберкулезі- ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы-туберкулездің қоздырушысы. Тыныс алу гигиенасы. Жасанды тыныс алдыру туралы білім беру.
Дамытушылық: Оқушылардың алған білімдерін жадында сақтау қабілетін дамытып жетілдіру, зейін қойып тыңдауға үйрету, өз беттерінше ізденуін қалыптастыру. Сабаққа белсенділіктері мен қызығушылықтарын арттыру.
Тәрбиелік: Оқушылар арасында ұйымшылдықты және сыйластықты ояту. Тұлғалық ізгілік қасиеттерге баулу және ұқыптылыққа, салауатты өмірге тәрбиелеу.

• Сабақтың типі: аралас сабақ.

• Сабақтың әдісі: топқа бөлу, түсіндіру, сұрақ-жауап, баяндау.

• Көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдтар, электронды оқулық.

• Пәнаралық байланысы: медицина, химия

• Сабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. оқушыларды түгендеп, топқа бөлу.

Топ ережелерін сақтау
Топ басшысын сайлау

Топ басшысы өз топ мүшелерін кезеңдер бойынша балл қойып отыру

Ең жоғары балл-3

Ең төменгісі-0

Бағалау парағы:

қ/с

Оқушының аты-жөні

Үй тапсырмасы

Қосымша сұрақтармен тапсырмалар

Жаңа сабақ

Жаңа сабақты бекіту

қорытынды

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі

ІV. Бекіту.

V. Қортындылау

VІ. Үйге тапсырма

VII Бағалау

Үй тапсырмасын сұрау:

§40 Тыныс алу мүшелері

§41 Өкпенің құрылысы мен қызметі

1. топ: Мүшелер құрылысына кесте толтыру

Тыныс алу мүшелері

Атқаратын қызметі

Құрылысы

Мұрын,

кеңсірік

Көмей

Кеңірдек

Ауа тамыр

Өкпе

2-топ "Cәйкесін тап"Төмендегі терминдердің (1-10) дұрыс анықтамасын (І-ХІІ) тап.

1.Сілемейлі қабықша. І. Асты көмейге жібермейді.
2. Өкпе көпіршіктері ІІ. Кеңірдекті қабыстырмайды
3.Өкпе ІІІ. Ауаны залалсыздандырады
4. Ауатамыр ІҮ. Оң және сол жақ өкпеге кіреді.
5.Кеңірдек Ү. Тыныс алу жолының басталуы.
6.Бөбешік ҮІ. Өкпенің сыртын қаптайды.
7.Көмей ҮІІ. Кеуде қуысын астарлап жатады.
8.Шеміршекті жартысақина ҮІІІ. Дыбыс сіңірлері орналасады.
9.Сіріқауыз ІХ. Тыныс алу жолының ең ұзын бөлігі.
10.Мұрын қуысы Х. Көмей мен өкпе капиллярларын қосады
ХІ.Өкпемен қандағы газ алмасу орны..
ХІІ. Газдардың диффузия жүретін орны. 

3-топ Сұрақ жауап

1. Ауаның ағзаға кіретін жолы

2. Дыбыс сіңірлері, арасындағы кеңістік орналасқан

3. Ер адамдағы көмекейдің орташа ұзындығы

4. Кеңірдектің ұзындығы

5. Ауатамырдың ең жіңішке тармақтары

6. Тыныс алғанда оттектің құрамы

7. Өкпенің сыртын қаптайтын қабықша

8. Адамда өкпенің саны

9. Дыбыс шығаруға көмектесетін мүше

10. Тыныс алу орталығының орналасқан жері

Тыныс алу мүшелері

Атқаратын қызметі

Құрылысы

Мұрын,

кеңсірік

Шаң мен ұсақ ағзалардан тазартылып, дене температурасын қабылдайды, оның иісін анықтайды

Сілемей, кірпікшелі эпителий, қылтамырлар, иіс сезу рецепторларынан тұрады

Көмей

Дыбыс шығаруға қатысады

Дауыс шылымдығының саңылауы, дыбыс байламдары, өңдіршек және басқа шеміршектер

Кеңірдек

Ауаның еркін өтуін қамтамасыз етеді

Ауа өткізетін жартылай өткізетін дөңгелекті шеміршек

Ауа тамыр

Өкпе көпіршіктеріне қан таратады

Ауатамырлық тармақшалар (бронхиолдар)

Өкпе

Газ алмастырады

Сіріқауыз, сол жақ өкпе 2, оң жақ өкпе 3, өкпе көпіршіктері

1-топ

2-топ

І - 6

ІІ - 8

ІІІ - 10

ІҮ - 4

Ү - 10

ҮІ - 9

ҮІІ - 9

ҮІІІ - 7

ІХ - 4

Х - 5, 4

ХІ - 2

ХІІ - 2

3 - топ

1. Мұрын қуысы, ауыз қуысы,

аңқа, жұтқыншақ, көмей, кеңірдек

және ауа тамырлары

2. Көмейде

3. 44 мм

4. 9-12 см

5. Ауатамырлық тармақшалар /бронхиола/

6. 21 пайыз

7. Өкпесірқауызы (плевра)

8. Екеу (оң жақ және сол жақ)

9. Көмей

10. Сопақша ми

Қосымша: Әр топ бір суреттен түсіндіру

Жоспары

1. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы

2. Тыныс алудың жүйкелік және гуморальдық реттелуі

3. Жасанды тыныс алу жолдары

4. Тынысалу мүшелерінің аурулары және оның гигиенасы

5. Темекі шегудің тыныс мүшелеріне зияны.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы → тыныстық сыйымдылық (500 мл) +

тыныс алудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл) +

тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы (1500 мл).

ӨТС = 500 мл + 1500 мл + 1500 мл = 3500 мл

Дем алып, дем шығарғандағы өкпе көлемінің ұлғайып-кішіреюінің сызбанұсқасы (стрелка ауаның өту бағытын көрсетеді)

Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін (анықтайтын) арнайы құралды спирометр дейді.

Тыныс алудың жүйкелік және гуморальдық реттелуі.

Сопақша мида тынысалу, тыныс шығару орталығы орналасады. Тынысалу орталығы жөтелу, түшкіру сияқты қорғаныш рефлекстерін тудырады.
Гуморальдық реттелу. Адреналин мен тироксин гормондары да тыныс алуды жиілетеді.

Тынысалу мүшелерінің аурулары

және оның гигиенасы

Туберкулезбен ауырғандағы өкпенің беріштенуі-сурет

Өкпені жарақаттайтын ауру - туберкулез.

Туберкулез (латынша «tuberculum» - төмпешік)

Ауырған адам терлегіш, әлсіз, дене қызуы көтеріңкі болады. Тамаққа тәбеті тартпайды, жөтеледі, қан түкіреді.

Күтіну шаралары: витаминді, қуатты тамақ ішу; бойды таза ұстау; таза ауада көп серуендеу; дәрігер белгілеген дәрілерді уақытында ішу.

Тұмау - бүкіл ағзаны әлсірететін өте кең тараған қауіпті жұқпалы ауру. Асқынғанда басқа аурулардың тууына себепші болады. Аурудың дене қызуы көтеріледі, түшкіреді, жөтеледі, тамақтың иісін, дәмін сезбейді. Иіс, дәм сезу мүшелеріне қатты әсер етеді. Мұрын қуысындағы капилляр қантамырларының қабырғалары кеңейіп, кілегейлі қабықшадан сұйық заттар көп бөлінеді.

Тұмаумен ауырғанда гигиенаны сақтау керек: а) ыдыс-аяқ, төсек-орынды бөлектеу; ә) бөлмені ауық-ауық тазалау; б) желдеткішті ашып, таза ауа кіргізу; в) жатып емделу және т. б.; г) терең тыныс алу; д) спорт, дене шынықтыру, дене еңбегімен шұғылдану.

Ірі қалаларда өнеркәсіп орындарынан, автокөліктерден бөлінетін улы газдар да ауаны ластайды. Ол үшін өнеркәсіпте қалдықсыз технологияны енгізу, тазартқыш қондырғылар орнату қажет. Сынып бөлмесінің де ауасының тазалығын қадағалап отырыңдар.

Үзіліс кезінде терезені ашып желдетуді ұмытпаңдар!

Темекі шегудің тыныс мүшелеріне зияны.

Темекі түтінінде адам ағзасына зиянды 200-ден астам улы заттар болады. Бұл заттар сілекейде еріп, асқазанға түседі де, оның кілегейлі қабығын жарақаттайды. Темекі түтіні тыныс жолының кілегейлі қабығын қабындырады. Темекі түтінінде болатын күйе (сажа) мен қара май (деготь) ұсақ бронхиолалар мен өкпе көпіршіктерін бітеп тастайды. Өкпе ағзаны оттекпен толық қамтамасыз ете алмай газ алмасу бұзылады Темекінің түтініндегі радиоактивті заттар ағзаға жиналады. Темекіні көп шеккен адамның өкпесі қатерлі ісікке көбірек шалдығады. Темекі құрамындағы улы зат - никотин. Ол орталық жүйке жүйесін зақымдайды. Көп мөлшерде болса, адам үшін өте қауіпті, өліп кетуі де мүмкін. Темекі, әсіресе жас ағзаны тез уландырады. Жас достар! Темекіге әуестенбеңдер!

• Ер адаммен ,әйел адамның сөйлегендегі дыбыс ерекшеліктері неде?
  тыныс алудың жиілігі мен тереңдігін тудыратын тынысалу орталығының қозуы:

• Тыныс алғандағы ауаның микробтар мен шаң-тозаңнан тазаруы, жылынуы:

• Туберкулез қоздырғышы:

1.Тәжірибе

Жасанды тыныс алу жолдары. а) аурудың басын шалқайта қатты заттың үстіне жатқызу; ә) түймелерін ағытып, кеудесін жалаңаштау; б) мұрны мен аузын дәкемен жауып, минутына 16 рет ауа үрлеу; в) суға кеткенде етпетінен жатқызып, өкпесін судан тазартып құстыру; г) жүрегі тоқтап қалса кеудесін қос қолдап ырғақты басу; д) әрбір 5-6 рет басқаннан соң аузына ауа үрлеу; е) тамыр соғуын ұдайы тексеріп (қадағалау) тұру.

Жасанды тыныс алуда көрсетілетін жәрдем (бағдарша кеуде қуысын қолмен басу бағытын көрсетеді)

1. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегенімізі не?
Терең тыныс алғандағы жұтқан және шығарған ауа

2. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін құрал. спирометр

3. Тыныс алу орталығын ата. Сопақша мида
4. Гуморальдық реттелу дегеніміз-

Қандағы СО₂ концентрациясына байланысты. Неғұрлым қан құрамында СО₂ көп болса, соғұрлым адам жиі тыныс алады.

6. Тыныс алу ауруларын ата.
   Тұмау, туберкулез, суық тию.
   6. Дем шығарғаннан кейінгі резервті көлем
   7 Темекінің тыныс алу мүшелеріне зияны
   Бронхиолалар мен өкпе көпіршіктерін бітеп, орталық жүйке жүйесін зақымдайды.

8. Жасанды тыныс алдыру дегеніміз не?

Адам суға кеткенде, ток соққанда, газбен уланғанда есінен танып қалғанда көрсетілетін көмек

Сергіту:

ШАРТЫ:

Тұмау болса - сол қол көтеру.

Туберкулез болса - оң қол көтеру.

Темекі шегу болса - денені бұру.

• Ауырған адам терлегіш, әлсіз, дене қызуы көтеріңкі болады.

• Иіс, дәм сезу мүшелеріне қатты әсер етеді.

• 200-ден астам улы заттар болады

• Тамаққа тәбеті тартпайды, жөтеледі, қан түкіреді.

• Құрамындағы улы зат - никотин

• Мұрын қуысындағы капилляр қантамырларының қабырғалары кеңейіп, кілегейлі қабықшадан сұйық заттар көп бөлінеді.

• Жас ағзаны тез уландырады

• Орталық жүйке жүйесін зақымдайды.

Үйге тапсыра:

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы.

Тыныс алудың жүйкелік

және гуморальдық реттелуі.

Тынысалу мүшелерінің

аурулары.

Сабақтың тақырыбы: Тыныс алу мүшелерінің аурулары және аурудың алдын алу.

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларды тыныс алу мұшелерінің аурулары және аурудың алдын алу   туралы түсініктер беру.

Дамытушылық: Ойлау, материалдарды меңгеру,есте сақтау қабілетін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, тыныс алу гигиенасын сақтауға баулу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: эврикалық сұбхат,тірек-сызбамен талдау.

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру бөлімі. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз не ?

2. Спирометр деген не ?

3. Тыныс алу қызметі мидың қай бөлігінде реттеледі ?

4. Тыныс алу орталығына қозу қандай репцепторлырдың әсерінен түседі?

5.Түшкіру қай уақытта пайда болады?

6.О.Ж.Ж. тыныс алу қалай, қай заттың әсерінен жүзеге асады ?

7. Суға кеткен адамның белгісі қандай,ол адамға қандай көмек көрсетуге болады?

Жаңа сабақ:

Тыныс алу мүшелерінің ауруларына тұмаудан басқа — ауатамыр мен өкпенін қабынуы, тыныс демікпесі, туберкулез және т.б. жатады. Өкпенің қабынуы — аурудың кең тарағаң түрі. Организмге ауру, тудыратын микробтар түскенде және суық тигенде, өкпе кабынады. Өкпе кабынғанда дене қызуы 39,4-40 градуска дейін көтеріледі, жөтел пайда болады, бүйірі шаншиды. Адам жөтел-генде, түшкіргенде шаншу күшейеді, жиі-жиі тыныс алып, ентігеді. Мүндайда адамның екі беті қызарып, несептің түсі сарғыштанып, аз бөлінеді.

Яндекс.Директ

Женские сапоги - распродажа!Тотальная распродажа модных сапог со скидкой 60%. Бесплатная доставка!wildberries.kz Объявление скрыто.

Ауатамырдың қабынуы баяу басталады, оның белгілері бірден сезіле қоймайды. Наукас сирек жөтеледі, қақырық көкшіл тартады, аздап дененің қызуы кетеріледі. Ауру өршіп, ұзақда созылуы да мүмкін. Тыныс демкпесімен ауырған адамның тыныс алуы қиындайды. Бұл — булықтыратын ұстамалы ауру. Аурудың пайда болуына шаң-тозаң, малдың жүні, шөп, гүл және т.б. иісі және көңіл-күйдің езгеруі де әсер етеді. Негізінен, тыныс демікпесі тұқым қуалайды. Бұл ауруға шалдыққан балалар ашуланшақ келеді, денесіне есекжем, теміреткі, бертпе шығады. Ауру ұстағанда — өкпенін шырышты қабықшасы ісініп, ауатамырлардың түтікшелерін бітейді, тамырлары білеуленеді.. Демікпеден сақтану үшін организмді шынықтырып, ты­ныс тынысы тарылады, наукас булығып, сырылдап дем алады, беті көгеріп, күре алу жаттығуларымен шұғылданып, еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыру құжет. 1—2 метрге дейін сілекейімен шашырап, микробы ауаны ластайды. Cay адам тыныс алганда, бұл микроб мұрын қуысына енеді де, сол арқылы өкпеге түсіп, оны зақымдайды. Науқас адам әуелі аздап жөтеледі де, одан соң қаны азайып, жүдейді, тамаққа тәбеті шаппай, ұйықтағанда терлей береді. Дене кызуы кешке карай 37—37,5 градусқа дейін көтеріледі. Туберкулез таяқшасы наукастың ас ішетін ыдысынан, сүлгісінен, тесек орнынан да жүғады. Таяқшаның ауру туғызуы сау адамның организміне байланысты. Егер микробқа қарсы күресетін күш, яғни имму­нитет пайда болса, онда оның әрекетінен денсаулық бүзылмайды. Науқас адам жөтелгенде, түшкіргенде аузын және мұрнын қол орамалмен жауып, микробтын ауаға таралуына жол бермеуі кажет. Ауруды дәрігер ғана емдей алады.

Мұрын арқылы демалудың маңызы ерекше. Мұрын қуыс-ында толып жатқан қалташықтар бар. Олар ауаны жылытады. Суық күндері салқын тиіп ауырудан сақтайды. Мұрынмен ты­ныс алу —- тісті бүзылудан сақтайды. Өндірістерде лас ауаны тазарту үшін желдеткіштер, шаң-тозаң ұстағыштар орнатылса, ал үйдегі шаң-тозанды сулы шүберекпен сүртіп отыру керек. Темекі тартудың тыныс алу мүшелеріне әсері.Темекінін түтінінде ете улы зат — никотин бар. Темекі  түтшнің ішінде улы газ, шаң және күйе болады. Күніне 20 тал темекі тартатын адам 90 миллиграмм шамасында никотин жұтады. Алғашқы рет темекі тартқанда — адам уланады: басы айналады, жүрегі қағады, құсады, қол-аяғы дірілдейді. Темекі тыныс алу мүшелерінін бәріне зиянды өсер етеді. Никотин тыныс алу жолдарының шырышты қабығын тітіркенді, қабындырады , қорғаныш қабілеті нашарлаған шырышты қабық аркылы ауру туғызатын микробтар еркін өтеді. Сондықтан темекі тартатын адамдар суық тию және т.б. аурулармен жиі ауырады. Никотин қан тамырларын тарылтады. Өкпе обырымен ауырғандардың 97%-ы темекі тартушылар.  Себебі,  темекіні  ұзақ  уакыт  тарткандыктан, жара пайда болады.

Бекіту: 1.Тыныс алу мүшелерінің аурулары қандай?

2. Өкпе туберкулезі, Кох таяқшасы қандай аурулар?

3. Ауа көпіршігінің маңызы неде?

4. Тыныс алу гигиенасы

5. Суға кеткен адамның белгісі қандай,ол адамға қалай жасанды тыныс алдыруға болады?

6. Тыныс алу мүшелеріне темекі тартудың зияны кандай?

Үйге §41 оқу.

Сабақтың тақырыбы: Тыныс алу мүшелерінің аурулары:тұмау,өкпе туберкулезі-ауа арқылы берілетін аурулар. Кох таяқшасы – туберкулездің қоздырушысы. Өкпе рагы. Тынысалу гигиенасы. Жасанды тыныс алдыру 
Сабақтың мақсаты: 
1.Білімділік: тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін түсіну; Тыныс алу мүшелерінің аурулары туралы танып білу; Тынысалу гигиенасы және жасанды тыныс алдыру техникаларымен таныстыру 
2.Дамытушылық: оқушылардың талдау, синтез, салыстыру, қортындылау қабілеттерін дамыту. 
3.Тәрбиелік: ауа мен бөлме тазалығын сақтауды бақылау дағдысын қалыптастыру. Өзінің, өзін қоршаған адамдардың денсаулығына жауапкершілікпен қарауға, спиртті ішімдік пен темекіге әуес болмауға үйрету. Тыныс алу мүшелерінің санитарлық-гигиеналық әдеттеріне үйрету. 
Сабақтың типі: аралас сипатта 
Сабақтың түрі: ізденіс және ұжымдық оқыту. 
Сабақтың көрнекілігі: өкпенің құрастырмалы үлгісі, оқулықтағы суреттер, электронды көрсетілімдер. 
Пәнаралық байланыс: медицина, тарих, математика. 
Сабақтың барысы: 
I. Ұйымдастыру. 
ІІ. Мағынаны тану бөлімі 
Пульмонолог мамандар консилиумы 
ІІІ. Ойтолғаныс 
1. Тест 
2. Топтық жұмыс (сурет бойынша түсіндіру) 
3. Медициналық картаны толтыру (сәйкестендіру) 
4. Бөшкеден шыққан басқатырғылар 
5. «Автор орындығы» (қорытындылау) 
ІҮ. Үйге тапсырма 
Ү. Бағалау 
ІІ. Мағынаны тану бөлімі 
Пульмонолог мамандар консилиумы . Пульмонолог, консилиум сөздерінің мағынасы түсіндіріледі. (оқушыларға тыныс мүшелерінің аурулары туралы үйге өздік жұмыстар берілді, сол тапсырмаларын оқушылар қорғайды) 
Тыныс алу мүшелерінің аурулары:тұмау,өкпе туберкулезі-ауа арқылы берілетін аурулар.Кох таяқшасы – туберкулездің қоздырушысы. Өкпе рагы. Тынысалу гигиенасы. 
Жасанды тыныс алдыру 
Тұмау немесе грипп (лат. grіppus, фр. grіpper, ағылш. influenza – “бас салу, шап беру”) – тыныс жолдарының жұқпалы вирустық ауруы. Аурудың қоздырғышы – ортомиксовирустар, олардың үш типі: А, В, С бар. Өте жұқпалы ауру. Тұмау вирусының сыртқы қабыршағының құрамында гемагглютицин (оны Н әрпімен белгіленеді) және нейраминидаза (N әрпімен белгіленеді) болады. Олар әр түрлі факторлардың әсерінен өзгеріп, тұмау вирусының жаңа вариантын түзуі мүмкін. 
Кейде ол асқынып кетіп тыныс жолын, нерв жүйесін, қан тамырды, жүректі ауруға шалдықтырады. Тұмауды қоздыратын вирустар (микробтар) тыныс жолының кілегей қабығында өсіп-өнеді. Тұмау тиген адам аурудың микробын жөтелгенде, түшкіргенде және қақырығы арқылы ауаға таратады. Сондай-ақ тұмау вирусы науқастың ыдысы, сүлгісі, қол орамалы, кітабы және т.б. арқылы жұғады. 
Бір мезгілде бір болыс, өлке, тіпті бүкіл жер жүзі адамдарының жаппай ауруы мүмкін. Бір ауырған адам бір-екі жылға дейін қайтып тұмаумен ауырмайды. Тұмау салқын кезде жиі, ыстықта сирек кездеседі. Кейде адамға суық тиіп, тыныс жолының жоғарғы бөліктері қабынып, оның тұмауға ұқсауы да мүмкін. Бірақ бұл тұмау емес. Ол салқын тигенде мұрын, көмей, жұтқыншақтарды жайлайтын басқа микробтардың әрекеті. Тұмау вирусы күн сәулесіне және зарарсыздандырғыштар (хлор, қышқылдар, спирт және т.б.) әсерінен тез қырылады.Грипп вирустары — екі туыстасқа бөлінетін (А және В вирустар тобы), ортомиксовирустар тұқымдастығына кіреді. А туыстыққа 14 түрлі гемагглютининдері және 10 түрлі нейраминидазалары бар вируcтар кіреді. В туысты вирустар антигендік қасиеттері жағынан табиғи штамдарға жақын. Олар жаппай ауру туғызбайды және құстар мен жануарларды зақымдамайды. Тұмау вирусы өте тез тарайды. Инфекцияны қоздырушы – тұмаумен ауырған адам. Қоздырғыштар науқас адам жөтелгенде, түшкіргенде және қақырық, сондай-ақ науқас адам пайдаланған заттар, т.б. арқылы таралады. Ауалы-тамшылы жолмен түскен вирус жоғарғы тыныс жолдарының беткей жасушаларына еніп, өсіп-өнеді де мұрынның шырышты қабаттарын зақымдайды, қанға сіңіп, жалпы организмді уландыра бастайды. Аурудың жасырын кезеңі 1 – 4 күнге созылады. Тұмау кезінде науқастың денесі дел-сал болып, тамағы мен тыныс жолдары ашиды, дене қызуы көтеріліп (38 С-қа дейін), асқа тәбеті болмайды. Басы ауырып, бұлшық еттері сыздайды. Адамға тұмау тигеннен кейін бірнеше сағаттан соң (кейде 1 – 2 күннен кейін) мұрыннан су ағады, даусы қарлығып, жөтеледі, қақырық пайда болады, иіс сезуі нашарлап, көзі қызарады. Тұмау, әсіресе, емшек еметін сәбиді қатты әлсіретеді. Баланың танауы бітеліп, демалысы қиындайды, мазасызданып, ұйқысы бұзылады. Тұмау ересек адамдар үшін де қауіпті, ол құлаққа, тамаққа, тыныс жолдары мен өкпеге зақым келтіруі мүмкін. Тұмаудан жазылғаннан кейін ағзада иммунитет пайда болады, ол А типінен кейін 1 – 2 жылға, В типінен – 2 – 3 жылға созылады, С типінен кейін тұрақтанады. Сондықтан С типімен ауырған адамдар тұмаудың бұл түрімен қайталап ауырмайды. 
Ангина (Аnginа —тұншықтыру, кысу) — баспа, ангина. Жұткыншақтың лимфа — аденоидтық шеңберінің, негізінен бадамша безінің жедел инфекциялық қабынуы. Баспа, ангина (латынша ango — қысамын, тұншықтырамын) — көмейдегі бадамша бездерінің қабынуынан болатын жұқпалы ауру. Оның қоздырғышы — стрептококк бактериясы. Баспа адам организмінің түрлі жұқпалы вирустарға қарсы тұру қабілеті төмендегенде, суық тигізгенде, дәрумендер жетіспегенде, шаршағанда пайда болады. Баспа — бадамша бездерінің ісініп, жұтқыншақтың қызаруымен басталады; тамақ құрғап, жұтындырмайды. Тамақ бездері ісініп, қол тигізбей ауырады. Дене қызуы көтеріліп, бас ауырады, буын сырқырайды, адам дел-сал болып әлсірейді. Ауру асқынғанда бадамша бездері қабынып, ақшыл сары ірің пайда болады. Баспаны дер кезінде емдемесе, ортаңғы құлаққа өтуі мүмкін. Мұндай Баспа өзінен-өзі жарылады, кейде оған операция жасауға тура келеді. Баспаның жедел өтетін және созылмалы түрлері бар. Баспаны емдемесе, ауру бүйрекке, жүрекке, т.б. органдарға шабуы мүмкін. Сондықтан Баспаның алғашқы белгісі білінісімен дәрігерге жедел көрініп, созылмалы түрге өткізбей емделу қажет. Б-мен ауырғанда міндетті түрде жатып емделу, тамақты жылы ұстау, мезгіл-мезгіл сұйық тағам ішу, жылы компресс қою, жиі-жиі тамақты сода, тұз ерітінділерімен шаю, антибиотиктер ішу қажет. Баспаның алдын алуда дене шынықтырудың, спортпен шұғылданудың маңызы зор. 
Бронхит — бұл өкпеге ауа баратын тыныс жолдарындағы немесе түтікшелердегі инфекция. Бронхит болғанда жөтелде шуыл болады, көбіне сілекей немесе қақырық түседі. Бронхит әдетте вирустан пайда болады, сондықтан оған антибиотиктер беруге болмайды. Антибиотиктерді егер бронхиттен оңалудың белгілері болмай бір аптадан артыққа созылған жағдайларда, өкпе қабынуының белгілері білінсе немесе өкпеңізде созылмалы аурулар болған жағдайларда ғана пайдаланыңыз. Бронхит (bronchіtіs) — қолқаның қабынуы. Бронхитпен ауырған адамның қақырығында пневмококк, стрептококк, т.б. микроорганизмдер болады. Бронхит, негізінен, тұмау, көкжөтел, қызылша, т.б. аурулардың салдарынан пайда болады. Ауру көктем мен күзде күшейеді. Бронхиттің жедел және созылмалы түрі бар. Жедел Бронхитпен ауырғанда науқас тоңады, жиі есінейді, басы ауырады, даусы қарлығып, кеңірдегі жыбырлап, әуелі құрғақ, кейін қақырық араласқан жөтел жиі пайда болады. Дене температурасы көбіне қалыпты жағдайда сақталады. Жедел Бронхит негізінен 1 — 3 аптада толықтай жазылып кетеді. Жас балалар мен қарияларда Бронхиттің жедел түрі өте ауыр өтеді, тез ем қолданбаса, созылмалы түрге айналады. Созылмалы Бронхит — ұзақ уақыт шаң-тозаң, улы газ жұтқаннан, темекі тартқаннан, созылмалы өкпе ауруларының әсерінен өкпеде көп уақыт қан ұйып қалуының салдарынан дамиды. Науқас үнемі жөтеледі, кейде құрғақ, кейде сарғыш-жасыл түсті қақырық түседі. Жөтелдің жиілігіне байланысты кеуде шаншиды. Дене қызуы көтеріліп, әлсіздік пайда болады. Ауру асқынған кезде жатып емделу керек, науқас жатқан бөлменің ауасы құрғақ, таза әрі жылы болуы қажет. Дәрігерлердің нұсқауымен науқастың арқасына банка, кеудесіне қыша қағазын қояды; антибиотиктер, қақырықты түсіретін дәрі-дәрмек ішу қажет және физиотерапевтік, емдік гимнастика жүргізіледі. Науқас С витаминіне және белокқа бай күшті тағамдармен тамақтанып, ащы тағамдарды, түрлі соустарды пайдаланбағаны жөн. 
Ларингит (грек. lаrynx — көмекей) — көмекей кілегей қабығының қабынуы. Ларингиттің жедел және созылмалы түрлері бар. Жедел Ларингит көбіне салқын тиюден (салқын тамақ, суық ауа, т.б.) болады. Кейде тұмау, қызылша, қызамық, т.б. аурулар, тіпті көп сөйлеу де Ларингит шалдықтырады. Науқастың дене қызуы көтеріледі де, дел-сал болып, көмекейінің екі шеті қызарып, талаурап ісінеді, тамағы құрғайды, сөйлегенде қиналады, құрғақ жөтел пайда болады. Кейде аурудың асқынуынан көмекейдің екі жағы іріңдеп, ісінеді, жақ, жұтқыншақ безі шошынады, ауырады. Созылмалы Ларингит оның жедел түрін уақтылы емдемеуден және қайталап аурудан, сондай-ақ, темекі тарту, арақ ішу, ұзақ уақыт қатты дауыстап сөйлеу, айқайлаудан, т.б. пайда болады. Созылмалы Ларингит кезінде науқастың дауысы шықпай қалуы мүмкін. Балаларда (6 — 8 жастағы) Ларингиттің ерекше түрі — қатпар асты Ларингит, немесе жалған круп жиі кездеседі. Бұл кезде қабыну салдарынан пайда болған ісік көмекейді тарылтып, баланың дем алуын қиындатады. Ларингиттің бұл түрі экссудативті диатезі және әр түрлі, т.б. аллергиялық аурулары бар балаларда жиі байқалады. Аурудың белгісі: бала аяқ астынан түнде ұйқысынан оянады, қатты тер басады, мазасызданып, тыныс алуы қиындайды. Ерні көгеріп, “қарлықпа” жөтел пайда болады. 20 — 30 минуттан кейін бала тынышталып, ұйықтап кетеді. Дене температурасы қалпына түседі. Егер қатпарлы Ларингитке дауыс саңылауының тарылуы қосылса, баланың өміріне қауіп төнеді. Емі: 5 — 7 күн қатты сөйлемеу, көмекейді тітіркендіретін (ащы, тұзды, қышқыл) аса ыстық, тым салқын тағам ішпеу. Мойынға жылы компресс жасау, кеуде мен арқаға қыша қағаз қою, т.б. ингаляция жасау. Асқынған түріне хирургиялық операция жасалады 
Гайморит . Жоғарғы жақ сүйек қуысының анатомиялық ерекшілігін алғаш рет Highmore (Гайморе) 1651 жылы сипаттап жазған. Сондықтан бұл қуыс гайморово қуысы деп аталады. Жоғарғы жақтағы осы қуыстың көлемі 20 см3 тең. Пішіні үшбұрышты пирамидаға ұқсас. Оның алдыңғы беттік қабырғасын ұрттың жұмсақ тіндері жауып тұрады. Қабырғасының шұңқырлау жері (ит шұңқыр) анағұрлым жұқа. Оның астында артерия, вена және нерв өтетін көзасты тесігі бар. Оның физиологиялық қызметі – ауаны сулау, дыбысқа резонанс беру, ауаны жылытып өкпеге жеткізу. Жоғарғы жақ сүйек қуысының қабынуын «гайморит» деп атайды. Оған суық тию, тұмау, қызылша, жарақаттар әсері, т.б. себеп болуы мүмкін. Сонымен бірге әртірлі бас - сүйек жарақаттары, жоғарғы жақ сүйекте орналасқан тістердің асқынған периодонтит, периостит сияқты аурулары да себеп бола алады. Мұндайда көбіне стафилококк, стрептококк, пневмококк, тұмау вирусы, аденовирустар, саңырауқұлақ тәрізді микроорганизмдер аурудың қоздырғышы болып табылады Гаймор қуысының қабынуы, кұрт жеген тіс зардабынан бет сүйегі қуысының жедел немесе созылмалы қабынуы. Ұрт және бет сүйек тұсын қысып, кернеп, сыздап ауырады. Маңдай, самай ауыруы күшейеді. Қабынған куыс жақтағы мұрыннан ірің ағады. Ұрт, қабақ асты ісіп, температура көтеріледі. Емі: антибиотик, сульфаниламид, ыстықты түсіретін дәрілер беру. Физиотерапия: ауру тісті дереу жұлу. 
Кох таяқшасы. Туберкулез (лат. tuberculum – төмпешік), ескіше: құрт ауру, көксау – адам мен жануарларда болатын созылмалы жұқпалы ауру. Туберкулездің қоздырғышы – микробактерияны (“Кох таяқшасын”) неміс микробиологы Р.Кох (1843 – 1910) ашты (1882). Туберкулез микобактериялары жіңішке, түзу не сәл иіліп келген таяқшалар, ұзындығы 1 – 10, ені 0,2 – 0,6 мкм. 
Тарихы 
Туберкулез ауруы көне заманнан белгілі. Ауру белгілері бұдан 7 мың жылдай бұрын неолит кезеңіндегі адам сүйегін зерттегенде табылған, біздің заманымыздан бұрын 3 – 2-мыңжылдықта египет мумияларынан анықталған. Туберкулездің клиникасы туралы алғашқы деректер 2 ғасырда өмір сүрген каппадокиялық дәрігер Аретейдің (Aretaіos) еңбектерінде кездеседі. Одан кейін Гиппократ, Гален, т.б. ғалымдардың еңбектерінде де Туберкулез ауруы еске алынады. Бірақ олар Туберкулезді жұқпалы ауру қатарына жатқызбаған. Ал Әбу Әли ибн Сина өзінің “Дәрігерлік ғылымның каноны” деген еңбегінде Туберкулезді тұқым қуалайтын аурулар қатарына жатқызған. Туберкулездің жұқпалы ауру екенін бірінші рет италиялық ғалым Дж.Фракасторо (1478 – 1553) дәлелдеді. 
Плеврит — плевра қуысында сұйықтықтың жиналуы. Плевра — көкіректің ішкі бетін астарлап жататын сірі қабық. Плевриттің пайда болуына өкпе қабынуының және лимфа бездерінің асқынуы, ревматизм, әр түрлі ісік және аллергиялық аурулар немесе көкірек қуысының жарақаттары әсер етеді. Плевриттің жұқпалы түрінің қоздырғыштары: стафилококк, пневмококк, туберкулез таяқшалары, эхинококк, т.б. Плевритті шартты түрде құрғақ (фибринозды) және іріңдік (экссудативті) деп бөледі. Құрғақ Плеврит кезінде сірлі қабық ісініп, қалыңдайды да қабыну процесі басталады. Ал іріңдік Плевритте плевра қуысы қан, ірің аралас сұйықтыққа толып кетеді. Адамда туберкулезді Плеврит жиі кездеседі. Плевриттің бұл түрі өкпеде немесе лимфа түйіндерінде басталып, кейін өкпені түгел қабындырады. Науқастың дене қызуы көтеріліп, құрғақ жөтел пайда болады. Аурудың өтуіне қарай жедел және созылмалы түрлерге ажыратылады. Жедел Плеврит кезінде адам дел-салданып, әлі кетеді, тыныс алғанда кеудесі шаншиды, ентігеді, жөтеледі, қанның құрамы өзгереді. Кей жағдайда сірлі қабықта пайда болған ірің бір жерге жиналып, сырты қабықпен қапталады да, сау тіннен оқшауланады. Бұл кезде ауру ұзаққа созылуы мүмкін. Инфаркті Плеврит сирек кездеседі. Бұл инфарктіден кейін 8 — 10 күннен кейін дамиды, бұны Дресслер синдромы деп те атайды. Ауруды рентгенографиялық, томографиялық зерттеулер арқылы анықтайды. Емі: алдымен аурудың этиологиясын анықтау керек. Соған байланысты антибиотиктер беріледі. Сондай-ақ, плевра қуысына жиналған сұйықтықты сорып алады 
Демікпемен ауыратын адамда тұншығу ұстамасы жиі болады. Дем алысында, сыртқа дем шығарғанда, шуыл немесе сырыл болады. Ішке қарай дем тартқанда бұғана және қабырға арасындағы тері ауаны қиналып тартқаннан ішке қарай сорылып, жабысады. Егер науқасқа ауа жетіспесе, оның тырнақтары мен еріні көгереді, мойын тамырлары білеуленіп тұрады. Әдетте ыстығы көтерілмейді. 
Демікпе көбіне бала кезден басталып, өмір бойы қол үзбей қояды. Ол жұқпалы емес, бірақ ата-анасы демікпемен ауыратын балаларда бұл ауру жиі кездеседі. Демікпеге тән нәрсе жылдың белгілі бір айында немесе түнінде өршиді. Ауру ұзаққа созылса, ол [[өкпе эмфиземасы|өкпе эмфиземасына]] ұласады. 
Демікпе ұстамасы аллергиялық реакциялардың салдарынан да болуы мүмкін. Балаларда демікпе әдетте салқын тиюден басталады. Кейбір жағдайларда, көңіл-күйдің бұзылуынан да немесе мазасыз жағдайлардан да демікпе ұстамасы болуы мүмкін.[2] 
Демікпе алдында — тыныстың демікпесі болып өткен организмдегі хал-жай, күшті жөтел ұстайды: көбінесе тыныс жолдарының қабынып, қызарып ауруы түрінде немесе ұзаққа созылған өкпенің қабынуы түрінде, мұрынның аллергиялық ауруы немесе мұрын ауруының қалыптан тыс ауытқуы түрінде дамиды 
ТУБЕРКУЛЕЗ 
- Бұл aғзағa туберкулез бактериялары түсіп дамитын жұқпалы ауру. 
- Ең алдымен өкпе залалданады, кейде ми мен оның қабықшалары, омыртқа, бүйрек, лимфа туйіндері, буын, жыныс мүшелері және басқалары залалданады. 
- Жұқтыру негізі туберкулезге шалдыққан адам болып табылады. 
ТУБЕРКУЛЕЗ НЕЛІКТЕН КАУІПТІ АУРУ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. 
- Жылсайын 8,8 миллион адам туберкулезбен аурады 
- Ем қабылдамайтын әp6ip наукас 10 адамнан 15 адамға дейін ауруын жұктырады 
- Туберкулезге шалдыққандардың 75% 20 - 40 жастағы адамдарды кұрайды 
- Жылсайын 2 миллион адам қайтыс болады 
- Туберкулезді дуниежүзінде әр секундта 1 адам жұктырады 
- Жұқтырғандардың тек 5 -10%-ында ғaнa ауру дамуы мумкін 
ТУБЕРКУЛЕЗДІ ЖҰҚТЫРУ ҚАЛАЙ БОЛАДЫ 
Егер ауру адам жөтеліп түшкірсе, туберкулез қоздырушысы ayaғa түседі. Залалданған ауамен айналадағы адамдар демалатын болса, бактериялар тыныс алу жолдарымен өкпеге түседі. Туберкулезді осылайша жүқтыруға болады. 
ТУБЕРКУЛЕЗ БАКТЕРИЯЛАРЫ ҰЗАҚ САКТАЛАДЫ: 
- қалыпты жағдайда күннің көзінің болмауы - бірнеше ай; 
- жарық тapaлғaн болса - 1-1,5 ай; 
- көше шаңында - 10 күн; 
- кiтan беттерінде - 3 ай; 
- суда - 5 ай; 
- сүт тағамдарында - 8 ай. 
ТУБЕРКУЛЕЗ БАКТЕРИЯЛАРЫ ӨЛЕТІН ЖАҒДАЙ: 
- күн сәулесіне шалдығу - 1,5 сағат; 
- ультракүлгін сәулесінің әcepi - 2-3 мин.; 
- сүтті қайнатқанда; 
- күнсайын бөлмені желдеткенде; 
- ылғалды шүберекпен бөлмені сүрткенде. 
АДАМ АҒЗАСЫНА ТУБЕРКУЛЕЗ БАКТЕРИЯСЫНЫҢ ТҮСУ БАРЫСЫНДАҒЫ НЕГІЗГІ МӘНДІ БОЛАТЫНЫ: 
- Жұқпаның көптігі, мөлшері, адам ағзасына туберкулез бактериялары түcyiнің ұзақтығы. 
- Иммунитет туберкулез бактерияларынан қорғануға қaншaлықты дaйын. 
ӘРІ ҚАРАЙ НЕ БОЛАДЫ? 
Туберкулез бактериялары кез келген мүшеде көбейеді, 6ipaқ. өкпенің жоғарғы бөлігінде жиі кездеседі. 2 - 10 аптада ағзаның иммундық жуйесі көбеюмен микробактериялардын әpi қарай таралуын тоқтатады. 
АУРУДЫҢ ДАМУЫНА ӘСЕР ЕТУШІ ФАКТОРЛАР 
- Жүргізілетін фактор-иммунитеттің әлсізденуі. Жеткіліксіз тамақтану; 
- Қосымша ауыр түрдегі ауру (АҚТҚ, қант диабеті, ойық жара ауруы және т.б.); 
- Қатты тоңазу; 
- Зиянды әдеттер; 
- Созылмалы күйзелу жағдайлар. 
ЗИЯНДЫ ӘДЕТТЕР МЕН БАСҚА ДА ЖАҒДАЙЛАР ТУРАЛЫ 
Кез келген зиянды әдеттер-темекі шегу, ішімдік iшy, наша шегу, дені cay aғзaғa да әcepi нашар. 
Туберкулезге шалдыққандар аурудан айығып кетуі қиындыққа түседі. 
ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ ДАМУ БАРЫСЫНДА ТӨМЕНДЕГІДЕЙ БЕЛГІЛЕР ПАЙДА БОЛУЫ MYMKIH: 
- екі аптадан артық уақытқа созылған жөтел, 
- әлсіздік, 
- дене қызуының көтepiлуi, 
- тершендік, 
- тәбеттің нашарлауы, 
- жүдеу, 
- шаршағыштық, 
- кеуде тұсының ауыруы. 
- қан аралас қақырықтын түсуі, 
Ағзаның жаксы қорғану күші барысында туберкулез бактериялары салауатты ұлпалардан жекеленеді, айнала тығыз қабықша дамып, аурудың дамуы токтатылады. 
АУРУДЫҢ БЕЛГІЛЕРІН БАЙҚАҒАН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ КЕРЕК 
1. Тексерілу үшін тұғылықты және оқу орны бойынша медицина мекемесіне бару. 
2. Бұл қалалық емханалар, ОДА, студенттер үшін - №3 емхана. 
3. Уақытында анықталған туберкулез - ойдағыдай айығып кетудің кепілдігі. 
ТУБЕРКУЛЕЗДІ ЕМДЕУГЕ БОЛАДЫ 
ТУБЕРКУЛЕЗ ТЕГІН ЕМДЕЛЕНЕДІ 
ТУБЕРКУЛЕЗДІҢ АЛДЫН АЛУ СПЕЦИФИКАЛЫҚ ЖӘНЕ СПЕЦИФИКАЛЫҚ ЕМЕС TYPЛЕРI 
Спецификалық: 
- вакцинация және БЦЖ ревакцинациясы 
Спецификалық емес: 
- салауатты өмір салты 
- тиімді тамақтану 
- дене шынықтыру белсенділігі 
- зиянды әдеттерден бас тарту 
Өкпе қатерлі ісігі, өкпе рагы – адам өкпесіне түскен қатерлі ісік; созылмалы ауру. Өкпе қатерлі ісігінің пайда болуына сыртқы және ішкі себептер әсер етеді. Сыртқы себептерге: тыныс алу жолдары мен өкпеге физикалық, химиялық, канцерогендік заттармен ластанған ауаның, зиянды заттардың (шаң-тозаң, асбесвт, хром, т.б.) енуі, темекіні жиі тарту; ал ішкі себептерге: өкпедегі әр түрлі созылмалы қабынулар, иммундық жүйке қызметінің төмендеуі жатады. Өкпе қатерлі ісігіне әйелдерге қарағанда 45 – 60 жас аралығындағы ер адамдар жиі шалдығады. Бұл дерт анатоммя тұрғыдан төрт топқа (жалпақ клеткалы, бездік, бронхоальвеолярлық, пісіп жетілмеген) жіктеледі. Ісік клеткаларының пісіп-жетілуі неғұрлым төмен болса, соғұрлым оны болжау қиынға түседі, ісік тез өсіп, ауру асқынады, яғни бөгелме ісіктер пайда болады. Өкпе қатерлі ісігінің клиникалық белгілері оның орналасқан жеріне, кеңірдек қуысының ісікпен бітелу дәрежесіне, бөгелме ісіктердің болу, болмауына тікелей байланысты. Дерт алғашқыда кеуденің шаншып ауруымен (әсіресе дем алған кезде) басталады. Бұл кезде науқас құрғақ жөтеледі, сонан соң жабысқақ қақырық пайда болып, оған қан араласады. Адам ентігіп, демігеді, дене қызуы көтеріліп, қатты жүдейді. Ауру асқынғанда қатерлі ісік клеткалары қан мен лимфаға араласып, бүкіл организмге таралуы мүмкін. Мұндай жағдайда ешқандай ем қолдануға мүмкіндік болмайды. Ауруды анықтау үшін: жалпы клиника (анамнез, сипау, кеудені тыңдау, т.б.); параклиника (рентген, компьютерлік томография, ультрадыбыс арқылы, т.б.); бронхоскопия, бронхография, т.б. әдістер қолданылады. Диагноз қою қиындағанда диагностик. және емдік торакотомия (кеуде қуысын ашу) жасалынады. Емі: ісікке қарсы дәріні кешенді және араластыра беру, хирургиялық операция жасау, сәулемен емдеу, химиялық терапия әдістерін қолдану 
Шылым шегудің зияны 
Темекінің құрамында өте улы зат-никотин бар. Шылым шеккенде адам ауамен бірге темекінің де түтінін жұтады. 
Шылымның күніне жиырмасын тартқан адам 90мл шамасында никотин жұтады. Алғаш рет темекі тартқанда адам уланады, басы айналады, жүрегі қағады, құсады, қол-аяғы дірілдейді. 
Темекі тыныс алу мүшелерінің сілекейлі қабықшасын тітіркендіріп, оны қабындырады. Сөйтіп қорғаныш туғызатын қасиеті нашарлаған сілекейлі қабықша арқылы ауру туғызатын микробтар енеді. 
Сондықтан темекі шегетін адамдар көбінесе суық тиіп, тағы басқа ауруларға тез шалдығады. 
Темекінің түтіні өкпе тарамдары мен тыныс жолдрын бітеп, түрлі ауруларға шалдықтырады. Никотин қан тамыршаларын тарылтады. Бұл ауа ауруына және өкпе, пәле ауруларына шалдықтырады, өкпедегі аурумен ауырғандардың 97 пайызы шылым шегетіндер. Бұған себеп тыныс мүшелерінде шылымды ұзақ шеккенде көпке дейін жараның пайда болуы. 
Неғұрлым адам өте ерте бала кезінен шылым шегумен айналысса,соғұрлым пәле ауруына жиі шалдығады. Мұндай жағдайда ағзаны оттегімен қамтамасыз ету мүмкін емес, газ алмасу бұзылады да өкпеде ауру туғызатын микролтарға, яғни туберкулез таяқшала-рына қолайлы жағдайлар туады.Темекі түтінінде радиоактивті заттар болады. Күніне бір қорап тартқан адамдар мөлшерден артық 3,5 сәулеленуге ұшырайды. Темекіден ауаға 720 тонна күкірт қышқылы, 384 мыңтонна аммиак, 180000 тонна никотин, 600000 тонна темекі майы, 550000 тоннадан астам иісті газ шығады. 
Денсаулықты сақтау үшін таза ауамен тыныс алу керек. Адам бір рет тыныс алғанда 500 мл ауа жұтады. Егер ол минутына 16-18 рет тыныс алса,онда ол 800-900 мл ауаны тыныс мүшнлерінен өткізіп, оттегін өкпе арқылы қанға өткізеді. Тыныс алу мүшелері ауруларының алдын алу үшін бөлменің ауасын таза ұстап, жеке басының тазалығын және науқастармен қарым-қатынас жасау ере-желерін сақтап, денені шынықтыру қажет. 
Тыныс алудың дамуына дене еңбегінің әсері және гигиеналық талаптар. Тыныс алу мүшелерінің бәрінің физиологиялық көрсеткіштеріне дене еңбегі мен спорт әсер етеді. Мысалы: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы: штангистерде — 4 л, футболистерде — 4,2 л, боксерлерде -4,8л, қайықшыларда — 5,5 л. Тыныс алу жиілігі: спортсмендерде минөтіне — 6-8 рет, ал жаттықпаган адамдарда -14-20 рет. Спортпен шұғылданатын адамдардың тынысы терең болады, Бұл организмнің үнемді қызмет етуінің белгісі. Мысалы, терең дем шығарғанда олардың сыртқа айдалған ауасының құрамындағы көмір қышқыл газы 2 есе көп болады. Мұндай терең дем алу жүрекке «массаж» жасайды да, оның қоректенуін жөне физиологиялық қалпын жақсартады. Тыныс алу мүшелерін жаттықтыру, шынықтыру балалар мен жастардың тыныс мүшелері арқылы пайда болатын ауруларға қарсы тұру қабілетін арттырады. Олай болса, дене шынықтыру мен спорт денсаулықты сақтауға қажетті жағдайлардың бірі. 
Баланың дұрыс отыра білуі де маңызды. Бүкірейіп, кеудесін үстелдің немесе партаның шетіне тақап отырғанда кеудеге қысым жасалып, тыныс алу мүшелерінің қызметін төмендетеді, жүрек қан-тамырлардың өсуіне кедергі болу арқылы баланың бойының өсуіне бөгет жасайды. Салқын тию, тыныс мүшелерінің аурулары бала организмінің барлық мүшелерінің өсіп дамуына, қызмет етуіне жағымсыз әсер ететінін естен шығармаған жөн. 
Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырғанда есте сақтайтын тағы да бір жағдай — дене еңбегі мен дене шынықтыру және ой еңбегі кезінде балалар тынысын тарылтады, сондықтан оның дұрыс болуын қадағалау қажет. Балаларға дұрыс демалуды жастайынан үйрету керек. Сонымен қатар, ой еңбегі мен дене еңбегін кезектестіру аса маңызды. Сондықтан мектеп жұмысын да сабақ кестесін жасағанда Бұл ерекшеліктерді есте сақтау керек. Сынып бөлмелерін, еңбек сабағының бөлмелерін жиі желдетіп отыру керек. Жоғарғы сынып оқушылары далада таза ауада тәулігіне 3 сағаттан, ал бастауыш сынып оқушылары 4 сағаттан кем болмауы тиіс. Әсіресе ауасы таза бөлмеде ұйықтау аса маңызды, сондықтан балаларды форточкалары ашық бөлмеде ұйықтауға әдеттендіру керек. Баланың киімі де дұрыс дем алу мен дем шығаруға әсер етеді. Сондыбқан олардың киімі жеңіл, денесін қыспайтын, қимыл-қозғалысына бөгет етпейтін болғаны жөн. 
Осы жазылғандарды қорыта келе, балалардың сабақ оқитын, еңбек ететін үйдегі бөлмелері мен мектептегі сынып бөлмелерінің, балалар бақшасындағы топтардың бөлмелерінің ауасын жиі-жиі желпіндіріп, тазартып отыру аса маңызды екенін айта кеткіміз келеді. Сонымен қатар, баланың далада, таза ауада көбірек ойнауы маңызды. 
Ырғақты тыныс гимнастикасы баланың ақылының артуына жағымды әсер етеді. Бастауыш сынып оқушыларына сабақ кезінде 1-2 минөттік демалыс беріп, тыныс гимнастикасын ұйымдастыру қажет: оқушы партада отырып, екі қолын бүйіріне таянып терең дем алып және дем шығарады. Мұндай гимнастика баланың сабаққа ынтасын арттырады. 
Қолдан тыныс алдыру 
Қолдан тыныс алдыру– ауру адамның қалыпты тыныс алу қабілеттілігі бұзылған жағдайларда жасанды түрде өкпеге, тыныс органдарына ауаны енгізу және шығару әдісі. 
Бұл әдіс кейбір ем шараларын қолдану барысында (өкпеге операция жасау, наркоз беру), тынысы уақытша тоқтағанда (иіс тию, әр түрлі газдармен улану, суға бату, электр тогымен жарақаттану, т.б.) қолданылады. Қолдан тыныс алдыру кезінде жәрдем көрсетіліп жатқан адамның қанын оттекпен қамтамасыз етумен қатар, өкпеге баратын ауа кезеген жүйке талшықтарын тітіркендіріп, мишықта орналасқан тыныс алу орталығын қоздыру арқылы тыныс алу қызметінің қалыптасуына әсерін тигізеді. Қолдан тыныс алдыру әрекеттерін ауру (жарақат алған) адамның жүрек қызметі тоқтамаған жағдайда ғана қолдануға болады. 
Жасанды тыныс алдыру әрекеттерін неғұрлым ерте бастаса, солғұрлым ол оң нәтиже береді. Сонымен қатар аталмыш әрекеттер дұрыс және қалыпты жағдайдағы тыныс алу ырғағына сәйкес жүргізілуі өте қажет. Қолдан тыныс алдыруды іске асыру алдында науқастың әуелі денесін қысып тұрған киімдерден (галстугін, жағасын, белдігін, т.б.), аузын түкіріктен, кілегей сұйықтан, т.б. тазарту керек. Ал тыныс алдыру әрекеттері барысында сырқаттың тілі көмекейді жауып қалмауы үшін науқастың тілін сыртқа шығарып оны саусақпен немесе арнайы қысқышпен ұстайды. Қолдан тыныс алдыру барысында, құсығы тыныс алу жолдарына құйылмауы үшін, көмек көрсететін адамның басын төмендетіп, бір жағына қарай бұру керек. 
Жасанды тыныс алдыруды қолмен немесе арнайы аспаптармен іске асыруға болады. Аспапсыз қолдан тыныс алдырудың “ауызға үрлеу” әдісінде жәрдем көрсетуші адам тыныс алуы тоқтаған адамды шалқасынан жатқызып, бір қолымен оның мұрнын қысып, екінші қолымен аузын ашады да, терең тыныс алып, ауаны науқастың аузына дәке арқылы бірнеше рет үрлейді. Қолдан тыныс алдыруда Сильвестр және Шефер әдістері кең таралған. Сильвестр әдісін қолданғанда жәрдем көрсетілетін адамды шалқасынан жатқызып жәрдем көрсетуші оның екі қолын жоғары көтереді. Бұл кезде сыртқы ауа ішке, яғни өкпеге өткізіледі (тынысты ішке алу). Одан соң қолдарын кеуденің төмен жағына келтіріп күшпен басады (тынысты сыртқа шығару). Шефер әдісінде жарақат алған адам етпетінен (бетімен төмен) жатқызылады, ал жәрдем көрсетуші оның үстіне тізерлеп отырады да, кеудесін минутына 16–18 рет ырғақпен қысады. Қолдан тыныс алдыруды аспаптармен іске асыру, әдетте, ауруханаларда немесе арнайы жабдықталған жедел жәрдем көліктерінде жүргізіледі. 
ІІІ. Ойтолғаныс 
1. Тест 
1 нұсқа 
1. Төмендегі берілген мүшелердің қайсысында оттегі сіңіріледі? 
А) Өкпеде В) өкпе көпіршіктерінде с) кеңсірікте д) бронхыда е) кеңірдекте 
2. Адам өкпесіндегі көпіршіктердің атқаратын қызметі қандай? 
А) кеңеюі арқылы газалмасуды жүзеге асырады 
в) тыныс алу қозғалысын қамтамасыз етеді. 
С) Ауаның еркін жүруін қамтамасыз етеді 
Д) ауаны шаң тозаңнан тазартып жылытады 
Е)өкпенің серпімділігін қамтамасыз етеді 
3. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы дегеніміз: 
а) демді ішке алғандағы кірген ауаның көп мөлшері 
в) демді сыртқа алғандағы кірген ауаның көп мөлшері 
с) дем шығарғаннан соң өкпеде қалып қойған ауаның мөлшері 
д) кеңірдек пен бронхыдағы ауа мөлшері 
е) терең дем алып, дем шығарған кездегі ауа мөлшері 
4. Оттегі қайда жұмсалады? 
А) синтезге в) жасушаның қоректенуіне с) қозғалысқа д) тотықтыруға е) көбеюге 
5. Дыбысты сөз шығу үшін не қатысады? 
А) дыбыс сіңірі, көмей үсті, дыбыс саңылауы 
В) дыбыс сіңірі, кеңірдек, дыбыс саңылауы 
С) көмей үсті, көмей, жұтқыншақ, кеңірдек 
Д) дыбыс сіңірі, дыбыс саңылауы, өкпе 
Е) жауап жоқ 
6. Өкпе сыртынан немен қапталған? 
А) өкпе плеврасымен в) қабырғааралық плеврасымен с) кірпікшелі эпителий д) безді эпителий е) бірыңғай салалы бұлшық ет ұлпасы 
7.Тынысалу мүшелерінің ауруларына жататыны: а) атересклероз в) рахит 
с) туберкулез Д) сколиоз е) кариес 
8.Егер адамесінен танып қалған жағдайда не істеу керек 
А) Жедел жасанды тыныс алдырып, жүрекке массаж жасау қажет 
В) екпетінен жатқызу керек с) шалқасынан жатқызып, дәрігерді күту 
д) жедел жәржем шақыру е) айғайлап көмекке шақыру 
9. Ауа кеңірдектен өтеді: а) өкпе в) көмекей с) ауатамырға д) өкпе көпіршігіне е) плевралық қуысқа 
10. Ер адамда көмекейдің орташа ұзындығы а) 54 мм в) 44 мм с) 40 мм д) 34 мм е) 50 мм 
2 нұсқа 
1. Оттегі организмнің қай жерінде тікелей сіңіріледі? 
А) өкпеде в) өкпе көпіршіктерінде с) мұрын жұтқыншақта д) бронхыда е) кеңірдекте 
2. Адамның ең терең тыныс алғанда шығаратын ауаның көлемі қалай аталады? 
А) қалдық в) тұрақты с) тіршіліктік д) резервтік е) максималдық 
3. Өкпе көпіршіктерінен қанға О2 қашан өтеді? 
А) тұрақты в) тыныс алғанда с)тыныс шығарғанда д) сергіту кезінде е) ұйқы кезінде 
4. Мұрын қуысының сілемейлі қабықшасының қызметіне тән емес белгі: 
А) ауаны жылыту в) ауаны дымқылдату с) микробтарды ұстап қалу залалсыздау 
д) газ алмасуға қатысады е) шаң бөлшектерін ұстап қалу 
5. Тыныс алу қозғалысына қатысатын бұлшықет 
А) көкет (диафрагма) В) иық бұлшықеті, с) арқа бұлшықеті, 
д) құрсақ бұлшықеті е) үлкен кеуде бұлшықеті 
6. Тынысалу орталығының қызметі 
А) гормон түзеді, тынысалу процесін қоздырады, тежелу тудырады 
В) тыныс алу процесіне қатыспайды С) ауамен тыныс алу, тыныс шығаруды реттейді 
д) тыныс алу механизмін бақылайды Е) қызмет атқармайды 
7. Тыныс алужүйесінің ауруына жатпайтыны: а) тұмау в) пневмония 
с) туберкулез д) бақшаңкөз е) плеврит 
8. Адам өкпесінің орташа тіршілік сйымдылығы: а) 1000 см3 в) 2000 см3 
с) 3500 см3 д) 500 см3 е) 5000 см3 
9. Залалданған ауамен айналадағы адамдар демалатын болса, бактериялар тыныс алу жолдарымен өкпеге түссе ол қандай ауру: 
а) атересклероз в) рахит с) туберкулез Д) сколиоз е) кариес 
10. Әйел адамда көмекейдің орташа ұзындығы а) 36 мм в) 44 мм с) 40 мм д) 34 мм е) 50 мм 
Жауаптары : 1 нұсқа 1 в,2 а,3 д,4 д,5 а,6 а,7 с,8 а,9 с,10 в 
2 нұсқа1.в,2 е,3 в,4 с,5 а,6 с,7 д,8 с,9 с,10 а 
2. Топтық жұмыс (сурет бойынша түсіндіру) 
3. Медициналық картаны толтыру (сәйкестендіру) 
1. Гайморит А) Емі: ............. қарсы дәріні кешенді және араластыра беру, хирургиялық операция жасау, сәулемен емдеу, химиялық терапия әдістерін қолдану 
2. Ларингит Ә) тыныс жолдарының жұқпалы вирустық ауруы. Аурудың қоздырғышы – ортомиксовирустар 
3. Тұмау Б) Жоғарғы жақ сүйек қуысының анатомиялық ерекшілігін алғаш рет Highmore (Гайморе) 1651 жылы сипаттап жазған. Сондықтан бұл қуыс ............ қуысы деп аталады. 
4. Өкпе туберкулезі в) көмекей кілегей қабығының қабынуы 
5. Өкпе рагы Г) көмейдегі бадамша бездерінің қабынуынан болатын жұқпалы ауру. Оның қоздырғышы — стрептококк бактериясы. 
6. Ангина Д) ескіше: құрт ауру, көксау – адам мен жануарларда болатын созылмалы жұқпалы ауру 
1. Гайморит Б) 
2. Ларингит В) 
3. Тұмау Ә) 
4. Өкпе туберкулезі Д) 
5. Өкпе рагы А) 
6. Ангина Г) 
4. Бөшкеден шыққан басқатырғылар 
1. Бидайық – өсімдік пе, әлде? 
Жауабы: Ер адамдардың көмекейі үлкен, дыбыс сіңірлері ұзын, дауыстары жуан. Мойынның алдыңғы жағындағы ең ірі қалқанша шеміршектің үлкен үшкір түйіні жұтқыншақ шодыры (бидайық) деп аталады. 
2. Ауруханаға өкпесі сау, бірақ кеуде қуысы екі жағынан жаншылған адам түсті. Бірақ ол бірнеше минуттан кейін тұншығып, тыныс ала аламай көз жұмды. Мұның себебі неде? Себебі: Қабырғаралық бұлшықеттер мен көкет зақымданған және осы бұлшықеттерді қозғалысқа келтіретін жүйкелерде зақымдалуы мүмкін. 
3. Тыныс алғанда атмосфералық ауа құрамында 21 % оттек болатынын білеміз. Сонда адам қалыпты тыныс алу жағдайында тәулігіне қанша оттек сіңіреді? 
Жауабы: ал тыныс шығарғанда оттек мөлшері 16 % екенін білсек, сонда 5% оттек сіңіріледі, 1 минутта 16 рет тыныс алып, тыныс шығарғанда 5% х16=64, бір тәулікте 24 сағат = 1440 минут, 64х1440=92 160 адам қалыпты тыныс алу жағдайында тәулігіне оттек сіңіреді. 
4. Тыныс шығарғанда көмірқышқыл газы 4 % көбейеді, қанша оқушы 1 минутта, 1 сағатта және сыныптағы барлық оқушылар 1 сағатта көмірқышқыл газын бөледі. 
Жауабы: Сыныпта 14 бала бар. 
1 бала - 4,03% х 16 (1 мин) = 64,5; 4,03% х (16х60 (1 сағ) = 3869 
3869 х 14 (бала саны) = 5417 
5417 х 60 (1 сағ) = 325020 
5. Ф.Купер романында үндістер су түбіне батып, қамыс түтігімен тыныс алу арқылы жауларынан құтылған екен. Бір қызығы бұл әдіспен су тереңдігі 1,5 метрден артық болса құтылу мүмкін емес. Неге ? 
Жауабы: 1,5 метрден артық тереңдікте қысым өсетіні соншалықты ауаны ішке қарай тарту мүмкін болмай қалады. 

5. «Автор орындығы» (қорытындылау) 
«Жас жеткіншектеріңізді көрсетіңіз, мен сіздердің болашақтарыңызды айтып берейін»
Әл-Фараби 
ІҮ. Үйге тапсырма: Тарау бойынша тест құрастыру, 
Адам ағзасы жайлы қызықты мәліметтер жинау 
Ү. Бағалау 
Сыныптағы барлық оқушылар бағаланды.