Бала тәрбиесінде ұстаз бен мектептің рөлі

Бала тәрбиесінде ұстаз бен мектептің рөлі

Э.Н. Айтжанова

п.ғ.м., аға оқытушы, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

Ерхан Ақбота. Зульпибекова Мерейлим

6B01301 – Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығының 2-курс студенті, Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті

Алматы қаласы

Аңдатпа:

Бұл мақалада біз мұғалім мен мектептің бала тәрбиесіндегі рөлінің негізгі аспектілерін қарастырамыз. Бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеуде мұғалімнің рөлінің қаншалықты маңызды екені көрсетіледі. Сондай-ақ мұғалімнің инновациялық іс-әрекетінің белгілері жайлы айтылады. Мектептегі сынып жетекшісінің оқушыларға тәрбие беру үдерісіндегі негізгі міндеттерді қарастырамыз.

Кілт сөздер: мектеп, мұғалім, бала, тәрбие, білім, тәлімгерлік нұсқау

Мектептің жаны – мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектеп сондай болмақшы. Яғни, мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім.

(Ахмет Байтұрсынов)

Қазіргі мектепте бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеуде мұғалімнің рөлі өте зор. Қазіргі мектептегі мұғалім – тәлімгер, шығармашыл тұлға, зерттеуші, тәрбиеші, психолог. Ол әрбір оқушыға өзгермелі әлемде өмір сүруге қабілетті тұлғаны дамытуға көмектеседі. Сонда қазіргі мектепте қандай мұғалім болуы керек? Біріншіден, бұл өз мамандығын сүйетін, өз ісіне, шәкірттеріне берілген адам. Екіншіден, әр баланың жеке тұлға екенін ескеріп, оқушыны қандай болса, сол қалпында қабылдайтын маман: оқудағы қиындықтарымен, тәжірибелерімен. Үшіншіден, үздіксіз ізденіс үстінде, тәжірибесін үздіксіз байытып отыратын адам АКТ саласында сауатты. Өйткені жаңа ақпараттық технологияларсыз заманауи мектепті елестету мүмкін емес. Заманауи мұғалім еңбекке және оқушыларға деген сүйіспеншілікті біріктіреді, ол балаларды оқытуды ғана емес, сонымен қатар шәкірттерінен үйренуді де біледі. Ендеше, заманауи ұстаз – кәсіби маман, өз ісінің шебері! Заманауи мұғалім болу қиын, бірақ мүмкін. Бастауыш сынып оқушылары ұстаздардың арқасында болашақта заман көшіне ілесетін белсенді, шығармашыл тұлға болып қалыптасады. Мұғалім мен мектеп балаларды тәрбиелеуде, олардың жеке басын және әлеуметтік белсенділігін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Бұл тек оқу процесі ғана емес, сонымен бірге баланың жан-жақты әлеуетін дамытуға жағдай жасау. Бұл мақалада біз мұғалім мен мектептің бала тәрбиесіндегі рөлінің негізгі аспектілерін қарастырамыз.

1. Білім және даму. Мұғалім балалардың білімі мен дамуында маңызды рөл атқарады. Ол білімді жеткізіп қана қоймайды, сонымен қатар талдау, сыни ойлау және Тәуелсіздік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Мектеп білім беру ресурстары мен инфрақұрылымға қол жетімділікті қамтамасыз ете отырып, оқу процесіне жағдай жасайды.

2. Шығармашылық қабілеттерін дамыту. Мектеп әр түрлі іс-шаралар арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуды ынталандырады: өнер, әдебиет, ғылыми зерттеулер және басқалар. Мұғалім әр баланың әлеуетін ашуға және оның ерекше талантын дамытуға көмектеседі.

3. Физикалық денсаулық және спорттық белсенділік. Мектеп сонымен қатар спорттық іс-шараларды, дұрыс тамақтануды және физикалық белсенділік шараларын ұйымдастыру арқылы балалардың физикалық денсаулығына қамқорлық жасайды. Мұғалім балалардың салауатты өмір салты мен спортқа деген қызығушылығын оятады.

4. Қоғамдағы өмірге дайындық. Мұғалім мен мектеп балаларды әлеуметтік дағдыларға, қарым-қатынасқа, төзімділікке және айырмашылықтарды құрметтеуге үйрету арқылы қоғамда өмір сүруге дайындайды. Бұл сонымен қатар азаматтық жауапкершілік пен адам құқықтарын оқытуды қамтиды. Мұғалім мен мектептің бала тәрбиесіндегі рөлі баға жетпес. Олар қазіргі қоғамда сәтті бейімделу үшін қажетті білім, құндылықтар мен дағдылардың негіздерін қалыптастырады. Сондықтан әр баланы сапалы оқыту мен тәрбиелеуді қамтамасыз ете отырып, білім беру жүйесін қолдау және дамыту маңызды. Мектеп, өз кезегінде, балалардың дамуына қолайлы жағдай жасайды, оларға әртүрлі мүмкіндіктерге қол жеткізуді қамтамасыз етеді және қоғамда өмір сүруге дайындалуға көмектеседі. Осылайша, мұғалім мен мектептің бала тәрбиесіндегі рөлі баға жетпес, олардың әсері жеке тұлғаны қалыптастыруға және балаларды қоғамға сәтті біріктіруге айтарлықтай әсер ететін оқу бағдарламаларынан асып түседі.

Менің ойымша, жоғарыдағы аспектілердің барлығы дерлік мұғалім мен мектептің негізі рөліне кіреді.Негізінен баланың адамгершілік қасиеттерін, мінезін қалыптастыру тұрғысынан қарайтын болсақ,ұстаздар мен тәрбиешілер ата-анадан кейінгі орынды алады.Себебі бала мұғалімнің қасында көп уақыт өткізеді.Бала үшін бірге уақыт өткізу ерекше рөл ойнайды.Жоғарыда біз келтірген 4 аспекттті мұғалімдер және мектеп ұжымы бала тәрбиесінде айрықша етіп қосса,біз өз міндетімізді орындағанымыз. Осыған байланысты мектебімізде баланы өмірге бейімдеуде мектеп, мұғалім және ата-ананың орны бөлек.
Жел бесіктен, жер бесікке дейінгі адам өміріндегі тәрбиенің ұйытқысы ата — ана мен ұстаз. Болашақ десек те, келешек десе де бала — ұрпақ деген мағынаны білдіреді.Адамның өзге тіршілік иесінен айырмашылығы – дүниеге перзент әкелген соң, оның болашағын ойлау, адам етіп тәрбиелеу.Бала тәрбиесі – бір отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның мемлекеттік абыройлы міндеті. Кезінде Әл Фараби бабамыз «Ғылым емес, ең алдымен тәрбиеге көңіл бөлу керек, тәрбиесіз адамға ғылым баянды болмайды» — демеп пе еді. Осыған орай бүкіл ата — ана тәрбиеге бет бұруы керек. Ұрпақ тәрбиесіне мүдделі екендігін ата — аналар іс — жүзінде дәлелдеп отырулары тиіс. Міне осындай ынтымақ бірлігінде ғана ойдағыдай нәтиже берері ақиқат.

Ендеше мұғалімдер мен мектептің бала тәрбиесіне әсерін жеке қарастырып,өзара байланысын қарастырайық.Мұғалімдер де, мектеп те баланың зияткерлік, әлеуметтік және эмоционалдық өсуіне ықпал ететін білім беруде шешуші, өзара байланысты рөлдерді атқарады.

Мұғалімдер:

* Білім беру: Мұғалімдер оқу бағдарламасының мазмұнын жеткізуге, оқушыларға әртүрлі пәндер бойынша маңызды ұғымдар мен дағдыларды меңгеруін қамтамасыз етуге жауапты. Олар әр түрлі оқу стильдері мен қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін әртүрлі оқыту әдістерін пайдаланады.

* Тәлімгерлік және нұсқау: академиялық білімнен басқа мұғалімдер тәлімгер ретінде әрекет етеді, оқушыларға қиындықтар арқылы бағыт береді, олардың сенімділігін арттырады және жеке дарындары мен қызығушылықтарын дамытады. Олар оқушылардың оқуға деген сүйіспеншілігін дамытуға көмектесе отырып, қолдау мен ынталандыруды ұсынады.

* Үлгі үлгілері: Мұғалімдер оң құндылықтарды, этикалық мінез-құлық пен білімге құмарлықты көрсете отырып, үлгі болады. Олар студенттерді жоғары жетістіктерге ұмтылуға және қоғамның жауапты мүшесі болуға шабыттандырады.

* Бағалау және кері байланыс: Мұғалімдер сынақтар, жобалар және бақылаулар сияқты әртүрлі әдістер арқылы оқушылардың үлгерімін үздіксіз бағалайды. Олар оқушыларға күшті жақтарын анықтауға, әлсіз жақтарын жоюға және оқу нәтижелерін жақсартуға көмектесетін сындарлы кері байланыс береді.

* Жекеленген оқыту: әр баланың әр түрлі білім алатынын мойындай отырып, мұғалімдер әр түрлі қажеттіліктер мен оқу стильдерін қанағаттандыру үшін әдістері мен материалдарын бейімдеп, оқытуды жекелендіруге тырысады.

Мектептер:

* Құрылымдық оқу ортасы: Мектептер оқуға қолайлы құрылымдық ортаны қамтамасыз етеді, әртүрлі іс-шараларға арналған орындар, кітапханалар мен зертханалар сияқты ресурстар және күнделікті тәртіп пен тәртіпті күшейтетін кесте бар.

* Әлеуметтену және ынтымақтастық: Мектептер әлеуметтік өзара әрекеттесу орталықтары болып табылады, бұл балаларға ынтымақтастық, топтық жұмыс және жанжалдарды шешу арқылы маңызды әлеуметтік дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді. Олар тиімді қарым-қатынас жасауға, қарым-қатынас орнатуға және әртүрлілікті бағалай білуге ​​үйренеді.

* Біртұтас даму: Мектептер спортты, өнерді, үйірмелерді және қоғамдық пайдалы бастамаларды қоса алғанда, мектептен тыс іс-шаралар кешенін ұсына отырып, жан-жақты дамуға ықпал етеді. Бұл іс-шаралар студенттерге өздерінің құмарлықтарын ашуға, таланттарды дамытуға және жан-жақты тұлға қалыптастыруға көмектеседі.

* Қолдау жүйелері: Мектептер академиялық немесе жеке қиындықтарға тап болған оқушыларға, соның ішінде кеңесшілерге, арнайы білім беру қызметтеріне және әлеуметтік және эмоционалдық қажеттіліктерді шешуге арналған бағдарламаларға қолдау көрсету жүйелерін ұсынады.

* Қоғамдастық және ынтымақтастық: Мектептер оқушыларды, мұғалімдерді, ата-аналарды және әкімшілерді біріктіру арқылы қоғамдастық сезімін қалып- тастырады. Бұл ынтымақтастық оқушыларға қолдау көрсететін желіні қамтамасыз етеді және ата-аналардың балаларының білім алуына қатысуын ынталандырады.

Өзара байланыс:

Мұғалімдер мен мектептің рөлдері бір-бірімен тығыз байланысты. Мұғалімдер білім беруді тиімді ету үшін мектеп ресурстары мен қолдау жүйелеріне сүйенеді, ал мектептер оқу жоспарын жүзеге асыру және оқудың оң ортасын құру үшін берілген мұғалімдерге тәуелді. Мұғалімдер мен мектеп арасындағы берік серіктестік оқушылардың жетістіктерін арттыру үшін өте маңызды.

## Балаларды тәрбиелеуде мұғалімдер мен мектептер ұйымдастырған іс-шаралардың сценарийлері

Міне, балалардың білімін арттыру үшін мұғалімдер мен мектептер ұйымдастыратын әртүрлі іс-шараларды көрсететін бірнеше сценарий:

Академиялық байыту мақсатынды:

* Математика олимпиадасы: оқушылар күрделі математикалық есептерді шығаратын, аналитикалық ойлауды, есептерді шешу дағдыларын және математикаға деген құштарлығын арттыратын жарыс.

* Reading Challenge: Оқушылар оқу сайысына қатысады, белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір кітапты немесе минуттарды оқуды мақсат етіп, сауаттылық пен оқуға деген сүйіспеншілікті арттырады.

* Қонақ спикерлер сериясы: әр түрлі саладағы сарапшылар өздерінің білімдері мен тәжірибелерімен бөлісу үшін шақырылады, оқушыларды шабыттандырады және әртүрлі мансап жолдары туралы түсініктерін кеңейтеді.

Әлеуметтік және эмоционалды даму мақсатында:

* Қорқытуға қарсы семинар: Оқушылар қорлаудың әсерін түсінуге, оның алдын алу стратегияларын үйренуге және мейірімділік пен құрмет мәдениетін насихаттауға арналған іс-шаралар мен талқылауларға қатысады.

* Команда құру әрекеттері: Ынтымақтастық ойындары мен қиындықтары топтық жұмысты, қарым-қатынасты және мәселелерді шешу дағдыларын ынталандырады, ынтымақтастық пен оқушылар арасындағы жағымды қарым-қатынасты дамытады.

Шығармашылық таныту және мәдени бағалау мақсатында:

* Өнер көрмесі: Оқушылар өздерінің көркем туындыларын, соның ішінде кескіндемелерді, мүсіндерді және цифрлық өнерді көрсетеді, шығармашылықты, өзін-өзі көрсетуді және әртүрлі өнер түрлерін бағалауды дамытады.

* Дарындылық шоуы: Оқушылар ән айту, би билеу, актерлік өнер, музыкалық аспаптарда ойнау немесе басқа да дағдылармен бөліседі, сенімділікті арттырады және жеке бірегейлікті атап өтеді.

* Көпмәдениетті фестиваль: мектеп қауымдастығында ұсынылған әртүрлі мәдениеттерді атап өтеді, тамақ, музыка, би қойылымдары және мәдени экспонаттар, әртүрлі ортаны түсіну мен бағалауға ықпал етеді.

* Мектеп ойыны немесе мюзикл: Оқушылар театрландырылған қойылымға қатысады, әңгімелеу және сахналық өнерді үйрену кезінде топтық жұмысты, қарым-қатынасты және шығармашылық көріністі дамытады.

Бұл тек бірнеше мысалдар және нақты оқиғалар мектеп ресурстарына, оқушылардың қызығушылықтарына және білім беру мақсаттарына байланысты өзгереді. Ең бастысы - жан-жақты дамуға және оқуға деген сүйіспеншілікке ықпал ететін тартымды және байытатын тәжірибе жасау.

Қорытындылай келе, оқушы жастардың ең сенімді ұстазы, сыр жасырмай ашық айтатын адамы – мұғалім. Сондықтан мұғалімдер мен мектептер жас сананы қалыптастыруда бір-бірін толықтырушы және шешуші рөл атқарады. Себебі бала отбасынан кейін мектептен тәрбие алады. Ана тәрбиесін мектепте ұстазы жалғастырады. Сондықтан да мектеп пен ұстаздың бала тәрбиесінде маңызы зор.Олар оқушыларды өмірдегі табысқа дайындай отырып, академиялық жетістіктерге, жеке өсуге және әлеуметтік жауапкершілікке негіз береді. Жақсы ұстаз – оқушылар үшін құнды байлық. Олар әрбір мектеп жүйесінің тірегі болып табылады. Олар оқушыларға бағыт-бағдар беріп, олардың жауапты ересек болып қалыптасуына көмектеседі. Мұғалімдер болмаса, мектепте ештеңе болмас еді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Молдағалиев Б. А. Мектеп мұғалімінің анықтамалығы. – Орал, 2005.

2.Елжас Ертайұлы.Баланы тәрбиелеме,өзіңді тәрбиеле

3. Дусавицкий А. К. Воспитывая интерес. М., 1984

4. Classplus Growth Blog сайты