«Латын әліпбиі: әлемдік ақпараттық көзі»

БАЯНДАМА

Тақырыбы: «Латын әліпбиі: әлемдік ақпараттық көзі»

Мұғалім: Бекбулатова Айгуль Адамбековна,қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі

Өтетін жері МГГ ВШК шеңберіндегі директор жанындағы кеңес

Мақсаты : Ең тиімді өту тақырыбын талқылау, латын графикасындағы болашақ әліпбидің нұсқалары. Гимназияның педагогикалық ұжымын бүгінгі күні айқын екені туралы хабардар ету: алдағы реформа Қазақстанға әлемдік ақпараттық кеңістікте лайықты орын алуға мүмкіндік береді, елдің бәсекеге қабілеттілігін арттырады және оның қауіпсіздігін күшейтеді.

Ұжымды ҚР Президентінің жаңа Жарлығымен және бекітілген латын әліпбиімен таныстыру. Ұжымға латын жазуының аудармасын береді деген мәлімет беру.

«Латын әліпбиі: әлемдік ақпараттық көзі»

Қазақстанның кириллицадан латын қарпіне көшу мәселесі әр ҚР азаматын, оның ішінде мені де толғандырады. Мен Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі ретінде білім беру кеңістігінде үлкен өзгерістер күтетінін түсінемін. Қазақстанның кириллицадан латын қарпіне көшу мәселесі алғаш рет бұрыннан, дәлірек айтқанда, 1989 жылдан бастап, тіл туралы заң қабылданған кезде талқылана бастады. Осы сәттен бастап ғалымдар қазақ тілінің латын графикасына көшуі туралы сөз қозғады. Елбасы латын қарпіне көшу қажеттігін айта келе, бұл "ұлт шешуі тиіс принципті мәселе"деп атап өтті. Латын әліпбиіне көшу қазақ тілін жаңғырту үшін жағдай жасауы тиіс.А. Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың" Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананы жаңғырту " атты Жолдауында қоғамда үлкен резонанс тудырды. Президент таяу жылдары жүзеге асырылатын бірнеше нақты жобаларды көрді. Біріншіден, қазақ тілін латын әліпбиіне кезең - кезеңмен көшіру үшін жұмысты бастау қажет", - деді Нұрсұлтан Әбішұлы өз мақаласында. Осыдан 5 жыл бұрын "Қазақстан-2050" Стратегиясында Мемлекет басшысы 2025 жылдан бастап латын әліпбиіне көшу туралы жариялады. Бұл реформаны енгізу Елбасының саяси шешімі болды. Осыған байланысты Үкіметке нақты тапсырмалар берілді, латын әліпбиіне көшу жөніндегі мемлекеттік комиссия құрылды. Оның құрамына Үкімет мүшелері, депутаттар, ғалымдар кірді. Латын әліпбиіне көшудің нақты кестесі жасалды. Өркениетті әлем латын графикасына ие. Латын әлемнің 100-ден астам елінде қолданылады. Түркия 1929 жылдан бері, Әзірбайжан 1992 жылдан бері, Өзбекстан мен Түркіменстан 1993 жылдан латын әліпбиіне көшті. Қазақстанда латын әліпбиінің 1929-1940 жылдары қолданылғаны тарихтан белгілі. Бірақ кеңес тәртібінің идеологиялық саясатына байланысты Қазақстан кириллицаға көшуге мәжбүр болды. ХХ ғасырда Қазақстан әліпбиді үш рет өзгертті (1929 жылға дейін араб графикасы қолданылды, 1929-1940 жылдары латын әліпбиі, 1940 жылдан кириллица пайдаланылады). Президент ғалымдар мен қалың жұртшылықтың көмегімен 2017 жылдың соңына дейін Жаңа кестедегі қазақ әліпбиінің бірыңғай стандартты нұсқасын қабылдау қажеттігі туралы айтты. 2018 жылдан бастап ел жаңа әліпбиді оқыту және орта мектептер үшін оқулықтар дайындауға кіріседі. Қоғамдық сана модернизация қағидаттарын әзірлеуді ғана емес, сонымен қатар уақыттың сын - қатерлеріне жауап беруге мүмкіндік беретін нақты жобаларды да талап етеді. Бұл кезең алыс емес, сондықтан біз уақытты жоғалтпай, қазір бұл жұмысқа кірісуіміз керек. Тарихтан қазақ әліпбиінің қандай жолы өткендігі белгілі. VI-X ғасырда түркі руникалық жазбасы қолданылды. X-XX ғасырларда, шамамен тоғыз жүз жаста, қазақтар араб жазбасын қолданған. XX ғасырда алфавит үш рет (араб, латын, кириллица) өзгергені белгілі. Қазақстанда латын әліпбиі 10 жыл бойы ұзаққа созылмады және 1940 жылы Қазақ жазуы кириллицаға көшті. ХХ ғасырда қазақ қоғамы жазбасын үш рет өзгерту оңай болмады. Орыс әліпбиіне көшу қазақ тілі мен рухани адамгершілік дағдарысын тудырды. Тәуелсіздік алғанға дейін 1989 жылы қазақ зиялыларының арасында латын әліпбиіне көшу қажеттілігі туралы мәселе көтерілді. Тұңғыш Рет Н. Назарбаев 1996 жылы Қазақстан халықтары Ассамблеясына латын әліпбиіне көшуді ұсынды. Тәуелсіздік алғаннан кейін бұқаралық ақпарат құралдарында «Латын әліпбиіне қашан және қалай көшуге болады?» деген сұрақты қызы талқылады.Әсіресе, бұл мәселе қазақ тілді зиялы қауым арасында талқыланды. Латын әліпбиінің екі нұсқасын қабылдауы туралы...

1) Латын алфавиті еуропалық деп аталады, салдары жойқын болады.

2) Латын әліпбиі "ежелгі қазақ, ол финдік" деп аталады, рух, физикалық Тәуелсіздік пен өзінің шынайы тарихын бейнелейді.

«Латынның» өзі ата – бабаларымыздан бері әрбір қазақта, біздің сөздерімізде және тіпті жұлдыздардың атауында сақталған. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі ретінде мысал келтіремін... Айнаның алдында тұрып оң аяқты бір жаққа, ал оң қолын сол жаққа қарай және жоғары қарай бұрып, «қол - к, ол» сөзін айтыңыз,сіз оны көресіз. Шын мәнінде, айнаға қарап, «к» сөз «к, ол - К,+ол - бұл(хат)+К» және сіз «К» әрпін жасай аласыз. Сіздің көздеріңіз мұны « з! - К + о " з», яғни «К» латын деп жазуға болады. Бұдан әрі "К - Q"анықтамасы. Тағы да «көз» сөзін аламыз, ол латын тілінде дұрыс жазылады «Q (o)z! - Q + (o)z! - Q + (o)z!» яғни, қазір «К» латын тілінде «Q» деп жазылады. Мұнда «Q» әрпі-көздің бейнесі және одан шығатын нерв (көздің құрылымын қараңыз) және « Q (o)z! - Q + (o)z!» енді бәріне түсінікті.

«Өз тарихын ұмытып кеткен халық оны қайталайды» деген сөз бар. «Соңғы онжылдықта латын тілі көптеген әлем тілдерінің графикалық негізі ғана емес. Ол технологиялық прогрестің және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды дамытудың негізі және ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл озық білім, ғылыми жетістіктер, технологиялық прогресс және адамдардың сандық қарым-қатынасы әлеміне терезе. Дәл осы латын әліпбиі бүкіл әлемнің цифрлық дамуының жаңа дәуірінің негізгі тіліне айналды», - деп «Қазақпарат» қозғалысының көшбасшысы Мұхтар Манкеевтің сөзін келтіреді.

Міне, көшу мәселесін түпкілікті жабу үшін мемлекет Басшысы "2050 стратегиясында" қазақ тілін латын графикасына аудару мерзімін нақты белгілеп, бұл процесті 2025 жылға қарай аяқтау керектігін атап өтті. Бұл ретте Нұрсұлтан Назарбаев Қазақ тілі - біздің рухани негізіміз екенін, оны жаңғырту, дамыту қажеттігін атап өтті. Екіншіден, болашақта қазақстандықтар үш тілді - қазақ, орыс және ағылшын тілін білуі тиіс. Үшіншіден, біз біртұтас әлемдік ақпараттық кеңістікке кіріп, Интернет тілін білуіміз керек, ал ол үшін тағы да ағылшын тілін, әрине, латын тілін білу қажет.Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 26 қазандағы №359 Жарлығы бекітілді.

Қазақ тілі алфавитін кириллицадан латын графикасына көшіруді қамтамасыз ету мақсатында Қазақ алфавитін және орфография ережелерін реформалауды бағыттау қажет , бұл тіл фонетикасы мен оның графикасы арасында сәйкестікті орнатуға мүмкіндік береді . Ол үшін қазіргі әлем - латын әліпбиінің әлемі екенін есте сақтау керек.

Қазақстандағы латын әліпбиін енгізудің мәселелері, тәуекелдері мен оң жақтары

Мәселелері:

1. Экономикалық және уақытша. Кез-келген жаһандық жоба сияқты, кириллицадан латын тіліне көшу қаржы ресурстарының өте көп мөлшерін талап етеді. Бүгінгі таңда бұл жобаның құны 100 миллиард теңгеден асуы мүмкін. Бірақ жобаның нақты құны әлдеқайда жоғары болады. Егер Қазақстан мұнай бағасы мен жаһандық экономикалық дағдарыстың төмендеуіне байланысты қаржылық қиындықтарды бастан кешіретін болса, онда жобаны қаржыландырудағы қысқартулар және соның салдарынан мұздату қаупі бар. Сонымен қатар, мұздату, шын мәнінде, жобаның аяқталуын білдіреді, себебі «мұздату» кезінде оны ең басынан бастау керек. Сондықтан жоғарыда айтылғандардың негізінде бүгінгі күні осы жобаның жүзеге асу мүмкіндігі туралы сұрақтар туындайды. Сонымен қатар, осы жобаның уақытша кешігуіне байланысты, оны соңғы сәтке дейін кейінге қалдыру қаупі бар. Және, тиісінше, іске асыру жоспарланғандай 10 жыл емес, 2-3 жыл өтетін болады, бұл халық пен мемлекет үшін, органдардың, сондай-ақ оны қабылдамау нәтижесінде үлкен проблемаларды тудырады. 2. Әлеуметтік. Экономикалық проблемалар мен тәуекелдерден басқа, Әлеуметтік да туындауы мүмкін. Аға ұрпақ латын қарпіне өте алмайды, бұл ретте кіші ұрпақ ешқандай қиындықсыз өтеді. Бірақ өзара түсініспеушілік қаупі бар. Теориялық тұрғыдан, үлкен және кіші буын әртүрлі тілдерде жаза алатын жағдай туындауы мүмкін. Бұл өзара түсініспеушілікке алып келеді, демек, қоғамның шыңына шығады. Іс жүзінде Өзбекстан жолымен жүріп, бір алфавиттен екінші алфавиттен сәтсіз өтетін тағы бір ел болу қаупі бар. Егер халықтың білім деңгейінің төмендеуіне, тиісінше елдің бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әкеп соқпаса, бұл соншалықты қорқынышты болар еді.

3. Саяси. Орыс тілді халық есептей алады, тіпті бұл жобаны енгізу, Ресейден қол үзіп және кемсіту деп санайды. Қазір бұл мәселеде Қазақстан мен Ресей арасында шиеленіс бар. Бұл жобаны Ресей Федерациясы ықпал етуден шығыс және батыс жағына кету ретінде қабылдайды. Және біздің көршімізден қорқу негізсіз. Ал егер Ресейдің Батыспен де, Түркиямен де тығыз қарым-қатынасын ескеретін болсақ, қазіргі уақытта латын әліпбиін енгізуді Ресей Қазақстанның ашық демаршы ретінде қарастыра алады. Айтпақшы, Донбасстағы соғыс тіл мәселесіне байланысты басталғанын есте сақтау керек. Бұл жобаны енгізу кезінде есепке алу қажет. Сонымен қатар, бұл жобаны Украина үлгісі бойынша азаматтық соғысты ашу үшін кейбір радикалды элементтерді пайдалана алады.

Оң жақтары

Барлық проблемалар мен тәуекелдерге қарамастан, оң жақтары да бар. 1. Халықаралық коммуникацияларды күшейту. Бұл жоба біздің республикамызға әлемдік коммуникациялық кеңістікке ықпал етуге мүмкіндік береді, өйткені қазіргі әліпби қазақ тілінің ақпараттық технологияларға кірігуіне кедергі келтіреді, ал латын графикасы қазақ тілді аудиторияға арнайы бағдарламалар көмегіне жүгінбей, интернетте еркін араласуға мүмкіндік береді. 2. Шетелдіктерге біздің Әліпбиімізді, тиісінше қазақ тілін үйренуге мүмкіндік береді, бұл Қазақстанның әлемдегі танылуына ықпал етеді және қазақстандық брендтерді ілгерілетуге көмектеседі. 3. Латын әліпбиін енгізу Қазақстанға түркі тілдес елдермен жақындастыруға көмектеседі. Жалпы, осы қадамның артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Бірақ бұл өте маңызды мәселе екенін ұмытпаңыз. Әсіресе, соңғы оқиғалар негізінде, егер осы тақырып үшін провокаторлар мен популисттер болса. Сөз соңында әрбір қатысушы мен оқушыға латын графикасының бекітілген нұсқасын қолдана отырып, өзінің аты-жөні жазылады.

Назарларыңызға рақмет!!!

Латын әліпбиіне көшу қажеттілігі туралы өзектілік былай деп санаймын.

* Латын әліпбиіне көшу басқа этностар өкілдерінің қазақ тілін меңгеруіне барынша тиімді ықпал етуге мүмкіндік береді.

* Қазақстанның технологиялық әлеуетін әлемдік ақпараттық кеңістікте бейімдеу.

* Түркі -тіл әлеміне мәдени интеграция

* Қазақ тілін меңгерушілердің елдің басқа халықтарының тілдеріне деген құрметі.

Ұсынымдар

* Біртіндеп қазақ тілі мен қазақ әдебиеті мұғалімдеріне сабақ барысында латын әліпбиін енгізу / жыл бойы /

* Жаңа әліпбиді жазу, айту, жұмыс істеу және қазақ жазуын жаңғырту бойынша нормативтік ережелердің барлық кешенімен ғылыми-әдістемелік базаның әзірлемелерін өз бетінше зерттеу; /

* Латын әліпбиінде жаңа әліпбиді оқыту үшін мамандарды дайындауды уақытында бастау және бастау. Латын графикасын енгізу үшін оқытушылар мен мұғалімдерді даярлау бойынша оқыту немесе курс;/

* Мектептің стендтеріне бекітілген әліпбиді латын әліпбиіне қояды. / 2017 – 2018 оқу жылы, қаңтар айының соңына дейін/

* Оқытушылар БАҚ-та "латын графикасын енгізу" тақырыбындағы статьяларды жариялау, латын графикасын пайдаланатын қоғам алдында ашылатын латын графикасына көшу мен мүмкіндіктерді талқылау / жыл бойы/

Нәтижесінде, біз осы әліпбиді енгізумен ешқандай проблема немесе қиындықтар болмайтынына сенімдіміз.

Орындаған: Директордың ОІ жөніндегі орынбасары Кельдибаева Б. А.

Қаңтар 2018 жыл