Мақала Оқушылардың оқыту дербестігі мен белсенділігін арттыру

1.Оқушылардың оқыту дербестігі мен белсенділігін

арттыру.

Қозғалыс- деген адамға сергектік беріп, кѳңілін кѳтереді. Сондықтан да кѳп оқушылар мұғалімнің ықыласына қарамастан үзақ уақыт баскетбол, футбол, ѳзенге суға түсуді жақсы кѳреді. Ѳйткені, бұл бәріне де кажет. Жазылған қатал оқу сағаты бойынша жүргізілетін сабақтар,мұғалімнің қатал талаптары оқушылардың жүйке жүйелеріне әсер етеді. Бағдарлама материалдарын жақсы игеру үшін оқушылар сабаққа қызығушылықпен қатысулары тиіс.

Л.Н. Толстой жазған: “ Оқушы жақсы оқу үшін қызығушылықпен оқу керек.”

Қозғалыс тәжірибесін жетілдіруде эсер алкен маңыз атқарады. Жақсы эсер мидың жүмыс істру қабілетін арттырады, ал, керісінше теріс эсер мидың жүмыс қабілетін басады. Соның салдарынан қозғалыс әрекетін дамытуда кедерғі жасайды. Мүғалім оз жүмысында жақсы нәтижеге жету үшін, ең басты дүрыс моральдық-психологиялық климат жасауы. Оқушылармен тіл табыса білуі керек. Ал, керісінше мұғалімнің суық жүзі, оқшылардың жетістіктеріне немқүрайлы қарауы сабақты игеруіне бѳгет береді. Оны мына мысалдан кѳруге болады: теріс эсер кезінде ѳткізілген сабақта оқушылардың жаттығуларды орындағанда жүмыс қабілеті 17% тѳмен болған, ал сол жат- тығуларды жақсы сезіммен ѳткізгенде оқушылардың жүмыс қабілеті 30-60% кѳтерілғен..

Мұғалімнің жақсы сезімі, мақтауы оқушыларға,соның ішінде отбасында жақсы сезімге оранбаған оқушылар үшін ѳте әсерлі.

Бірақта барлық сабақтарда әсерлі, қьізғьілықты бола бермейді. Сонымен бірге мүғалімге кедергі келтіретін жағдайлардың бірі- “атония” ауру. Бұл кѳбінесе жоғарғы сыныптың қыз балаларының арасында кездеседі. “Атония” ауруы оқушының жүмыс қабілетінің нашарлығы. Бүл кезде оқушылар спорт ойындарын жақсы ойнағанмен , кѳп еңбектенетін жаттығуларды (гимнас­тика, жеңіл атлетика) кѳтере алмайды. Бұл кездерде оқушыларды, еңбексіз мақсатқа жету қиын- деп. үгіттеу керек.

Сыныпты қызығушылығымен жүмыстандыру үшін мүғалім сабақты дүрыс қүрастыра білуі керек. Ол үшін мүғалім топпен жүмыс істегені дүрыс. Сабақта әрбір оқушыны іспен айналыстырып, неше түрлі снарядтарды қолданып, уақытты пайдалы ѳткізуге тиіс. Әрбір сабақта жаңа материалдарды қолданып, сабақ сайын оқушылардың нәтижелері ѳскен сайын, олардың сабаққа деген қызығушылықтары арта түседі.' Әрбір орын- даған жаттығулардан кейін, мүғалім 2-3 оқушының кѳрсеткіштерін ерінген оқушылармен салыстырып, сыныптың қызығушылығын арттырады. Со­нымен катар әрбір жаттығуларды орындаған кезде, бүл жаттығулардың пайдасын айтып,түсіндіріп сынып қызығушылығын арттырады.

Сабақта жаңа тақырыпты ойын түрінде немесе жарыс түрінде бергенде, оқушылардың қызығушылығы артып, сабақ жақсы игеріледі. Мысалы: жылдан жылға бағдарлама бойынша ѳткізілетін жаттығулардың (допты алысқа лақтыру, үзындыққа секіру, алға-артқа домалау) техникасын жетіл- діру үшін, бүл жаттығулардың бірнеше рет қайталануы оқушыларды жалықтырып, шаршатады. Осы кезде тәжірибелі мүғалім ойындар мен жарыстар үйымдастырады. Мысалы, алға домалау техникасын жетілдіру үшін “Түлкі мен кірпі” ойынын үйымдастыруға болады. Бүл ойында кірпілер кѳрпешеде жүреден отыра орналасады, ал, түлкі бір кірпіден келесі кірпіге келіп домалатып жібереді. Бүл кезде кірпі алға домалау техникасын дүрыс кѳрсетсе, түлкі аңшылығын жалғастыра береді. Егер кірпі дүрыс орын- дамаған жағдайда, түлкі он жеп қояды да, ѳзі кірпі болады. Ал, кірпі жүр- гізуші болады.

Сабақтың ең маңыздысы - оқушылардың сабаққа қызығушылығы.

Даярлық бѳлімінде окушылардың қызығушылығын арттыру үшін гимнастикалык таяк, гантель, шығыршық, ал, дененің барлық мүшелеріне берілетін жаттығуларды орындату кезінде жүптық, акробатикалық билер, ойындар қолданғаны жон.

Ал, қорытынды бѳлімінде жай, тынықтыру ойындарын беруге болады. Оқушылардың қызығушылығын арттыруда даярлық бѳлімінде қысқаша да түсінікті ѳткізілген әңгімелердің пайдасы ѳте коп. Сонымен қатар бүл қыс­қаша 2-2,5 мин. әңгімелерді даярлық бѳлімінен басқа да уақыттарда ѳткізу тиімді. Қысқаша әңгімелер кѳбіне оқушылардың шаршап, демалып отырған кездерде ѳткізу керек. Бүл әңгімелер оқушылардың қызығушылығын арттыра түсу мен қатар, олардың кѳрсеткіш нәтижелерін арттыруына пайдалы. Бүны ѳткізілген іс-тѳжірибелер арқылы кѳруге болады. Мысалы: оқушыларға турниктен тартылу, қолды екбетімен жатып жазып-бүгу жаттығулары беріледі. Бір аптадан кейін тәжірибелер кайталанады. Тәжірибе ѳткізген топта оқушылар жаттығулар орындардың алдында, чемпіон-спорт- смендердің кѳрсеткіш нәтижелері туралы әңгімелер тыңдаған. Сонымен қатар кѳлбақаға жүйке-еттері препаратымен ѳткізген тәжірибеде бүлшық еттердің шаршамайтындығы дәлелденді.

Тәжірибеде 959 оқушы қатысты, оның нәтижесін тѳмендегі таблицадан кѳруге болады.

Осы берілген факті адамның органдарының қоздырып, ішкі органдарымен системасын болдыруына қарсы күрес жүргізуге оптималдық жағдайын жасап отырғаны,оқушылардың әсерлі-сезімін арттыру жолында, оқытудың сапасын кѳтеруде шешімін табуда.

Сѳзбен әсер тигізу, жүмыстағы еңбек қалпын жасауда керек кезінде оқушылардың сезімін ояту белсенділігін арттыру - оқушының ең басты тәсілінің бірі болып саналады. Оқытудың бастысы қызығушылық емес - оқуы. Еңбектенген мұғалімнің атағы - ол оқушыларға жаңа тақырып беру барысында, шығармашылық, басшылық ықыласын таныттыруы болып табылады. Дене шынықтыру сабағында, жаңа бағдарлама меңгеруде, оқушылардың белсенділігін арттыруда, мұғалімнің сабақ беру тәсілі әртурлі, тиімді болуы тиіс.

Қозғалыс іскерлігі мен дағдыларын саналы түрде меңгеру.

Дене тәрбиесінде жетістіктерге жетуге кедергі келтіретін жағдайлардың бірі - жаттығуларды ойламай орындау. Ѳзге сабақ кездерінде күнімен отырып қалған оқушылар дене шынықтыру сабағында үлкен ықыласпен жүгіріп, секіргенді жақсы кѳреді. Бірақта, кѳбіне оқушылар мұғалімнің кѳрсеткен жаттығуларын ойламай орындай береді. Ал ойламай орындаған жаттығулар оқушылардың ой қабілетінің дамуына кедергі келтіреді.

П.Ф.Лесгафт кѳрсеткендей, дене шынықтыру сабағының мақсаты оқушыларды “әрбір қозғалыс жаттығуларын бѳліп альп бір-бірімен салыстырып, оларды үлкен ептілікпен және түрақты орындау арқылы жетістіктерге жетуге” үйрету. Яғни, ойламай орындаған жаттығуларға Караганда, уақытты үнемдеу арқылы, аз еңбекпен ойланып орындаған жаттығулар сергектік береді.

Сонымен қатар арбір жаттығуды кѳрсетіп, орындатқанда бүл жаттығудың пайдасын айтып, неге бүл жаттығулар бір тәртіп бойынша орындалатынын түсіндіру ѳте пайдалы. Бүны түсінген оқушылар ѳз бетімен жаттығуларды дүрыс орындауға және жолдастарының жаттығу орындағанда жіберген қателіктерін тауып, ол қателіктерді дүрыстауға үйренеді.

Сѳзбен эсер тигізу, жүмыстағы еңбек қалпын жасауда керек кезінде оқушылардың сезімін ояту белсенділігін арттыру - оқушының ең басты тәсілінің бірі болып саналады. Оқытудың бастысы қызығушылық емес - оқуы. Еңбектенген мұғалімнің атағы - ол оқушыларға жаңа тақырып беру барысында, шығармашылық, басшылық ықыласын таныттыруы болып табылады. Дене шынықтыру сабағында, жаңа бағдарлама меңгеруде, оқушылардың белсенділігін арттыруда, мұғалімнің сабақ беру тәсілі әртурлі, тиімді болуы тиіс.

Қозғалыс іскерлігі мен дағдыларын саналы түрде меңгеру.

Дене тәрбиесінде жетістіктерге жетуге кедергі келтіретін жағдайлардың бірі - жаттығуларды ойламай орындау. Ѳзге сабақ кездерінде күнімен отырып қалған оқушылар дене шынықтыру сабағында үлкен ықыласпен жүгіріп, секіргенді жақсы кѳреді. Бірақта, кѳбіне оқушылар мұғалімнің кѳрсеткен жаттығуларын ойламай орындай береді. Ал ойламай орындаған жаттығулар оқушылардың ой қабілетінің дамуына кедергі келтіреді.

П.Ф.Лесгафт кѳрсеткендей, дене шынықтыру сабағының мақсаты оқушыларды “әрбір қозғалыс жаттығуларын бѳліп альп бір-бірімен салыстырып, оларды үлкен ептілікпен және түрақты орындау арқылы жетістіктерге жетуге” үйрету. Яғни, ойламай орындаған жаттығуларға Караганда, уақытты үнемдеу арқылы, аз еңбекпен ойланып орындаған жаттығулар сергектік береді.

Сонымен қатар арбір жаттығуды кѳрсетіп, орындатқанда бүл жаттығудың пайдасын айтып, неге бүл жаттығулар бір тәртіп бойынша орындалатынын түсіндіру ѳте пайдалы. Бүны түсінген оқушылар ѳз бетімен жаттығуларды дүрыс орындауға және жолдастарының жаттығу орындағанда жіберген қателіктерін тауып, ол қателіктерді дүрыстауға үйренеді.

Оқушыларды негізгі бүлшық ет тобына арналған жаттығуларды таба білуге үйрету мүгалімнің міндеті, қандай жаттығулар аяк пен колдың жазып - бүгу, арқаның, іштің бүлшық еттерін күшейтетінін, таңертеңгі гимнастикаларда, спорттық трениковкалардағы бой жазу жаттығуын және де қозғалыс сапасын қалыптастыратын - икемділік, шапшаңдылық, күштілік, тѳзімділік үшін қолданылатын барлық оқушыларда білулері тиіс. Икемділікпен қозғалыс үйлесімдігін қалыптастырудың бір жолы - эр түрлі бейтаныс қозғалыс әрекеттерін үйрену.

Оқушылар жаңа жаттығуларды иғеру үшін, мүғалім бүл жаттығуларды дүрыс түсіндіре білуі қажет. Қозғалыстың қиын элементтерін атап, жүйелілігін түсіндіру мен қатар, бүл жаттығуларды орындағанда физика, биология, химияның белгілі бір заңдылықтарына сүйену. Мысалы: оқушыларға басқа түрып қолға таяну жаттығуын орындаған кезде: “Қай кезде дене қүлай бастайды?” деген сүрақ қоюға болады. Дүрыс жауап алғаннан кейін (ауырлық орталығы тірек аумағынан шектелген кезде) кѳрпешеде бармен, қолмен маңдайды қоятын нүктелерін сызып корсету керек. Бүл нүктелер үшбүрыш жасаған кезде, дене түрақтылықты сақтай аласы.

Осылай түсіндірілген жаттығулар жақсы үғындылады және жақсы жатталады. Бірақта былай тек қана қиын жаттығулар түсіндіріледі.

Тѳменгі сынып оқитын жасѳспірімдерді тәрбиелеуде аса маңызды орын алатын жүмыстың бірі келбетті дүрыс қалыптастыру. Шамалы кебет тек қана жарасымсыз емес, сонымен бірге кеуде плеткаларының мѳлшелерімен қалпын бүзып қана қоймай, ішкі органдармен системалардың жүмыс қабілетін бүзады және де ауыр науқастарға әкеліп соғады.

Сондықтан да оқушыларға, дене жүмыстары бүлшық еттерді күшейтеді, ал күшті бүлшық ет келбеттің дүрыс ' қалыптасуына кѳмектесетінін түсіндірген жѳн.

Қолданылған әдебиет: М.И.Станкин “Психолого-педагогические основы физического воспитания”.

Ж о с п а р

1.Оқушыларды оқыту дербестігі мен белсенділігін

арттыру.

2. Қозғалыс іскерлігі мен дағдыларын саналы түрде меңгеру.