Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда ұлттық құндылықтарды дарыту жолдары

"Қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда ұлттық құндылықтарды дарыту жолдары"

Жыланды ауылы-2024

КІРІСПЕ

Менің бағдарламамды іске асырудың мақсаты-балалардың отбасылық мәдениеттің адамгершілік және этикалық құндылықтарын игеруі, рухани дамуды жаңарту және өзгерту, халықтық дәстүрлер негізінде тұтас тұлғаны тәрбиелеу.

Жұмыста қойылған мақсатқа қол жеткізуді іске асыратын негізгі міндеттер:

1. Азаматтық өзін-өзі тануды, халықтың тарихы мен мәдениетіне деген сүйіспеншілікті қалыптастыру.

2. Оқушыларды ұлттық дәстүрлермен таныстыру,.

Тақырыпты таңдау қазіргі уақытта біздің алдымызда тұрған өте маңызды мәселені шешумен байланысты: бұл-оқушыларды ұлттық дәстүрлерде тәрбиелеу. Бұл дәстүрге тәрбиелеу және халықтың тарихи мәдениетіне деген сүйіспеншілікті ояту біз үшін маңызды міндет – халықтың дәстүрлері мен мәдениетін білу туралы ойлануға мүмкіндік береді.

Мектеп пен отбасы-тәрбие мен оқытудың басты нүктесі. Тәрбиенің негізі отбасы мен мектепте қаланады. Бала мектепте және үйде не алады,соны өмір бойы сақтайды, өйткені жеке тұлғаның құрылымы өзінің тарихи тамырларын құрметтеу үдерісінде қалыптаса бастайды.

Отбасы мен мектеп қоғам өмірінде орасан зор рөл атқарады, өз мүшелеріне тіл, салт-дәстүр пен әдет-ғұрыпты беріп, адамды қоғамның рухани құндылықтары әлеміне енгізеді. Бүгінгі таңда дәстүрлерді сақтау және жандандыру туралы айта отырып, ең алдымен отбасылық бірлікті сақтау туралы, шынайы отбасылық және халықтық дәстүрлер мысалында оқушыларды тәрбиелеуге мүмкіндік беретін балалардың рухани - адамгершілік тәрбиесі бойынша бірыңғай білім беру және тәрбиелеу кеңістігін құру туралы айту керек.

Сабақтарда халықтық мәдениеттің негіздерін зерттеу өз халқының мәдениетіне, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарына көзқарастың үлгісін беретін дана шындықтарды қамтиды. Мұндай сабақтар жүйесі іс-шаралардың барлық кешенін қамтиды: Мерекелер, кездесулер, экскурсиялар, саяхаттар, кездесулер, салт-дәстүрлер туралы әңгімелер. Бұл балалар, ата-аналар, мұғалімдер қолөнер жасайтын, композициялар жасайтын практикалық сабақтармен толықтырылады. Мұның бәрі оқушыға сүйіспеншілікті, мейірімділікті, жақындарына қамқорлықты, даналықты сіңіруге мүмкіндік береді, шығармашылықты дамытады, ондағы өз халқының мәдениеті мен дәстүрлеріне деген сүйіспеншілік пен құрметке тәрбиелейді, сонымен қатар белсенді өмірлік ұстанымды, өзін-өзі құрметтеуді дамытады.

Менің ойымша, материал қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың бойына ұлттық құндылықтарды сіңіру арқылы рухы биік, парасатты тұлға қалыптастыруда жүргізіп жүрген жұмыстарым, әдіс-тәсілдерімді қалай жүзеге асыратыным туралы мәлімет беріп отырмын

ХХІ ғасырдың есігін ата-бабамыз арман еткен тәуелсіз ел болып аттағанымыз қазақ елі үшін көптен күткен қуаныш. Бұл бақытқа «мың өліп, мың тірілген» қазақ халқы өзінің қайтпас-қайсар мінезімен, ұзақ та ұлықты қаһармандық жолымен жеткенін білеміз. Тәуелсіздік туын тіккен бүгінгі Қазақстанда халқымыз үшін бағасын жоғалтуға болмас бір құндылық бар. Ол – ата-бабалардың қайсар рухы.

Рух тәрбиесі дегеніміз – жан тәрбиесі. Бүгінгідей ғылым мен техника дамып, жастарымыз компьютердің құлағында ойнағанына, әрине, қуанамыз. Алайда, ес біле бастағаннан сол сиқырлы сандықтың алдынан шықпай, бірін-бірі ұрып-соғып, қан-жоса қылып жатқан қуыршақтарды жанындай жақсы көретін, сол сорақылықтарды компьютер түймешіктері арқылы жасауға көмектесетін ұрпақ өсіп келе жатқаны да ащы шындық.

Қазіргі кезек күттірмейтін өзекті мәселе болып отырған ұрпақ тәрбиесіне әрбір азамат жауапты десек, ұстаздар қауымы үшін бала тәрбиесі – міндет.

Сол себепті мен өз оқушыларымның бойына халық мақтанышының , Отанына деген сүйіспеншілік отын жаққым келеді, өйткені олар Отанға, ата-аналарға жұбаныш болып өсуі керек.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Бала тәрбиесі ең күрделі ғылым екені ешкімге құпия емес.

Ата-аналар-алғашқы тәрбиешілер және олар бастапқыда баланың жеке басының физикалық және интеллектуалдық дамуының негізін қалайды. Бұл отбасында өз мәдениетіне, ана тіліне деген сүйіспеншілік пен құрмет, ұлттық тамырларға бей-жай қарамау қалыптасады. Отбасы бастапқыда адам бойында жанашырлық пен мейірімділік, жауаптылық пен адалдық сияқты адамгершілік қасиеттерді дамытады.

Қазіргі отбасын емдеу тек халықтық педагогиканың ең жақсы дәстүрлеріне түбегейлі бет бұру арқылы мүмкін болады

Халық педагогикасында жас ұрпақты тәрбиелеуде көптеген құралдар мен әдістер бар. Атап айтқанда, білім беруде ауызша халық шығармашылығының барлық жанрлары кеңінен қолдануға болады. "Әкесі-баласына төреші" - дейді халық даналығы.

Мен өз сабақтарымда оқушыларды ұлтын, отанын сүйетін, рухы биік азамат ретінде тәрбиелеуді өзімнің басты міндетім деп санаймын, соны жүзеге асыру барысында әр сабағымда ұлттық құндылықтарға баса назар аударып отырамын.

Ағартушы-демократ, ғалым, ойшыл, қоғам қайраткері Ы. Алтынсарин мектеп тәрбиесінің адамгершілік негіздерін әзірледі. Ол адамгершілік тәрбиесінің маңызды көзі ретінде өмірді, патриотизмді, халықтың салт-дәстүрлерін бейнелейтін халық шығармашылығын қарастырды. Бұл туралы "Қырғыз оқулығы" куәландырады.

Ы. Алтынсарин онда ертегілер, эпостар, мақал-мәтелдер, нақты моральдық-этикалық тәрбиелік мазмұны бар адамгершілік мақалалар ұсынған.

Әдебиет сабақтарында ақын-жазушылырдың өміріне тоқталғанда үнемі бүгінгі күнмен байланыстырамын. Ол үшін оқушыларға баспасөз материалдарынан, ғаламтор желісінен материалдар жинауға тапсырма беремін. Сол оқушының өзі тапқан ақпараттармен жұмыс жасата отырып, олардың рухани әлемін байытуға тырысамын. Мысалы, Абайдың бүгінгі ұрпақтары жайлы әңгімелей отырып, олардың өмірдегі жетістіктері ата салған адалдықтың даңғыл жолының, тектіліктің көрінісі екенін түсінулеріне бағыттаймын. Сонымен бірге А.Құнанбаетың жеті атасы туралы мағлұмат беремін.

«Жеті атасын білген ер,

Жеті жұрттың қамын жер» деп халқымыз тегін айтпаған. Бұдан кейін өлеңдеріне тоқталсаң, балада сабаққа қызығушылық пайда болады.

А. Құнанбаевтың этикалық көзқарастары, оның демократиялық сенімдерінің көрінісі болып табылады. Халық арасында гуманизм идеяларын насихаттай отырып, Абай өзін жақсы көретін және құрметтейтін әрбір адам басқаны сүюі және құрметтеуі, оны адам ретінде көруі керек екенін атап өтті. "Қара сөздерде" Абай адамгершіліктің бірқатар категорияларын талдап және оны түсіндірді.

А. Құнанбаев үнемі отандастарды адал және шынайы болуға шақырды, бұл ұғымдарды адамның ажырамас, жағымды қасиеттерінің көрінісі ретінде қарастырды. Абырой мен ар – намысты бағаламау-Абайдың айтуы бойынша адам болуды тоқтату. Абай "ар-ождан" және "Ар-намыс" санаттарын "ұят"санатымен тығыз және органикалық байланыста қарастырды. Ұят-бұл адам бойындағы адамгершілік, оның іс-әрекетінің адамгершілікке жатпайтындығы және оның мінез-құлқын айыптауы туралы айтты.

Сөз патшасы – өлең арқылы оқушыға көп нәрсе айта аламыз. Мысалы Абайдың табиғат лирикасына тоқталғанда «Жазғытұры» өлеңін мәнерлеп оқып, табиғат әлеміне кірген жаңалықтың иесі – «ата-анадай елжіреген күннің көзімен» бірге масайрап жайлауға шыққан халықтың тіршілігін суреттеген мына жолдар арқылы ғана балаға ұлттық үрдісімізді таныстырумен қатар, сол ұлттық үрдіске деген қызығушылық, мақтаныш сезімін оятуға болады.

... Қырдағы ел ойдағы елмен араласып,

Күлімдесіп, көрісіп, құшақтасып,

Шаруа қуған жастардың мойны босап,

Сыбырласып, сырласып, мауқын басып.

Мал семірер, ақ пенен ас көбейер,

Адамзат көңілі өсіп, көтерілер...

Қазақ халқы қашан да кең даласында қора-қора қойы мен үйір-үйір жылқысын өргізіген, малды-жанды болып, адал еңбектің арқасында мамыра жай өмір кешкенін ұғыну да оқушының рухын көтерері анық.

Балаларды ата – аналарға деген сүйіспеншілік пен құрметке оларды құрметтеуге тәрбиелеу-қазақ халық педагогикасының жетекші идеяларының бірі. Тағы бір идея - болашақ отбасын кішкентай кезінен бастап жағымды адамгершілік қасиеттерге (еңбекқорлық, төзімділік, сәйкестік, еңбекқорлық, қарапайымдылық, адалдық және т.б.) тәрбиелеу.

Халықтық педагогика, ең алдымен, жаңа адам дүниеге келетін отбасы, әлеуметтік-мәдени орта педагогикасы, онда ол алғашқы қадамдарды жасайды, ол жерден әлемге кең қадамдармен шығады. Отбасы-бұл жаңа тұлғаның негізі қаланатын орта ғана емес, сонымен бірге ол адамның адамгершілік әлемінің үстемдігі болып табылады. Отбасы өз миссиясын орындайды, егер оның мүшелері арасындағы рухани қарым-қатынас қалыптасса, онда ата-аналары даусыз беделге ие болса, онда балалар ата-аналарының рухани мұрагерлері болып өседі. Баланың дамуында мұғалім мен тәлімгер әрқашан үлкен рөл атқарды. Әл-Фараби тәлімгердің адам өміріндегі маңыздылығын мемлекет қайраткерінің жұмысымен салыстырды.

Отбасы мен мектеп-баланы тәрбиелеу мен дамытуға жауапты екі негізгі әлеуметтік институт. Олардың әрқайсысының өскелең ұрпақты тәрбиелеудің осы маңызды ісінде өз рөлі, өз миссиясы бар.

Баланың ең жақсы адами қасиеттері мен қасиеттерін ашуға және дамытуға ықпал ету -олардың ортақ міндеті болып табылады. Сондықтан мектепте халықтық педагогика әдістерін қолдану маңызды болады.

Қазақ халқында отбасы әрқашан басты орынға ие болады. Қазақ халқы үшін туыстық байланыс – оның отбасылық өмірінің ерекше құрамдас бөлігі. Біреудің барлық туыстары – ұлы немесе қызы, ағасы немесе әпкесі, күйеуі немесе әйелі, әкесі немесе анасы және т.б. Нағыз қазақ өз өмірін туыстарымен араласпай елестете алмайды. Туысқандарға осындай үлкен мән беретін адамды басқа халықты табу қиын. Отбасылық дәстүрлер қазақ халқына ғасырлар бойы өмір сүруге және біртұтас ұлттық білім ретінде сақталуға мүмкіндік берді.

Әрине, осы Қағидаға сәйкес тәрбиеленген адамға қоғамдық көліктегі қарт адамға жол беруді, сөмкені жеткізуге немесе көшеден өтуге көмектесуді көрсетудің немесе айтудың қажеті жоқ.

Қазақ халқы болашақ үшін, өскелең ұрпақтың өмір сүруі үшін туыстарының ұрпақтары үшін өзара жауапкершілігінің ерекше жүйесін ақылмен әзірледі.

Осы жолдарды талдату барысында халқымыздың қанына сіңген жомарттық, қонақжайлылық қасиеттерін алға тарту арқылы оқушылардың өз халқына деген сүйіспеншілігін тереңдетуге болады.

Қазақ әдебиеті сабақтарында халықтық педагогика элементтерін қолдану өте кең ауқымды . Бұл- мақал-мәтелдер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, ертегілер, ұлттық ойындары, әндер және т.б.

Кішкентай балаларға ертегілер айтылды, олар санауыштар мен жаңылтпаштар үйренді. Бұл сөздік қорын дамытып, баланың сөйлеуін байытты. Ұлттың ғасырлар бойы қалыптасқан этнопсихологиялық ерекшелігі мен этикалық көзқарастарын сипаттайтын адам даналығы, ауызша халық шығармашылығы арқылы атадан балаға берілді.

Мақал-мәтелдер, жұмбақтар қазақ халық поэзиясының ең көне жанрларының бірі. Мақал-мәтелдердің әсемдігі мен дәлдігі, оларды ауызекі сөйлеуге тапқырлықпен енгізу қабілеті қазақ халқында жоғары бағаланады. Қазақтардың: "иектің сұлулығы – сақал, сөйлеудің сұлулығы – мақал "деп бекер айтпаған.

Кез – келген халықтың мақал-мәтелдері-адамгершілік кодексі. Олар халықтық мораль нормаларын жалпылайды, ең алдымен адамда не бағаланатынын айтады.

Мақал-мәтелдер оқушыларға Отан мен халыққа деген сүйіспеншілікті, жомарттықты, қарапайымдылық пен ұстамдылықты, еңбекқорлықты, жауаптылықты, адалдықты, қатаңдықты сіңіруге көмектеседі. Әр халықтың мақал-мәтелдері адамның алдында тұрған барлық сұрақтарға жауап береді. Мақал – мәтелдерінде ол өз есебінен пайда тапқан байлар мен сұлтандарды айыптап, хандардың озбырлығын, молдалардың ашкөздігін айыптайды.Мысалы "Шөгінділер көп жерде – бұқалар майлы, шағымдар көп жерде –бастықтар майлы, өлгендер көп жерде-молдалар майлы". Әрбір мақал сөзге айтылады, оқиғаға қолданылады.

Қазақ халқы ежелден қонақжайлылығымен танымал болған. Қазақтар әрқашан қонақтар үшін ең дәмдісін сақтап келген. "Сыйлап берсе-суын іш"

(Егер су шын жүректен берілсе, су - тамақ)

Сондықтан әр сабақтың тақырыбына сәйкес мақал-мәтелдерді таңдап, оқушылардың түсінуіне ықпал жасаудың тәрбиелік мәні зор.

Жұмбақтарды адам ежелгі уақыттан бастап айта бастады. Ол байқауды дамытты, әлемді қабылдауға үйретті, ойлауды жетілдіруге көмектесті. Жұмбақтың көмегімен адамның даналығы, тапқырлығы, білімі сыналды.

Қазақ тілі сабақтарында жұмбақтар оқушылардың білімін, байқағыштығын, тапқырлығын тексеру үшін пайдалануға болады. Ол оқушыны оқытудың дидактикалық құралына айналады. Мысалы: "Суға батпайды, отқа жанбайды"

Мақал-мәтелдер және жұмбақтармен қатар санамақтарды да қолдануға болады. Санамақтар балаларды өздерінің ойнақылығымен тартады, халық поэтикасымен үндес, жұмбақтарға ұқсас. Мысалы:

Бір деген-бөрік

Кисем бойға-көрік,

Екі дегенім ерік

Киер сәнді ертіп...

Бұл санақтың мақсаты: шотты ретімен білу, ұлттық киімнің атауын білу . Балаларда әдемілікке, тазалыққа, оқуға, еңбекке деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Қазақ тілі сабақтарында сөйлемдерге кешенді талдау жүргізу барысында мынадай сөйлемдер жазғызамын:

Салтанаты жарасқан қаласы бар, байтағы ұшан – теңіз даласы бар, аруақ қолдаған бабасы бар ел екенімізді мақтан етейік!

Қазақ даласы – ұлы түркі елінің қара шаңырағы.

Қазақтың қасиетті жерінің асты да байлық, үсті де байлық.

Жердің де, елдің де иесі өзің екеніңді ұмытпа!

Дүние байлығы мен жан байлығы сәйкес келгенде ғана бүкіл адамзат тұрақ еткен саналы қоғам құруға болады!

Осындай ойлар барысында балалармен әуелі пікірлесіп алып, сосын талдауға кірісерміз.

«Шешендік сөзге қойылатын талаптар» деген тақырыпты өткенде оқушы-ларға қазақ әдебиетінің марқасы Тұманбай Молдағалиев ағамызды мәңгілік сапарға шығарып салу жиынында айтылған сөздер мен оқылған өлеңдермен таныстырдым.Сол арқылы қазақтың ұлысын ұлықтай алатын, бұзығын бұрып әкеп жөнге салатын, сөзге тоқтау деген қасиеттер қанына сіңген халық екенін ұғындырдым.

Дәл осы өлеңдерді 9 - сыныпта ауыз әдебиетінен тұрмыс-салт жыр-ларын өткенде қоштасу, жоқтау, көңіл айту өлеңдерінің бүгінгі жазба әде-биетіндегі көрінісі, жалғасы екенін айтып, ұлттық құндылықтарымыздың көрінісі екенін таныту керек.

Сондай-ақ, 9 - сыныптың қазақ тілі пәнінде тіл тарихына тоқталғанда сонау V-VIII ғасырдан бастау алатын, тасқа жазылған жазулар - руна жазу-лары қазақ мәдениетінің түп - тамыры тым тереңде екенін дәлелдейтін фактор екенін танытуға тиіспіз. Қазақ мәдениеті біздің дәуіріміздің арғы жағындағы скиф, сақ тарихынан бастау алатынын білу Қазан төңкерілісіне дейін қазақ халқында жазу болмаған деген пікірдің жоққа шығарылғанын түсіндірудің маңызы зор.

Халқымыздың ұлы перзенті Бауыржан Момышұлының өмірі мен шығармашылығынан үзінділер оқыту, бейнефильмдер көрсету арқылы ол кісінің бойындағы ұлттық рухты құндылық ретінде танытуға тырысамын.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында қазақтың ұлттық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын зерделеу кезінде қолданылатын оқыту әдістері өте көп . Мұғалім оқыту мен тәрбиелеуді қатар қолдану керек. Тәрбие жұмысы тек сынып сағаттарында ғана емес, сабақтарда да жүргізілуі керек, оқушыларда өз халқына, туған жеріне деген сүйіспеншілік, мақтаныш пен құрмет сезіміне тәрбиелеуге баса назар аударуымыз керек.

"Адамға ең алдымен білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім-бұл болашақта адам өліміне әкелуі мүмкін адамзаттың жауы"-деп Әбу Насыр Әл-Фараби айтқан.

Шын мәнінде, егер біз мұғалімдер ретінде барлық күш-жігерімізді білімге жұмылдырсақ және бала тәрбиесіне немқұрайлы қарасақ, бұл біздің ұрпақ үшін үлкен қателік болады.

Мұғалімнің міндеті-баланың дұрыс тәрбиесіне, сананың қалыптасуына ықпал ету.

Балаларды тәрбиелеудегі басты қағида-тәрбиенің ұлттық тәсілдерін талдау және анықтау мүмкіндігі. Яғни, баланы ұлттық құндылықтарды сіңіре отырып, адамгершілік жолмен тәрбиелеу. Шынында да, болашақта ұлттық тәрбиенің мақсаты-өз елінің дәстүрлерін, тарихы мен мәдениетін білетін және сүйетін жоғары ұлттық санасы бар патриоттық тұлғаны тәрбиелеу. Ұлттық сананы ояту, өз халқының ана тілін, дінін және мәдени мұрасын меңгеру. Балада жанашырлық, сенімділік, шыдамдылық, мақтаныш сияқты ұлттық кейіпкерлерді қалыптастыру.

Біздің ұлттық біліміміздің негізгі көздері-біздің әдет-ғұрыптарымыз, дәстүрлеріміз және ұлттық әдебиеттеріміз.

М. Жұмабаев қазақ ұрпағын тәрбиелеудің көптеген тамаша тәсілдерін анықтап, оны жүзеге асыру жолдарын анықтады. "Әр халықтың бала тәрбиесінің өзіндік ерекше тәсілі бар. Ата - ана тәрбиесі ұзақ уақыт бойы сыналған және оны көптеген ұрпақтар қолданады, сондықтан мұғалім баланы ұлттық рухта бағыттауы керек", - деді ол.

Ең бастысы, қазақ халқының ұлттық тәрбиесі-әлемде теңдесі жоқ тәрбие. Оқу процесінде ұлттық инновациялар үлкен маңызға ие. Бұл ұлттық инновациялық тәсілдер өскелең ұрпақты тәрбиелеуде таптырмас құрал бола алады.

Мұғалімнің басты міндеті-өскелең ұрпақтың жүрегі мен санасында қазақ жеріне,еліне деген сезімін ояту. Өткенді негізге ала отырып, бүгінді құру өте маңызды. Бала ұлттық тәрбиені аз көре алады. Мектеп балалар мен олардың отбасыларына ата-бабаларының әдет-ғұрыптарын, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін толтыруға қамқорлық жасауы керек.

Егер отбасында ұлттық құндылықтар құрметтелмесе, мәдениетке деген сүйіспеншілік пен құрмет болмаса, онда мектеп баланың үйге ақпарат алып, алып кететін ортаға айналуы мүмкін.

Менің мақсатым, ең алдымен, әрбір оқушыны қазақ халқының азаматы етіп тәрбиелеу, қазақ жерінде туылғанын , өз мәдениетін мақтан тұту.

Осы мақсаттарға жету үшін тек қана сабақта ғана емес,сонымен бірге мектепішілік шараларда да халықтық педагогика мен ұлттық тәрбиені біріктіремін.

Мектептерде ұлттық дәстүрді зерттеу үшін түрлі іс-шаралар өткізіледі. Негізінен мұғалім мұндай іс-шараларды сынып сағаттарында өткізеді. Мен оқу іс-әрекеті кезінде ,яғни сабақтарда ұлттық дәстүрді зерттеуді ұсынамын. Мұндай сәттерді сабақтың барлық кезеңдерінде қолдануға болады.

Мысалы, 1сәуір "Алғыс айту күні" бұл күні ересектер мен балалар бір-біріне алғыс айтады, тіпті білмейтіндерге де алғыс айтады.

Бұл дәстүрді сабақтың ұйымдастырушылық кезеңінде жүргізуге болады. Балалар бір-біріне алғыс сөздерін айтады, оң энергиямен зарядталады және сабақ жақсы нотада басталады.

Келесі"Шашу" рәсімі

Қуанышты мерекелер кезінде шашу шашылады. Әркім өз үйінде осындай қуаныш болғанын қалайды. Ересектер тәттілерді алып, оларды балалары мен немерелеріне жеткізеді. Қазақтар бұл жақсы белгі және шашу арқылы қуанышты оқиғаның оң энергиясы берілетініне сенеді

Мен сыныпты топқа бөлу кезінде "Шашу" рәсімін сабақта қолданамын. (Оқушылар кәмпиттер жинайды және олардың түстері бойынша топқа бөлінеді. Балалардың көңіл-күйі көтеріледі, олар қуана-қуана жұмысын жалғастырады)

Тарихқа көз жүгіртсек, киіз үйімізді мақтанышпен атап өтуге болады. Қазақтардың негізгі кәсібі көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы екені белгілі.Көшпелі халықтың негізгі баспанасы бұл қазақ киіз үйі болып табылады.

Кеңес археологы, шығыстанушы-түркітанушы С.И. Вайнштейннің пікірінше, ғұн саятшылығы қазіргі қазақ киіз үйінің прототипі болды. Бұл құрылым өзіндік архитектуралық шешімімен, күрделі семантикалық мағынасымен түркі тайпаларының мәдени даму деңгейін, олардың күрделі идеологиясын көрсетеді. Қазақтың бүкіл өмірі киіз үймен байланысты болды. Шаңырақ-киіз үйдің төбесін құрайтын шеңбер отбасылық мұра болды және ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды. Әкесінің киіз үйінің "қара шаңырағын" ұлдары қасиетті орын ретінде қастерлеген. Киіз үйдегі ең құрметті орын "төре" деп аталды: мұнда әдетте отбасы басшысы мен ең құрметті қонақтар отырды. Киіз үйді жинау және бөлшектеу оңай. Көшіп-қону кезінде ол құрамдас бөліктерге бөлініп, қаптамамен тасымалданатын.

Қазақ киіз үйі халықтың материалдық мәдениетінің элементі ғана емес, сонымен қатар әлемнің діни-мифологиялық бейнесі туралы әр түрлі ақпарат шоғырланған символизмнен тұрады.

Сөздік жұмыс кезінде киіз үй бөліктерінің атаулары беріледі. Оқушыларға киіз үй бөліктері бойынша тапсырма беруге болады. Оқушылар тапсырмаларды орындап, киіз үй жинайды. Бірінші тапсырма: кереге орнату. (Керег туралы ақпарат беріледі) киіз үйдің жылжымалы торлы негізі болуы керек (қанаттар деп аталады). Бұл негіз қанаттардан немесе бөлімдерден тұрады. Кереге қанаттарының саны неғұрлым көп болса, киіз үйдің мөлшері соғұрлым үлкен болады. Балалар киіз үйдің көлеміне (кереге санына) байланысты "Қоңыр үй", "Боз үй", Ақ үй", "Ақ орда" және т. б. атаулары бар екенін біледі. Оқушылар тапсырмаларды орындап, кереге орнатады. Сұрақтарға дұрыс жауап берген топ көбірек ұпай алады.

Тұрғынның әлеуметтік мәртебесін кереге қанаттарының санымен анықтауға болады.

Біздің туған жеріміз-Қазақстан. Біз осында дүниеге келдік және өмір сүреміз. Туған жерге ,Отанға деген сүйіспеншілік бір-бірімен тығыз байланысты. Өз өлкеміздің өткені мен бүгіні туралы білу біздің міндетіміз.

Бұл біздің туған жерімізге өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілігіміздің кепілі.

Қазіргі уақытта ұлттық дәстүрлерге көп көңіл бөлініп келеді. Ұлттық дәстүрлердегі тәрбие мәселелері мемлекеттік биіктікке көтерілді және ең өзекті болып табылады. Мұның бәрі сабақ және сабақтан тыс уақытта ұлттық дәстүрлерде тәрбие жұмысын жетілдіру қажеттілігі туралы айтады. Өйткені сабақтардың маңыздылығы олардың мектептегі оқу пәндері емес, сонымен қатар оқыту мен тәрбиелеудің негізгі құралдары болып табылады. Сондықтан бұл мәселе қарапайым емес, өйткені ұлттық дәстүрлерде білім туралы айтпас бұрын, оларды өзіңіз білуіңіз керек. Келісіңіз, біз де өз дәстүрлерімізді бәріміз біле бермейміз. Өйткені, дәстүр-бұл бір ұрпақтан екінші ұрпаққа өткен күнделікті өмірде, мінез-құлықта қалыптасқан тәртіп.

Оқушыға ғасырлар керуеніндегі адамзат баласының дамуына ең қажетті қазына, рухани құндылықтарымызды сіңіре білсек, болашағымыз жарқын болмақ.

ҚОРЫТЫНДЫ

Рефлексия кезеңінде оқушылар өздерін қандай үйде иелері ретінде сезінгендерін атап өтеді. Бұл әдіс психотерапиялық, Денсаулық сақтау функциясын орындайды: өз сезімдерін, ойларын айта отырып, бала сабақта не болып жатқанын тағы бір рет жазады, бұл материалды қайталауға, бекітуге негіз жасайды. Ең бастысы, біз оқушыларға өз пікірлерін, өз ұстанымдарын білдіруді ұсынамыз.

Өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі басты мақсат-ұлттық игіліктер мен адами құндылықтардың сабақтастығын сақтау. Біз бұған өскелең ұрпақтың бойында жанашырлық, сенімділік, амбиция сияқты ұлттық кейіпкерлерді қалыптастыру сияқты міндеттерді орындау кезінде ғана қол жеткіземіз. Менің ойымша, мұндай жұмыс әр сабақта өз елінің дәстүрін, тарихы мен мәдениетін білетін және сүйетін ұлттық санасы жоғары тұлғаны тәрбиелеу үшін жүргізілуі керек.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Қазақ мемлекетінің идеологиясында жастарға патриоттық тәрбие беру //Білім саласындағы инновациялықтехнологиялар. Қазіргі кездегі дамуы 

және келешегі: Республикалық ғылыми-методикалық конференция материалдары. - Қарағанды, 2005. - Б.226-229.

2.Қазақ этнопедагогика құндылықтарын патриоттық тәрбиеге қолдану. //Экологияның өзекті мәселелері: ІІІхалықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. Т.2. - Қарағанды: ҚарМУ, 2004. - Б.234-235

3.Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеу мәселелері //Қарағанды мемлекеттік университетінің хабаршысы. Педагогика сериясы. - 2004. - №4(36). - Б.160-163.

4. Отан сүйгіштік тәрбие-басты міндет //Қазақстан мектебі. - 2005. - №5-6. - Б.3

5.Салт-дәстүрлермен ұлттық ойындар негізінде студенттерге патриоттық тәрбие беру //Академик Е.А.Бөкетов –ғалым, педагог, ойшыл: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды, 2005. - Б.57-59.

6. «Рухани тәрбие беретін ілім» «Қазақ әдебиеті» газеті, 2021ж.

7. Дәстүріңді  сақтай  біл 1-2-3-кітапша  Жинақ Алматы  «Жазушы» баспасы . 1992 ж