Сүт безі қатерлі ісігі.

Байділдаева Раушан Орынбасарқызы

r.orinbasarovna@mail.ru

«Авимед» көпсалалы колледжі, Медициналық пәндер бірлестігінің оқытушысы

Шымкент, Казахстан

Сабақтың тақырыбы: «Сүт безінің фондық және ісік алды аурулары. Мастопатия. Сүт безі рагі. Ісікке дейінгі аурулардың пайда болуына ықпал ететін факторлар».

Сабақ типі: аралас сипатта

Оқу сағатының көлемі: 90 минут

Сабақтың мақсаты: Сүт безі қатерлі ісігінің клиникасы, этиологиясы, патогенезі, емдеу әдістері, диагностиканың заманауи әдістері, оның ішінде скринингтік әдістер жайлы таныстыру.

Дамытушылық: оқушыларды жинақылыққа, жүйелілікке, ойды тұжырымдай білуге үйрету; Тәрбиелік: іскерлікке, ұқыптылыққа, өзара көмек көрсетуге тәрбиелеу.

Құрал-жабдықтар: муляждар, интербелсенді тақта, сауалнама, презентация, сканворд, скринингтік мақсатта глюкометр, танометр аппараттары.

Әдістемелік шешім: әңгімелесу арқылы сұхбат, практикалық жұмыс, көрнекіліктер көрсету, сұхбат дәріс арқылы.

Сабақ барысы
I. Ұйымдастыру кезеңі-5 минут

а) сәлемдесу әдебі: Сәлемдесу, оқушылардың көңіл - күйіне, денсаулығына баса назар аудару.

ә) сабаққа қатысуын бақылау: жоқ оқушыларды белгілеу, кезекшілерді анықтау, құралдарды тексеру.

II. Өткен материалды еске түсіру-25 минут

а) үй тапсырмасын тест түрінде бағалау;

ә) өткен материалды пысықтау:

1. Аналық без қатерлі ісігі жайлы түсінік.

2. Аналық без қатерлі ісігі эпидемиологиясы, клиникалық көріністері

3. Аналық без қатерлі ісігі жіктелуі, этиологиясы, патогенезі.

4. Аналық без қатерлі ісігі диагностикалық әдістері мен емдеу принциптері.

5. Аналық без қатерлі ісігі дифференциалды диагностикасы және алдын алу.

6. Аналық без қатерлі ісігі болжамы және диспансерлік бақылау.
ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру кезеңі- 30 минут

1. «Сүт безінің фондық және ісік алды аурулары. Мастопатия. Сүт безі рагі. Ісікке дейінгі аурулардың пайда болуына ықпал ететін факторлар» тақырыбы бойынша слайд-презентация.

2. Тақырып бойынша қысқаша дәрістік шолу.

I. Тақырыптың өзектілігі:

Жыл сайын әлемде орташа есеппен 500 мың әйел осы дертпен ауырса, оның 250 мыңы өмірмен қоштасады. Осыған орай әр жыл сайын 21 қазан - «Дүние жүзi әйелдердің сүт безi қатерлi iсiгiнен қорғау күнi» деп жариялануы да тегін емес. Бұл проблема Қазақстан үшiн де өзектi болып табылады. Әйелдер арасындағы онкологиялық аурулар құрылымында сүт безi қатерлi iсiгi бiрiншi орын алса, ол барлық қатерлi iсiктердің 13,2 пайызын құрайды, ал өлім көрсеткіші бойынша төртінші орынды құрап тұр, яғни 7,8 пайыз.

Оңтүстік қазақстан облысындағы онкологиялық аурулардың скринингі.

Кесте 1 2020 жылғы скринингтік тексеру әдісімен анықталған қатерлі ісік ауруларының нақты көрсеткіші.

Негізгі кұжаттар:

• «Қазақстан Республикасында онкологиялық ауруларға қарсы күрес жөніндегі 2018 – 2022 жылдарға арналған кешенді жоспарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 29 маусымдағы № 395 қаулысы.

• «Скринингтік зерттеулерге жататын адамдардың нысаналы топтарын, сондай-ақ осы қарап-тексерулерді өткізудің қағидаларын, көлемі мен кезеңділігін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 30 қазандағы № ҚР ДСМ-174/2020 бұйрығы. 

• «Қазақстан Республикасының халқына онкологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру стандартын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2013 жылғы 02 тамыздағы № 452 бұйрығы.

Сүт безінің обыры – бездің өзектерінен және үлестерінен түзілетін эпителий ісігі. Канцерогендердің әсерінен жасушалардағы генетикалық материал өзгереді. Нәтижесінде қалыпты жасушалар обыр жасушаларына айналады.

Сүт бездерінің қатерлі дерттерін алдын-алу жолдары:

-әйелдердің жыныс мүшелері қызметінің бұзылуына жол бермеуі,

-дер кезінде гинеколог мамандарға қаралып отыру,

-бауыр, қалқан бездеріндегі ауруларды емдеп отыру,

-тамақ тәртібін қатаң сақтап отыру,

-әйелдер өз организміндегі етеккірдің келуіне, жыныс қатынасына, босану және баланы емізуге байланысты өзгерістерді біліп отыруы керек.

Емшек безі рагының дамуы 4 сатыға бөлінеді:

А) І –сатысында түйін 2 см-ге өскен май клеткасына кіріп өспеген, метастаз жоқ.

ә) ІІ- сатысында 2-5 см дейін метастаз жоқ.

б) ІІІ-сатысында 5 см-ден үлкен, регионалдық метастаз бар.

в) ІV-сатысында 5 см жоғары метастаз басқа ағызаларға тараған.

Аурудың себептері және сүт безі қатерлі ісігінің қауіп факторлары:

Сүт безінің қатерлі ісігі мутация нәтижесінде сүт бездерінің жасушалары бақылаусыз бөлініп, қоршаған тіндерге тарала бастағанда пайда болады.

Сүт безі қатерлі ісігінің дамуына әсер ететін факторлар:

• ерте белгіленген сүт безі қатерлі ісігінің диагнозы;

• сүт безі қатерлі ісігінің отбасылық тарихының болуы;

• BRCA 1 және 2 гендерінде анықталған мутациялар немесе басқа гендік мутациялар;

• Ходжкин лимфомасы бойынша 30 жасқа дейін орындалған кеуде аймағына сәулелік терапия;

• етеккірдің ерте басталуы - менархе (12 жасқа дейін);

• менопаузаның кеш басталуы (55 жастан асқанда);

• климаксты емдеумен байланысты немесе контрацепция мақсатында тағайындалған 10 жылдан астам гормонды алмастыратын терапия;

• жүктілік пен босанудың болмауы;

• қант диабеті;

• семіздік;

• темекі шегу;

• алкогольді теріс пайдалану.

Сүт безі қатерлі ісігінің белгілері  

• Емізікті тарту;

• Емізіктен ағынды пайда болу;

• Сүт безіндегі немесе емізік аймағындағы ауырсыну;

• Сүт безі аймағында терінің инфильтрациясы (апельсин қабығына ұқсас тері);

• Қолтық аймағында тығыз түйіндердің пайда болуы;

• Сүт безі аймағында терінің жаралануы;

• Бүкіл сүт безінің немесе оның бір бөлігінің ісінуі (кесек айқын сезілмесе де);

• Түсініксіз салмақ жоғалту;

• Әлсіздік;

• Емізік немесе сүт безі терісінің қызаруы, қабыршақтануы немесе қалыңдауы.

СБО диагностикасы

Сүт безінде пайда болатын ісіктердің көпшілігі жақсы және қауіпті емес болып саналады: олар баяу өседі, олардың жасушаларында сау жасушалардан айтарлықтай айырмашылықтар жоқ және олар басқа мүшелерге немесе дене мүшелеріне таралмайды.

Сүт бездерін тексеру және пальпациялау сүт бездеріндегі ісік түзілімдерінің мөлшерін, құрылымын, орналасуын және басқа да белгілерін түсінудің маңызды әдістері болып табылады.

Қандай ісік екенін анықтау үшін дәрігер қосымша тексерулерді тағайындай алады.

Сүт безін УДЗ. Сүт безі тінінің құрылымын бағалауға және патологиялық түзілімдерді анықтауға мүмкіндік беретін ультрадыбыстық сенсор арқылы зерттеу. Ультрадыбыс биопсия кезінде де қолданылады, жасушалар мен тіндерді алу кезінде дәлірек нәтиже алу үшін. Сүт бездерін УДЗ 40 жасқа дейінгі әйелдерге жылына 1 рет өту ұсынылады.

Маммография. Сүт бездерін рентгендік зерттеу. Бұл әсіресе СБО белгілері жоқ сау әйелдерді скринингтік тексеру тұрғысынан өте маңызды, бірақ сонымен бірге диагностиканың негізгі әдісі болып табылады. Маммографиялық зерттеудің көмегімен мақсатты биопсия жасалады.

Сүт безінің МРТ. Бұрын анықталған өскіннің сипатын анықтау үшін тағайындалады. Тұқым қуалайтын қатерлі ісік қаупі жоғары әйелдерде сүт бездерін бағалауда артықшылығы бар (мысалы, BRCA 1 және 2 гендерінде анықталған мутациялар болған кезде).

Кор-биопсия.  УДЗ және/немесе маммография бақылауымен ісікке енгізілетін арнайы иненің көмегімен анықталған түзілімнің үлгісін алу. Алынған материал бойынша диагнозды растау мақсатында гистологиялық зерттеу, сондай-ақ бірқатар маңызды параметрлерді - мысалы, ісіктің гормондық терапияға және мақсатты терапияға сезімталдығын анықтауға мүмкіндік беретін арнайы иммуногистохимиялық зерттеу жүргізіледі.

Жіңішке инелі аспирациялық биопсия. Лимфа түйіндерінің зақымдануына күдік болған кезде орындалады. Кейін материал алынған соң, қатерлі жасушаларды анықтауға мүмкіндік беретін цитологиялық зерттеуге ұшыратады.     

Гистологиялық зерттеу. Биопсия кезінде алынған тіндерді талдау. Диагноз қою үшін міндетті болып табылады. Хирургиялық емдеуден кейін де жүзеге асырылады, бұл процестің сатысын дәлірек анықтауға мүмкіндік береді. Егер химиотерапия операцияға дейін жүргізілсе, гистологиялық зерттеу ісіктің емге реакциясын анықтауға мүмкіндік береді, бұл маңызды болжамдық белгі.

Молекулярлық-генетикалық зерттеу. ИГХ деректері бойынша осы маңызды маркердің мәртебесін дәл анықтау мүмкін болмаған жағдайларда HER2\neu генінің гиперэкспрессиясының болуын дәл анықтауға мүмкіндік береді.

Сүт безі обырын ерте анықтау скринингі.

Сүт безінің қатерлі ісігін анықтау үшін тиімді скринингтік тексеру бар, оны сау әйелдер белгілері болмаған кезде жасайды. Скрининг ауруды ерте кезеңде анықтауға мүмкіндік береді, егер ешқандай белгілер болмаса және әйелді ештеңе мазаламаса. Статистикаға сәйкес, СБО-дан қайтыс болу қаупі шамамен 20% төмендейді. Уақытында анықталған СБО көп жағдайда сәтті емделеді.

Қазақстан Республикасында скрининг шеңберінде 40-70 жастағы әйелдерге 2 жылда 1 рет екі сүт бездерінің маммографиясы екі проекцияда жүргізіледі. Айта кету керек, барлық суреттер екі рет оқылады: қалалық, аудандық емхананың (жылжымалы медициналық кешеннің) маммография кабинетінің рентгенолог дәрігері - бірінші оқылым, ОЦ маммография кабинетінің рентгенолог дәрігері – екінші оқылым. Қажет болған жағдайда әйелдерге тереңдетілген диагностика жүргізіледі: нысаналы маммография, сүт бездерін ультрадыбыстық зерттеу, трепанобиопсия, оның ішінде гистологиялық зерттеу үшін УДЗ бақылауымен немесе стереотаксикалық бақылаумен.

Сүт безі обырының алдын алу бойынша ҰҒОО дәрігерлерінің ұсыныстары

Жалпы онкологиялық аурулардың және атап айтқанда сүт безі қатерлі ісігінің қаупін азайту бойынша ұсыныстар:

• Салмақты бақылау;

• Физикалық белсенді болу;

• Жемістер мен көкөністерді көп пайдалану;

• Темекі мен ішімдіктен бас тарту;

• Мүмкін болса, гормондық терапияны алмастырудан бас тарту;

• Өздігінен тексерілу;

• Сүт безінің ұлттық скринингінен өту.

Қорытынды

Сүт безі қатерлі ісігі - бұл сүт безінің безді тінінің қатерлі ісігі. Әлемде бұл әйелдер арасында қатерлі ісік ауруының ең көп таралған түрі, 13 пен 90 жас аралығындағы 100 000 әйелге шаққанда 99,4 құрайды. Қазақстанда жыл сайын сүт безі обырымен сырқаттанудың 5000-ға жуық жаңа жағдайы анықталады. ҚР бойынша сүт безі обыры аурушаңдығының құрылымында соңғы 15 жылда тұрақты түрде бірінші орында тұр. Қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітім құрылымында сүт безі обыры 3-ші орын алады және жыл сайын 1200-ге жуық әйелдің өмірін қиып өтеді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Давыдов, М. И. Онкология : оқулық / қазақ тіл. ауд. Ә. К. Қойшыбаев. - М. : ГЭОТАР - Медиа, 2018

2. Есенқұлов , Ә. Е. Практикалық онкология : оқулық / А. Есенқұлов . - Алматы : Эверо, 2011.

Орыс тілінде

1. Абисатов, Х. А. Общие аспекты клинической онкологии. 1 ч. : учеб. пособие / Х. А. Абисатов, Н. Т. Джайнакбаев, С. Е. Есентаева. - Алматы : Эверо, 2016.

2. Абисатов, Х. А. Общие аспекты клинической онкологии. 2 ч. : учеб. пособие / Х. А. Абисатов, Н. Т. Джайнакбаев, С. Е. Есентаева. - Алматы : Эверо, 2016

ІV. Жаңа сабақты бекіту кезеңі-20 минут

Кері байланыс:

1. Сүт безі анатомиясы және физиологиясы

2. Сүз безі ісік алды аурулары.

3. Сүт безі қатерлі ісігіне жалпы шолу.

4. Сүт безі қатерлі ісігінің этиологиясы, патогенезі.

5. Сүт безі қатерлі ісігінің клиникасы, диагностиканың заманауи әдістері.

6. Скринингтік әдістер.

7. Ісікке дейінгі аурулардың әртүрлі формаларын емдеу тактикасы. Қатерлі ісіктің түрлі формаларын емдеу тактикасы.

V.Қорытындылау кезеңі – 5 минут

Студенттердің білімін бағалау, хабарлау

VI. Үйге тапсырма беру кезеңі- 5 минут

Осы тақырып бойынша слайд-презентация жасау.

«Сүт безі қатерлі ісігі» тақырыбы бойынша конспект жазу.