Тақырыбы: Металдар құймалары. Химия 9 сынып

Химия 9 сынып
Тақырыбы:Металдар құймалары
Металдар құймалары – екі немесе одан да көп металдардың немесе металл мен
бейметаллдың балқытылған күйде араласып, салқындау арқылы алынған біртекті
жүйесі. Құймалардың физикалық, химиялық және механикалық қасиеттері олардың
құрамындағы элементтердің түрі мен мөлшеріне байланысты өзгереді.
Құймалардың маңызы
Металдар құймалары таза металдарға қарағанда мынадай артықшылықтарға ие:
1. Жоғары беріктік: Құймалар қаттылық пен механикалық беріктігімен
ерекшеленеді (мысалы, болат).
2. Коррозияға төзімділік: Құймалардың кейбір түрлері ылғал мен ауа әсеріне аз
ұшырайды (мысалы, тот баспайтын болат).
3. Ерекше қасиеттер: Электрөткізгіштік, жылуөткізгіштік немесе жеңілдік
қасиеттерін жақсарту.
Құймалардың жіктелуі
1. Металлдық құрамына қарай:
• Қара металл құймалары: Темір негізіндегі құймалар (болат, шойын).
• Түсті металл құймалары: Түсті металдар негізінде алынған құймалар (қола,
латунь, дюралюминий).
2. Құрылымына қарай:
• Біртекті құймалар: Құймадағы барлық элементтер бірдей фазада болады
(латунь).
• Гетерогенді құймалар: Құйма бірнеше фазадан тұрады (шойын).
Құймалардың мысалдары
1. Болат
• Құрамы: Темір (Fe) мен көміртек (C).
• Қасиеті: Беріктігі жоғары, құрылыс және машина жасау саласында
қолданылады.
2. Шойын
• Құрамы: Темір (Fe), көміртек (C), кремний (Si).
• Қасиеті: Механикалық беріктігі жоғары, ауыр машиналар мен құбырлар жасауда
қолданылады.
3. Қола
• Құрамы: Мыс (Cu) және қалайы (Sn).
• Қасиеті: Коррозияға төзімді, әшекей бұйымдары мен мүсіндер жасауға
қолданылады.
4. Латунь
• Құрамы: Мыс (Cu) және мырыш (Zn).
• Қасиеті: Жылтырлығы жоғары, электр құрылғыларында қолданылады.
5. Дюралюминий
• Құрамы: Алюминий (Al), мыс (Cu), магний (Mg).
• Қасиеті: Жеңіл әрі берік, авиацияда қолданылады.
Құймаларды қолдану салалары
1. Құрылыс: Болат пен шойын ғимараттар, көпірлер, құбырлар жасауда
қолданылады.
2. Көлік: Дюралюминий мен болат автомобильдер мен ұшақ өндірісінде
пайдаланылады.
3. Әшекейлер: Қола мен алтын негізіндегі құймалар зергерлік бұйымдар жасау
үшін.

4. Электроника: Латунь мен күміс құймалары электр сымдары мен
микросхемалар өндірісінде қолданылады.

Қорытынды
Металдар құймалары ғылым мен техниканың түрлі салаларында кеңінен қолданылады.
Олар әртүрлі қасиеттерді жақсарту арқылы адам өмірінің сапасын арттырады.
Металлургиядағы құйма өндірісі – өнеркәсіптің маңызды салаларының бірі.

Сәйкестендіру тапсырмасы 1
Металдар құймаларының құрамы мен олардың қолдану салаларын сәйкестендіріңіз:
А бағаны (Құйманың атауы) Б бағаны (Құрамы)
1. Болат A. Мыс және қалайы
2. Қола B. Мыс және мырыш
3. Латунь C. Темір, көміртек, кремний
4. Дюралюминий D. Темір және көміртек
5. Шойын E. Алюминий, мыс, магний
Жауаптары:
1 — D , 2 —A , 3 —B , 4 —E , 5 —C

Сәйкестендіру тапсырмасы 2
Құймалардың атауын және қолдану салаларын сәйкестендіріңіз:
А бағаны (Құйманың атауы) Б бағаны (Қолдану саласы)
1. Болат A. Электр құрылғылары
2. Дюралюминий B. Әшекейлер, мүсіндер
3. Қола C. Ауыр машиналар, құбырлар
4. Латунь D. Көпірлер, ғимараттар жасау
5. Шойын E. Ұшақтар мен жеңіл конструкциялар
Жауаптары:
1 —D , 2 —E , 3 —B , 4 —A , 5 —C

Дидактикалық тапсырма 1
Сұрақ:
Төменде берілген құймаларды қолданылу саласына қарай сәйкестендіріңіз:
1. Болат
2. Қола
3. Латунь
4. Дюралюминий
Жауап нұсқалары:
А) Электр сымдарын өндіруде
Б) Әскери техникалар мен ұшақ бөлшектерінде
В) Ғимараттар мен көпірлер құрылысында
Г) Монеталар мен мүсіндер жасауда
Жауабы:
1 - В (Болат – ғимараттар мен көпірлер құрылысында қолданылады)
2 - Г (Қола – монеталар мен мүсіндер жасауда қолданылады)

3 - А (Латунь – электр сымдары мен аспаптарды өндіруде қолданылады)
4 - Б (Дюралюминий – әскери техникалар мен ұшақ бөлшектерінде қолданылады)

Дидактикалық тапсырма 2
Сұрақ:
Берілген сипаттамаға сәйкес құйманы анықтаңыз:
1. Бұл құйма негізінен темір мен көміртектен тұрады, оның беріктігі жоғары,
құрылыс индустриясында кең қолданылады.
2. Бұл құйма алюминийдің беріктігін жоғарылату үшін мыс, магний және марганец
қосу арқылы алынады. Ол ұшақ бөлшектерін жасауда қолданылады.
Жауабы:
1 - Болат
2 - Дюралюминий

Толықтыру тапсырмасы 1
Сұрақ: Құймалар таза металдарға қарағанда __________ және __________
қасиеттерімен ерекшеленеді.
Жауабы:
Құймалар таза металдарға қарағанда жоғары беріктік және коррозияға төзімділік
қасиеттерімен ерекшеленеді.

Металдар құймалары тақырыбына 20 тест тапсырмасы
1. Металдар құймаларының негізгі мақсаты қандай?
А) Металдардың беріктігін, тозуға төзімділігін және басқа қасиеттерін жақсарту
Б) Металды таза күйінде сақтау
В) Металдың салмағын жеңілдету
Г) Химиялық белсенділігін арттыру
Жауабы: А
2. Қола қандай металдардың құймасы?
А) Темір мен көміртек
Б) Мыс пен қалайы
В) Мыс пен мырыш
Г) Алюминий мен магний
Жауабы: Б
3. Латунь қандай құймаға жатады?
А) Темір мен көміртек
Б) Мыс пен қалайы
В) Мыс пен мырыш
Г) Мырыш пен алюминий
Жауабы: В
4. Болаттың құрамында қандай элементтер бар?
А) Темір және көміртек
Б) Алюминий және мыс
В) Мыс және мырыш
Г) Никель және хром
Жауабы: А
5. Адам денесінде қолданылатын протездер жасауға қолданылатын құйма?
А) Болат
Б) Дюралюминий
В) Титан құймалары

Г) Қола
Жауабы: В
6. Негізінен авиация саласында қолданылатын құйма қалай аталады?
А) Болат
Б) Латунь
В) Қола
Г) Дюралюминий
Жауабы: Г
7. Никель мен хром қосылған болаттың негізгі қасиеті?
А) Жеңілдігі
Б) Коррозияға төзімділігі
В) Термиялық тұрақтылығы
Г) Электр өткізгіштігі
Жауабы: Б
8. Алтын мен күміс құймалары көбінесе қай салада қолданылады?
А) Әшекей бұйымдар өндірісінде
Б) Құрылыс индустриясында
В) Электротехникада
Г) Машина жасауда
Жауабы: А
9. Құймалардың қаттылығы көбінесе немен анықталады?
А) Химиялық құрамы
Б) Тығыздығы
В) Құрылымдық фазалары
Г) Құйманың түсі
Жауабы: В
10. Қола қай кезеңде алғаш қолданылған?
А) Неолит дәуірінде
Б) Қола дәуірінде
В) Темір дәуірінде
Г) Тас дәуірінде
Жауабы: Б
11. Болат құймасының негізгі қолданылу саласы:
А) Монеталар жасау
Б) Құрылыс индустриясы
В) Авиация саласы
Г) Электронды құрылғылар өндірісі
Жауабы: Б
12. Коррозияға төзімді құйма қалай аталады?
А) Тот баспайтын болат
Б) Латунь
В) Қола
Г) Дюралюминий
Жауабы: А
13. Дюралюминий құрамындағы негізгі металл:
А) Темір
Б) Мыс
В) Алюминий
Г) Мырыш
Жауабы: В

14. Латунь өндірісінде қолданылатын негізгі металл:
А) Мырыш
Б) Алюминий
В) Темір
Г) Мыс
Жауабы: Г
15. Мыс және никельден тұратын құйманың атауы:
А) Мельхиор
Б) Қола
В) Латунь
Г) Болат
Жауабы: А
16. Алюминий құймаларының ерекшелігі:
А) Жоғары салмақ
Б) Жеңілдік және коррозияға төзімділік
В) Төмен температурада тұрақтылық
Г) Тығыздығының жоғары болуы
Жауабы: Б
17. Электр тогын жақсы өткізетін құймалар қайсы?
А) Болат және қола
Б) Латунь және мельхиор
В) Мыс және алюминий құймалары
Г) Дюралюминий және латунь
Жауабы: В
18. Қола негізінен қай салаларда қолданылады?
А) Машина жасау және әшекей өндірісі
Б) Құрылыс және монета өндірісі
В) Әшекейлер және мүсіндер жасау
Г) Электр сымдары өндірісі
Жауабы: В
19. Тот баспайтын болаттың құрамында қандай элемент бар?
А) Мыс
Б) Никель
В) Алюминий
Г) Мырыш
Жауабы: Б
20. Металдық құймалардың беріктігін арттыру үшін не қосылады?
А) Оттегі
Б) Азот
В) Қоспа элементтер (мысалы, никель, хром)
Г) Таза металдар
Жауабы: В

Химия 9 сынып
Тақырыбы:Металдар құймалары
Сәйкестендіру тапсырмасы 1
Металдар құймаларының құрамы мен олардың қолдану салаларын сәйкестендіріңіз:
А бағаны (Құйманың атауы) Б бағаны (Құрамы)
1. Болат A. Мыс және қалайы
2. Қола B. Мыс және мырыш
3. Латунь C. Темір, көміртек, кремний
4. Дюралюминий D. Темір және көміртек
5. Шойын E. Алюминий, мыс, магний
Жауаптары:
Сәйкестендіру тапсырмасы 2
Құймалардың атауын және қолдану салаларын сәйкестендіріңіз:
А бағаны (Құйманың атауы) Б бағаны (Қолдану саласы)
1. Болат A. Электр құрылғылары
2. Дюралюминий B. Әшекейлер, мүсіндер
3. Қола C. Ауыр машиналар, құбырлар
4. Латунь D. Көпірлер, ғимараттар жасау
5. Шойын E. Ұшақтар мен жеңіл конструкциялар
Жауаптары:
Дидактикалық тапсырма 1
Сұрақ:
Төменде берілген құймаларды қолданылу саласына қарай сәйкестендіріңіз:
1. Болат
2. Қола
3. Латунь
4. Дюралюминий
Жауап нұсқалары:
А) Электр сымдарын өндіруде
Б) Әскери техникалар мен ұшақ бөлшектерінде
В) Ғимараттар мен көпірлер құрылысында
Г) Монеталар мен мүсіндер жасауда
Жауабы:
Дидактикалық тапсырма 2
Сұрақ:
Берілген сипаттамаға сәйкес құйманы анықтаңыз:
1. Бұл құйма негізінен темір мен көміртектен тұрады, оның беріктігі жоғары,
құрылыс индустриясында кең қолданылады.
2. Бұл құйма алюминийдің беріктігін жоғарылату үшін мыс, магний және
марганец қосу арқылы алынады. Ол ұшақ бөлшектерін жасауда
қолданылады.
Жауабы:
Толықтыру тапсырмасы 1
Сұрақ: Құймалар таза металдарға қарағанда __________ және __________
қасиеттерімен ерекшеленеді.

Металдар құймалары тақырыбына 20 тест тапсырмасы
1. Металдар құймаларының негізгі мақсаты қандай?
А) Металдардың беріктігін, тозуға төзімділігін және басқа қасиеттерін жақсарту
Б) Металды таза күйінде сақтау
В) Металдың салмағын жеңілдету
Г) Химиялық белсенділігін арттыру
2. Қола қандай металдардың құймасы?
А) Темір мен көміртек
Б) Мыс пен қалайы
В) Мыс пен мырыш
Г) Алюминий мен магний
3. Латунь қандай құймаға жатады?
А) Темір мен көміртек
Б) Мыс пен қалайы
В) Мыс пен мырыш
Г) Мырыш пен алюминий
4. Болаттың құрамында қандай элементтер бар?
А) Темір және көміртек
Б) Алюминий және мыс
В) Мыс және мырыш
Г) Никель және хром
5. Адам денесінде қолданылатын протездер жасауға қолданылатын құйма?
А) Болат
Б) Дюралюминий
В) Титан құймалары
Г) Қола
6. Негізінен авиация саласында қолданылатын құйма қалай аталады?
А) Болат
Б) Латунь
В) Қола
Г) Дюралюминий
7. Никель мен хром қосылған болаттың негізгі қасиеті?
А) Жеңілдігі
Б) Коррозияға төзімділігі
В) Термиялық тұрақтылығы
Г) Электр өткізгіштігі
8. Алтын мен күміс құймалары көбінесе қай салада қолданылады?
А) Әшекей бұйымдар өндірісінде
Б) Құрылыс индустриясында
В) Электротехникада
Г) Машина жасауда
9. Құймалардың қаттылығы көбінесе немен анықталады?
А) Химиялық құрамы
Б) Тығыздығы
В) Құрылымдық фазалары
Г) Құйманың түсі
10. Қола қай кезеңде алғаш қолданылған?
А) Неолит дәуірінде
Б) Қола дәуірінде

В) Темір дәуірінде
Г) Тас дәуірінде
11. Болат құймасының негізгі қолданылу саласы:
А) Монеталар жасау
Б) Құрылыс индустриясы
В) Авиация саласы
Г) Электронды құрылғылар өндірісі
12. Коррозияға төзімді құйма қалай аталады?
А) Тот баспайтын болат
Б) Латунь
В) Қола
Г) Дюралюминий
13. Дюралюминий құрамындағы негізгі металл:
А) Темір
Б) Мыс
В) Алюминий
Г) Мырыш
14. Латунь өндірісінде қолданылатын негізгі металл:
А) Мырыш
Б) Алюминий
В) Темір
Г) Мыс
15. Мыс және никельден тұратын құйманың атауы:
А) Мельхиор
Б) Қола
В) Латунь
Г) Болат
16. Алюминий құймаларының ерекшелігі:
А) Жоғары салмақ
Б) Жеңілдік және коррозияға төзімділік
В) Төмен температурада тұрақтылық
Г) Тығыздығының жоғары болуы
17. Электр тогын жақсы өткізетін құймалар қайсы?
А) Болат және қола
Б) Латунь және мельхиор
В) Мыс және алюминий құймалары
Г) Дюралюминий және латунь
18. Қола негізінен қай салаларда қолданылады?
А) Машина жасау және әшекей өндірісі
Б) Құрылыс және монета өндірісі
В) Әшекейлер және мүсіндер жасау
Г) Электр сымдары өндірісі
19. Тот баспайтын болаттың құрамында қандай элемент бар?
А) Мыс Б) Никель
В) Алюминий Г) Мырыш
20. Металдық құймалардың беріктігін арттыру үшін не қосылады?
А) Оттегі Б) Азот
В) Қоспа элементтер (мысалы, никель, хром)
Г) Таза металдар

Тест жауаптары:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
А Б В А В Г Б А В Б
11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Б А В Г А Б В В Б В