"Заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялар"

Заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялар

Игібаева Тазагүл Өмірханқызы

Физика пәнінің оқытушысы, Жшс «Каспий Өңірі «Болашақ» колледжі, Ақтау қаласы

Ақпараттық технологиялар негізінен электрониканы қолдана отырып цифрлы түрде ақпаратты өңдеуге, сақтауға және таратуға мүмкіндік береді. Ақпаратты беру процесін компьютерлік технологиямен ұштастыру байланыс құралы ретіндегі коммуникация ұғымын өзгертті. Ақпараттық технологиялар төрт негізгі функциялар бойынша жіктеледі: өндіріс, тарату, ақпаратты ұсыну және сақтау әдістері (кесте 1).

Кесте 1 Ақпараттық технология түрлері

Байланыс технологияларының өзара әсері келесі құбылыстарды қалыптастыруға мүмкіндік береді:

1) конвергенция - мультимедия дамуының күрт дамуына алып келген ақпаратты, оның ішінде мәтінді, аудио-видео материалды, сандық массивтер мен графиканы қоса, бір уақытта беру және оларды сандық түрде ұсыну мүмкіндігі;

2) сығымдау- ақпарат алмасу жылдамдығының едәуір артуына, бір арнада бір уақытта үлкен көлемде ақпарат беру мүмкіндігінің пайда болуына әкелетін ақпаратты қысу;

3) ақпаратты сұрыптауды, өңдеуді, өзгертуді жеңілдететін гипермәтіндік әсерлер және интерактивті ™;

4) компьютерлер мен телекоммуникациялық технологияларды жетілдіруге байланысты «кеңістік пен уақытты жеңе отырып» байланыс құнын айтарлықтай төмендету; ақпарат көздеріне кеңірек қол жеткізу, бір жағынан, мүмкін болса, ақпарат ағындарын бақылау және екінші жағынан, байланыс процесіне қатысу;

Байланыс процестерінің күрделілік деңгейінің жоғарылауы, жаһандану, инновация көлемі мен қарқынының артуы, ішкі және ұйымаралық қатынастардағы келіссөздер рөлінің артуы, өндірістің жалпы көлемінде қызметтер үлесінің артуы ұйымның жаңа формаларының пайда болуына және таралуына әкеледі. Қазіргі заманғы ұйымдар арасында икемді құрылымдары мен орталықтандырылмаған функциялары бар кішігірім ұйымдар көбірек пайда болады, олардың ауқымы қызметтер немесе ақпараттық технологиялар немесе компьютерлік технологияларға негізделген автоматтандырылған өндіріс.

Технологияның дамуы қуат пен басқару жүйесіне әсер етеді. Қазіргі заманғы компьютерлік коммуникациялық технологиялар өздеріне ақпараттық ағымдарды басқару және қызметкерлердің жұмысын үйлестіру бойынша іс-шаралардың едәуір көлемін «кешіктіру», кейде тіпті үлкен күрделі ұйымдардағы сияқты осы процестерді оңтайландырады. Олар мүмкіндік береді:

а) ақпаратты өңдеу, сақтау және қалпына келтіру жылдам және салыстырмалы түрде арзан;

б) нақты ақпаратты сыртқы көздерден уақытында алу, сыртқы сарапшыларды пайдалану;

в) нақты тапсырма үшін ақпаратты жылдам трансформациялау (мысалы, болжау және қаржылық модельдер құру);

г) эксперттік бағалауды ықшам сақтау және жедел пайдалану, олардың негізінде басқару модельдерін құру;

д) ұйым ішіндегі ақпараттық ағындар мен байланыстарды бақылау және басқару.

Электрондық байланыс құралдарының дамуы және олардың компьютерлік технологиялармен байланысы көлденең үйлестіру құралы ретінде физикалық жанасуды ығыстырады, оны электронды ағындарды басқарумен алмастырады. Байланыстың жаңа құралдары мамандарды тартуға және адамдар арасында пікір алмасуға мүмкіндік береді, бұл көбінесе электрондық байланыстан тыс мүмкін емес. Компьютерлік технологиялар шешім қабылдауға қатысатын адамдардың санын көбейту арқылы көлденең байланыстардың кеңеюіне әкеледі.

Сонымен бірге, жаңа технологияларды қолдану орта буын мен әкімшілік-техникалық жұмысшылардың қысқаруына және нәтижесінде тік бақылау деңгейлерінің төмендеуіне әкеледі. Электрондық пошта барлық мүдделі тараптарға құжаттарды тез тарату мен үйлестірудің тамаша құралына айналады. Менеджерлер сарапшылардың жүйелер түрінде ұсынылған сарапшылардың жалпыланған тәжірибесіне жүгінеді немесе ақпараттық басқару жүйелеріне сүйенеді.

Сонымен қатар, электрондық байланыс жүйелері (мысалы, электронды хабарландыру тақталары) дәстүрлі ұйымдармен салыстырғанда, орта және төменгі басқарушылардың ұйымдағы жағдайдың жалпы жағдайы туралы хабардар болуына ықпал етеді. Бұл оларға ұйымның жалпы стратегиясын ескере отырып, тактикалық мәселелерді шеше отырып, өзгерістерге жылдам жауап беруге мүмкіндік береді. Мұндай орталықсыздандыру жауапкершілік салаларының «мамандануына» ықпал етеді. Байланыстың жаңа әдістері, сондай-ақ икемді өндіріс технологияларын дамыту ішкі өнімді алу үшін сыртқы компоненттерді біріктіру нұсқаларын ұсына отырып, нарық мүмкіндіктерін пайдалануға мүмкіндік береді. Нарықтық мүмкіндіктерді ұйымдастырудың бұл интериоризация процесі «электрондық нарық» деп аталады.

Ақпарат экономикалық дамыған елдер нарығында толыққанды тауарға айналды. Негізгі қызметі ақпараттық байланыс арналарын (мысалы, интернет-провайдерлер) және ақпараттарды өңдеуді (мәліметтер базасын құру) қамтамасыз ету болып табылатын ұйымдар пайда болды.

Ұйымдардың саны көбейіп келеді, олар өз қызметін тек өндіріспен ғана шектемейді, олар жабдықтау мен қызмет көрсетудің жедел жүйесін дамытады. Жаңа байланыс мүмкіндіктері Шығыс пен Батыста соңғы он жылдықта дамыған қоймасыз өндіріс құрудың тамаша негізі болып табылады. Бұл тәсілдің принципі өндіріс циклінің әртүрлі кезеңдерінде жартылай фабрикаттардың жиналуын азайту және кейде олардан толық бас тарту болып табылады. Жапонияда жаңа тенденция «kanban» деп аталады, Америкада - — just-in-time («қажетіне қарай»). Дәстүрлі өндіріс қоймаларын жою және қажетті компоненттерді өндіріс процесінде белгіленген уақытта тікелей жұмыс орнына жеткізу. Электрондық желілер арқылы ақпарат алмасу орталық қойма мен кішігірім жергілікті қоймалар мен дүкендер арасындағы үйлесімділікке мүмкіндік береді. Көрінетін артықшылықтар (қойма қорлары мен сақтау алаңдарының азаюы) жүйе барлық мердігерлердің үйлесімді жұмысымен ғана әкелуі мүмкін. «Қоймасыз өндіріс» тенденциясы стандартты модульдер, блоктар негізінде тұтынушының пікірін ескере отырып, жаппай өндірістен жеке өнімге көшуге мүмкіндік береді.

Ақпарат алмасудың қарқындылығын, жылдамдығы мен тиімділігін күшейту горизонтальды үйлестірудің жоғарылауына әкеліп соғады, жоба бойынша жұмыс жасау кезінде әртүрлі ведомстволардың өкілдерін біріктіру мүмкіндігі туады. Адамдардың осындай уақытша командалары жобалық топтар деп аталады.

Тауарды дәйекті және кезеңді құру мен жылжытудың дәстүрлі тәсілі жаңартумен ауыстырылады, бұл жобада барлық кезеңдерде - дамытудан жеткізілімге дейін үздіксіз үйлестіру мен өзара әрекеттесуді ескере отырып, қатар жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Осылайша, әдеттегі функционалды бөліністердің шекаралары жойылады, иерархия бұлыңғыр болады және ұйым көп өлшемді матрицаға айналады, оның түйіндері жеке мамандар да, әлемнің әр түкпірінде жұмыс істейтін командалар да бола алады.

Байланыс процесінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану ғаламдық желілік ұйымдардың пайда болуына әкеледі. Олардың негізгі сипаттамаларына мыналар жатады:

1) ұйымның жеке элементтерінің мүмкіндіктерін біріктіру нәтижесінде синергетикалық әсер;

2) әдеттегі байланыс құралдарынан кету;

3) көлденең байланыстар құру, бір жақты тәуелділікті өзара тәуелділікке ауыстыру;

4) икемділік пен бейімділік.

Ақпарат алмасудың заманауи құралдарын қолдана отырып, коммуникацияның дамуы сервистік секторда кең таралған виртуалды ұйымдардың пайда болуына ықпал етті (ақпараттық қызметтер, тауарларды тарату және жеткізу, білім беру). Олардың қызметкерлері белгілі бір жұмыс орнымен байланысты емес және электрондық байланыс құралдарымен байланысқан. Мұндай ұйымдарда ақпарат алмасудың негізгі құралы ретіндегі электрондық өзара іс-қимылдың рөлі артып келеді. Сонымен қатар, құрылым туралы дәстүрлі түсінік бұлдыр, өйткені виртуалды ұйым - бұл ең алдымен ақпараттық және технологиялық ағындар. Компаниялардың сыртқы шекаралары байланыстардың көптігі мен компаниялардың бір-бірімен сыртқы өзара әрекеттесуіне байланысты бұлыңғыр. Компьютерлік технологияның таралуы мен дамуы принципті түрде жаңа көпфункционалды жұмыс орындарын ашады. Координация функциясы алға шығу жаңа стандарттар мен қатынастардың қалыптасуына ықпал етеді және дамыған ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың қол жетімділігімен ғана қажетті деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін.

Ақпаратты немесе қызметті ұсынатын ұйымдар өз қызметінің сапасын бағалау критерийін табу проблемасына тап болды. Мұндай бағалау, мысалы, клиенттердің қанағаттану дәрежесі, тауардың қол жетімділігі, ыңғайлылығы және т.б. Осындай бағалауды алу үшін заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, соның ішінде Интернет-сауалнамалар, call-орталықтар арқылы сауалнамалар, социологиялық сауалнамалар және фокус-топтардың артықшылықтарын зерттеу қолданылады. Географиялық дисперсті ұйымдарға нақты уақыт режимінде ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін коммуникациялық технологиялардың дамуы бірлескен ұйымның стратегиялық серіктестіктер, коалициялар, бірлескен кәсіпорындар, франчайзерлер, ғылыми-зерттеу консорциумдары мен желілері сияқты формаларының көбеюіне ықпал етеді. Олардың арасында жалпы мәліметтер базасы және сол сияқты ақпарат алмасу хаттамасы, ірі банктердің стратегиялық одақтары және белгілі бір банктердің несиелік карталары иелеріне рейсте өткен мильдерді есепке алу жүйесін ұсынатын әуе компаниялары арқылы жеткізушілер мен тұтынушылар серіктестігі бар. Мұндай одақтар банктер, сауда кәсіпорындары, сақтандыру компаниялары, туристік агенттіктер және т.б. арасында болады. Нәтижесінде бір ұйым басқасына қатысты жеткізуші, бәсекелес, клиент және кеңесші ретінде қызмет ете алатын кең желі қалыптасады. Өзара тәуелділіктің деңгейі артып келеді және соның салдарынан серіктестіктерге деген өзара сенім деңгейі артады.

Қарым-қатынас дегеніміз - бұл белгілердің жалпы жүйесі арқылы ақпарат, тәжірибе, қабілеттер және қызмет нәтижелерімен алмасу болатын әлеуметтік субъектілердің (әлеуметтік топтардың, қауымдастықтардың немесе жеке адамдардың) өзара әрекеттесу процесі. Қарым-қатынас басқарушылық, ақпараттық, эмоционалды, фатикалық, бақылау функцияларын жүзеге асырады. Бұл жағдайда бастапқы функция басқарушылық функция болып табылады, өйткені оның шеңберінде коммуникацияның ынталандыру сипаты жүзеге асырылады. Әлеуметтік-экономикалық жүйелер шеңберіндегі өзара әрекеттестіктерде вертикалды байланыс ажыратылады, бұл жүйені басқару құрылымының бағынышты (иерархиялық) деңгейлері арасындағы ақпарат алмасу және жүйенің паритет элементтері арасындағы көлденең байланыс. Қарым-қатынастың негізгі түрлеріне пікірталастар, әңгімелер, кездесулер, кездесулер, келіссөздер, брифингтер, баспасөз конференциялары, презентациялар, жеке мәселелер бойынша қабылдау, телефонмен сөйлесу, іскери хат алмасу және т.б. Ақпараттық технологиялардың дамуы, негізінен электрониканы қолдана отырып, цифрлы түрде ақпаратты өңдеу, сақтау және тарату процесін сапалы өзгертуге мүмкіндік берді.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Блюмин, А.М. Мировые информационные ресурсы [Электронный

ресурс]: учебное пособие / А.М. Блюмин, Н.А. Феоктистов. — Электрон. текст.

дан. — М.: Дашков и К, 2015. — URL: http://e.lanbook.com/

2. Лихачева Г. Н. Информационные технологии на службе

информационного общества // Новые информационные технологии в

экономических системах. – М., 2009. – 126 б.

3. Свириденко С.С. Современные информационные технологии. – М.: Радио и связь, 2010. – 303 б.

4. Шафрин Ю.А. Информационные технологии. – М., 2008. – 700 б