Алаш партиясы

1 слайд
Алаш партиясы

1 слайд

2 слайд
Жоспар • I. Кіріспе • II. Негізгі бөлім 1. «Алаш» партиясының өмірге келуі 2. АЛАШ ОРДА ҮКІМЕТІ 3. Ақпан төңкерісі • III. Қорытынды • IV. Пайдаланған әдебиеттер

2 слайд

3 слайд
«Алаш» партиясының өмірге келуі • 1917 жылдың 21 қараша күні «Қазақ» газетінде Алаш партиясы бағдарламасының жобасы және съез материалдары жарияланды. «Алаш» партиясының өмірге келуі үлкен саяси мәселе еді. Сол кездегі қазақ зияларының ғылыми жұмыстарымен де, оқу-ағарту ісімен де, алғашқы қазақ тілінде басылымдар шығару әрекетімен де, көркем әдебиетімен де айналысқанын көруге болады. 1917 жылғы 5-13 желтоқсанда Орынбор қаласында Екінші жалпықазақ съезі өтеді. Съездегі қаралған аса маңызды мәселелер: қазақ-қырғыз автономиясы; милиция құру; ұлт кеңесі; оқу мәселесі т.б.. Орынбордан қайтып оралған бойында Жаһанша, Халел Досмұхамедовтер қазақтың батыс аймағын басқаратын үкімет құруға кірісті. «Ойыл уәлаяты» уақытша үкіметі – XX ғасырдың басында Жайық өңірінде орнаған мемлекеттік-автономиялық құрылым. Ол 1918 жылдың мамыр айының соңында Жымпитыда өткен ІҮ Орал облыстық қазақ сиезінің қарарымен құрылды. «Ойыл уэлаяты» уақытша үкіметінің атқарған істері: жерге жекеменшікті жойып, оны халықтың меншігі деп жариялады; халық сайлаған уәлаяттық, уездік соттар іске кірісті; ақша-финанс жүйесі жасалынды; халыққа өз саясатын жеткізу, түсіндіру үшін газет шығарылды (оның редакторы болып Ахмет Мәметов жұмыс атқарды. Ол М.Мәметованың әкесі, көрнекті Алашорда қайраткерлерінің бірі); жерді пайдалану, салық, дін, сот, білім, әскер істері жөнінде қаулы-қарарлар қабылдады. «Тіл адамның даңқын асырады. Адам ол арқылы бақыт табады» деп Жүсіп Баласағұнның «Құдатғу білік» еңбегінде жазғандай тіл саясатын көтерген XX ғасырдың басындағы Алаш қайраткерлерінің қазақ қоғамындағы басты ағымдарының бірі – автономиялық басқару жүйесіндегі мемлекеттік құрылыс болса, екіншісі – Мемлекеттік тіл саясаты еді. Ана тіліне деген үлкен жауапкершілік еді.

3 слайд

4 слайд
АЛАШ ПАРТИЯСЫ • «Алаш» партиясы  (1917—1920) — Тұңғыш жалпықазақ съезін шақыру туралы шешім 1917 жылғы сәуір айында өткен Торғай облыстық қазақ съезінде қабылданып, съезд оны даярлауды Ә.Бөкейханов пен А.Байтұрсынов бастаған бір топ қазақ зиялыларынан құрылған айрықша бюроға тапсырды. XX ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азаттық қозғалыс тарихының өзекті мәселелерінің бірі – Алаш партиясының құрылуы, оның тарихи негіздері, саяси әлеуметтік сипаты және тарихта алатын орны. Қазақ зиялылары саяси партия құру әрекетін бірінші орыс революциясы жылдарында-ақ қолға алған болатын. Төрағасы —  Әлихан Бөкейханов . XX ғасырдың басындағы елдегі аласапыран қиын кезеңде халықтың қамын ойлаған саяси күш – Алаш қозғалысы болатын. Осы қозғалыстың басында – саяси мәдениеті әлемдік деңгейге көтерілген, оқыған, сауатты, кәсіби даярлығы заманына сай адамгершілік-имандылық қасиеттері ата- бабамыздың сан ғасырлық қастерлі құндылықтарымен сусындаған Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Тынышбаев, Ж.Ақбаев, Б.Қаратаев сияқты дүлдүлдер тұрса, солардың ізін басқан болашақтың нарқасқа ұлдары – Ж.Досмұхамедов, М.Жұмабаев, С.Сейфуллин, М.Шоқай, Т.Рысқұлов, С.Сәдуақасов, Ж.Аймауытов, М.Әуезов тағы басқалар одан әрі дамытты.

4 слайд

5 слайд
АЛАШ ОРДА ҮКІМЕТІ • АЛАШ ПАРТИЯСЫ МҮШЕЛЕРІ АЛАШ ОРДА ҮКІМЕТІНІҢ ҚҰРАМЫНДА БАРЫНША КӨПШІЛІГІ БОЛҒАН.ТАРИХТЫ ХАЛЫҚ ЖАСАҒАНЫМЕН, ҚОҒАМНЫҢ ТАРИХИ ДАМУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫН РЕТТЕП ОТЫРАТЫН ЗАҢДАР МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚҰЖАТТАРДЫ, САЯСИ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ДОКТРИНАЛАРДЫ НАҚТЫ ТҰЛҒАЛАР ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫНЫ БЕЛГІЛІ, ОСЫ САЛАДА МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІҢ ДЕ АТҚАРАР ҚЫЗМЕТІ ЗОР. ҚАЗАҚ ЖЕРІ ЕКІ ҒАСЫРДАН АСТАМ РЕСЕЙ САМОДЕРЖАВАСЫНЫҢ ҚОЛ АСТЫНДА БОЛҒАН ЖЫЛДАРДА, ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ӨЗ ТАҒДЫРЫН ӨЗІ БИЛЕУ ҚҰҚЫҒЫНАН АЙЫРҒАНЫ, КӨК ТҮРІК ДӘУІРІНЕН БАСТАУ АЛҒАН БІРЕГЕЙ САЯСИ ТАРИХЫ БАР ХАЛЫҚ, ТҮГЕЛДЕЙ ИМПЕРИЯЛЫҚ ЗАҢДАРДЫҢ БҰҒАУЫНА ТҮСКЕНІ, БІЗДЕРГЕ ТАРИХТАН БЕЛГІЛІ. • ҚАЗАҚ ҚОҒАМЫНЫҢ ОСЫ ҚАСІРЕТІН ХАЛЫҚТЫҢ ОЗЫҚ ОЙЛЫ, КӨЗІ АШЫҚ ӨКІЛДЕРІ АҢҒАРА БАСТАДЫ. ОЛАР ХАЛЫҚТЫ САЯСИ КҮРЕС ДОДАСЫНА БАСТАП ШЫҚТЫ. БҰҒАН СЕБЕП БОЛҒАН 1917 ЖЫЛҒЫ РЕСЕЙДЕГІ ҚОС ТӨҢКЕРІС ЕДІ. ПАТША ҮКІМЕТІНІҢ ТАҚТАН ҚҰЛАУЫ САЯСИ КҮРЕСТІ ОДАН ӘРІ ҚЫЗДЫРА ТҮСТІ. ҚАЗАҚ ЗИЯЛЫЛАРЫ САЯСИ ҚЫЗМЕТТІҢ ҚАТЕРЛІ ЖОЛЫНА ЖАЛТАҚТАМАЙ, ЖАНҚИЯРЛЫҚПЕН КҮРЕСКЕН КӨРНЕКТІ ТҰЛҒАЛАР ШЫҚТЫ. ОЛАР: ӘЛИХАН БӨКЕЙХАНОВ, АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВ, МІРЖАҚЫП ДУЛАТОВ, ЖАҚЫП АҚБАЕВ, ӘЛІМХАН ЕРМЕКОВ, ХАЛЕЛ ДОСМҰХАМЕДОВ, ЖАҺАНША ДОСМҰХАМЕДОВ ЖӘНЕ Т.Б. БОЛАТЫН. ОЛАР ПАТША САМОДЕРЖАВАСЫНЫҢ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ САЯСИ-СЕЗІМІНІҢ ҚАЛЫПТАСЫП, ОНЫҢ САЯСИ КҮРЕСКЕ ҰЛАСУЫНА, БАРЫНША КЕДЕРГІ КЕЛТІРІП ОТЫРҒАНЫН БІРДЕН ТҮСІНГЕН ЕДІ.

5 слайд

6 слайд
• 1917 жылы Ақпан төңкерісінің жеңісі күллі қазақ деген ұлт зиялыларының басын бір жерге қосуға мүмкіндік әкелді. 1917 жылдың сәуір-мамыр айларында көптеген облыс-уезд орталықтарында аймақтық қазақ съездері өткізіліп, қазақ комитеттері құрыла бастады. Олардың жекелеген өкілдері Уақытша үкіметтің жергілікті органдары болған облыстық және уездік атқару комитеттерінің құрамына енгізілді. Орал облыстық қазақтардың 1-ші съезі 1917 жылы 19-22 сәуір аралығында Орал қаласында өтті. Съезді уақытша қазақ комитетінің төрағасы Ғұбайдолла Әлібеков ашып, құттықтау сөз сөйледі. Осы съезде бірінші кезекте Мемлекетті басқару туралы, Уақытша үкімет туралы және жүріп жатқан импералистік соғысқа көзқарас туралы мәселелер қаралды. 1917 жылы Қазақ сиездері Орынбор, Орал, Семей , Омбы т.б. қалаларында болды. Қазақ сиездерін өткізуге ұлт зиялылары белсене кірісті. Осы съезде Жаһанша Досмүхамедов: «Біздің мақсатымыз – ел билеуді халықтың өз қолына беру, қазақ халқы автономияға ие болып, алдағы уақытта тағдырын өз қолына алады. Қалың қазақты аяусыз қанаған патша орнынан түсті. Ендігі жерде қазақты елдің тұрмысын, тілін білетін, мінез-құлқын, әдет-ғұрпын білетіндер ғана басқарады. Осыған байланысты қалай болғанда да біз Ресейден автономия алуға тиістіміз», деп өз ойын білдіреді. Жаһаншаның жалынды сөзінде мемлекеттің саяси құрылысы мен оның мемлекеттік тілі, оның қолдану аясы ашық түрде айқын айтылғанын біздер ұғынуымыз керек. • Кешегі өткен 1986 жылғы желтоқсан оқиғасының құрбандары болған жастар да Жаһаншаның ой-пікірін қайталағанын біз еске түсірмей кете алмаймыз. XX ғасырдың басындағы алаш ардақтылары халықты ұлтаралық бірлікке шақырды, олар ұлтшылдықты арқау еткен жоқ, керісінше ұлтын сүйген ұлтжанды азаматтар екенін танытты. Съезде бұдан басқа да мәселелер қаралды, басқа қаралған мәселелерді қосқанда саны 23-ке жеткен. Орал сиезінің қарарында облыс орталығында орта мектеп ашу және кәсіби мамандардың қатысуымен халық ағарту ісін реформалау мәселелерін талқылау үшін мұғалімдер құрылтайын шақыру қажеттілігі көрсетілді. Ақпан төңкерісі

6 слайд

7 слайд
ҚАЗАҚ АКСР-І • ҚАЗАҚ АКСР-І ОРНАҒАННАН СОҢ 1924 ЖЫЛЫ ОРЫНБОРДА МАУСЫМНЫҢ 12-СІНДЕ ҚАЗАҚ (ҚЫРҒЫЗ) БІЛІМПАЗДАРЫНЫҢ ТҰҢҒЫШ СИЕЗІ ШАҚЫРЫЛДЫ. ОСЫ СЪЕЗДЕ 12-13 ЖЫЛ БОЙЫ ҚОЛДАНЫЛЫП, ОРНЫҒЫП ҚАЛҒАН ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТЫҚ ТАБИҒАТЫНА ЛАЙЫҚТАЛЫП ӨЗГЕРТІЛГЕН, РЕСМИ ТҮРДЕ ҚАБЫЛДАНҒАН АЛЬФАВИТТІҢ МӘНІ ЖӨНІНДЕ, ДЫБЫС ӘДІСІМЕН ОҚЫТУ ІСІ ЖӨНІНДЕГІ МӘСЕЛЕЛЕР ТАЛҚЫЛАНДЫ [16]. АЛ 1927 ЖЫЛЫ ҚЫЗЫЛОРДАДА ЖАЗУ (ГРАФИКА) МӘСЕЛЕСІНЕ АРНАЛҒАН КОНФЕРЕНЦИЯДА А.БАЙТҰРСЫНОВ СИЕЗДЕ АЙТҚАН ПІКІРІН ҚУАТТАЙ КЕЛЕ: «ТҮРІК ЖҰРТЫНЫҢ 90%-І БАЯҒЫДАН БЕРІ АРАБ ӘРПІН ПАЙДАЛАНЫП КЕЛЕДІ. ӘРҚАЙСЫСЫНЫҢ АРАБ ӘРПІМЕН ЖАЗЫЛҒАН ХАТ МӘДЕНИЕТІ БАР (ХАТ МӘДЕНИЕТІ – САУАТТЫЛЫҚ, ОНЫҢ ЖҮЗІНДЕГІ ӨНЕР-БІЛІМ, ІЛІМ, ЕМЛЕ, ҮЙРЕТУ ӘДІСІ, БАСПА ІСТЕРІ, БАСПА МАМАНДАРЫ, ЖАЗБА МАМАНДАРЫ, ЖАЗЫЛҒАН, БАСЫЛҒАН БАРША СӨЗДЕР Т.Т.). ХАТ МӘДЕНИЕТІ БАР ХАЛЫҚҚА БІР ӘРПІН ТАСТАП, ЕКІНШІ ӘРІПТІ АЛА КОЮ ОҢАЙ НӘРСЕ ЕМЕС», – ДЕП ӨЗ ОЙЫН БІЛДІРГЕН. • А.БАЙТҰРСЫНОВ – ҚАЗАҚ БАЛАЛАРЫНЫҢ АНА ТІЛІНДЕ САУАТ АШУЫНА КӨП КҮШ ЖҰМСАҒАН АДАМ. ОСЫ ТАЛАПТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ҮШІН А.БАЙТҰРСЫНОВ ҚАЗАҚША САУАТ АШАТЫН ТҰҢҒЫШ ӘЛІППЕ ҚҰРАЛЫН ЖАЗДЫ. ОЛ «ОҚУ ҚҰРАЛЫ» ДЕГЕН АТПЕН ТҰҢҒЫШ РЕТ 1912 ЖЫЛЫ ОРЫНБОРДА ШЫҒАРЫЛСА, 1925 ЖЫЛЫ ОРЫНБОРДА 7 РЕТ ҚАЙТА БАСЫЛАДЫ. • АЛ 1926 ЖЫЛЫ «ӘЛІППЕНІҢ» ЖАҢА ТҮРІН ЖАЗЫП ҰСЫНАДЫ, БҰЛ СУРЕТТЕРМЕН БЕРІЛГЕН ОҚУЛЫҚ. 1926 ЖЫЛЫ ҚЫЗЫЛОРДА ТАШКЕНТ БАСПАЛАРЫ БІРІГІП ШЫҒАРҒАН [18]. ҚАЗАҚ ТІЛІН ТАЛДАПТАНУДА А.БАЙТҰРСЫНОВТЫҢ ЕҢБЕГІН ЖӘНЕ БІР ТҰРҒЫДАН ЕРЕКШЕ БАҒАЛАУ КЕРЕК. А.БАЙТҰРСЫНОВ ТІЛ МЕН ӘДЕБИЕТ ҚАНА ЕМЕС, ЭТНОГРАФИЯ, ТАРИХ МӘСЕЛЕЛЕРІМЕН ДЕ ШҰҒЫЛДАНҒАНЫН АЙТУ КЕРЕК. • АХМЕТ БАЙТҰРСЫНОВ XX ҒАСЫРДЫҢ 20 ЖЫЛДАРЫНДА ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ КОМИССАРЫ, АЛАШ ҚОЗҒАЛЫСЫНЫҢ МҮШЕСІ, ҒЫЛЫМ, ӘДЕБИЕТ, ӨНЕР САЛАЛАРЫНДА ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫСПЕН ШҰҒЫЛДАНДЫ. • А.БАЙТҰРСЫНҰЛЫ «ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ БІЛІМНІҢ ЖИЫНТЫҒЫН БОЙЫНА СІҢІРГЕН ХАЛЫҚ ҚАНА АЙБАРЛЫ ДА БАЙ БОЛАДЫ» ДЕП САНАДЫ [19]. ҒАСЫР БАСЫНДА АЛАШ АРДАҚТЫЛАРЫ ҚАЗАҚ АКСР-НЫҢ ҚАЗАҚ-ҚЫРҒЫЗ БІЛІМ КОМИССИЯСЫНДА ЖАС ҰРПАҚҚА ТӘЛІМ-ТӘРБИЕ БЕРУДЕ, ХАЛҚЫН МӘДЕНИЕТКЕ СҮЙРЕУДЕ ЖАН АЯМАСТАН ҚЫЗМЕТ ЕТТІ. БІЛІМ КОМИССИЯСЫ ЖҰМЫСЫНА МАҒЖАН ЖҰМАБАЙҰЛЫ, МҰХАМЕДЖАН ТЫНЫШБАЙҰЛЫ, СҰЛТАНБЕК ҚОЖАНҰЛЫ, ЖАҺАНША ДОСМҰХАМЕДҰЛЫ, НӘЗІР ТӨРЕҚҰЛҰЛЫ, ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТҰЛЫ, ИСА ТОҚТЫБАЙҰЛЫ, САНЖАР АСФЕНДИЯРҰЛЫ, ХАЛЕЛ ДОСМҰХАМЕДҰЛЫ ТАҒЫ БАСҚАЛАР ҚАТЫСТЫ [20]. АЛАШ ОРДАСЫ ПАРТИЯСЫ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНА

7 слайд

8 слайд
І Жалпықазақ съезі • 1 9 1 7 ж ы л ы   2 1 - 2 8 ш і л д е д е Б і р і н ш і Ж а л п ы қ а з а қ с ъ е з і н д е « А л а ш » а т т ы п а р т и я қ ұ р ы л ы п , б ұ л с ъ е з д е 1 4 м ә с е л е қ а р а л д ы . О с ы л а р д ы ң і ш і н д е е р е к ш е а т а й т ы н ы м ы з : • М е м л е к е т б и л е у т ү р і • Қ а з а қ о б л ы с т а р ы н д а а в т о н о м и я ; • Ж е р м ә с е л е с і ; • О қ у м ә с е л е с і ж ә н е т . б . • М е м л е к е т т і б и л е у т ү р і Р е с е й д е д е м о к р а т и я л ы қ , ф е д е р а т и в т і к п а р л а м е н т т і к р е с п у б л и к а б о л у к е р е к д е п к ө р с е т і л г е н Н . М а р т ы н е н к о н ы ң « А л а ш о р д а » а т т ы қ ұ ж а т т а р ж и н а ғ ы н д а . А л 1 9 1 7 ж ы л ы 2 4 м а у с ы м д а ғ ы « Қ а з а қ » г а з е т і н д е а в т о н о м и я л ы қ т ы ң н е г і з і т у р а л ы ә р т ү р л і п і к і р - ұ с ы н ы с т а р а й т ы л ғ а н . Қ а з а қ м е м л е к е т і н і ң ә л д е Ф е д е р а т и в т і к Р о с с и я н ы ң б і р а в т о н о м и я л ы қ б ө л і г і б о л ғ а н ы ж ө н б е ? Қ а з а қ т а р ө з б е т і м е н т ә у е л с і з е л б о л а а л а м а , ә л д е т ә у е л с і з д і к к е б а с қ а х а л ы қ т а р м е н о д а қ т а с қ а н ж а ғ д а й д а ж е т е м е д е г е н с ұ р а қ т а р т а л қ ы л а н д ы . • Б і р а қ б ұ л с и е з д е н а қ т ы п і к і р г е к е л е а л м а д ы . А л ж е р м ә с е л е с і Қ ұ р ы л т а й с ъ е з і н е қ а л д ы р ы л д ы . К ү н т ә р т і б і н д е а й р ы қ ш а м ә н г е и е б о л ғ а н д і н , о қ у - а ғ а р т у , ә й е л м ә с е л е л е р і ж ә н е с о т ж ү й е с і б о л д ы . Б ұ р ы н ғ ы е с к і с о т ж ү й е с і ( « Н а р о д н ы й с о т » ) т а р а т ы л ы п , о л а р д ы ң о р н ы н а « Қ а з а қ т ұ р м ы с ы н а л а й ы қ а й р ы қ ш а с о т қ ұ р ы л у ғ а » т и і с б о л д ы . К е л е с і м ә с е л е о қ у - а ғ а р т у с а л а с ы : « м і н д е т т і б а с т а у ы ш о қ у е н г і з у » , « б а с т а п қ ы е к і ж ы л д а о қ у б а л а н ы ң а н а т і л і н д е » ж ү р г і з і л у к е р е к т і г і а й т ы л ы п , т і л м ә с е л е с і н а й р ы қ ш а н а з а р ғ а а л ғ а н ж ә н е б і л і м б е р у д і ң т е г і н б о л у ы т а л а п е т і л г е н . Б і л і м а л у д ы ң о р т а , а р н а й ы , ж о ғ а р ғ ы с а т ы л а р ы д а а й т ы л ғ а н .

8 слайд

9 слайд
Пайдаланған Әдебиеттер • «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. • Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. • Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006.

9 слайд

10 слайд
Назарларыңызға рахмет С л а й д д а я рл а ғ а н : ӘЛІМХАН ӨМІРЖАН ҒАЛЫМЖАНҰЛЫ

10 слайд