Ақша және банктік жүйе

1 слайд
Ақша және банктік жүйе

2 слайд
Ақша жүйесі және банк қызметі оның ішінде ҚР банк жүйесі туралы тәлімгерлерге түсіндіру.

3 слайд
баяндау, сатылай талдау, сұрақ - жауап әдісін қолдану

4 слайд
интерактивті тақта, үй тапсырмасын сұрауға арналған үлестірмелі қағаздар.

5 слайд
Жаңа сабақ өтуге дайындық: 1. ҚР Ұлттық валютасы туралы не білеміз ? 2. Ақша дегеніміз не ? 3. Банк жайлы жалпы түсінік .

6 слайд
1. Ақша ұғымы және оның шығуы. 2. Ақша жүйесі және оның қызметі. 3. Банктік жүйе мәні және құрылымы. 4. ҚР банктік жүйе.

7 слайд
1. Ақша ұғымы және оның шығуы. Әр халық бағалылығы жойылмайтын, әрі көпке әйгілі түрлі бағалы заттарды ақша ретінде пайдаланғаны рас. Сондықтан кейбір экономистердің ақша дегеніміз - тауарлар мен қызмет көрсетуде айырбастауға жарайтын « түрлі заттар » деп мәлімдеуіне себеп бар. Бірақ, бұлайша, зерттеу себебінен субъективтік және объективтік екі көзқарас қалыптасты. Субъективтік көзқарастар - адамдардың бұл жөнінде өзара келісімдер жасауының нәтижесінде “ ақша” пайда болған деп пайымдалды. Объективтік көзқарастар - тауар-ақша қатынастарының дамуы нәтижесінде, бүкіл тауарлар арасынан дара бөлініп шыққан, әрі жалпыға

8 слайд
бірдей баламалы рөл атқаратын ерекше тауарды “ ақша ” деп атады. • Бұл теория тауар айырбасының дамуын және ақшаның пайда болуын өзара байланыстырып зерттеді. Қоғамның бастапқы даму сатыларында, бір өнімді екінші өнімге тікелей алмастыру кезінде кездейсоқ сәттерде, айырбас пайда болды. Айырбастың тарихи ұзақ даму нәтижесінде айрықша тауар, яғни ақша пайда болды. • Ақша дегеніміз - жалпылама балама рөлін атқаратын ерекше тауар. • Түрлі елдерде бірнеше ғасырлар бойы ақшаның рөлін әртүрлі заттар атқарып келді. Ал уақыт өткен сайын жалпылама баламалық рөлді алтын атқаратын болды. Оған себепші оның төменде аталған қасиеттері, яғни алтынның: 1) сапасының біртектілігі; • 2) бөлінгіштігі; • 3) икемділігі (портативтілігі); • 4) сақталғыштығы.

9 слайд
• • • • Алтын - сирек кездесетін және еңбек шығындарын көп қажет ететін металл. Алтынның басқа тауар сияқты тұтыну құны және өзіндік құны болады. • Қазіргі кездегі ақша тұжырымдамалары ХҮІІ-ХҮІІІ ғғ. өмірге келген теориялармен өзара сабақтас. Оларға жататындар ақшаның металдық, номиналды және мөлшерлік теориялары. Ақшаның металдық теориясы капиталдың алғашқы қорлануы кезеңінде пайда болды. Оның өкілдері У.Стаффорд. Т.Манн, Д.Норс және басқа да меркантилистер болды.

10 слайд
2 . Ақша жүйесі және оның қызметі . • Ақша жүйесі — белгілі бір елде қалыптасып, әдетте заңмен бекітілетін ақша айналымын ұйымдастыру түрі. • Ақша жүйесі жеке элементтері белгілі бірлікте болатын жүйе болып табылады. • Ақша жүйесінің негізгі элементтері мыналар: • 1. Ақша бірлігі. Бұл тауар бағасын анықтап өлшеу үшін қолданылады. Мысалы: (Қазақстанда – теңге). • 2. Баға масштабы. Бұл мемлекет анықтаған ұлттық қағаз ақша данасының металға бағаланған салмақ мөлшері. • 3. Ақша түрлері. Бұған жататындар: мемлекет шағаратын банкноттар, монеталар, қазыналық билеттер. • 4. Эмиссиялық жүйе – айырбасқа арнап заңды түрде ақша мен құнды қағаздар шығару тәртібі.

11 слайд
5. Ақша жүйесінің инситуттары – ақша айналымын реттеп отыратын мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелер. • 6. Ұлттық валютаның курсы, оны шетел валютасына айырбастау тәртібі. Металдық ақша жүйесі екі типке: биметализм мен монометализмге бөлінеді. Биметализм тұсында жалпы эквивалент рөлін екі метал атқарады (алтын мен күміс), монометализм тұсында - тек бір метал. Биметализм жүйесі Еуропада XVI-XVIII ғасырларда кең тараған.Тарихта монометализмнің үш түрі мәлім: Мыс (Рим — б.дд. V—III ғғ.), күміс (Ресей — 1843-1852 жылдары; Голландия, Үндістан — XIX ғ.), алтын (Англия — XVIII ғасыр аяғынан, басқа елдер — XIX ғасыр аяғынан). Бірақ жалпы эквивалент болып табылатын ақшаның табиғатына, ақша рөлін екі металдың атқаруы қарсы келеді. Осылайша уақыты жеткен мерзімде бұл жүйе монометализмге алмастырылады. Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін, құйма алтын және алтын девиздер стандарты пайда болды. Алтын қоры мол елдер (Англия, Франция, Жапония) алтын стандартын, алтын қоры аз елдер (Германия,

12 слайд
Австрия, Дания) алтын девиздер стандартын енгізген болатын. Құйма алтын кесек стандарты тұсында, алтын монетасының еркін соғылуы жойылып, қағаз ақшаның алтынға айырбасталуы құйма алтын кесегі құнының мөлшерімен шектелген. Ақша бірнеше қызметтер атқарады. Классикалық саяси экономияда - ақшаның құн мөлшері, айналыс құралы, төлем құралы, қазына жинау құралы, дүниежүзілік ақша сияқты бес қызметтері зерттелген. Ал қазіргі кездегі экономикалық ғылым өз зерттеулерін ақшаның құн мөлшері және айналыс құралы сияқты ең басты түбегейлі қызметтеріне арнайды. Ақшаның құн мөлшері қызметі деп оның өзінен басқа тауарлардың құнын анықтау қабілетін айтады. Қазіргі кезде ақшаның бұл қызметін адамдардың ойлау қабілеттерінің нәтижелерінен қалыптасқан ақшалар атқаруда. Бастапқы кезде ақшаның бұл қызметін өзінің құны болатын заттар ғана, яғни алтын атқарды. Алтынның құнымен белгіленген тауардың құны, оның бағасы деп аталады. Тауардың құны жоғары болса, онда ол алтынның көп мөлшеріне теңестірілетін болды.

13 слайд
А қ ша массасы Ақша массасы дегеніміз- халық шаруашылығындағы тауарлар мен қызметтің айналымын қамтамасыз ететін сатып алу мен төлемдердің жиынтығы. Ақшаның сандық теориясының өкілі американдық экономисі Фишер келесі формуланы ұсынады: М х V = Р х Q Бұнда: • M - айналыстағы ақшаның массасы; • V – акша айналысының жылдамдығы; • Р - тауар бағаларының орташа дәрежесі • Q – айналымдағы тауарлардың саны. Бұл теңдеу тауар бағаларының қосындысы мен айналыстағы ақшаның массасының сан жағынан тәуелділікте болатынын көрсетеді.

14 слайд
Бағаға, өндіріске, жұмыспен қамтуға әсер ету мақсатымен ақшаның массасына бақылау жүргізу қажет. Ақшаның қағаз ақша айналысы кезеңінде, айналысқа түсетін ақшаның саны оның алтын ақша орнын алмастыратын санына тең болуы керек, басқаша болса, қағаз ақшалар арнасы артық толып кетіп, олар құнын жояды. Ақша жалпы сұраныс процент мөлшерлемесінің берілген шамасында, адамдар мен фирмалар мәмілеге келу үшін және бағалы қағаздар сатып алу үшін, өздерінің қарамағында болғанын ұнататын ақшаның жалпы көлемі.

15 слайд
Алғашқы теңге үлгілері

16 слайд
Қазіргі қолданыстағы теңге үлгілері

17 слайд
• Банктік жүйе мәні және құрылымы. • Банк (итальян тілінен « bank о»- үстел)деген мағынада.Яғни уақытша басы бос қаражаттарды жинақтап, оларды пайыз алу арқылы қарызға (несиеге( беретін негізгі экономикалық институт. Банк - қаржылар мен қорларды жинақтау, кредит беру, мемлекеттер, кәсіпорындар (фирмалар), мекемелер және жеке адамдар арасындағы өзара төлемдер мен ақшалай есеп айырысуда делдалдықты жүзеге асыратын, айналымға қосатын, ақша мен құнды қағаздар шығаратын және т.б. да қызметтер атқаратын қаржы мекемесі. Банктің пайда болуы мен дамуы тауар- ақша қатынастарының дамуымен тығыз байланысты. Банктер кәсіпорындардың, фирмалардың, компаниялардың, сонымен қатар тұрғындардың уақытша пайдаланылмай бос тұрған қаражаттарын жинақтап, қажет етушілерге өсіммен уақытша несие беру арқылы қаржы мұқтаждығын өтейді. Сөйтіп, Банктер аралық қызмет атқарып ақша (рыногында) тауарға айналатын жаңа талап пен міндеттемені қалыптастырады.Міндеттеме мен талаптың пайда болу процесі қаржылық-делдалдық қызметтің негізін құрайды.

18 слайд
Банктердің қызметі: 1 клиенттерге есепшот ашумен; 2 кассалық қызмет көрсетумен; 3 қысқа және ұзақ мерзімге несие берумен; 4 инвестициялық қызмет атқарумен; 5 ұзақ мерзімді күрделі шығындарды қаржыландыру, құнды қағаздар шығарумен айналысады. Алғашқы Банктер орта ғасырда Солтүстік Италияда, кейінірек Германия мен Нидерландтың сауда орталықтарында пайда болды. Банк ісінің ілгері дамуына, әсіресе, 1716—1720 жылы Франциядағы Джона Ло банкінің ықпалы зор болды. Ол алғаш рет ақша эмиссиясын жүзеге асырды. Оның шығарған банкноттары айналым барысында мемл. қағаз ақшаға айналды. Басты мақсаты өнеркәсіп пен сауда капиталистерінің мол ақша қаржыларын тарта болды. 2 20 ғасырдың басында банк ісі мен өнеркәсіптің шоғырлануы және монополиялануы банктердің рөлін едәуір өзгертіп, банк белгілі бір салаға не кәсіпорынға жүйелі түрде кредит беруге көше бастады. Олар, көбіне, ұзақ мерзімді қарыз беруге (8 — 10 жылға дейін) ұмтылды. 1 3Банктердің қызметі: 1 клиенттерге есепшот ашумен; 2 кассалық қызмет көрсетумен; 3 қысқа және ұзақ мерзімге несие берумен; 4 инвестициялық қызмет атқарумен; 5 ұзақ мерзімді күрделі шығындарды қаржыландыру, құнды қағаздар шығарумен айналысады. Алғашқы Банктер орта ғасырда Солтүстік Италияда, кейінірек Германия мен Нидерландтың сауда орталықтарында пайда болды. Банк ісінің ілгері дамуына, әсіресе, 1716—1720 жылы Франциядағы Джона Ло банкінің ықпалы зор болды. Ол алғаш рет ақша эмиссиясын жүзеге асырды. Оның шығарған банкноттары айналым барысында мемл. қағаз ақшаға айналды. Басты мақсаты өнеркәсіп пен сауда капиталистерінің мол ақша қаржыларын тарта болды.

19 слайд
- І дәрежеде – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі. - ІІ дәрежеде – мемлекеттік, коммерциялық, бірлескен және шетелдік банктер . «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңы оның банктік жүйедегі орны мен рөлін, құқықтық дәрежесін, қызметін, міндеттерін және ҚР-ң мемлекеттік өкімет органдарымен өзара қатынасын білгіледі. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) тек Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді. Ұлттық Банк орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және басқа қаржы-кредит ұйымдарына қатысты Қазақстан Республикасының мүддесін қорғайды. Ұлттық Банктің құрылымына орталық аппарат, 16 аумақтық филиал, Алматы қаласындағы 2 филиал (Банкнот фабрикасы және Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы) кіреді.- І дәрежеде – Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі. - ІІ дәрежеде – мемлекеттік, коммерциялық, бірлескен және шетелдік банктер . «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңы оның банктік жүйедегі орны мен рөлін, құқықтық дәрежесін, қызметін, міндеттерін және ҚР-ң мемлекеттік өкімет органдарымен өзара қатынасын білгіледі. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) тек Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді. Ұлттық Банк орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және басқа қаржы-кредит ұйымдарына қатысты Қазақстан Республикасының мүддесін қорғайды. Ұлттық Банктің құрылымына орталық аппарат, 16 аумақтық филиал, Алматы қаласындағы 2 филиал (Банкнот фабрикасы және Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы) кіреді.

20 слайд
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қызметтері мен міндеттері: - --- мемлекеттер және коммерциялық банктермен белгілі бір келісім әрекет атқаратын заңды тұлға; - Қазақстан Республикасының ақша несие жүйесін басқару; - Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын сақтау; - Банктік есеп-шот және валюталық қарым-қатынастар жасау; - Ақша, несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету; - Ақша мен мемлекеттік құнды қағаздардың эмиссиясын жүргізу; - ҚР Үкімет кепілдігі бойынша ішкі және сыртқы қарыздарды өтеу; - Коммерциялық банктермен несиелік жүйенің басқа мекемелерінің іс-әрекеттеріне бақылау жүргізу; - Ұлттық банктік Қазақстан мүддесін әлемдік нарықта көрсету. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің қызметтері мен міндеттері: - --- мемлекеттер және коммерциялық банктермен белгілі бір келісім әрекет атқаратын заңды тұлға; - Қазақстан Республикасының ақша несие жүйесін басқару; - Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын сақтау; - Банктік есеп-шот және валюталық қарым-қатынастар жасау; - Ақша, несие және банк жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету; - Ақша мен мемлекеттік құнды қағаздардың эмиссиясын жүргізу; - ҚР Үкімет кепілдігі бойынша ішкі және сыртқы қарыздарды өтеу; - Коммерциялық банктермен несиелік жүйенің басқа мекемелерінің іс-әрекеттеріне бақылау жүргізу; - Ұлттық банктік Қазақстан мүддесін әлемдік нарықта көрсету.

21 слайд
Қазіргі коммерциялық банктер — бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға, сондай-ақ халыққа қызмет ететін банктерді білдіреді. Екінші дәрежедегі банктердің қызметтері: - Салымдар жинап, несие беру; - Есеп айырысу операциялары және есеп шот жүргізу; - Валюта және бағалы ...