1 слайд
Астрономия ғылымы
және аспан денелері
2 слайд
Астрономия (көне
грекше: ἄστρον « жұлдыз» + νόμος ( номос), «заң» ) —
ғарыштық денелердің құрылысы, дамуы, олар құрайтын
ғарыштық жүйелер және тұтас Ғалам туралы ғылым.
Астрономия ғарыш кеңістігіндегі жекелеген денелерді
немесе денелер жүйелерін, олардың құрылысын, пайда
болуын және динамикасын, сондай-ақ, оларда болып
жатқан құбылыстарды зерттейді. Аспан денелеріне
жұлдыздар (соның бірі - Күн), планеталар (соның бірі -
Жер), планеталардың серіктері; мысалы, Жер серігі -
Ай, сондай-ақ кометалар, метеориттер жатады. Сондай-
ақ, ғаламшараралық , жұлдызаралық
ортаны, пульсарларды, қара
құрдымдарды, тұмандықтарды, галактикаларды, квазарл
ард және т.б. зерттейді.
3 слайд
Астрономияның зерттеу
бағыттары
Астрометрияда аспан
объектілерінің
орындары мен
қозғалысы
анықталады Сфералық астрономияда
аспан нысандарының
орны мен қозғалысы
математикалық
тәсілдермен анықталады. Тәжірибелік
астрономияда белгілі бір
бағыттағы азимуттарды
анықтау әдістері
жүйеленеді.
4 слайд
Астрономияның даму тарихы
Астрономия - табиғат туралы көне ғылымдардың бірі. Оның
дамуына ертедегі адамдардың тұрмыс тіршілігіне байланысты
қажеттілік себеп болды. Ол кезде уақытты, бағыт-бағдарды дәл
көрсететін құралдар мен жабдықтар болмаған. Сондықтан да
адамдар Күн мен Айға, аспандағы жұлдыздарға қарап жыл
мерзімі мен уақытты айыратын болған. Ал мұндай жұмыс аспан
денелерінің қозғалысын үнемі бақылап отыруды талап етті.
Аспан денелерінің қозғалысын бақылау қажеттігінен туындаған
ежелгі құрылыстардың орны Қазақстанда көптеп кездеседі.
Сөйтіп практикалық қажеттілік астрономия ғылымының тууына
ең басты түрткі болды.
Шығыс халықтарында біздің заманымыздан б.з.б. 6-шы ғ-дың
өзінде-ақ алғашқы астрономиялық түсініктер пайда
болған. Ежелгі Қытай мен Вавилонда негізгі уақыт бірлігінен
басқа, экватордың эклиптикаға көлбеулігі, Күн мен
Ай тұтылуының қайталану периоды ( сарос ) белгілі
еді. Грекияда Жердің шар тәрізділігі туралы ілім қалыптасты.
Қытай астрономы,
1675 ж. салынған сурет
5 слайд
Әлемнің геоцентрлік жүйесі'
Астрономияның алғашқы жетістіктерін б.д. ІІ ғасырда Александрия
астрономы Клавдий Птоломей қорытындылады. Ол жасаған дүниенің
геоцентрлік жүйесі бойынша қозғалмайтын Жерді айнала Ай,
Меркурий, Шолпан, Күн, Марс, Юпитер, Сатурн мен «жылжымайтын
жұлдыздар сферасы» қозғалып жүретін болды. Көптеген ғасырлар
бойына шіркеу дүниенің геоцентрлік жүйесін қолдап келді, өйткені
шіркеу оқуының өзінде Жер «Ғаламның орталығы» болып саналды.
Птоломейдің дүние жүйесі Ғаламның құрылымы жөніндегі мүлдем
қате түсінікке негізделгенімен , қанше дегенмен де ол аспан
шырақтарының көрінерлік қозғалысының көптеген ерекшеліктерін,
соның ішінде ғаламшарлардың тұзақ тәрізді қозғалысының мәнісін
түсіндірді. Бұған Птоломей әрбір ғаламшардың қозғалысын бірнеше
бірқалыпты қозғалыстар үйлесімі ретінде қарастыра отырып, көз
жеткізді. Мысалы, ғаламшар Жерді айнала қозғалып қана қоймайды,
оның өзі де Жерді айнала қозғалатын нүктенің маңайында қозғалады
деп есептелді. Птоломей жасаған кестелер аспандағы ғаламшардың
орындарын алдын ала анықтауға мүмкіндік туғызды.
6 слайд
Астрономияның қалыптасуының қысқаша хронологиясы
Б.з.б.4 ғасырда Қытайда тұңғыш жұлдыз каталогы ( тізімі )
жасалды. Сол ғасырда Ежелгі Грекияда Аристотель дүние
құрылысының жалпы жүйесін жасаған, оның орталығы Жер
деп есептеген.
Б.з.б.3 ғасырда Александрия ғалымы Эратосфен Жердің
мөлшерін анықтаған.
Б.з.б.2 ғасырда Гиппарх Жер дүниенің ортасында қозғалмай
тұрады деп есептеп, планеталардың қозғалу теориясын
жасаған. Ол 1022 жұлдыздың каталогын ұсынды. Ежелгі
қазақ даласын мекендеген халық жұлдыздар мен
шоқжұлдыздардың орны бойынша жыл мезгілдері мен жер
тараптарын айыра білген.
9-шы ғасырда Халиф Мамунның нұсқауы бойынша Бағдат
маңындағы Жер меридианы доғасының ұзындығы өлшенген.
11 ғасырда Бируни Жердің қозғалуы мүмкін деген идея
айтқан.
13 ғасырда ат-Туси Оңтүстік Әзербайжанда обсерватория
салдырып, планеталар қозғалысының жаңа кестесін жасады.
Осы ғасырда Пекинде обсерватория салынды.
7 слайд
Қазақстанда Астрономияның дамуы
Қазақстанда Іле өзенінің орта ағысындағы Малайсары
адырының батыс тұсын біздің заманымыздан бұрынғы 5
ғасырда жарты сақина түріндегі тастардан қаланған
қорған табылды. Батыс және шығыс тұстардағы екі
қорған арасындағы тік сызық жазғы күн тоқырауы,
солтүстік және шығыс қорғандар арасындағы тік жазық
қысқы күн тоқырауы сәтіндегі Күн сәулесіне сәйкес
келеді. Орталық ҚазақстандағыТолағай
тауының маңындағы қорғанның оңтүстік және солтүстік
үштағандарының ұшында қосымша үйілген тас
қорғандар арқылы жыл мезгілдерінің басталуы, Ай мен
жұлдыздардың тоғысулары анықталып отырған.
8 слайд
Назарларыңызға
рахмет!
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз