Ашық сабақ. Ежелгі Түркілердің жазуы. 6сынып.

1 слайд
IKAZ.KZ - ашық мәліметтер порталы

1 слайд

2 слайд
Топтарға бөлу Қызыл шар - 1 топ Көк шар -2 топ Ақ шар -3 топ

2 слайд

3 слайд
№ 1 тапсырма Сұрақтар таратылыды. 1.Суретте қандай ескерткіш берілген? 2.Ескерткіш қай жерден әкелінген? 3.Ескерткіштің көшірмесі қай жерге әкелініп қойылды?

3 слайд

4 слайд
Бейне материал көрсету

4 слайд

5 слайд
Бағалау топ басшылары

5 слайд

6 слайд
:Бағалау критерийі Оқу мақсаты: көне түркі жазуының маңызын түсіндіру Дерек арқылы Күлтегін мен Білге қағанның атқарған ісін талдайды

6 слайд

7 слайд
Көне түркі жазуы туралы мәлімет Ежелгі тұркі көне жазуы шамамен б.з.б І мың жылдықта ортасында пайда болды. Ежелгі түрік альфавиті рулық тайпалар таңбасының негізінде жасалды ол 35 әріптен тұрды.(тамға –рулық таңба,белгі.) Талас,Іле,Сырдария,Ертіс өзендері жағалауынан да ежелгі түрік жазуларының ескерткіштері табылды. Түркі жазба әдебиетінің алғашқы ескерткіштері тарихи дастандар- «Күлтегін»және Тоныкөк жазулары. Түріктер түрік жазуымен қатар соғды жазуын кеңінен пайдаланды. Ол жазуды қағанның төңірегіндегілер қолданды. 8-9 ғасырларда түркі тілдес халықтар әдебиетіне 12 оғыз эпосынан тұратын «Қорқыт атаның кітабы» жатады. Ерте ортағасырлық шығарма «Оғызнама » поэмасы 13-ғасырда парсы тарихшысы Рашид-ад-Дин жазды. 17ғ.Әбілғазы хан поэманы толықтай жазып алды.

7 слайд

8 слайд
 Сабақтың тақырыбы: Ежелгі түріктердің жазуы .  Зерттеу сұрағы: Білге қаған мен Күлтегіннің мемлекетті нығайтудағы саясаты бізге қандай деректерден белгілі?

8 слайд

9 слайд
: Бағалау критерийі Дерек арқылы түркі дәуірінің атақты . тұлғаларының қызметіне баға береді : Дескриптор • 3- Мінездеме жазу критерийлерінің ін . орындайды

9 слайд

10 слайд
№ 2-тапсырма. Таратпа материал.10-минут Күлтегін, Тоныкөк немесе Білге қағанға мінездеме: Тарихи кейіпкерге мінездеме жазу үшін критерийлер: 1- ші, сол кейіпкер өмір сүріп отырған дәуірге толық сипатама жазу; 2-ші, кейіпкердің өмірбаяны; 3-ші, тарихи орны, іс – әрекеті, негізгі тұлға ретіндегі қызметі

10 слайд

11 слайд
Бағалау топ басшылары

11 слайд

12 слайд
Күлтегін жыры Әуелі күн шығысан Бөклі шөлінің елі, Табғаш, тибет, авар, үрім, Қырғыздар, үш құрыққандар, Отыз татар қытай татабылар Осыншама халық келіп, Сықтады-жылады. Осындай сыйлы қаған екен. (Білге қаған қайтыс болғанда) Халы күңшіл, кекшіл болғанда Ізгіл халқымен соғыстық, Күлтегін алып Шалшы атын мініп, Шабуылға ұмтылды. Ол ат сонда құлады, Ізгіл халқы қырылды. Тоғыз оғыз халқы өзіме тән халық еді, Жер көктің бұлқан талқандағанынан жау болды. Бір жолда бес жолы шайқастық.

12 слайд

13 слайд
Күлтегінді шағын қолмен жібердік. Жойқын соғыс жасапты. Алып Шалшы ақ атқа мініп шауыпты. Баршасы түргеш халқының Сол жерде өлім тауыпты. Қарлұқ халқы еркіндіктен жау болды Күлтегін сол соғыста Отыз жаста еді. Алып шалшы атына мініп, шабуылға ұмтылды. Екі ерін найзамен шанышты. Қарлұқтарды қырдық, алдық. Терістікте оғыз халқына қарсы, Шығыста-қытай, татабы халқына қарсы Түстікте-табғашқа қарсы Көп қолмен он екі жорық жасадым. Сөйтіп тәңірі жарылқады. Бағым болғандықтан, Сәті түскендіктен, Өлімші халықты тірілттім. Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылық қылдым. Төрт бұрыштағы халықты, Бәрін бейбіт қылдым, Тату қылдым, Бәрі маған бағынды.

13 слайд

14 слайд
Тапсырма: « Күлтегін жырының» мазмұнын пайдалана отырып, сұрақтарға жауап беріңіздер. № 3 тапсырма Жұптық жұмыс 1.Түркі жазбаларында Күлтегін жырын жазған авторы кім?Неге қаіупті кезең деп айтты? 2. Түрік қағанатының Күлтегін әскері қанша болды? 3.Кімдердің батырлығы көрсетілген? 4.Ескерткіште Күлтегіннің ерлігі туралы қандай сөз жазылған? 5.Күлтегіннің қандай ерлігі мен шайқастары қалай баяндалған?

14 слайд

15 слайд
Бағалау топ басшылары

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
2-топқа 1.Руна жазулары құлпытастарда,теңгелер мен қол айналарда,қыш,тері,алтын,күміс ыдыстарда,,қағазда жазылды. 2. Мыңдаған көне түркі қолжазбалары мен үзінділері Германия,Швеция,Финляндия,Лондон,Париж,Пекин мемлекеттерінен табылды 3Есерткіштер Орхон мен Енисей өзендерінен табылғандықтан Орхон және Енисей жазуы деп аталды. 3-топқа 1. Византия императорына түрік қағанының жолдау хатын алып келген түрік елшісі Маниях болды. 2.Алғашқы түркі қағандарының ерлік істері жазылып ,582 жылы орнатылған құлпытас Бұғыты құлпытасы деп аталды. 3.Рунамен жазылған құлппытастар орнатылды Білге қаған мен Күлтегінге   

17 слайд

18 слайд
Бағалау топ басшылары

18 слайд

19 слайд
«Сиқырлы сандық»ойыны .Постер қорғау.     Шағын сандықшаның ішіне сұрақтар жазылған парақшалар бүктеліп  салынады, топтарға таратылады.

19 слайд

20 слайд
1топ Постер қорғау 1.Т үрік көне жазуы қашан пайда болды? 2.Түркі жазуымен қатар қандай жазу болды? 3.Руна жазуының құпиясы қалай ашыла бастады? Тақырыппен жұмыс

20 слайд

21 слайд
2 топ Постер қорғау 1.Ежелгі түрік жазулары қай өзеннің бойынан табылды ? Картамен жұмыс 2 Қазақстанның қай аймағында түркіше сөйлеп түрік жазуын пайдаланды? 3.Жазба ескерткіштер туралы мәлімет.Тақырыппен жұмыс

21 слайд

22 слайд
3 топ Постер қорғау 1.Көне жазулар қағанаттың тарихын зерттеуде қандай аса құнды дереккөздер болып саналды? 2.Алғашқылардың бірі болып көне түркі жазуын қай ғалым аша бастады? 3.Түркі тілінде ксилография әдісі нешінші ғасырларда қолданыла бастады?

22 слайд

23 слайд
Бағалау топ басшылары

23 слайд

24 слайд
Жазба мәдениеті  Түрік жазуы пайда болуы 1000 жыл ерте(сақтармен байланысты, 1мың ж). Оны Батыс Түрік қағанаты мен Византия мемлекетінің арасындағы елшілік хаттардан көруге болады.Дархан  Түрік жазуымен қатар елде соғды жазуы да болды. Оны қолданғандар: қаған кеңесшілері, елші, есепші. Атақты көпестері Сайрам, Тараз, Баласағұн қалаларында тұрған. Бұл жазу түрік жазуының ығыстырылуына әсер етті.Бейбарыс

24 слайд

25 слайд
 Соңғы 30-40ж. Ішінде Талас, Іле, Сыр, Ертіс өзендері бойынан ежелгі түрік жазуларының ескерткіштері табылды. Жазудан оның тек билік иесі ғана емес, орташа, қарапайым халық арасында да кеңінен пайдаланылғанын байқаймыз.  Оңтүстік Сібір, Алтай-Саян, Қазақстан жерлеріндегі түркі тайпалар түрікше сөйлеп, көне түркі жазуымен жазған.Әліпбиі 35 әріптен тұрған. Ол өздерінің таңбалары негізінде жасалған.

25 слайд

26 слайд
Жаңа сабақты пысықтау 1.  ТАРИХИ СЫНА Қ ХАТ Ауызша жауап 1.Алғашқылардың бірі боп көне түркі жазуын……ғалымдары ….. ғасырда зерттей бастады. 2.Түркі көне жазуының ең көне үлгісі боп табылатын ескерткіштер.......................және........... ............өзендері алқабына шоғырланды. 3.Түркі тілінде ксилография әдісі..............ғасырдың бас кезінде қолданылды.

26 слайд

27 слайд
« Иа» және «жоқ» ойыны . № Сұрақтар иа жоқ 1. Ежелгі т ү рік ә ліпбиі 24 ә ріптен т ұ рды 2 К ө не т ү рік жазуы руналы қ деп аталды 3 Т ү рік жазуымен қ атар иран жазуы да к е ң таралды 4 Қ ор қ ыт ата кітабы 10 жырдан т ұ рады 5 Тү ріктер К ө к б ө ріні құ дірет т ұ т қ ан 6. Қ ор қ ыт ата к ү мбезі Семей қ аласында орналас қ ан

27 слайд

28 слайд
Бағалау топ басшылары

28 слайд

29 слайд
Қорытындылау Көне түркі жазуларының сыртқы түрі бізге тасқа қашалған түрде «баспа әріптері» түрінде жетті.Оның жазбаша түрі қандай болғаны туралы мәлімет жлқ. Себебі: маталарға,өңделген терілерге жазылуы мүмкін жазба әріптер бұл материалдың төзімсіздігене байланысты бізге жетпеді. Қазақ рулары таңбаларына ұқсады.Жебе,ай,тұмар,көз,аша,балық,тарақ ,сырға таңбалардан құралады.Тарихта бар тарихи тұлғалар тасқа жазуда іздерін қалдырып әлем халықтарын таң қалдырған Күлтегін,Білге қаған,Тоныкөк ата –бабалар даңқы мен ерлігін мәңгі сақтаймыз! Қазақстан туы биікте желбіресін! Мәңгілік ел боп мәңгі жасасын!

29 слайд

30 слайд

30 слайд

31 слайд
Жарайсыңдар!!!

31 слайд