Ашық тарихи таным сабақ. Ұлы даланың -жеті қыры.9 сынып

1 слайд

2 слайд

3 слайд
Тақырыбы: «Ұлы даланың ұлы есімдері: Әбдіғапар Жанбосынұлы туралы»

4 слайд
Мақсаты: К өтерілістің шынайылығы мен Әбдіғапар ханның ерлігін зерттей отырып болашақ ұрпақтың үлгі тұтар тұлғасына айналдырып сүйіспеншілігі мен қызығушылығын арттыру. Торғай халқы көтерілісін ірі орталыққа айналдыра отырып, патша жарлығына қарсы ұйымшылдықпен көтерілгенін дәріптеу.

5 слайд

6 слайд
 «Көпшіліктің санасында тарихи үде ріс тер, негізінен, тұлғаландыру сипатына ие болатыны белгілі. Көптеген халықтар өз елінің ерекше елшісі сынды ұлы ба ба ларының есімдерін мақтан тұтады.. Ұлы дала әл-Фараби мен Яссауи, Күл тегін мен Бейбарыс, әз-Тәуке мен Абы лай, Кенесары мен Абай және басқа да көптеген ұлы тұлғалар шоғырын дү ние ге әкелді. Сондықтан, біз біріншіден, атақты та рихи тұлғаларымыз бен олардың же тіс тіктерінің құрметіне ашық аспан ас тын да ескерткіш- мүсіндер қойылатын «Ұлы даланың ұлы есімдері» атты оқу-ағар ту энциклопедиялық саябағын ашуы мыз керек», – деп Елбасымыз өзінің «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында жазды.

7 слайд
 Қазақ тарихында есімдері алтын әріппен жазылған «Ұлы тұлғалар» жетерлік. Ата-бабамыз дала бостандығын сүйе отырып,  тарихтың қатал кезеңдерінде салт-дәстүр мен тіл, дін, ділімізді жоғалтпай бізге сыйлады. Қазіргі тәуелсіз ел болуымыздың себепкері – Ұлы тұлғалар. Қазақтың Ұлы даласында әл-Фараби мен Яссауи, Күл тегін мен Бейбарыс, әз-Тәуке мен Абы лай, Кенесары мен Абай және басқа да көптеген ұлы тұлғалар дүниеге келді. Олардың жүрегі «қазақ» деп соқты. Мысалы, Бейбарыс сұлтанның өзі туған жерін сағынып, жүрегінің қанжылағаны бізге тарихтан мәлім. «Ұлы даланың ұлы есімдері» атты оқу-ағар ту энциклопедиялық саябағын ашу арқылы қазіргі жастардың рухын көтеруге, жүректерінде патриоттық сезімдерін оятуға болады. Өткенді білмей, болашақты болжау қиын .

8 слайд
Әбдіғапар Жанбосынұлы туралы

9 слайд
Жоспары  1.Тарихи блиц  2. Ойды аяқтау  3. Шаһарлар тарихы  4. «Тарихыңды таны»  5. «Бұл кім?» Саяси портрет

10 слайд
1. Тарихи блиц  1.Әбдіғапар Жанбосынұлының арғы –тегі қалай деп аталады?  2.Нияз-Әбдіғапардың нешінші атасы?  3.Қай хан Нияз биді хан дәрежеснде ұстаған?  4.Тарихшылардың болжамы бойынша қай жылдары туып қай жылы қайтыс болады?  6.Анасы Алуаның шыққан тегі кім?

11 слайд
1. Тарихи блиц  1.Әбдіғапар Жанбосынұлының арғы –тегі қалай деп аталады? (Қара қыпшақ Қобыландыдан басталып,әргісі Тілеулі Батыр,бергісі Нияз биге келіп тіреледі)  2.Нияз-Әбдіғапардың нешінші атасы? (Бесінші.)  3.Қай хан Нияз биді хан дәрежеснде ұстаған? (Абылай хан)  4.Тарихшылардың болжамы бойынша қай жылдары туып қай жылы қайтыс болады? (1741ж-1790ж).  6.Анасы Алуаның шыққан тегі кім? (Арғын-Ақтас байдың қызы ,А.Байтұрсыновтыың жақын апаларының бірі)

12 слайд
7.Тұңғышы Әбдіғапарға аяғы ауыр кезінде ненің етіне жерік болған деседі?  8.Әбдіғапардың әкесінің аты кім жіне ол неше жас ғана өмір сүреді?  9.Әкесі Жанбосын кезінде кім болған адам?  10.Әбдіғапар Жанбосынұлы қай жерде қай жыды дүниеге келген және қай жердің тумасы  11.Әбдіғапар өмірінің соңына дейін1908ж,1911- 1912ж,1914-1915жж қандай нәрселерді жүзеге асырды?

13 слайд
7.Тұңғышы Әбдіғапарға аяғы ауыр кезінде ненің етіне жерік болған деседі? (Қасқырдың етіне)  8.Әбдіғапардың әкесінің аты кім жіне ол неше жас ғана өмір сүреді? (Жанбосын 48жас қана өмір сүреді)  9.Әкесі Жанбосын кезінде кім болған адам?(Болыс болған)  10.Әбдіғапар Жанбосынұлы қай жерде қай жыды дүниеге келген және қай жердің тумасы  (1870жылы бұрынғы Торғай облысы,Торғай уезі,Қараторғай болысы)  11.Әбдіғапар өмірінің соңына дейін1908ж,1911- 1912ж,1914-1915жж қандай нәрселерді жүзеге асырды? (Болыс болды.Ақбидайық кедейлерінен егістік жерлерін алып берді.)

14 слайд
 2. Ойды аяқтау  1.1916жылғы патшаның июнь жарлығына қарсы толқулар қамтылған өңірлер –  2.Әбдіғапардың бет тұлғасы –  3 «Әбдіғапар тектілігі мен байлығына қарамастан кезінде ат ойындарына өзі барып қатысудан қымсынған жоқ, Аманкелдінің өзімен де күш сынасты. Халық осы үшін оны құрметтеді».кім жазды -–  4. Кім Әбдіғапардың дүниежүзілік соғыс алдында болыс болып сайланғанын атап кетеді.  –

15 слайд
 2. Ойды аяқтау  1.1916жылғы патшаның июнь жарлығына қарсы толқулар қамтылған өңірлер – Жетісу,Торғай-Ырғыз.  2.Әбдіғапардың бет тұлғасы – Ағаштан түйін түйген адам,мұсылманша оқыған,зорлық-зомбылыққа қарсы,бес уақыт намаз оқыған.  3 «Әбдіғапар тектілігі мен байлығына қарамастан кезінде ат ойындарына өзі барып қатысудан қымсынған жоқ, Аманкелдінің өзімен де күш сынасты. Халық осы үшін оны құрметтеді».кім жазды -– Жазушы Морис Симашконың романында  4. Кім Әбдіғапардың дүниежүзілік соғыс алдында болыс болып сайланғанын атап кетеді.  – профессор Харлапович

16 слайд
 5.1916жылы Торғайда көтеріліс болған жерлер–  6. Әбдіғапарды ақтаған кітап және букіл хан ұрпақтары туралы жазылған кітаптар-  7Әбдіғапар ханға ескерткіш қай қаладақойылды-  8.Әбдіғапар хан 1919жылы –  9.Киіз үйдің төбесі-  10.Қазақ халқының ұраны –  11.Әбдіғапарға арналған кесене салынған қай жерде-

17 слайд
 5.1916жылы Торғайда көтеріліс болған жерлер– Құмкешу шатқалы,Татыр көліндегі шайқас,Доғал-Ұрпек шайқасы  6. Әбдіғапарды ақтаған кітап және букіл хан ұрпақтары туралы жазылған кітаптар-Әбдіғапар хан,Тілеулі батвр.Нияз би.Торғай көтерілісі1916-1917 жылдар.  7Әбдіғапар ханға ескерткіш қай қаладақойылды- Арқалық қаласында.  8.Әбдіғапар хан 1919жылы – Зәуре қопасында қайтыс болады.  9.Киіз үйдің төбесі-шаңырақ.  10.Қазақ халқының ұраны – Алаш  11.Әбдіғапарға арналған кесене салынған жер-Көртоғай

18 слайд
 Шаһарлы тарих  1.Қала  Қазақстанның  орталық бөлігінде,  Есіл  және  Торғай  өзендерінің алабында орналасты. Ауданы 111,9 мың. км 2 .  Ақтөбе ,  Көкшетау ,  Ақмола облысы  және  Жезқазған  облыстарымен шекаралас болдыҚазіргі таңда Қостанай облысына қарайды.Кейкі мен Асангелді батырлар,Әбдіғапар хан шыққан жер ..Бұл қаланың аты қалай аталады.  2. 1970 жылдың 23 қарашасында  Қазақ КСР-ның  құрамындағы  Қостанай облысының  шығыс аудандарын  Ақмола облысының  батыс аудандарымен біріктіру арқылы облыс құрылды. Облыс орталығы болып  Арқалық  қаласы белгіленді. 1988 жылдың 2 маусымында облыс таратылды.  1990 жылдың тамыз айында облыс қайтадан құрылды. 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бастап  Қазақстан Республикасының  құрамында. 1997 жылы бұл облысының территориясы  Қостанай  және  Ақмола  облыстарына бөлініп берілді.Бұл қандай облыс.

19 слайд
 Шаһарлы тарих  1.Қала  Қазақстанның  орталық бөлігінде,  Есіл  және  Торғай  өзендерінің алабында орналасты. Ауданы 111,9 мың. км 2 .  Ақтөбе ,  Көкшетау ,  Ақмола облысы  және  Жезқазған  облыстарымен шекаралас болдыҚазіргі таңда Қостанай облысына қарайды.Кейкі мен Асангелді батырлар,Әбдіғапар хан шыққан жер ..Бұл қаланың аты қалай аталады.( Арқалық қаласы)  2. 1970 жылдың 23 қарашасында  Қазақ КСР-ның  құрамындағы  Қостанай облысының  шығыс аудандарын  Ақмола облысының  батыс аудандарымен біріктіру арқылы облыс құрылды. Облыс орталығы болып  Арқалық  қаласы белгіленді. 1988 жылдың 2 маусымында облыс таратылды.  1990 жылдың тамыз айында облыс қайтадан құрылды. 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бастап  Қазақстан Республикасының  құрамында. 1997 жылы бұл облысының территориясы  Қостанай  және  Ақмола  облыстарына бөлініп берілді.Бұл қандай облыс. (Торғай облысы)

20 слайд
 1 .«Хан»деген атақтың Шыңғыс әулетінен шыққандарға ғана тән дәреже екенін жақсы білетін. Сондықтан да, қарадан шығып, хан атанғанына ризашылығын білдірді де, өзін «әмір» атауды жөн көрді. Сөйтіп халық «хан» деп атаса да, Әбдіғапар әмірлікке қанағат жасады, осылай деп те қағаздарына қол қойды және өзінің мөріне «Торғай өлкесінің әмірі»,- деп жазғызды. Осы бір ғана штрих оны ақылдылығын, кішіпейілділігін, атаққұмар, шенқұмар емес, пендешіліктен бір саты биік тұрған жан екендігін көрсетсе керек,-деп жазды әрі ақын,әрі иман Файзолла Сатыбалдыұлы .

21 слайд
 1 .«Хан»деген атақтың Шыңғыс әулетінен шыққандарға ғана тән дәреже екенін жақсы білетін. Сондықтан да, қарадан шығып, хан атанғанына ризашылығын білдірді де, өзін «әмір» атауды жөн көрді. Сөйтіп халық «хан» деп атаса да, Әбдіғапар әмірлікке қанағат жасады, осылай деп те қағаздарына қол қойды және өзінің мөріне «Торғай өлкесінің әмірі»,- деп жазғызды. Осы бір ғана штрих оны ақылдылығын, кішіпейілділігін, атаққұмар, шенқұмар емес, пендешіліктен бір саты биік тұрған жан екендігін көрсетсе керек,-деп жазды әрі ақын,әрі иман Файзолла Сатыбалдыұлы . ( Әбдіғапар Жанбосынұлының портреті.)

22 слайд
 Тарихыңды таны  1.1916 жылғы 25 маусымдағы патша жарлығы бойынша қара жұмысқа 19 – дан 43 жасқа дейінгі еңбекке жарамды ер адамдар алынуға тиіс болатын. Түркістан мен Дала өлкесінен 500 мыңнан астам жігіт алу көзделді. Бұл жағдай қазақ даласында үлкен қобалжу туғызды. «Жұрт сеңдей созылды, түнде ұйқыдан, күндіз күлкіден айырылды». Бұл кімнің сөзі?  2. Қазақ даласынан ет, мыңдаған жылқы мен түйе майданға жіберілді.Әскерге алынған отбасыларына көмек көрсетуді желеу етіп, батырақ қазақтарды кулактар шаруашылықтарын, кәсіпорындарға "ерікті түрде"жұмысқа тартты. 1916жылы патша әкімшілігі ресейлік отаршылдар үшін жаңадан жертартып алуды ойластырды.Сонау 1913 жылдың өзінде: "Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды", - деп жазған еді . Бұл кімнің сөзі.

23 слайд
 Тарихыңды таны  1.1916 жылғы 25 маусымдағы патша жарлығы бойынша қара жұмысқа 19 – дан 43 жасқа дейінгі еңбекке жарамды ер адамдар алынуға тиіс болатын. Түркістан мен Дала өлкесінен 500 мыңнан астам жігіт алу көзделді. Бұл жағдай қазақ даласында үлкен қобалжу туғызды. «Жұрт сеңдей созылды, түнде ұйқыдан, күндіз күлкіден айырылды». Бұл кімнің сөзі? (М. Дулатұлы)  2. Қазақ даласынан ет, мыңдаған жылқы мен түйе майданға жіберілді.Әскерге алынған отбасыларына көмек көрсетуді желеу етіп, батырақ қазақтарды кулактар шаруашылықтарын, кәсіпорындарға "ерікті түрде"жұмысқа тартты. 1916жылы патша әкімшілігі ресейлік отаршылдар үшін жаңадан жертартып алуды ойластырды.Сонау 1913 жылдың өзінде: "Қазақ ұлтының өмір сүруінің өзі проблемаға айналды", - деп жазған еді . Бұл кімнің сөзі. ( Ахмет Байтұрсынов )

24 слайд
Қорытынды Қашан да өз асылын өздері ардақтай алмай келген халықпыз ғой. Әбдіғапардың ұлт-азаттық көтерілісіне жасаған басшылық қызметі жөнінде тіпті Америка, Англия, Түркия, Германия елдерінің кітапханаларында материалдар бұрыннан болса, бізде ондай тарихи құжаттар мен шығармалар әлі де Ресей мемлекетінің архивінде. «Тарихи мұра» бағдарламасымен болашақта келеді деген үміттеміз. Бұл көтеріліс 1916 ж. қазақ сахарасында туындаған империяға қарсы ұлттық-азаттық соғыс деп танылуы абзал. Ол халқымыздың ХХ ғасырдағы қуанышы мен трагедиясының қайнар басы болатын. Қазақстанның егемендік алғанына 17 жыл толуына арналған салтанатты жиналыста президент Нұрсұлтан Назарбаев 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының көсемдері Амангелді Имановтың, Әбдіғапар Жанбосынұлының есімдерін құрметпен атады.

25 слайд
Назарларыңызға рахмет!!!