1 слайд
( 2-сыныпқа арналған дидактикалық материал )
Құрастырушы: Есерова З.Ж
2018 жылАлматы облысы Іле ауданы Екпінді ауылы
№48 орта мектеп МКМ
Авторлық жоба
Қызықты
жаратылыстану
2 слайд
Түсінік хат
Жаратылыстану курсын оқытудың мақсаты
оқушылардың бойында ғылыми-жаратылыстану
білімдерін, түсініктерін және саналы қоғамдастығы
бар бірегей ғаламшар ретіндегі Жер туралы
біртұтас көзқарастарын, табиғат пен қоғамның
өзара жүйелі байланысын, жүйелі-кешенді ойлау
мен функционалдық сауаттылықтарын дамытуды
қалыптастыру болып табылады. Алдын-ала оза,
кіріктіріп оқыту курсы болып саналады және оны
негізгі орта мектепте оқыту жеке тұлғаның дамуы
мен оған білім берудің, тәрбиелеудің жалпы
мақсаттарына: оқушыларды функционалдық
сауаттылықтың негізімен, білім және іскерлікпен
жігерлендіріп, күнделікті өмірде қажетті бағыт пен
мәдениеттілік, жаратылыстану ғылымдарына деген
қызығушылықты және білімқұмарлықты дамытуға
қызмет ету болып саналады.
Кұрастырушы: Есерова Зина Жумагалиевна
3 слайд
2 сынып
Мұғалім мен оқушыға арналған оқу құралы
2018 жылыЕсерова Зина Жумагалиевна
Қызықты
жаратылыстану
( 2-сыныпқа арналған
дидактикалық материал )
4 слайд
•
Өсімдіктер ( лат. Plantae ) [2]
— тірі организмдер дүниесіндегі негізгі екі
топтың бірі (біріншісі - жануарлар). Құрлықтың барлық жерінде өседі,
суда кездесетін түрлері де бар.
•
Өсімдіктердің 375 000-ға жуық түрі бар. Өсімдіктер тұқымтобының ең
үлкені - гүлдейтін немесе жабық тұқымды өсімдіктер. Олардың 250 000-
нан астам түрі бар. Өсімдіктер күн сәулесінің көмегімен (фотосинтез) өз
қорегін табады. Саңырауқұлақтар бұрын өсімдіктер қатарына
жатқызылатын, алайда өз қорегін өндірмейтін болғандықтан, қазір олар
жеке класқа жіктелген. Олардың 100 000-ға жуық түрі бар. [3 ]
•
Өсімдіктердің өмірі қоршаған ортамен, әсіресе топырақпен және
климатпен тығыз байланыста болады. Жасыл өсімдіктер ауадан
көмірқышқыл газын , күннен — энергияны , ал топырақтан — су мен
минералдық тұздарды алады. Көмір қьшқыл газының ауадағы мөлшері
0,03%-тен аспайды, ал өсімдікке қажетті тұздар мен судың мөлшері
топырақтың құрамында өте аз және шашыраңқы түрде болады.
Осылардың барлығы өсімдіктің сору мүмкіңдігінің үлкен (жоғары)
болғанғындығын қажет етеді. Эволюцияның барысында өсімдік өзінің
вегетативтік денесін сыртқы ортамен қарым-қатынаста болатындай аса
үлкен көлемге дейін (жапырақтарын ауамен, тамырларын топырақпен),
жоғары деңгейде жетілген жануарлардан бірнеше есе артық ұлғайтқан.
Өсімдіктің тіршілік ортасының өзгеруіне тез және ерекше назіктікпен
жауап беруінің өзі осыған байланысты болады. Сонымен бірге
өсімдіктердің өзі тіршілік жағдайының барысыңда, өздерін қоршаған
ортаны өзгертеді. Орманның жыл өткен сайын биікке көтеріліп, аса
қалың жасыл шымылдьгқ (полог) түзетіні белгілі. Бұл бұталар мен
шөптесін өсімдіктер жабыны үшін, орман ішінің жағдайын өзгертеді.
•
Өсімдіктер жер шарына кең таралған. Олардың құрғақшылыққа төзімді
вегетативті органдары бар және қолайсыз климаттық жағдайда өсуге
бейімді. Олар жәндіктер арқылы тозаңданып, тұқымдары мен жемістері
жануарлар арқылы таралады.
4Өсімдіктер әлемі
5 слайд
5
6 слайд
Таңғажайып өсімдіктер
6
7 слайд
Әлемдегі ең тез
өсетін шөп-
Бамбук күніне 1 м
өседі екен
7Әлемде 500 ден астам шыбын-
шіркей жейтін өсімдік түрі бар.
Азотсыз топырақтарда өмір
сүретін бұл өсімдіктер, азотқа
деген қажеттілігін жеген құрт-
құмырсқа, шіркейлерден алады.
Бұл өсімдіктердің
жапырақтарында асқазан міндетін
атқаратын бір бөлім бар. Жылтыр
түсті жапырақтары шыбын және
құрт-құмырсқалар, үстіне қонған
кезде оларды жабыстырып алады.
Кейін жапырақ бүктеліп өзінен бір
сұйықтық шығарып, шіркейлердің
жұмсақ жерлерін ерітіп жұтады. Әлемдегі қызықты мәліметтер
8 слайд
Әлемдегі ең алып өсімдіктер
Әлемдегі ең үлкен ағаш - Баобаб ағашы
8
9 слайд
Әлемдегі ең үлкен гүл таяуда ғана Швейцарияда
пайда болды. Гүлдің аты – Титан Арум . Титан Арум
құрамында 170-ке жуық тропикалық гүлдер бар
аройдтар тұқымдастығына жатады екен. Базел
қаласының ең үлкен ботаникалық бағында ашылған
гүлдің биіктігі 2,27 метр болса, салмағы 100 келіні
құрайды. Мамандар гүлдің жапырақтары 6 метрге дейін
өсетіндігін айтып отыр.
Бақ қызметкерлері өсімдіктің гүлін көру үшін 17 жыл
күткенге ұқсайды. Жаңалығымыз мұнымен бітпейді.
Титан Арум – әлемдегі ең үлкен ғана емес, ең сасық гүл
де болып табылады. Гүлдің маңына жолай қалсаңыз,
шіріген еттің иісі мұрныңызды жарып жіберуге шақ
қалады. Бұған қарамастан, гүлді көрушілер қатары
сирейтін емес, керісінше күн өткен сайын артуда,
өйткені, өсімдік гүлі бірнеше күннен кейін ғайып
болады. Аталған таңғажайып гүл 5-10 жылда бір рет
ғана гүл ашатын болғандықтан, өз көзіңізбен көруге
асығыңыз!
9
10 слайд
Өсімдіктер қанша жыл
тіршілік етеді
10
11 слайд
Көп жылдық өсімдіктер – екі жылдан астам тіршілік
ететін өсімдіктер. Көп жылдық өсімдіктер қоңыржай аймақта
көбіне шөптесін, ал тропиктік аймақтарда, көбінесе, ағаш,
бұта түрінде өседі. Бұлардың сабағында не тамырында қор
жиналатын арнайы органдары (тамыр, тамыр сабақ, түйнек,
жуашық) болғандықтан ауа райына, жыл маусымына қарай
сабағы қурап қалғанмен тіршілік қабілетін сақтап, келесі
жылы қайта өседі. Мәңгі жасыл түрлері де бар. Мыс., пальма,
лавр, талгүл (олеандр), т.б. Көп жылдық өсімдіктердің
бірнеше ондаған, жүздеген тіпті мыңдаған жыл тіршілік ететін
түрлері белгілі. Мыс., Қазақстанда кәдімгі емен 500 – 1000,
кейде 2000 жыл, шырша 250 – 300, қарағай, самырсын
қарағай 350 – 500 (кейде 600), қайың, көк терек 100 – 150
жыл, ал Солт. Америкада (Калифорнияда) өсетін алып
секвойядендрон ағашы 4000 – 6000 жыл тіршілік етеді. Бұта,
шала бұталардың да көп жылдықтары аз емес. Мыс.,
аршаның кейбір түрінің тіршілігі 500, жусан 100, теріскен 250
– 300 жылға жетеді. Көп жылдық өсімдіктер деген ұғымды екі
жылдан астам өсіруге болатын әсемдік көп жылдық
өсімдіктермен шатастырмау керек. Көпжылдық өсімдіктер
11
12 слайд
12
13 слайд
Өсімдіктер шаруашылығы
13
14 слайд
14
15 слайд
Бөлме өсімдіктері
15
16 слайд
16
17 слайд
Емдік қасиеті бар өсімдіктер
17
18 слайд
Жануарлар әлемі әрдайым таңғажайып. Олардың
кейбір әрекеттеріне қарап, таңғаласыз, сонымен бірге
демалып та қаласыз. Оларды қолға үйретуіміздің
себебі де осы болар. Жануарлар (лат. Animalia) — тірі
организмдер дүниесіндегі негізгі екі топтың бірі.
Жүруге және сезінуге бейім тіршілік иесі. Жер
бетінде жануарлар прокариоттар, балдырлар,
саңырауқұлақтардан кейін пайда болған. Зерттеулерге
қарағанда, олардың жасы 0,8 млрд жылдан аспайды.
Жануарлардың дамуы да қоршаған ортаның
эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасқан. Осындай
жануарлардың ішінде ерекше ақылды жануарлар да
жетерлік. Ендеше, сол ақылды жануарларға тоқтала
кетейік. Жануарлар әлемінде
18
19 слайд
Йети-теңіз
шаяны
Домалақ құлақты
жертесер піл
Бирмалықпұшық
маймыл Шаянның бұл түрі
2005 жылы белгілі
болған. Бір
қарағанда теңіз
шаянының денесін
қалың жүн
басқандай. Алайда
шаянның денесін
«жүн» емес, ұзын
қылтандар жапқан.
Жертесер пілдердің алғашқы
өкілі 2006 жылы табылған. Ал
жануардың жаңа түрі ретінде
2014 жылы сипатталған-ды.
Денесінің кішкентайлығына,
кеміргіштерге ұқсастығына
қарамастан, бұл жануар –
пілдердің алыс тұқымдасы.
Пұшық маймылдар 2010 жылы
белгілі болған. Олар тек
Бирмада мекендейді.
Мұрындарының ерекше
құрылысы себепті, бұл
маймылдар жаңбыр кезінде
түшкіреді.
19Жер бетіндегі ерекше жануарлар
20 слайд
•
Жер бетінде адам баласын таңдандыратын жаратылыстар
көп. Солардың бірі жан-жануардың ерекше түрлері. Біз
жасап отырған тізімдегі жануарлар мен жәндіктер,
құстар әлі де толық зерттелмеген. Сонымен бұл қандай
ерекше жануарлар? Китоглав Бұл алып құс дегелек
құсына ұқсас келеді, атауы ерекше. Тұмсығының
өзгешелігімен танылған. Сирек кездесетін бұл құс
ежелгі мысыр мен арабтарда болған. Ал құс туралы
нақты ақпарат XIX ғасырдан бастап белгілі болды.
Umboina Spionsa Ешбір құсқа, жәндікке ұқсамайтын бұл
құс туралы толық ақпарат жоқ. Себебі оның сыртқы
бейнесіне талас көп. Ғалымдар әлі бір мәлімге келмеген.
Венесуэла көртышқаны Атауы да жаңсақ берілген бұл
жәндік Венесуэла жерінен 2009 жылы табылған. Бұл
жәндікке де әлі зерттеу жасалған жоқ. Көк түсті балық-
тоты Балық тәрізді, бас формасы тоты ұқсап келетін бұл
су асты жануары Атлант мұхитында өмір сүреді. Ол күн
сайын 80% уақытын тамақ іздеумен өткізеді. Нарвал
Алып китке ұқсас Нарвал деп аталатын бұл жануардың
тұмсығында ұзын тісі бар. Арктикалық суларды
мекендейтін түрі ерекше киттің өмір сүру тарихы мың
жылға татуы мүмкін дейді ғалымдар.
20
21 слайд
Жер бетіндегі ең алып жануарлар
КИТ, дүние жүзіндегі ең үлкен хайуан. Оның аузы көптеген жиек-
жиегі шашақты мүйіз қабықшалармен, яғни киттің мұртымен
көмкерілген. Кит әуелі суды аузына толтырып алады да, содан кейін
оны мұрты арқылы сүзгіден өткізіп, қайта-қайта төгеді, сөйтіп, ұсақ
шаян, балықтар сүзіліп аузында қалады
21
22 слайд
Жануарлардың сирек қолданылатын не
ұмытылған атаулары. Қазақ халқының көшпелі өмір
салты сан ғасырлар бойы табиғатпен етене
танысуына мүмкіндік берді. Осының нәтижесінде
жабайы жануарлардың тіршілік тынысын, олардың
бір-бірінен айырмашылығын, мекен орнын, пайдасы
мен зиянын ажырата білді. «Түз тағысы табиғатпен
тілдес» екендігін айқын аңғарып, олардың аталық,
аналық және ұрпақтарын жеке атаумен атап,
әрқайсысына ерекше мән берген. Кейбір
жануарларды киелі, қасиетті деп санаған немесе
кесірі тиеді, не киесі ұрады деп есептеген. Мыс.,
жыланды – қыбыр, ұзынқұрт, түймебас, т.б. деп, ал
қасқырды – итқұс, бөрі, ұлыма, т.б. деп атаған.
Ежелден қазақ аңшылары мен саяткерлері
арасында аңдар төлдеген кезде, құстар жұмыртқалап
жатқанда, балықтар уылдырық шашқанда оларды
ауламайтын салт-дәстүр қалыптасқан.
22Жануарлардың
көне атаулары
23 слайд
23Жануарлардың қоршаған
ортаға бейімделуі
24 слайд
Құстар әлемі
•
Құстар — жылықанды омыртқалы жануарлар ( омыртқасы бар
жануарлар). Олардың қауырсындары жылуды сақтауға және ұшуға
көмектеседі. Олар артқы екі аяқтарымен жүреді, ал алдыңғң аяқ-
қолдары қанаттарға айналған. Құстардың барлығы жұмыртқа
салады. Құстардың денелері жеңіл болғанымен, мықты және
ұшуға ыңғайлы болады. Дегенмен ұшпайтын құстар да кездеседі.
•
Құстар 2 класс тармағына: бір ғана отряды бар
кесірткеқұйрықтылар (жойылып кеткен) және 34 отрядқа бірігетін
9 мыңдай түрі (оның 28 отряды осы кезде де кездеседі)
желпуішқұйрықтылар немесе нағыз құстар деп бөлінеді. Құстар
Арктикадан Антарктика жағалауларына дейінгі барлық табиғи
белдемдерде таралған.
•
Қазақстанда құстардың 18 отрядқа жататын 489 түрі бар. Оларды
мекен ететін орындарына қарай орман, ашық дала, батпақты-
шалшықты және су құстары деп бөледі. Алғашқы құстардың дене
тұрқы 1,8 м-ге дейін жеткен, тістері жақсы жетілген, ұша алмаған.
Тіссіз, жақсы ұшатын ихтиорнистер қазіргі құстарға өте жақын
болған. Құстардың басқа омыртқалы жануарлардан
айырмашылығы – олардың ауада ұша алатындығы. Атап айтқанда,
алдыңғы аяғы қанатқа айналған, төс, сан және мойын бұлшық
еттері жақсы жетілген, сүйектері жұқа, көбінің іші ауаға толы қуыс
болғандықтан және бір-бірімен жіксіз тұтасатындықтан, қаңқасы
жеңіл әрі берік. Құстарда тек құйымшақ безі ғана болады (ол су
құстарында жақсы жетілген).
24
25 слайд
25
26 слайд
26
27 слайд
27
28 слайд
Тірек-қимыл жүйесінің
маңызы
28
29 слайд
Сүйектердің
байланысуы
29
30 слайд
30
31 слайд
Мектепшілік ғылыми ізденіс жобасына қатысып
2-орын алды. «Алоэның емдік қасиеті»
32 слайд
Мазмұны
1. Өсімдіктер әлемі _______________________ 4-5
2. Таңғажайып өсімдіктер _________________ 6-7
3. Әлемдегі ең алып өсімдіктер _____________ 8-9
4. Өсімдік қанша жыл тіршілік етеді? ________ 10
5. Көпжылдық өсімдіктер __________________ 11-12
6. Өсімдік шаруашылығы __________________ 13-14
7. Бөлме өсімдіктері _______________________ 15-16
8. Емдік қасиеттері бар өсімдіктер ___________ 17
9. Жануарлар әлемінде _____________________ 18
10. Жер бетіндегі ерекше жануарлар ___________ 19-20
11. Жер бетіндегі ең алып жануарлар __________ 21
12. Жануарлардың көне атаулары _____________ 22
13. Жануарлардың қоршаған ортаға бейімделуі ___ 23
14. Құстар әлемі ___________________________ 24-26
15. Тірек-қимыл жүйесі _____________________ 27
16. Тірек-қимыл жүйесінің маңызы ___________ 28-30
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз