Ежелгі Шығыс мәдениеті

1 слайд
Шығыс мәдениетіндегі философия феномені. Орындаған: Рахатова А. Е. Тексерген: Муканов Т.К.

2 слайд
ЖОСПАР:  1. Ежелгі Үнді философиясы.  2. Ежелгі Қытай философиясындағы адам және дүние мәселесі.

3 слайд
Көне Үнді философиясының басты ерекшеліктері:  1) ғылыми оймен байланысының аздығы; 2) жеке тұлғалық сипатының нашарлығы; 3) діни-мифологиялық оймен тығыз байланыстылығы; 4) философиялық ой ескерткіштерінің хронологиялық жағынан жүйесіздігі және белгісіздігі; 5) негізгі философиялық ұғымдардың мән- мағынасының күрделілігі және сантүрлілігі.

4 слайд
Үнді философиясын ың қалыптасуының негізгі кезеңдері Ведалық кезең б.э.д. Х V- VI ғғ Эпикалық кезең б.э.д. VI - ІІ ғғ. Сутралар дәүірі б.э.д. ІІ-ІІ ғғ. Орта ғасырлар Х V-VI ғғ Жаңа уақыт

5 слайд
Ежелгі Үнді философиясы.  Ежелгі үнді философиясы үш кезеңге бөлуге болады:  Б.з.д. ХҮ+ҮІ ғғ. – ведалық кезең.  Б.з.д. ҮІ – ІІ ғғ. эпикалық кезең.  Б.з.д. ІІғ. – б.з. ҮІІ ғ. сутралық кезең. Ведалар (санскрит тілінде – “білім”) – б.з.д. ХҮ ғасырлада Орта Азия, Еділ жағалауы, Ираннан Үндістанға келген арийлер тайпасының жасаған діни-философиялық трактаттары. Ведалар құрамына “ әдетте мыналар кіреді: - “ қасиетті жазулар”, діни-ұрандар ( самхиттер ); - брахмандар дың (абыздардың) шығарған, жазған жоралғы- рәсімдерін бейнелейтін және діни уағыздард өткізгенде қолданылатын нұсқалар; - орман тақуаларының кітаптары (“араньяктар ”); - Ведаларды философиялық түсіндіру (“ упанишадалар ”).

6 слайд
Веданың құрамы Самхит (қасиетті жазбалар, және діни гимндар) Брахманы (салттар) Араньяки (орман абыздар туралы) Упанишады (Ведаларға философиялық талдау жасау)

7 слайд
Веда – қасиетті ілім Атман – ішкі түпнегіз, болмыстың тәни негізі Атман адам болмысында сана сезімінің арқасында аса пәк болады Карма құдыретті сый немесе жаза адам тағдырындағы себептілік Жан тәннің егізі, жан тәнмен бірге жоғалмайды.

8 слайд
Сансара – кармаға тән жанның кезекті болмысының мәні. Сансара – адам тағдыры болса тек брахмандарға тән аяқталуы мүмкін. Жанның жайбарақаттық жағдайы МОКША Ведалар бойынша деп аталған Нирвана басты мақсаты жан болмыстан азат етуді мақсат етеді.

9 слайд
Ежелгі Үнді философиялық мектептер екі бағыттан тұрады: 1. ортодоксалды (Веданы мойындайтын) философиялық 6 мектептер: вайшешика, ньяя, йога, миманса, веданта, санкхья. 2. Бейортодоксалды (веданы мойындамайтын) мектептер: - буддизм, жайнизм, чарвака-локаята. Буддизм – Үндістанда (б.з.б. Үғ. кейін), Қытайда, Оңтүстік-Шығыс Азияда және басқа өңірлерде кең тараған діни-философиялық ілім. Буддизм негізін Гаутама Будда (Сидхардха Шакьямуни) (б.з.б.483 ж.) салды. Ол қиыншылыққа толы , күрделі өмір соқпақтарынан өтіп, б.з.д. 527 ж. “нұрланып”, өзінің уағыздарын тарата бастады.

10 слайд
Ежелгі үнді философиясының бағыттары Ортодоксал лды Ортодоксалды емес - Йога - Веданта - Вайшешика - Миманса - Санкхья - Ньяя - Буддизм - Джайнизм - Чарвака – Локаята

11 слайд
Вайшешика – атомистикалық ілімге негізделген мектеп. Мектептің атауы «вишеша» - «ерекшелік» деген мағынаны білдіреді. Вайшешик мектебі б. з.д. VI-V ғ.ғ. п.б. Вайшешик философиясы бүкіл дүниенің пайда болуы мен ыдырауын атом ілімі арқылы түсіндіруге көңіл бөледі. Атомның төрт түрлері – жердің, ауаның оттың және судың атомдар байланысы дүниенің тұтастығын құрайды. Осындай тұжырымы үшін вайшешиктерді атомистер деп атайды. Вайшешиктер күрделі объектілердің пайда болуы мен жойылу тәртібін, олардың мәңгі еместігін түсіндіруге көңіл бөледі. Атомдардың байланысын сезінуге болмайды, логикалық тоқтаммен ғана түсіндіруге лайықты. Дүние – физикалық денелер мен тірі заттар қарым-қатынасының жүйесі. Дүниедегі тәртіпті мораль, адамгершілік тәртібі дерлік. Өйткені өмір мен әрбір индивидтің тағдыры кеңістік пен уақыттың физикалық заңдарына ғана тәуелді емес, олар карманың жалпылама моральдық заңына да бағынышты.

12 слайд
Ньяя - гносеологиялық мектеп. Ол б.з.д. III ғ. пайда болған. Ньяя философиясының негізі Готаманың (немесе Гаутаманың) «Ньяя- сутр» шығармасында қаланған. Ньяя философиясын көбінесе ойлану туралы және сыни талдау туралы ілім деп жатады. Осындай ұйғарымға жетелеген себеп те бар. Готама дұрыс танымның жағдайына және шындықты танудың тәсілдеріне айрықша мән берген. Ньяя философиясы логикалық проблемалармен көп шұғылданған. Десекте, ньяя философиясының басты, түп мақсаты - бұл мәселе ғана емес, адам өмірін мәңгі азап- қайғыдан құтқару жолы. Осы тұрғыдан алғанда ньяя философиясының-шындықты тануға, логикасының – дұрыс танымның тәсілімен жағдайларын анықтауға тигізер ықпалы мол.

13 слайд
Йога – адам психологиясы, түрлену дөңгеленген азат болу ілімі. Йога б.з.д. II ғ. пайда болған. «Йога» сөзі «шоғырлану» деген мағына береді, оның негізін қалаушы болып кемеңгер Патанджали есептелінеді. Йога жүйесі ведалық дәстүрді іс жүзіне асыруға, күнделікті тіршілікте үйретуге ерекше мән берді. Йога жүйесі рухты дене арқылы, дененің сыртқы қызметін барлық шектеулерден босатпақ, тіпті босататын теориялық нұсқауымен және практикалық негізімен тартымды. Йога жүйесіндегі басты мәселе - жаттығу тәсілдері мен практикасы арқылы жеке адамды өзін-өзі ұстауға, өзінің сезімі мен мінез-құлқын бақылауға, жан дүниесін баулуға үйрету. Йоганың мақсаты – тән мен жанның үйлесіміне жету. Денені шынықтыру арқылы жан саулығы мен сергектігін жетілдіру.

14 слайд
Миманса – таным мәселесімен айналысты. Ол б.з.д. III ғ. пайда болды. Мимансаның негізі Джайминидің «Сутрасында» қаланған. «Миманса» сөзі «кейбір проблеманы ойлану және сыни талдау арқылы шешу» деген мағынаны білдіреді. Мимансаның пәні - карма немесе рәсім-салт мәселелері. Мимансаның бастапқы мақсаты - ведалық салт-рәсімді сақтау және қорғау. Сонымен қатар, Миманса философиясында таным теориясы, метафизика, этика теолоиямен қатар қарастырылады.

15 слайд
Санкхья – қос реализмді, пуруша мен пракританы қабылдаған философиялық жүйе. Оның негізін қалаған Капила. Санкхья терминінің мағынасы туралы көп болжамдар таралған. Санкхья дегеніміз - сан, танымның объектілерін санау арқылы тану.

16 слайд
Веданта философиялық толғаныс пен талдауға толы бағдар. Веданта идеясы мынандай қағидаға сүйенеді: тұтас және елестеулі дүниенің, күллі нәрсенің түп негізі – Абсолютті шындық, Брахман. Ол — бөлінбес тұтас біреу. Әр адамның рухани «Мені», оның Атманы осы түп негізбен бара-бар.

17 слайд
Буддизм – Үндістанда (б.з.б. Үғ. кейін), Қытайда, Оңтүстік- Шығыс Азияда және басқа өңірлерде кең тараған діни- философиялық ілім. Буддизм негізін Гаутама Будда (Сидхардха Шакьямуни) (б.з.б.483 ж.) салды. Ол қиыншылыққа толы , күрделі өмір соқпақтарынан өтіп, б.з.д. 527 ж. “нұрланып”, өзінің уағыздарын тарата бастады.

18 слайд
Буддизмнің басты идеясы – “ Орта жолды” ұстау, яғни шегіне жеткен екі жол: “ләззат жолы” (құмарлық, шаттану, енжарлық, тән мен жан рахаты) мен “аскетизм жолының” (азаптану, күйіну, өлімді аңсау, тән мен жан қасіреті) ортасын қалау, таңдау. “ Орта жол” – білім, даналық, ақылмен шектеу,, зерделеу, нұрлану, өзіндік кемелдену жолы, оның түп мақсаты - ең жоғарғы игілік – Нирванаға жету. Будда төрт ізгілікті ақиқатты айқындайды : 1. Бұл дүние қасіретке толы; 2. Қасіреттің өз себептері бар – байлық, құмарлық, атақ, даңқ, өмір ләззаты және тб.; 3. Қасіреттен арылауға, құтылуға болады; 4. Қасіреттен құтылудың жолы бар – ол пендешіліктен арылу, нұрлану, Нирвана.

19 слайд
Будда философиясы адамның өзіндік кемелденуі, Ұлы Азаптану- Нирванаға жетудің жолдарын көрсетеді. Бұл сегіз сатылы, сегіз буынды ұстаным, сегіздік жол : дұрыс көзқарас, дұрыс ойлау, дұрыс сөйлеу, дұрыс іс-әрекет, дұрыс өмір сүру, дұрыс зерделеу, дұрыс зейін қою, дұрыс күш-жігер.

20 слайд
Жайнизм – көне Үнді философиясының маңызды бағыттарының бірі, аттары аңызға айналған 24 тақуа-тиртханкар дамытқан. Олардың соңғысы – біздің дәуірімізге дейінгі VI-V ғасырларда өмір сүрген, Джина (Жын), немесе, Жеңімпаз деген атқа ие болған ойшыл Махавира болды. Жайндардың онтологиясы туралы айтсақ, олар заттарды санадан тыс және одан тәуелсіз өмір сүреді деп түсінді және бес немесе алты субстанцияны беліп көрсетті: 1) джива – тірі, жан, рухани субстанция; дживалардың саны шексіз көп; 2) зат; 3) кеңістік; 4- және 5) қозғалыс пен тыныштықты бейнелейтін дхарма мен адхарма; 6) уақыт. Жайндардың пікірінше, субстанциялар мәңгі және өзгермейді, өзгеретін олардың көріністері ғана, заттан басқа субстанциялар бөлінбейді және формалары жоқ, яғни, олар сезім мүшелері арқылы қабылданбайды, сезілмейді және денесіз. «Тірі» болып есептелетін дживадан басқа субстанциялар «тірі емеске» жатады.

21 слайд
Чарвака-локаята – философиялық әдебиетте Көне Үнді филосо-фиясындағы материалистік деп қабылданған бағыт (локаятиктер). Негізін салушы Брихаспати деп есептеледі. Бірақ Көне Үнді ескерткіштерінде бұл ағым туралы мәліметтер кездеседі, сондықтан да соңғы болжам негізсіз. Чарвака-локаятаның материалистік сипаты оның таным теориясында айқын көрінеді. Таным-праманың негізі прамана ретінде локаятиктер логикалық түйін-тұжырымдарды емес, ақиқат екендігі күмән туғызбайтын қабылдауды ғана мойындайды, оның негізі – туйсіктер. Олардың пікірінше, адамдар көбіне ой түйіндеулерге сенеді де, қателеседі, ал оларда ақиқат сирек кездеседі, басқа сенімді адамның пікірі де біз үшін таным негізі бола алмайды.

22 слайд
Чарвака-локаяталар о дүниеге сенбейді, бұ дүние ғана бар және бұ- дүниедегі болмыс пен онда өмір сүруші заттар мәңгі және өзгермейтін төрт элементтен: жер, от, су және ауадан тұрады деп есептейді. Сана, ақыл және сезім мүшелерінің негізі де осы элементтер, олар мақұлық дүниеден өткенде ыдырайды. Локаятиктер жанның, Құдайдың бар екендігін терістейді. Олар адам өмірінің мән-мақсаты – осы нақты өмірде рахатқа болену, азап-қасіреттен аулақ болуға ұмтылу деп түсінді, яғни чарвака-локаята гедонизм принципін ұстанды.

23 слайд
Ежелгі Қытай философиясы. Қытай философиясы өзінің даму барысында 3 кезеңнен өтті:  Б.з.д. ҮІІ ғ. - б.з. ІІІ ғ. – ежелгі ұлттық философиялық мектептердің пайда болуы мен қалыптасуы.  ІІІ ғ. - ХІХ ғ.ғ. Үндістаннан Қытайға буддизмнің енуі және оның ұдттық философиялық мектептерге ықпалы.  ХХІғ. – қазіргі замаңғы кезең – Қытай қоғамының біртіндеп ашыла басталуы, қытай философиясының еуропалық және дүние жүзілік философия жетістіктерімен сусындауы.

24 слайд
Қытайдағы ежелгі ұлттық философиялық ілімдер:  Инь мен янь  даосизм;  конфуцийшілдік;  легизм. Онша көп таралмаған ілімдер: - моизм; - натурфилософия; - номинализм.

25 слайд
 Көне Қытайдың негізгі философиялық ескерткіштері: «И цзин» -Өзгерістер кітабы», «Ши цзин» – «Өлендер кітабы», «Шу цзин» – «Тарих кітабы».

26 слайд
«И цзин» – «Өзгерістер кітабы» - 64 гексаграммалардан тұрады, олардың жүйесі үнемі өзгеріп отыратын дүниенің 64 күйі мен құрылымынан тұратын, Көк – Жер – Адам қатынасын білдіретін ілімді құрайды деп түсіндіріледі. Шығармада Қытай филосо- фиясының негізгі категориялары қалыптасқан, олар арқылы адамның өзін қоршаған ортаға деген қатынасы, кеңістік, уақыт, табиғи құбылыстар, әлеу-меттік өзгерістертуралы түсініктері бейнеленіп, Қытай қоғамының дәстүрлі көзқарастарының теориялық негізі қаланған деуге болады.

27 слайд
«Ши цзин» – «Өлеңдер кітабы» 305 поэтикалық шығармалардан тұрады. Конфуций өлеңдерді іріктеп, өңдеп, өзінің философиялық ілімінде қолданған, ал оның шәкірттері Конфуций мектебінің негізгі кітабына айналдырған деген болжам айтады. «Ши цзинді» басқа философиялық мектептер де зерттеді. «Өлеңдер кітабын- да» Көне Қытай қоғамындағы ван, дафу, чжухоу топтарының өмірі, адамгершілік келбеті, әлеуметтік қызметі жырланады.

28 слайд
«Ши цзин» – «Өлеңдер кітабы» 305 поэтикалық шығармалардан тұрады. Конфуций өлеңдерді іріктеп, өңдеп, өзінің философиялық ілімінде қолданған, ал оның шәкірттері Конфуций мектебінің негізгі кітабына айналдырған деген болжам айтады. «Ши цзинді» басқа философиялық мектептер де зерттеді. «Өлеңдер кітабын- да» Көне Қытай қоғамындағы ван, дафу, чжухоу топтарының өмірі, адамгершілік келбеті, әлеуметтік қызметі жырланады.

29 слайд
«Шу цзин» – «Тарих кітабы» немесе «Құжаттар кітабы». Кітапты алғаш рет Конфуций құрастырды, кейіннен әр түрлі ойшылдар оны бірнеше рет өңдеді (олардың кейбіреулері кітапқа өз мәтіндерін де қосып, араластырып жіберген), кейбір бөліктері біздің дәуірімізге дейінгі 213 жылы кітаптар өртелген кезде отқа жағылды деген пікірлер бар. Кітапта қарастырылатын негізгі мәселелер: адам және қоғам, адам және табиғат арасындағы үндестік, ата-баба салттары, Көктің адам мен қоғамға айқындаушы әсері және т.б.

30 слайд
(Кун- Фу-Цзы) – қазақтар оны кейде Құндыз деп атайды – б.з.б. 551-479...