Есімдер сыры

1 слайд
ЕСІМДЕР СЫРЫ Білімділік мақсат: Оқушыларға антропонимия ғылымы туралы мағұлмат беру, бүгінгі күні балаларға қойылған есімдердің сырын анықтау;есімдер ұғымына талдау жасау,мағұлмат беру. Дамытушылық мақсаты: оқушылардың есімге байланысты ұғымдарын толықтыру, өзін-өзі тануға, білуге, ізденуге үйрету Тәрбиелік мақсаты: ойын ашық айта білетін, өзін құрметтейтін, азан шақырып қойған есімін құрмет тұтып, ата – анасының үмітін ақтайтын азамат тәрбиелеу.

1 слайд

2 слайд
Бұл ХХ ғасырдың басынан бері ғалымдардың зерттеу жүргізіп келе жатқан жұмыстарының бірі. Соның нәтижесінде адам есімдерін зерттейтін антропонимика ғылымы пайда болды. Қазақ тіл білімінде антропонимия деген термин бар. Антро+пос – «Адам, оним//онима – «Есім», «Ат» деген сөз. Ендеше, антропоним дегеніміз – «Кісі есімі», антропонимика дегеніміз – ономастиканың кісі есімдерін зерттейтін саласы.        Есім сыры неде? 

2 слайд

3 слайд
Мал шаруашылығымен байланысты есімдер: Бота, Бұқа, Аққозы., Құлыншақ, Жылқыбай, Қозы т.б. Табиғат құбылысы мен Аспан жұлдыздарына байланысты есімдер, Таубай, Боран, Толғанай, Айым, Шолпан, Есекқырған, Үркер, Нұрсұлу, Нұржан, Айсұлу, Күнай, Айжарық, Таусоғар, Айтуар, Күнтуар т.б. т.б. Жабайы аңдардың, құстардың ,төрт түлік малға байланысты есімдер Арыстан, Түлкібай, Лашын т.б. Арыстан, Бүркіт, Жолбарыс, Қойшыбай, Жылқыбек, Нартай, Малбағар, Жылқыайдар, Ақбота, Жанбота, Түйебай, Бурабай т.б. Асыл металдар мен қымбат заттар атауларына байланысты есімдер Алтын, Болат, Маржан т.б. Өсімдік аттарына байланысты Қызғалдақ, Райхан, Раушан, Гүлжан т.б. Жеміс-жидек атауларымен байланысты: Алма, Мейіз, Анар, Жаңғақ т.б. Туыстық атаулармен байланысты Атабек, Баба, Туғанбай, Жиенбай т.б. Жер-су аттарына қойылған есімдер Алатау, Еділ, Орал, Алтай, Есіл, Ертіс, K өлбай, Ілебай, K егенбай, Орал т.б. Үй-жиһаздарымен, мүліктерге байланысты: Шара, Табақбай, Айнагүл т.б. Түрлі тағам аттарына байланысты есімдер Айранбай, Шырынбай, Шекер, Сүттібай т.б. прецедентті есімдер дегеніміз поэтикалық шығармалардағы, фольклордағы келтірген кейіпкерлердің есімдері. Мысалы, мифтік бейнелер: Әзірет әли, пайғамбарлар (Дәуіт, Мұса, Сүлеймен), Қанбақ шал, Қыдыр ата;Ел аузындағы есімдер: Асан қайғы, Аяз би, Қорқыт, Қобыланды, Толағай;Қасиетті пірлер мен әулиелер: Бибі Фатима, Қожа Ахмет Иассауи, Ұмай ана;Тарихта болған тұлғалар: Абылай хан, Қасымхан, Есет батыр;Әдеби мәтіндердегі персонаждар: Дайрабай, Мырқымбай (Б.Майлин), Судыр Ахмет (Ә.Нұрпейісов); Ойдан шығарылға н аттар: Алтай, Қамбар, Шығайбай, Тоңқылдақ т.б.; Басқа тілден енгенесімдер Элеонора, Замира, Мария, София, Сания, Света, Клара, Лаура, Жания, Жанна, Лиза, Мая, Зоя немесе Артур, Ануар, Арслан, Руслан, Эрнс, Тимур, Мадьяр, Илья т.б Тарихи қайраткерлердің, хандардың, белгілі ақын-жазушылардың, атақты батырлар құрметіне байлаысты Шынғысхан, Махамбет, Қазыбек, Сәкен, Жамбыл т.б Сан есіммен байланысты Бірбай, Біржан, Бесбай, Жетібай, Сегізбай, Елубай, Сексенбай, Тоқсанбай, Жүзбай, Мыңбай Қазақ есімдерінің түрлері

3 слайд

4 слайд
Оқушылар ат қоюға байланысты қосымша уйден ізденіп келген мағұлматтар айтады.«ЕРКІН ӘҢГІМЕ»  

4 слайд

5 слайд
І-топқа 1.Балаға артық саусағына қарай ат қою. 2. Балаға тіл - көз тимейді деген ниетпен ат қою 3. Баланың дені сау, жаны берік болуы үшін ат қою. 4. Баласы шетіней берген үйде жас сәбиге ат қою. 5. Бала - шағаларының өмірі ұзақ болсын, көп жасасын деген ниетпен ат қою. 6. Бұрын - соңды болған қару - жарақ аттарына байланысты ат қою. 7. Елдің ардақты азаматтарының атын солардай батыр, дана, өнерлі болсын деген ниетпен жаңа туылған балаға ат қою. 8.Болашақта болуы мүмкін есімдер «Ат қойыңыз» тапсырмасы

5 слайд

6 слайд
 ІІ-топқа 1 . Ислам дінінің әсеріне байланысты ат қою. 2. Қыз аттарына аспан әлемінің, аңдардың, асыл тастардың, қымбат маталардың, нәзік өсімдіктердің атын қою. 3. Мерзімінен бұрын дүниеге келген балаға ат қою. 4. Мұрат - мақсатыма жеттім - ау деген ниетпен ат қою. 5. Соңғы балаға ат қою. 6. Төрт түлік мал, аң мен құстарға байланысты ат қою. 7.Ұлы жоқ үйде қыз туғанда ат қою. 8. Болашақта болуы мүмкін есімдер

6 слайд

7 слайд
 Мәселен, әлемдегі ең ұзын есім Үндістан азаматының еншісінде. Оның аты 1478 әріптен тұрады. Есімін толық айтып шығу үшін 10 минут уақыт керек екен.  Ал ең қызық фамилия 19 ғасырда өмір сүрген француз азаматында болған. Қызықтығы сол, оның фамилиясы – 1792, яғни тек сандардан құралған. 1792 текті сол адам өзінің төрт баласына жылдың алғашқы төрт айының атын қойған.Нәтижесінде, балаларының толық аты – жөндері (яғни аты мен фамилиясы) – Қаңтар 1792, Ақпан 1792, Наурыз 1792 және Сәуір 1792 болып тіркелген.  Сондай - ақ, Испанияда өтетін қызықты есім иелерінің съездіне қатысушылар арасында «Екі келі күріш», «Мен картопты жақсы көремін» есімді адамдар да кездескен.  Қазақ халқында адам аты өмірінде бір-ақ рет қойылады. Ал енді кейбір елде адам баласының өсіп-өнуінің әрбір сатысына қарай ат қойылып отырады. Мұндай дәстүр көршілес Қытай Халық Республикасында әлі күнге дейін сақталған.  Сазгер,шәмшітанушы Қалдыбек Құрманәлі өз балаларына Мақпалжүніс, Бекзатсаттархан, Шәмшіқалдаяқ, Мұхтаршахан атты есімдер берген. Қызықты мағұлматтар

7 слайд

8 слайд
Оқушылар шеңбер құрайды. Әрбір қатысушы өз есімін атап,оған бастапқы әріптен басталатын бір сын есімін/эпитет/ қосады. Мысалы, «Айнаш» есімі А әріпінен басталады, яғни Айнаш өз есіміне алғыр не ақылды т.б сын есімді қосады.алдындағы оқушылардың аттары эпитеттерін қайталап шығуы керек. «Алғыр Асан, думанды Дәмеш, сымбатты Сәуле, ал мен сабырлы Салтанатпын» «ҚАР КӨШКІНІ.»

8 слайд

9 слайд
А-Ә – күш, билік, салтанат; Б – биік сезімге бейімділік, тұрақтылық; В – тұрақсыздық, жүйеліліктің жоқтығы; Г – құпиялылық, болмашыға мән берушілік, тиянақтылық; Д – көпшілдік, ақжарқындық, кінәмшілдік; Е – өмір сүруге бейімділік, сөзге құмарлық; Ж – өзіне деген сенімсіздік, маңыздылық, ішкі сырына беріктік; З – материалдық тұрғыдан қанағаттанбаушылық, жоғары сезімталдық; И – нәзік руханилық, әсерленгіш, бейбітшіл; К-Қ – төзімділік, күйгелектікЛ – әртістік, ұсақшылдық, қисын, әр нәрсені ойлап табушылық; М – қамқоршылдық, ұялшақтық, еңбексүйгіштік; Н – шығармашылық амбиция, денсаулыққа мән берушілік, алғыр ой; О – ерекше сезімталдық, құпия толғаныс; П – қарапайымдылық, жалғыздық, идеяның молдығы, сыртқы түріне мән беру; Р – өзіне деген сенімділік, үнемі шиыршық ату; С – билікке құмартушылық, кінәмшілдік; Т – идеал іздеушілік, сезімтал шығармашылық тұлға; У – жараланғыш, үркектік, …, интуиция; Ф – жұмсақтық; Х –заңға бағынғыштық, сезімнің екіұдайлығы; Ш – қызғаншақтық, әзілқойлық; Ы – іспен көрінушілік; Я – өз орнын бағалай білушілік,зиялылық,шығармашылықбейімділік.  Есімдегі әріптердің мән-мағынасытуралы талдау жасап көрелік.

9 слайд

10 слайд
Назарларыңызға рахмет

10 слайд