#1 слайд
Түркістан облысы Сарыағаш ауданы Жібек жолы ауылы Зортөбе елді мекені №18 Абай атындағы жалпы білім беретін мектеп 4 “а” сынып оқушысы: Бахыт Алихан Бекжанұлы Жобаның тақырыбы: “Қазақ халқының өміріндегі мақал-мәтелдердің маңызы” Жоба жетекшісі: Қуандықова Ж.

1 слайд

#2 слайд
Жобаның мақсаты Қазақ халқының ауыз-әдебиеті үлгілеріне терең бойлау Қазақ халқының көне мақалдарын жинақтай отырып, тәрбиедегі маңызын анықтау Ел арасында қолданыстан шыққан мақалдардың мағынасын аша отырып, қоданысқа ендіруді насихаттау

2 слайд

#3 слайд
Жобаның міндеті Ауыз әдебиеті үлгілерін жинақтау Мақалдардың мағыналарын ашып,қолдану орнын анықтау Қолданыстан шыққан көне мақалдарды тілде қолдану

3 слайд

#4 слайд
Қағаз бетіне XIX ғасырда ғана түскен Қазақ халқының өмірінде маңызды рөл атқарған ауыз әдебиетінің бұл үлгісі қағаз бетіне XIX ғасырдың екінші жартысында ғана түскен. «Мақал әр кезеңнің оқиғасынан сыр шертеді»

4 слайд

#5 слайд
Мақал – мәтелдер қай тақырыпқа көп арналған? Өмір, тұрмыс – тіршілік, қоғамдық құбылыстар; Төрт түлік мал туралы; Адалдық, адамгершілік, ізгілік, достық туралы; Еңбек, байлық, кәсіп пен нәсіп туралы; Сақтық, қырағылық туралы көп айтылған.

5 слайд

#6 слайд
«Мақал да, мәтел де – халықтың қазынасы, тіл майданындағы басты қаруы" Мақал мен мәтелдің айырмашылығы мазмұнында Мәтелде сөз айшықты, көркем теңеу қолданылады. "Көппен көрген ұлы той", "Қызым саған айтам, келінім сен тыңда" деген мәтелдерден аңғаруға болады, яғни, мақалдағыдай дәлелдеу, қорытынды пікір болмайды. Тек ойды жанамалап жеткізеді. Мақал - өмірде болған елеулі оқиғаға берілген даналық қорытынды.

6 слайд

#7 слайд
Мақал мәнін жоймаған Мақал адам өмірінің барлық саласын қамтыған. Алайда, заман талабына сай өзгеріске ұшырап отырған. Мысалы, еңбек туралы айтылған мақалдардан халықтың оған деген көзқарасын білуге болады. "Еңбегі бардың – өнбегі бар", "Еңбек түбі – мереке", "Бейнет түбі – зейнет", "Бейнетсіз рахат жоқ»

7 слайд

#8 слайд
Мал сырын жақсы білген. Қазақ төрт түліктің өзіне тән қасиетін де атап өткен. «Ер қанаты – ат» "Ат шаппайды, бап шабады". "Ұрыға мал құтаймас", «Мал өсірсең, қой өсір, өнімі оның көл-көсір» "Жылқы – малдың патшасы" деп ойын анық аңғартып отырған. Бір айта кетерлігі, қазақ мақал-мәтелдерінің басты ерекшелігі қанша уақыт өтсе де мәнін жоймаған, ескірмеген.

8 слайд

#9 слайд
Егіншілікке шақырған XIX ғасырда туындаған мақал- мәтелдердің негізгі тақырыбы – егіншілік, адал еңбек, бірлік, ынтымақ туралы болып келеді. "Жер-ырыстың кіндігі", "Егін еккеннің есесі көп", "Астығы бар аш болмайды»

9 слайд

#10 слайд
Ұйымшылдыққа шақырған "Бірлік болмай, тірлік болмас", "Бірлігі жоқтың тірлігі жоқ", « Ырыс алды – ынтымақ", "Алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса, төбедегі келеді", "Бірлігі жоқтың тірлігі жоқ" деген мақалдар осының дәлелі.

10 слайд

#11 слайд
Ел мен жерді қорғау, ерлік туралы мақалдар Мақалдардардан халықтың ой-тілегін, отанға деген сезімін аңғаруға болады. Мысалы, "Ел іші – алтын бесік", "Туған жердің тауы ыстық", "Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол". Халық – қоғамдағы барлық материалдық, рухани байлықтарды жасаушы, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, тұрмысты қалыптастырушы, алға қарай дамытушы негізгі күш иесі болғандықтан, "Көпке топырақ шашпа", "Көп қорқытады, терең батырады" деген мақалдарымен көппен санасу керектігін аңғартады

11 слайд

#12 слайд
Би-шешендер мақал-мәтелді ұтымды қолданған Қазақтың би-шешендері даулы істе тапқырлығымен қатар шешендік танытқан. Барша жұртты аузына қаратып сөйлей білмеген шешеннің беделі болмаған. Өйткені, кез-келген даулы істе жүйелі сөйлеп, тапқырлық танытпаса, оны тыңдайтын құлақ болмаған. Ал мақал-мәтел – сөздің тұздығы. Хан-төрелердің әділетсіздігіне тап болып, жауыздық іс- әрекетіне куә болған халық "Биің қылаң болса, жұртың ылаң болар", "Қансоқта жеп ит семіреді", "Төреге ерген ер тоқымын арқалар", "Қойды құртаң бүлдіреді, елді сұлтан бүлдіреді", "Теңгелі жерде теңдік жоқ" деп әшкере қылған.

12 слайд

#13 слайд
Мақал – насихат құралы Қазақ мақал-мәтелдерінің кеңінен тарауына би- шешендер маңызды рөл атқарған. Олардың айтқан сөздерін бір-біріне үлгі етіп, өсиет ретінде таратқан. Ағайын арасындағы татулық, өнеге туралы ойларын алға тартып, тәрбие құралының бірі ретінде пайдаланған. "Жақыныңды жаттай сыйла, жат жанынан түңілсін". "Абысын татау болса, ас көп", "Ағайынның азары болса да, безері болмайды" деп бірлік, ынтымаққа шақырған.

13 слайд

#14 слайд
Өсиет мақал "Өткен іске өкінбе", "Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле", "Сыртынан көріп, ішінен түңілме, қарасын көріп, күшінен түңілме", "Ауру астан", "Көзің ауырса, қолыңды тый, ішің ауырса, тамағыңды тый", "Жасыңда салақ болсаң, бара-бара былық боларсың", "Өнерлінің өрісі ұзақ» деп өсиет қалдырған.

14 слайд

#15 слайд
Сырымның тапқырлығы Мөңке бидің үйіне арық құнанына мініп, Сырым бала келеді. Баланы көзге ілмеген би бәйбішесіне :"Балаға айран бер" дейді. Таңертең семіз қызыл тұсақтың үйелеп өліп қалғанын көріп, налыған Мөңке би: – "Құтты қонақ келсе, қойы егіз табады, құтсыз қонақ келсе, малын қырсық шалады" деген, қызыл тұсақ үйелеп өліп қалыпты. Құтсыз қонақ болдың. Үйімнен кет, бала, – дейді. – Олай болмас, биеке, – депті Сырым. – "Құтты қонақ келсе, малы өліп, өзі аман қалады. Құтсыз қонақ қонса, өзі өліп, малы иесіз қалады". Менің қандай қонақ екенімді қайдан білесіз? Мүмкін құтты қонақ шығармын, – деп жауап берген екен. Мөңке би баланың бұл сөзіне аң-таң болыпты да: – Рас айтасың, балам, сен шынында құтты қонақ екенсің, – деп, сый-құрмет көрсетіпті.

15 слайд

#16 слайд
Қорытынды “Мақал-сөздің мәйегі” дегендей, әрбір адам өз сөзін көркемдеп, мақалдармен тұздықтап, сөз мәнін ұғатын болса, ұлтымыз-ұлы, қоғамымыз –көркем,ел сөзге тоқтайтын, ұрпақтар-өнегелі болатын еді.

16 слайд

#17 слайд
Назарларыңызға рақмет!

17 слайд