Ғылыми жұмыс Сұлының пайдасы 4 сынып

1 слайд
№ 38 Н.Д.Оңдасынов атындағы мектеп-гимназия «СҰЛЫНЫҢ ПАЙДАСЫ» ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЗЕРТТЕУ БАРЫСЫ Зерттеуші: Махұлбек Ақбаян Ғылыми жетекшісі: Қаныбек Халия

2 слайд
Мақсаты : сұлының адам және жануарлар үшін маңызы, оны тағам және дәрілік өнім ретінде дұрыс қолдану жолдары, оның ағзаға ең қажетті өнім екендігін таныту.Жұмыстың тақырыбы: Сұлының пайдасы Сұлы Мал, құс азығы Косметикалық құралЖерге ауыспалы егін, тыңайтқыш Таблетка дәрілерінен қалыспайтын дақыл   Диеталық тағамКүтілетін нәтиже: сұлының адам және жануарлар үшін пайдасы, оның күнделікті тұрмыста пайдаланатын азық-түлік, косметикалық құрал ғана емес, сонымен қатар дәрілік ретінде де қолданылатын, фитотерапиялық шипа көзі екенін ұғыну. Ғылыми жетекшісі: Қаныбек ХалияЗерттеуші: Махұлбек Ақбаян

3 слайд
Сұлы - астық тұқымдасына жататын бір және көп жылдық шөптесін өсімдік, дәнді дақыл. Еуразия мен Солтүстік Африкада 25-ке тарта түрі тараған. Ең көп тараған түрі – екпе сұлы. Оның биіктігі 60-100 см , гүлшоғыры - масақ. Тұқымы – дәнек, 1-2 С 0 -та 8-10 күнде көктеп шығады, өскіні 7-8 0 С-тық қысқа мерзімді суыққа шыдайды. 3-4 жапырақтысатысында(көктегеннен кейін 7-9 күн) түптенеді. Вегетац кезеңі 80-110 күн, ылғал сүйгіш. Өздігінен тозаңданадыі Шымды күлгін, орманның сұр топырағында, қара топырақта жақсы өседі. Сұлы – азық-түлік , жақсы мал азықтық дақыл. Құрамында белок – 9 -15 %. Майлы заттар 4- 6%, және крахмал 40-56%, витаминдер, т.б. бар. Диеталық және балалар тағамы. Дәнегінен жарма, ұн жасалады. Сұлы- жылқының сүйікті асы. Сұлының сабаны мен топаны басқа дәнді масақты дақылдардікімен салыстырғанда құнарлы. Мал азығы эталоны ретінде алынған, яғни 1кг сұлы 1 мал азықтық өлшемге тең.

4 слайд
Бұршақ, жем бұршық, ноғатық, сиыржоңышқа аралас пішен алуға, сүрмеге болады. Сұлының бұршақ, сиыр жоңышқамен қоспасының екпе сүдігер үшін маңызы зор. Сұлы бір мезгілде пісіп-жетілмейтіндіктен (алдымен жоғары жағындағы, бір аптадан кейін төмен жағында масақтың дәндері піседі), жинау кезінде тікелей ормай, бөлектеп жинаған дұрыс. Сабағы да дәніне қарағанда кештеу піседі. Республика бойынша сұлының жалпы егіс аумағы 143 мың га, оның ішінде суармалы аймақта 3,0 мың га (2002). Сұлы республиканың барлық областарында өсіріледі, дегенмен оның негізгі егіс көлемі Ақмола (22,6 мың га), Қостанай (50,7 мың га), Солт. Қазақстан (30,1мың га), Павлодар (21,3мың га) облыстарында шоғырланған. Қазақстан бойынша сұлының әр га-нан алынған түсім 8,0 ц болды (2002).

5 слайд
Сұлы еміРевматизм         Баланың мешел ауруы Бүйрек, қуық аурулары Бауыр, панкреатит Ұйқы қашу, тәбет ашу Асқазан аурулары Диатез Іш ауруларыТері- венерологиялық аурулары Мерез, соз, ұшықХолантит холонцистит   Өкпе туберкулез

6 слайд
Емдік мақсатқа маусым-шілде айларында жиналатын шөбі мен сабанын қолданады. Сұлы ұнынан кисель жасайды. Оны іш өтумен қабаттаса жүретін ауруларға қарсы пайдаланылады. Сұлы сабанынан қайнатынды жасап, оны тер шығаратын, есеп жүргізетін, ыстықты төмендететін дәрі ретінде пайдаланады. Мөшел ауруына шылдыққанда, балалардың сұлы ексудативті диатезі кезінде, сары ауруға ұшырағанда сұлы сабанынан ванна жасауға болады. Аяқ терлей берсе оған сұлы сабанынан жасалған қайнатындыға емен қабығынан жасалған қайнатынды қосып, ванна жасау керек. Бүйрекке тас байланса сұлы қайнатындысын ысытып ауырған жерге компресс жасайды. Сондай-ақ бүйрекке тас байланғанда қайнатпадан ыстық ванна да жасайды, ишиасқа, ревматизмге шалдыққанда немесе бір килограмм сабанды бірнеше литр суңа жарты сағаттай қайнатады да оны аяққа жасалатын бұлауға қосады. Д.Иорданов сұлы сабанынан алынған препаратты үйқы қашқанда және тәбет ашу үшін ішуді ұсынады. Сұлы дәнінің сүтке жасалған қайнатындысын өкпе туберкулезіне қарсы ішеді. Ал суға жасалған қайнатындысын холециститке, сары ауруға, гепатохолециститке, холангитке қарсы ішу ұсынылады.

7 слайд
Сұлы сүті – бұл денсаулыққа жетпістегінің бәрі. Сұлы сүті – асқазан рахаты мен бауыр қуанышы.

8 слайд
Сұлы сүті денсаулықтың табиғи эликсирі! Денсаулық мәселесі қай кезде болмасын, адамды толқытатын мәселе болып келген. Бүгінгі күні бұл өзекті мәселеге айналған. Ол адамдардың, әсірерсе жергілікті қала тұрғындарынығ өзін-өзі сезінуі нашарлауымен байланысты: күйзеліске ұшырағандар саны артуда, шаршағыштық, ұйқышылдық артып, түрлі аурулар асқынады. Денсаулықтың нашарлауына қоршаған ортаның ластануы көп әсерін тигізеді. Соңғы 10 жыл ішінде ол болып көрмеген қарқынға жетті: ауаның газдануы, тұщы судың ластануы, ауа-райының жиі ауысуы. Адамның физикалық күйіне есеңгіреу /стресс/ себептерінен пайда болатын өмір ырғағының жеделденуі де кем әсер бермейді, толыққанды ұйқыдан, сапалы тамақтану мен демалыстан айырады. Денсаулығымызға қалай жәрдем беріп, өмірімізді ұзарта аламыз? Сұлы сүтін жүйелі пайдалану: • Жалпы денені мықтайды, қан жүргізетін, күш беретін, тәбет ашатын әрекеттерді жасайды; • Жыныс бездері жұмыстарын қалыптастырады және потенцияны көтереді; • Қан құрамын жақсартады және жаңартады, қан ұйығының /тромб/ (жүректің ишемиялық ауруы, гипертония, тромбофлебиттер, түрлі операциялар кезінде) пайда болуына кедергі келтіреді; • Лейкоциттер санын көбейтеді; • Зат айналымдарын қалыпқа келтіреді; • Перистальканы күшейтіп, іштің жүруін қалыпқа келтіреді; • Ағзаның қызметтерін, өзін-өзі тазалау қабілеттерін көтереді; • Ағзадағы дегенеративтік өзгерістерді /кәрілікті/ тежейді; • Дене массасы бір қалыпты нормаға келуіне әсер жасап, май алмасуын қалыпқа келтіреді; • Қандағы қант деңгейінің төмендеуіне себеп береді; • Тері, тырнақ, шаш күйлерін жақсартады.

9 слайд
Қолдану тәсілі: Сұлы сүтін 1 стакан қайнатылған жылы суға 1ас қасық салып, мұқият араластырып, күніне 2-3 реттен тамақтануға дейін 30-40 минут алдын қолдану ұсынылады. Дайындалған қоспаны 3-5 минут ұстап, қайталап араластырып, тиімді болу үшін түбіне дейін ішіп қою қажет. 5 жасқа дейінгі балаларға қолдануға болады. Тері – біздің ағзамыздың ең үлкен органы. Ол денсаулықтың жалпы жағдайы мен адамның өзін-өзі сезінуін анық көрсетеді. Сұлы сүтіне терінің кез-кезлген түрінде тегістеу эффектін жасайтын қуатты антиоксидант – фитиндік қышқыл құрамы бар. Сұлы сүті негізінде жасалған кометикалық маскалар теріні жұмсартады, тегістей отырып, оған серпіндік беріп, оның жансызданған қабаттарын қабыршақтандырып, жағартады. Сұлы өзінің табиғи құрылымының күшімен тері астына терең кіріп, оны зиянды, лас заттардан тазартады. Сұлы сүті теріні аса тазартып, оны сауықтырады, жасартады, сонысымен әйелді аса көрікті етеді. Қарсы көрсетілімдері: препарат компоненттерін жеке көтере алмау сезімталдығы.

10 слайд
Халық даналығы: «заттың жаңасы жақсы, достың ескісі жақсы» - дейді. Осындай ескі дос сұлы болады. Баяғыдан бері онымен бауыр, өт қабы, ұйқы безі, асқазан – шек жолдары ауруларын емдеген. Оны анемияда, алкогольмен және уытты улағанда, асқазан қыжылдында, қара жұмыстан шаршағанда тез, шаршап қажуда және салмақ тұрақты болу үшін қолданған. Салауатты өмір салтын ұстанған – ағылшындар, ғасырлар бойы олардың жүрегіне жаққан «сұлы ботқаны» күнде қолданған. Оларың ойынша, ол оларға «жылқының күші мен денсаулығын» береді дерлік болған. Біз Сізге ОПТИ асқабақты сұлы сүтшесін жоғары әсерлі емдеу – алдын алулық тамақтануға арналған жаңа фитодиеталық өнім көрсетеміз. Ол сұлының, асқабақтың, алманың, итмұрынның және шипалы шөптердің өскіндерінің минералданған, ұсақ тартылған оптималь тіркестігінің қоспасы. Сұлы сүті бүтін, «жарылмаған» дәннен өндіріледі, ол оны аса құнды және бірегей өнім жасайды, оны тіпті сұлы жармасы (онда дәмді қауыздайды және сыртқы қабаттары мен ұрығын алып тастап тегістейді) салыстыруға болмайды немесе сұлы үлпілдегімен де (бусандырылған және жалпайтып «жарған» дәндер) салыстыруға болмайды. Осы тегістелген және термиялық жолмен ұстап тұруға, иммундық қорғауға балластық заттар мен витаминдерден айырылған өнімдер. Сұлы сүтшесінде көп мөлшерде протеин (8 алмастырымайтын аминоқышқылдардың 6), полифенолдар, органикалық қышқылдар, биостимуляторлар, магний, фосфор, калций, темір, селен, мыс, кремний, мырыш, витаминдер А,В,С,Е топтары, балластық заттыр, май сіңуін тежейтетін заттар бар. Бауыр мен өт шығару жолдары ауруларымен ауырғанда үнемі сұлы сүтшесін қолдану, адамның өзін-өзі сезінуін жақсартады, бауыр қызметін реттейді, қабыну мен қабырға астындағы ауыртпалықты кетіреді.

11 слайд
Дәнінің құрамында ақуыз, май, крахмал, жасұнық, В1, В2, РР, Е дәрумендері, марганец, кремний, кальций, фосфор бар. Сұлы ішектерді артық шлактардан тазартып, іш ауырып, кебінгенде қолданылады. Ішек-қарын жолын ынталандырып, гастрит, асқазан жарасы, қатерлі ісіктің дамуын тежейді. Сұлы биотин дәруменіне бай болғандықтан теріге пайдалы, дерматит ауруына 1) Сұйық және жабысқақ ботқаларды көбіне жармалардан суға, сүтке пісіреді. Жабысқақ ботқаларды сонымен бірге жарма котлет, биточки, запеканка жасау үшін пайдаланады.  2) Сусымалы ботқаларды суға немесе сорпаға қайнатып пісіреді, оны уатылмаған жармалардан пісірген тиімді. Сусымалы ботқаны өз алдына тамақ ретінде жеуге де, сондай-ақ еттен жасалған тағамдарға гарнир ретінде қосып беруге де болады. Ботқа дәмді әрі балалар үшін жеуге қызықты болуы үшін жеміс-жидек, даршын (корица) қосып пісіруге болады.

12 слайд
• Сұлыдан буланған дәні бүтін және жаншылған жарма дайындайды. Сондай- ақ геркулес үлпегі мен талқан жасалады. Буланып, уатылмаған сұлы жармасын түктеу арқылы дайындайды. Жаншылған сұлы жармасы жеңіл сіңеді, әрі тез піседі. Геркулес үлпегін буланып, жаншылған және кептірілген жоғары сортты түктелген сұлы жармасынан алады. Ол оңай әрі тез піседі. Талқан - сұлы дәнін арнайы өңдеуден өткізіп алынатын жоғары сапалы нәрлі тағам. Талқаннан диеталық және балалар тағамдарын дайындауға болады.  Ботқа дәмді әрі балалар үшін жеуге қызықты болуы үшін жеміс-жидек, даршын (корица) қосып пісіруге болады. Сонымен бірге сұлы ботқасын тым көп және күнде жеуге болмайды. Оның құрамында фитин қышқылы болғандықтан, кальцийдің сіңуіне тосқауыл болады.

13 слайд
Сұлы жұқпалы аурулардан қорғайды АҚШ ғалымдары сұлы өнімдерінің венероло гия лық ауруларға қарсы емі бар екенін анықтады. Бұл дәнді дақылдың емдік қасиеті – оның құрамындағы арги нин аминқышқылында. Ғалымдардың мәлі ме тін ше, ағзаны мерез, соз, ұшық сияқты тері-ве не рологиялық аурулар дан қорғау үшін денедегі мак ро фаг жасушалардың қызметін күшейту керек. Бұл жасушалар ауру қоз дырғыштары мен басқа да бөгде жасушаларды жоя алады. Ал макрофаг тардың белсенді әрекет етуі үшін ағзада аргинин аминқышқылы көп бо луы қажет. Мұндай хим ия лық зат сұлы мен жүгерінің құра мын да бар. Зерттеушілердің айтуынша, күнжіт, мейіз, жаң ғақ пен шоколад құрамында да жыныстық жолмен жұғатын ауру лардан қорғайтын аргинин аминқышқылы көп болады. Бауыр ауырғанда сұлыдан қайнатпа жасап ішеді. Оның жасалу жолдары былай: жуылған сұлыдан 2 ас қасық алады, оған 2 стақан қайнаған су құйып, 10 минут әлсіз отта қайнатады. Сосын оның 150 грамын сүзіп алады да жылыдай ашқарынға ішеді. Алдын ала қырмызыгүл (календула) тұндырмасынан 15 тамшы қосатындар да бар. Сөйтіп, қалған сұлы мен суды тағы да 20-30 минут пісіреді, содан соң екі сағат тұндырып қояды да сүзіп алып, соның 150 грамын тамақтың алдында ішеді.

14 слайд
1.    Асқазан-ішек  жолдарының  ауруларына  бір  стақан сұлыны 5-7 рет таза сумен жуып 500 г суға салып, жартысы қалғанша ақырын қайнатады, әбден піседі. Осы кезде 2 ас қасық бал қосып, тағы 3 минут қайнатып, жылыдай ас алдында осыны үшке бөліп ішеді. 2.  Бір стақан сұлыны бірнеше дүркін тазалап жуып, бір литр тазартылған суға салып, 12 сагат бұқтырып қояды да, жарты сағат жабық ыдыста ақырын қайнатады. Осының  сыртын жылы орап, тағы 12 сағат бұқтырады. Осыдан соң сүзіп таза ыдысқа құйып алады да, тазартылған немесе қайнаған сумен алғашқы көлеміне жеткізеді. Осы судан әр жолы 100 грамнан ас алдында күніне үш рет ішеді. Бұл    асқазанды ғана дұрыстап қоймай, бауыр ауруына да, панкреатитке де пайдалы. 3.  Сусамыр сырқатына бір стақан сұлы дәнін 1 литр  қайнап тұрған суға салып, төрттен бірі кеткенше ақырын қайнатып, сүзіп, жарты стақаннан күніне 3-4 рет ішеді. 4.  Бір стақан сұлыны жуып-тазалап, ылғалдандырып жылы жерге жаймалап қояды. Екінші тәулікте ол көктей  бастайды. Тағы жақсылап жуып, кептіріп, ұнға айналдырып, суық су құйып, илейді де, үстінен ыстық су құйып, 2 минут ақырын қайнатады. Бұл кисель сияқты болады. Осыдан піскен бетінде стақандап ішеді. Түн асып қалғанды ішуге болмайды. 5.  Бүйрек пен қуықтың ауруына: бір стақан аршылған сұлыны 1 литр қайнап тұрған суға салып, жартысы  қалғанша ақырын қайнатып, үстіне 2 стақан қайнаған  жылы сүт қосып, тағы 20 минут ақырын қайнатады. Дәрі дайын. Осыдан әр жолы бір стақаннан күніне 3 рет ішеді. Бір емделу б...