#1 слайд
Радиоактивтілік 10 сынып Химия пәні мұғалімі: Даутова Г.Б.

1 слайд

#2 слайд
2 10.1.2.3 радиоактивтіліктің табиғатын және радиоактивті изотоптарды қолдануды түсіндіру; 10.1.2.4 изотоптардың ядросы тұрақтылығын анықтау үшін химиялық элементтердің протон/нейтрон қисығын қолдану; - радиоактивтіліктің табиғатын және радиоактивті изотоптарды қолдануды түсіндіреді; - изотоптардың ядросы тұрақтылығын анықтау үшін химиялық элементтердің протон/нейтрон қисығын қолданады; Оқу мақсаттары Бағалау критерийлері

2 слайд

#3 слайд
3 Табиғи радиоактивтілік Радиоактивтілік дегеніміз – тұрақсыз элементтердің ядролық ыдырауы. Мұндай элементтердің атомдары тұрақты күйге жету үшін артық энергияны немесе массаны шығара отырып, ядролық сәулеленуді жүзеге асырады. https://twig-bilim.kz/kz/film/radioactive-substances

3 слайд

#4 слайд
4 Изотоптар тұрақты және радиоактивті болып бөлінеді Тұрақты изотоптар радиоактивті ыдарауға ұшырамайтындықтан, олар табиғи жағдайда сақталады. 16 О, 12 С, 19 Ғ - тұрақты изотоптар Табиғи элементтердің көпшілігі тұрақты изотоптардың екі немесе одан да көп қоспаларынан тұрады. Тұрақты изотоп саны ең көбі (10 изотоп) - қалайы. Сирек жағдайда, алюминий немесе фосфорда табиғатта тек бір ғана тұрақты изотоп кездеседі, ал қалған изотоптары тұрақсыз. Радиоактивті изотоптар табиғи және жасанды болып келеді. Екеуі де өздігінен ыдырайды. https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_11492/49.mp4

4 слайд

#5 слайд
5 Сәулеленудің түрлері https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_11492/9.mp4

5 слайд

#6 слайд
6 1- тапсырма. Тест сұрақтары 1. α,β,γ – cәуле шығару түрлерінің қайсысының өтімділік қасиеті ең жоғары? А) α-бөлшектер В) β-бөлшектер С) γ -бөлшектер Д) үшеуінде бірдей С) β- мен γ -бөлшектер 2 . β-сәуле шығару дегеніміз не? А) электрондар ағыны В) протондар ағыны С) гелий атомы ядроларының ағыны Д) нейтрондар ағыны С) нейтринолар ағыны 3. α -сәуле шығару дегеніміз не? А) электрондар ағыны В) протондар ағыны С) гелий атомы ядроларының ағыны Д) нейтрондар ағыны С) нейтринолар ағыны  Дескрипторлар: - cәуле шығару өтімділігі жоғары бөлшекті атайды; - β-сәуле шығару үдерісін ажыратады; - α -сәуле шығару үдерісін ажыратады;

6 слайд

#7 слайд
7 Сәулелердің заттардан өту мүмкіндігі https://twig-bilim.kz/kz/film/radioactive-substances Альфа мен бета сәулелері – бөлшектік сәулелену, олар қағаздан қалыңырақ затпен тоқтатылады. Гамма сәулелері электромагниттік сәулеленудің түрі, ол экстремалды өткір.

7 слайд

#8 слайд
8 2 - тапсырма Суретпен жұмыс Дескрипторлар: - альфа сәулелер өте алатынын заттарды дұрыс көрсетеді; - бета сәулелер өте алатын заттарды дұрыс көрсетеді; - гамма сәулеленудің табиғатын дұрыс айтады; Альфа, бета мен гамма сәулеленулер арасындағы айырмашылықты және олардың денеден өту мүмкіндіктерін атаңыз 1 2 3 2- тапсырма жауабы: Альфа сәулелер қағаздан өте алмайды; Бета сәулелер қағаздан қалың заттардан, шыны сияқты заттардан өте алмайды; Гамма сәулелердің өтімділігі өте жоғары және өте зиян.

8 слайд

#9 слайд
9 Радиоактивті заттардың зияны Олардан қалай қорғануға болады? Радиоактивті заттар адамға қауіпті де, пайдалы да болуы мүмкін. Гейгер санағышы бір минут ішінде саналатын радиоактивті бөлшектерді анықтау үшін пайдаланылады. Атом электр станциясының жұмысшылары әсер ететін радиация мөлшерін анықтау үшін фотосуреттік таспа белгілерін тағады.  Радиацияның медицинада біраз қолданысы бар. Ол радиотерапияда қатерлі ісік жасушаларын өлтіру үшін қолданылады, сондай-ақ, сурет шығару үшін де қолданылады. Радиоактивті изотоптар денеге енеді; олар тарататын радиация анықталып, мүшелердің суреттерін шығару үшін немесе қанайналымды бақылау үшін қолданылады. https://twig-bilim.kz/kz/film/reducing-radiation-risk

9 слайд

#10 слайд
10 3 - тапсырма Радиоактивті сәулеленуді қолдану Радиоактивті заттар адам денсаулығына зардап тигізеді. Олармен жұмыс жасайтындар әсерді азайту үшін мұқият болу керек. Радиоактивтілік сәулелену түрлерін атаңыз. Радиоактивті изотоптарды қолдануды түсіндіріңіз Олардан қорғану үшін қандай тәсілдер қолдануға болады, олар қалай жұмыс жасайды? Бұл процестерді қайда қолданамыз? Бұл қауіпті ма? Дескриптор: - радиоактивтілік сәулелену түрлерін дұрыс атайды; - радиоактивті изотоптарды қолдануды түсіндіреді;

10 слайд

#11 слайд
11 Тұрақты және радиоактивті изотоптар кестесі Ғалымдардың айтуы бойынша ядросында 84 протоннан көп протон болатын атом ядролары тұрақсыз, олар уақыт өте келе ыдырауға ұшырайды. Қорытынды: нейтрон және протон сандарының айырмасы үлкен болса, изотоптар тұрақсыз болады. Радиоактивті нуклидтердің ыдырау жылдамдығын жартылай ыдырау периоды деп аталатын шамамен сипаттайды. Жартылай ыдырау периоды деп Т 1/2 радиоактивті изотоптың бастапқы бастапқы атомдар санының 2 есе азаюына кететін уақытты айтады.

11 слайд

#12 слайд
12 4 тапсырма “Протон-нейтрон қисығы” Осы қисықта қорғасынды белгілеңіз. Периодтық кестені пайдалана отырып қорғасын үстінде қандай изотоптар орналасқандығын табыңыз. Изотоптардың тұрақсыз болу себебін анықтаңыз   Дескриптор: - осы қисықта қорғасынды белгілейді; - периодтық кестені пайдалана отырып, тұрақсыз изотоптарды анықтайды; - изотоптардың тұрақсыз болу себебін анықтайды;

12 слайд

#13 слайд
13 4 - тапсырма жауабы “Протон-нейтрон қисығы” Қорғасынның протон саны 82, нейтрон саны 207- 82 =125 Қорғасыннан кейін протон сандары 84 тен жоғары элементтер орналасқан. Изотоптардың тұрақсыз болу себебі протон саны мен нейтрон сандарында айырмашылық жоғары болуында Дескриптор: - осы қисықта қорғасынды белгілейді; - периодтық кестені пайдалана отырып, тұрақсыз изотоптарды анықтайды; - изотоптардың тұрақсыз болу себебін анықтайды; Pb

13 слайд

#14 слайд
14 5 - тапсырма Кестемен жұмыс Дескрипторлар: - альфа сәулеленудің табиғатын дұрыс көрсетеді; - бетта сәулеленудің зарядын дұрыс белгілейді; - бета сәулеленудің өту қабілетін дұрыс табады; - гамма сәулеленудің табиғатын дұрыс айтады; Кестедегі сұрақ белгілерінің орнына тиісті сөздерді жазыңыз Сәулелену түрі Бөлшектің заряды Өтімділік шамасы Мысал Табиғаты α + минимальды Қағазбен тоқтатылады ? β ? ≥ α Қорғасынмен тоқтатылады Электрондар ағына γ 0 ? 5 см қорғасынмен тоқтатылады ?

14 слайд

#15 слайд
15 5 - тапсырма жауабы “Кестемен жұмыс” Дескрипторлар: - альфа сәулеленудің табиғатын дұрыс көрсетеді; - бетта сәулеленудің зарядын дұрыс белгілейді; - бета сәулеленудің өту қабілетін дұрыс табады; - гамма сәулеленудің табиғатын дұрыс айтады; Кестедегі сұрақ белгілерінің орнына тиісті сөздерді жазыңыз Сәулелену түрі Бөлшектің заряды Өтімділік шамасы Мысал Түзілетін бөлшектер α + минимальды Қағазбен тоқтатылады Гелий атомдарыны ң ағыны β - ≥ α Қорғасынмен тоқтатылады Электрондар ағына γ 0 жоғары 5 см қорғасынмен тоқтатылады Қысқа толқынды электромагн иттік ағын

15 слайд

#16 слайд
16 Оқу тапсырмасы •Шылымның бір қорабын шеккен адам радиоактивті сәуле мөлшерін 4-5 есе көп алады. Ең алдымен бұл тамақ пен өкпеге әсер етеді, ыдырай келе бауырда жиналатын қорғасын Pb пайда болады. Бұл үдеріс сәулеленудің қай түрініе жатады.

16 слайд

#17 слайд
17 Қорытынды Бүгінгі сабақта: - радиоактивті ыдырау үдерісіне анықтама бердім; - радиоактивті ыдырау түрлерін білдім; - α, β, γ - сәулелерінің қасиеттерін ажыраттым; - протон-нейтронды диаграммасын қолданып, қорытынды жасадым;

17 слайд

#18 слайд
18 Қосымша ресурстар М.Қ. Оспанова Қ.С. Аухадиева Т.Г. Белоусова Химия 1-бөлім 10 сынып •https://twig-bilim.kz/kz/film/reducing-radiation-risk •https://twig-bilim.kz/kz/film/radioactive-substances https ://yandex.kz/images/search?p=1&text=таблица%20изотопов&img_url=https% https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_11492/9.mp4

18 слайд