Интелектуалдық ойын

1 слайд
Қазақ тілі және әдебиеті (интеллектуалды сайыс)

2 слайд
Тақырыбы: Қазақ тілі және әдебиеті Мақсаты: Оқушының білім мен біліктілігі арқылы ой- өрісін дамыту ,ұшқырлық , ойлау қабілетін шыңдау ,шапшаңдық пен нақтылыққа бейімдеу. Әдісі: сайыс сабағы Көрнекілігі : интерактивті тақта ,слайд,қима қағаздар. Пәнаралық байланыс: ауыз әдебиеті ,шет тілі, өнер ,халық педагогикасы .

3 слайд
Барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі 1) Алдын ала тағайындалған топтарды шақыру. 2) Әділқазылар алқасын сайлау. 3)Сайыстың мақсатымен таныстыру 4) Топтардың аттарымен , ұранымен ,таңбасымен танысу І топтың аты- “Тұлпар”,ұраны“Жүзден жүйрік , мыңнан тұлпар ”таңбасы –аттың суреті. ІІ топтың аты-”Домбыра ”, ұраны “Бабамның үні, бабамның тілі-домбыра ”, таңбасы- домбыра суреті.

4 слайд
І кезең «Бәйге» Оқушылар қойылған тест сұрақтарына тез жауап беруі тиіс. ІІ кезең « Полиглот» Тиісті сөзді қойып айту. ІІІ кезең «Көрерменнен көрімдік» Топ ойыншылары қима қағаздағы сөздерді алып қимылмен немесе жуық сөздермен түсіндіру. V І кезең «Өтірік өлеңдер» Топ басшылары белгілі уақытпен ойларынан өтірік өлеңдер шығаруы тиіс. V кезең «Тест» Екі топ жетекшісі Ажәне В әріптерінің бірін таңдап алады .А әріпін таңдаған топ –сын есім,В әріпін таңдаған топ-сан есім қатысқан мақал-мәтелдер айтады. V І кезең «Жекпе-жек» Әр топтың жетекшілері шығып берілген «Қазақстандықтар» сөзіне бірнеше сөздер құрайды. .

5 слайд
І кезең “Бәйге” (Оқушылар қойылған сұрақтарға 1минут ішінде тез жауап беруі тиіс). І топ “Тұлпар ”тобына сұрақтар 1. “Термин ”қай тілдің сөзі ? (латын ) 2.Қазақ тіліндегі тыйым салуға қатысты сөздер қай терминге жатады? (табу) 3. Сөз мағынасын не зерттейді? (лексика) 4. “Фразеология”сөзінің баламасын табыңыз. (тұрақты тіркес)

6 слайд
5.Тілдің ең кіші бөлшегі не ? 6. Жалғаудың түрлерін ат 7. Неше септік жалғауы бар? 8. “Ақ киізге көтерді”мағынасы не? 9 . Зат есім құрамына қарай нешеге бөлінеді ? 10. Дыбысты немен таңбалайды? 11. 42 әріптің жүйелі тізбегі қалай аталады? 12. Қазақ әліпбиінде қанша дыбыс бар? 13. “Ерінбесең -емерсің”тақырыбыне? (дыбыс) көптік , тәуелдік , септік, жіктік) ( 7) (хан сайлады) (дара ,күрделі) (әріп) (әліпби) (42) (еңбек ету)

7 слайд
14. Қосарлы дыбыстардың саны нешеу? (3) 15.”Әліпби” сөзі қай тілден енген? (араб тілі) 16. Дауысты дыбыс тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді? (жуан,жіңішке) 17. Дауысты дыбыс жақтың қатысына қарай нешеге бөлінеді? (ашық,қысаң) 18. Дауыссыз дыбыстың түрлерін ата? (қатаң,ұяң,үнді) 19. Әліпбидегі алғашқы 7 дауыссыз қалай аталады? (ұяң) 20.Дауыссыздар ненің қатынасына қарай 3-ке бөлінеді? (салдар мен үн)

8 слайд
II топ “Домбыра”тобына сұрақтар 1.Екпін түрі нешеу? (4) 2.Үндестік заңы нешеу? (2) 3 .Қосымшаны тіл білімінің қай саласы зерттейді? (морфология) 4.”лексика” сөзі қай тілден енген ? (латын тілінен) 5.Тыныс белгісін не зерттейді? (пунктуация) 6. Фонетика нені зерттейді? (тіл дыбыстарын) 7. Пәлеқор сөзі буын үндестігіне бағына ма? (жоқ) 8. Көзқарас қандай сөз? (біріккен) 9. Дыбыс үндестігінің түрлерін ата? (ілгерінді,кейінді) 10.Орфография нені зерттейді? (дұрыс жазылуын)

9 слайд
11. “Жаны зәр түбіне жету” мағынасы не? (қорқу) 12. “Досы жоқпен сырлас, досы көппен сыйлас” тақырыбы не? (дос) 13. Дауысты дыбыс еріннің қатысына қарай нешеге бөлінеді? (еріндік,езеулік) 14. Дауыстылардың саны қанша? (12) 15. Әліпбидегі 10-шы дыбыс қандай дыбыс? (ж) 16.Сөз таптары нешеу? (тоғыз)

10 слайд
17 .Қосымша нешеу? (екеу) 18.Жұрнақтың түрлерін ата? (сөз тудырушы, сөз түрлендіруші) 19. Зат есімнің мағыналық түрлерін ата? (деректі,дерексіз,жалпы,жалқы) 20. Сын есімнің шырайларын ата? (салыстырмалы,асырмалы, күшейтпелі)

11 слайд
II кезең “Полиглот” (тиісті сөздерді қойып айту.) 1. .....қылды қақ жарған (қара,) 2. Атадан жақсы ұл туса, Есіктегі басын төрге сүйрер. Атадан ....ұл туса Төрдегі басын жерге сүйрер ( жаман,) 3.Ел қонбаса-....азады, Жер болмаса-ер азады. ( жер,) 4. ...ала болса, ауыздағы кетеді, Төртеу түгел болса, төбедегі келеді. (алтау,) 5....тас жарады, Тас жармаса, бас жарады. (тіл,) 6....көпті жау алмайды, Ақылы көпті дау алмайды. (досы,)

12 слайд
7. ... өссе елдің көркі, Гүл өссе жердің көркі. (қыз,) 8. ... таумен кездеспейді, Адам адаммен кездеседі. (тау,) 9. Қына тасқа бітеді, ....басқа бітеді. (білім,) 10. ....сүйектен өтеді, Таяқ еттен өтеді. (сөз,) ІІІ кезең “Көрерменнен көрімдік” (топ ойыншылары қима қағаздағы сөздерді алып қимылмен немесе жуық сөздермен түсіндіру)

13 слайд
Ат Дулыға Сандық Той Жол Сәби Ту Жұлдыз Телефон Кітап Көгершін Балмұздақ Боран Киіз үй

14 слайд
ІҮ кезең “Өтірік өлеңдер” (Топ оқушылары белгілі уақытпен ойларына өтірік өлеңдер шығаруы тиіс.) Ү кезең “Алты жұмбақ” (оқушылар берілген үзіндінің қай шығармадан екенін анықтап,қандай салт-дәстүрдің бар екенін анықтауы керек.) -Сенің сегіз қызың бір төбе, Кенжекейің бір төбе болса, менің сегіз ұлым бір төбе, тоғызыншы ұлым бір төбе. Кенжекейің тоғызыншы ұлымдікі болсын,-деп бай тоғыз қызға қандай салт-дәстүрдің түрін жасап келіпті? (Қай шығармадан алынған? Қандайдәстүр бар?) (“Ер Төстік” ертегісі, құда түсу)

15 слайд
-Мен айыптымын, менен бір қателік болды, шайтанның азғырығына ердім. Оған себеп-мына уәзірлер. Бұлар енді я саған, я маған бір қатер қылар. Сен ендііргеңді көтер, бөтен елге көш деп, -хан өзінің досына разы болып,біренше түйеге асыл заттар арттырып, мал беріп, досын Ақша ханның еліне көшіріп салады. (қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар? (“Аяз би” ертегісі, енші беру). -Алтынмен ішін безеген, Сыртқы күміс ақ отау Келістіріп түзген Арттыруға сайланды. Қырық түйе қазына, Қырық құл мен қырық күң, Қосып бдерді қазына. (Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) “ Ер төстік ”ертегісі жасау беру. Балаға таңсық болып жүрген байғұс, Үйіне алып келіп қылды тойды. Туғандай тумаса да қылайтын деп, Кім деп ол баланың несін қойды? (Қай шығармадан алынған,қандай дәстүр бар? “ Ер Төстік” ертегісі,жасау беру.

16 слайд
Балаларға таңсық болып жүрген байғұс, Үйіне алып келіп қалды тойды . Туғандай тумаса да қалайын деп, Кім деп ол баланың несін қойды? (Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) “ Алпамыс батыр”жыры, азан шақырып ат қою, шілдехана жасау,бауырына салу. Көтібар қызды қосты Әлібекке Атақты өзі батыр асыл текке. Жүз-жүзден кілем, тон, ішек қылып, Арттырды елу нарды әділеттке. (Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) “ Айман-Шолпан”жыры, киіт кеигізу,жасау беру, үйлендіру . Балталы, Бағаналы ел, аман бол! Бақалы, балдырғанды көл аман бол! Кірім жуып, кендігім кескен жерім, Ойнап- күліп, ер жеткен жер, аман бол! (Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) “ Қозы Көрпеш-Баян сұлу” жыры қоштасу.

17 слайд
Өлім деген тәңірі иесі, Құлан мен тұлпар желіккен, Жосыған құлан желіккен, Балаңды шайнап өлтіріп, Жұлмалап жалмап кетіпті. (Қай шығармадан алынған, қандай дәстүр бар?) “ Ақсақ құлан Жошы хан ”аңызы ,естірту ҮІ кезең “Тест” (Екі топ жетекшісі А мен В әріпінен қалағанын таңдайды. А әріпін таңдаған топ –сын есім, В әріпін таңдаған топ –сан есім қатысқан мақал-мәтелдер айтады.Дайындыққа 1 минут) . ҮІІ кезеңнін “Жекпе жек ” ( Әр топтың жетекшілері шығып берілген “қазақстандықтар” сөзіне бірнеше сөздер құрайды.)

18 слайд
Қазақстандықтар Қазақ, ас,тақ,тас,тандыр, қазы, тары, арық, ар, ата, қаз, ара,нар,атан,тана,асық,ық,ыс,Қазақстан тарақ,сандық,сан, қатар,қақ,ат,қасық,ана,зат,аты з,сатқын т.б.

19 слайд
Назарларыңызға рахмет!