#1 слайд
№ 1 АЛМАТЫ ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ГУМАНИТАРЛЫҚ-ПЕДАГОГТІК КОЛЛЕДЖІ Пән:Анатомия, физиология және мектеп гигиенасы Пән оқытушысы: Баймуратова Қаламқас Дарябаевна Топ: 11бш\12бш

1 слайд

#2 слайд
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ Сабақтың мақсаты: Білімділік: Жүйке жүйесінің бөлімдерін таныстыру. Жұлынның маңызы, құрылысы мен қызметі, шартсыз рефлекстің рөлі туралы студенттерге білім беру Дамытушылық: Студенттердің логикалық ойлауын талап ететін тапсырмаларды пайдалана отырып интеллектуалды қабілеттеріндамыту; Студенттердің ой-өрісін кеңейту, танымдық белсенділігін, өз бетінше білім алу, саралау, қорытынды жасау дағдыларын дамыту Тәрбиелік: Салауатты өмір сүруге, денсаулықты күтуге, спортпен шұғылдануға тәрбиелеу;

2 слайд

#3 слайд
ЖОСПАРЫ : Кіріспе Негізгі бөлім • Жұлынға жалпы сипаттама • Жұлынның бөлімдері • Жұлынның құрылысы • Жұлынның нейрондық құрылымы • Жұлынның қызметі • Рефлекс • Жай және күрделі рефлекторлық доға Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

3 слайд

#4 слайд
Жұлын ( medulla spinalis) - a дам мен омыртқалы жануарлардың омыртқа жотасының қуысында орналасқан орталық жүйке жүйесінің бір бөлігі. Жұлын алғаш бассүйексіздерде (ланцентниктерде) жүйке түтігі ретінде пайда болған. Қосмекенділерде аяғының пайда болуына байланысты мойын және бел тұсы жуандап, Жұлын жүйкелері иық және жамбас белдеуінде жүйке торларын құрайды. Омыртқа жотасының екі жағында орналасқан симпатикалық жүйке жүйесі жақсы дамыған. Бауырымен жорғалаушыларда олардың тіршілігіне байланысты алдыңғы ми сыңарлары сұр затының үстіңгі қабаты ми қабығына айналған. Жұлын құрылысы күрделеніп ұзара бастайды.Құстардың Жұлынының бір ұшы мишықпен, екінші ұшы вестибулалық аппаратпен байланысқан. Ал сүтқоректілердің онтогенезінде Жұлын күрделенген пирамидалық жүйемен дамиды. Жұлын өзінің жоғарғы және төменгі өткізгіш жолдарын орталық жүйке жүйесімен жалғастырып, барлығын бір орталыққа бағындырады.

4 слайд

#5 слайд
ЖҰЛЫНҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА Жұлын - орталық жүйке жүйесіне жатады. Жұлын цилиндр пішінді омыртқа жотасының өзегінде орналасқан, ұзындығы 42-45 см, салмағы 34-38 г. Жоғарғы шеті сопақша мимен жалғасады, төменгі шеті екінші арқа омыртқаға дейін созылып жатады. Жұлынның алдыңғы және артқы жағында ұзынынан созылған тік жүлгелері болады. Ол жұлынды оң және сол жақ жартыға бөліп тұрады. Жұлынның дәл ортасында іші жұлын сұйықтығына толы жұлын өзегі бар. Өзектің айналасында пішіні көбелекке ұқсаған жұлынның сұр заты (нейронның денесі мен қысқа өсінділерінің жиынтығы) бар. Сұр заттың сыртын ақ заты (нейронның ұзын өсіндісінің жиынтығы) қоршап жатады. Сонымен жұлын құрылысында ақ заты сыртында, сұр заты ішкі жағында орналасады.

5 слайд

#6 слайд
ОРНАЛАСУЫ МЕН ҚАБЫҚТАРЫ

6 слайд

#7 слайд
ЖҰЛЫННЫҢ БӨЛІМДЕРІ Адамның жұлыны 31-33 сегменттен тұрады: *8 мойын *12 арқа *5 бел *5 сегізкөз *1-3 құйымшақ бөлімдері. Әр сегменттен қос-қостан шыққан жүйке түйіндері екі жұлын жүйкелеріне айналады (орталыққа тебетін немесе сезгіш және орталықтан тебетін немесе қозғаушы жүйкелер). Жалпы жұлыннан 31 жұп жүйке тарайды. Жұлын жүйкелері жұлын өзегінен шығып (І жұптан басқасы) дененің терісін, аяқ-қолдарын, дене тұлғасының бұлшықеттерін жүйкелендіреді. Әрбір бөлім өзіне тән жерлерін жүйкелендіреді.

7 слайд

#8 слайд
ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ Ішкі құрылысы.  Жұлынның ортасында өте тар тесігі — болады, ол ортақ өзек деп аталады. Жұлынның көлденең кесіндісі сұр және ақ заттан түзілгені анық байқалады. Сұр зат жұлынның орталық бөлігіндегі өзекті қаптайды. Сұр зат қанатын жазған көбелекке ұқсас болады.

8 слайд

#9 слайд
Сұр заты Сұр зат дегеніміз — тек жүйке жасушаларынан құралған жүйке денесі. Сұр заттың алдыңғы ашасында қимыл күшейтетін ірі нейрондар бар. Оның жұлыннан шығатын нейриттерінен алдыңғы түбір пайда болады. Артқы ашада майда сезімтал рецепторлық нейрондары орналасады.. Ақ заты Ақ зат жұлынның сұр затын қоршап жатады. Жұлынның ақ зат жүйке талшықтарынан жөне невриттерден түзіледі. Жұлынның ак затын жоғарыдан төмен қарай, төменнен жоғары қарай созылған орасан көп жүйке талшықтарынан түзілген буда немесе арқанша деп қарастыруға болады. Жоғарыда айтқанымыздай, жұлынның ак заты үш жұп жүйке арқаншасына бөлінеді

9 слайд

#10 слайд
ЖҰЛЫННЫҢ НЕЙРОНДЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ Адамның жұлынының құрамына 13,5 млн. жуық нейрондар енеді, олардың 3% эфферентті нейрондар, 97% интернейрондар (ендірме) құрайды, ал сезімтал нейрондар денесі жұлыннан тыс жұлындық немесе интрамуралдық ганглийларда орналасады. Жұлын нейрондары топтары: Мотонейрондар немесе қозғалтқыш – алдыңғы түбір; Интернейрондар – жұлын ганглийлерінен ақпарат алатын артқы түбір; Симпатикалық және парасимпатикалық бүйір түбір; олардың аксондары жұлыннан алдыңғы түбірлер арқылы шығады. Ассоциативті жасушалар – жұлынның меншікті нейрондары, сегменттер арасында байланыс қамтамасыз етеді.

10 слайд

#11 слайд
Жұлын жүйкелері (лат. nervi spinales nervus — жүйке, spinalis s. medulla spinalis — жұлын) - жұлыннан шығатын жүйке талшықтарынан құралған. Жұп жұлын жүйкелері адамда жұлынның алдыңғы (қозғалтқыш жүйке талшықтарынан құралған) және артқы (сезімтал жүйке талшықтарынан құралған) жұлын түбіршіктерінің, ал жануарларда жоғарғы (сезімтал жүйке талшыктарынан құралған) және төменгі(қозғалтқыш жүйке талшықтарынан құралған) жұлын түбіршіктерінің қосылуынан пайда болып, омыртқа өзегінен оң және сол омыртқааралық тесіктері арқылы шығады.

11 слайд

#12 слайд
Құрамында сезімтал және қозғалтқыш жүйке талшықтары болғандықтан жұлын жүйкелерін қызметі жағынан аралас жүйкелерге жатқызады. Бұлардың құрамында симпатикалық жүйке талшықтары да болады. Жұлын жүйкелері омыртқа өзегінен шыққан бойда-ақ байланыстырғыш (симпатикалық) және жұлын қабықтарына арналған қайтарма (сомалық) тармақтарды бөліп, сұр байланыстырғыш (симпатикалық) тармақтарды қосып алып, содан соң, адамда алдыңғы және артқы, жануарларда вентральды және дорсальды (сомалық, симпатикалық жүйке талшықтарынан құралған) тармақтарға ажырайды. Жұлын жүйкелерінің дорсальды тармақтары (адамда — артқы тармақтар) омыртқа бағанынан жоғары (адамда — омыртқа бағанының артқы жағында) орналасқан дене бөліктерін (сүйектер, бұлшықеттер, буындар, тері, олардың тамырлары), ал вентральды тармақтар омыртқа бағанынан төмен (адамда — алдыңғы жағында) жатқан дене бөліктерін жүйкелендіреді.

12 слайд

#13 слайд
ЖҰЛЫННЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Жас кезеңдері Жұлынның ұзындығы(см) Жұлынның салмағы (гр) 1.Нәресте 14-16 3 2.Бастауыш жасындағы мектеп оқушысы 30-32 18 3.Ересек адам 43-45 30

13 слайд

#14 слайд
ЖҰЛЫННЫҢ РЕФЛЕКСТЕРІ Миотатикалық – бұлшық еттер созылуынан пайда болатын сіңірлік рефлекстер; Тері рецепторларының қозуынан туындайтын рефлекстер; Висцеромоторлы – ішкі дене мүшелерін тітіркендіргенде пайда болатын рефлекстер; Автономды жүйке жүйесі рефлекстері.

14 слайд

#15 слайд
Рефлекс (лат. reflexus — кері қайтарылған, шағылысқан) — ағзаның ішкі немесе сыртқы тітіркендіргіштер әсеріне орталық жүйке жүйесінің қатысуымен қайтаратын жауабы. Рефлекс туралы түсінікті алғаш рет ұсынған француз философы Р.Декарт (1596-1650).

15 слайд

#16 слайд
Рефлекстік доға 5 бөлімнен тұрады: жүйке ұштары - рецепторлар (латынша - қабыл-даймын, қабылдаушы); сезгіш нейрондар (қозуды орталық жүйке жүйесіне өткізеді); жүйке орталығы (орталық жүйке жүйесі); қозғалтқыш нейрондар; тітіркендіруге жауап қайтаратын мүшелер (бұлшықеттер және т. б.).

16 слайд

#17 слайд

17 слайд

#18 слайд
Рефлекстік доға рецептордан басталады. Рецепторлар (жүйке ұштары) әр түрлі тітіркендіргіштерді (ыстық, суық, қышқыл, дыбыс және т. б.) қабылдайды. Рецептордан сезгіш нейрондар арқылы қозу орталық жүйке жүйесіне өтеді. Қозу орталық жүйке жүйесінде талданып, одан қозғалтқыш нейрондар арқылы жұмыс атқаратын мүшелерге беріледі. Оны тізені жазу рефлексінен де байқауға болады. Рефлекстік доғаның барлық бөлімдері толық қызмет атқарса ғана рефлекс болады. Егер рефлексті доғаныңбір бөлімі зақымданса, рефлекс жойылады (болмайды)

18 слайд

#19 слайд

19 слайд

#20 слайд
Қорытынды Жұлын нерв даму жүйесінің 3 сатысында нерв пайда болды. Жұлын-сегменттік аппарат, импульстерді шеттен миға және кері қарай өткізетін өткізгішке айналып, мимен екіжақты байланыс дамиды. Нерв сегменті-жұлынның бір невротомнынан дамыған. Нерв сегменті аумағында қысқа рефлекс доғасы тұйықталады. Жұлынның меншікті сегменттік аппараты мидан бұрын пайда болғандықтан, оның атқаратын қызметі- эволюция үдерісінде бұрын пайда болған сыртқы және ішкі тітіркендіруге жауап реакцияларды, яғни туа пайда болған реакцияларды іске асыру.

20 слайд

#21 слайд
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР А. Рақышев - “Адам анатомиясы”, II-том Х. Қ. Сәтбаева, А. А. Өтепбергенов, Ж. Б. Нілдібаева – “Адам физиологиясы Ә.Б. Әубәкіров, Ф. М. Сүлейменова , Т. М. Досаев « Адам анатомиясы» 4 том

21 слайд