Материалдар / Компьютерлік графика
«Ustaz tilegi» - Республикалық кәсіби педагогтар қауымдастығына қосылып, сайттағы 381 569 материалды тегін жүктеп алу мүмкіндігіне ие болыңыз
Толығырақ

Компьютерлік графика

Материал туралы қысқаша түсінік
Компьютерлік графика – әр түрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын информатиканың маңызды саласы.
Материал тегін
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
img_page_1
Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!
Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.
Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы
Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!
Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!
Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!
Материалдың қысқаша түсінігі
КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1 слайд
КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

1 слайд

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА Компьютерлік графика – әртүрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің кө

2 слайд
КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА Компьютерлік графика – әртүрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын информатиканың маңызды саласы. Компьютерлік графиктердің қолданылатын бірқатар аймақтарын айта кетейік: визиткалар мен хабарландыруларды, иллюстративтік және іскерлік графиктерді ресімдейді, есептіліктердің, мақалалардың, кітаптардың суреттерін әзірлейді; нақты іс жүзінде жоқ объектілерді модельдейді (үлгілейді); үш өлшемді сцена мен анимациялық фильмдерді құрастырады; жарнама роликтерін жасайды және т.б.

2 слайд

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА Компьютерлік графика – әртүрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын информатиканың маңызды саласы. Компьютерлік графиктердің қолданылатын бірқатар аймақтарын айта кетейік: визиткалар мен хабарландыруларды, иллюстративтік және іскерлік графиктерді ресімдейді, есептіліктердің, мақалалардың, кітаптардың суреттерін әзірлейді; нақты іс жүзінде жоқ объектілерді модельдейді (үлгілейді); үш өлшемді сцена мен анимациялық фильмдерді құрастырады; жарнама роликтерін жасайды және т.б.

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ТҮРЛЕРІ Компьютерлік графика бірнеше түрге бөлінеді: растрлық векторлық фракталдық үшөлшемді Олар

3 слайд
КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ТҮРЛЕРІ Компьютерлік графика бірнеше түрге бөлінеді: растрлық векторлық фракталдық үшөлшемді Олар бір-бірінен монитор экранында бейнелену, жасалу, сақтау мен құрылу әдісі және қағаз бетіне басып шығарылған кезде кескіндердің қалыптасу принциптері бойынша ажыратылады.

3 слайд

КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКА ТҮРЛЕРІ Компьютерлік графика бірнеше түрге бөлінеді: растрлық векторлық фракталдық үшөлшемді Олар бір-бірінен монитор экранында бейнелену, жасалу, сақтау мен құрылу әдісі және қағаз бетіне басып шығарылған кезде кескіндердің қалыптасу принциптері бойынша ажыратылады.

Компьютерлік графика түрлері : Растрлық графика

4 слайд
Компьютерлік графика түрлері : Растрлық графика

4 слайд

Компьютерлік графика түрлері : Растрлық графика

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графикада кескіндер түрлі-түсті нүктелердің жиынтығынан тұрады. Графикалық ақпараттың осындай нүктел

5 слайд
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графикада кескіндер түрлі-түсті нүктелердің жиынтығынан тұрады. Графикалық ақпараттың осындай нүктелер жиыны немесе пиксельдер түрінде ұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу болып табылады. Растрлық кескінді құрайтын әрбір пиксельдің өз орны мен түсі болады және әр пиксельге компьютер жадында бір ұяшық қажет. Растрлық кескіннің сапасы сол кескіннің өлшеміне (тігінен және көлденең орналасқан пиксельдердің саны) және әр пиксельді бояуға қажетті түстердің санына тәуелді болады.

5 слайд

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графикада кескіндер түрлі-түсті нүктелердің жиынтығынан тұрады. Графикалық ақпараттың осындай нүктелер жиыны немесе пиксельдер түрінде ұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу болып табылады. Растрлық кескінді құрайтын әрбір пиксельдің өз орны мен түсі болады және әр пиксельге компьютер жадында бір ұяшық қажет. Растрлық кескіннің сапасы сол кескіннің өлшеміне (тігінен және көлденең орналасқан пиксельдердің саны) және әр пиксельді бояуға қажетті түстердің санына тәуелді болады.

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Мұндай типті кескіндер Adobe Photoshop, Corel Photo, Photofinish секілді қуатты графикалық редакторларда өңд

6 слайд
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Мұндай типті кескіндер Adobe Photoshop, Corel Photo, Photofinish секілді қуатты графикалық редакторларда өңделеді. Растрлық кескіндер векторлық кескіндерге қарағанда сапасы жоғары, әсерлі болады. Қарапайым фотосуреттердің өзі компьютерде растрлық кескін түрінде сақталады. Растрлық кескіндерді Paint, Adobe Image Ready секілді бағдарламаларды қолданып қолдан жасауға да болады.

6 слайд

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Мұндай типті кескіндер Adobe Photoshop, Corel Photo, Photofinish секілді қуатты графикалық редакторларда өңделеді. Растрлық кескіндер векторлық кескіндерге қарағанда сапасы жоғары, әсерлі болады. Қарапайым фотосуреттердің өзі компьютерде растрлық кескін түрінде сақталады. Растрлық кескіндерді Paint, Adobe Image Ready секілді бағдарламаларды қолданып қолдан жасауға да болады.

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез келген бөлігін өзгертуге болады; нүкт

7 слайд
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді қажет болмаса ішінара алып тастауға немесе қоюлатуға, сондай-ақ, кескіннің әр нүктесін ақ-қара немесе басқа кез келген түске өзгертуге болады. Кемшілігі: растрлық кескін өлшемінің масштабын өзгерткенде (бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысалы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, кішірейткенде – кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерін жоғалтқандықтан). Растрлық кескіндердің тағы бір кемшілігі – файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, олар соғұрлым үлкен болады).

7 слайд

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА Артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді қажет болмаса ішінара алып тастауға немесе қоюлатуға, сондай-ақ, кескіннің әр нүктесін ақ-қара немесе басқа кез келген түске өзгертуге болады. Кемшілігі: растрлық кескін өлшемінің масштабын өзгерткенде (бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысалы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, кішірейткенде – кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерін жоғалтқандықтан). Растрлық кескіндердің тағы бір кемшілігі – файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, олар соғұрлым үлкен болады).

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Растрлық графиканың сақталу схемасы. Векторл ар Растрла р

8 слайд
РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Растрлық графиканың сақталу схемасы. Векторл ар Растрла р

8 слайд

РАСТРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Растрлық графиканың сақталу схемасы. Векторл ар Растрла р

Компьютерлік графика түрлері : Векторлық графика

9 слайд
Компьютерлік графика түрлері : Векторлық графика

9 слайд

Компьютерлік графика түрлері : Векторлық графика

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер , бұл - сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұра

10 слайд
ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер , бұл - сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұратын кескіндер. Бұл жерде вектор дегеніміз - осы объектілерді сипаттайтын мәліметтер жиынтығы. Векторлық графиканың басты артықшылығы оған кескін сапасын жоғалтпай өзгеріс енгізуге, оңай кішірейтуге және үлкейтуге болатындығы. Келесі артықшылығы - векторлық кескіндердің ақпараттық көлемі растрлық кескіндермен салыстырғанда әлдеқайда аз болады.

10 слайд

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер , бұл - сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұратын кескіндер. Бұл жерде вектор дегеніміз - осы объектілерді сипаттайтын мәліметтер жиынтығы. Векторлық графиканың басты артықшылығы оған кескін сапасын жоғалтпай өзгеріс енгізуге, оңай кішірейтуге және үлкейтуге болатындығы. Келесі артықшылығы - векторлық кескіндердің ақпараттық көлемі растрлық кескіндермен салыстырғанда әлдеқайда аз болады.

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер СorelDRAW, Adobe illustrator, Micrografx Draw секілді векторлық графикалық редакторларда

11 слайд
ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер СorelDRAW, Adobe illustrator, Micrografx Draw секілді векторлық графикалық редакторларда жасалады. Векторлық графикамен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық құралдар бірінші кезекте кескіндерді өңдеу үшін емес, оларды жаңадан салу үшін қолданылады. Бұндай құралдар жарнама агенттіктерінде, дизайнерлік бюроларда, редакциялар мен баспаханаларда кеңінен қолданылады.

11 слайд

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Векторлық кескіндер СorelDRAW, Adobe illustrator, Micrografx Draw секілді векторлық графикалық редакторларда жасалады. Векторлық графикамен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық құралдар бірінші кезекте кескіндерді өңдеу үшін емес, оларды жаңадан салу үшін қолданылады. Бұндай құралдар жарнама агенттіктерінде, дизайнерлік бюроларда, редакциялар мен баспаханаларда кеңінен қолданылады.

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру Салыстыру критерийлері Растрлық графика Векторлық графика К

12 слайд
ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру Салыстыру критерийлері Растрлық графика Векторлық графика Кескіндерді ұсыну әдісі Растрлық кескін пиксельдердің жиынтығынан тұрады Векторлық кескіндер командалардың тізбегі түрінде бейнеленеді Шынайы суреттерді бейнелеу мүмкіндігі Растрлық кескіндер шынайы суреттерді  айқын бейнелей алады Векторлық графика фотосуреттегідей сапалы кескіндерді алуға мүмкіндік бермейді Кескіндерді өңдеу мүмкіндігі Растрлық кескіндерді үлкейтіп- кішірейткенде немесе бұрғанда кескін өзінің бастапқы сапасын жоғалтады Векторлық кескіндерге сапасын жоғалтпай-ақ өзгеріс енгізуге, яғни қажет болса оларды кішірейтуге немесе үлкейтуге болады Кескіндердің басып шығарылу ерекшеліктері Растрлық суреттерді принтерде оңай басып шығаруға болады Векторлық суреттер кейде принтерде басылмайды немесе нашар басылып шығады

12 слайд

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру Салыстыру критерийлері Растрлық графика Векторлық графика Кескіндерді ұсыну әдісі Растрлық кескін пиксельдердің жиынтығынан тұрады Векторлық кескіндер командалардың тізбегі түрінде бейнеленеді Шынайы суреттерді бейнелеу мүмкіндігі Растрлық кескіндер шынайы суреттерді  айқын бейнелей алады Векторлық графика фотосуреттегідей сапалы кескіндерді алуға мүмкіндік бермейді Кескіндерді өңдеу мүмкіндігі Растрлық кескіндерді үлкейтіп- кішірейткенде немесе бұрғанда кескін өзінің бастапқы сапасын жоғалтады Векторлық кескіндерге сапасын жоғалтпай-ақ өзгеріс енгізуге, яғни қажет болса оларды кішірейтуге немесе үлкейтуге болады Кескіндердің басып шығарылу ерекшеліктері Растрлық суреттерді принтерде оңай басып шығаруға болады Векторлық суреттер кейде принтерде басылмайды немесе нашар басылып шығады

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Векторлық суретті үлкейсе де, сапасы сол күйде қалады. Векторлық суретті өңдеу мысалы.

13 слайд
ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Векторлық суретті үлкейсе де, сапасы сол күйде қалады. Векторлық суретті өңдеу мысалы.

13 слайд

ВЕКТОРЛЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ Векторлық суретті үлкейсе де, сапасы сол күйде қалады. Векторлық суретті өңдеу мысалы.

Компьютерлік графика түрлері : Фракталдық графика

14 слайд
Компьютерлік графика түрлері : Фракталдық графика

14 слайд

Компьютерлік графика түрлері : Фракталдық графика

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фракталдық графиканың жасалу әдісі сурет салуға немесе безендіруге емес, программалауға негізделеді. Егер

15 слайд
ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фракталдық графиканың жасалу әдісі сурет салуға немесе безендіруге емес, программалауға негізделеді. Егер растрлық графикада растр (пиксель), ал векторлық графикада сызық базалық элемент болып табылса, фракталдық графикада математикалық формуланың өзі базалық элемент болып табылады, бұл компьютердің жадында ешқандай объект сақталмайды, кескін тек қана теңдік бойынша салынады деген сөз.

15 слайд

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фракталдық графиканың жасалу әдісі сурет салуға немесе безендіруге емес, программалауға негізделеді. Егер растрлық графикада растр (пиксель), ал векторлық графикада сызық базалық элемент болып табылса, фракталдық графикада математикалық формуланың өзі базалық элемент болып табылады, бұл компьютердің жадында ешқандай объект сақталмайды, кескін тек қана теңдік бойынша салынады деген сөз.

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фрактал суреттерін жасайтын компьютерлік бағдарлама - Фракталдық генератор деп аталады. Осы бағдарламаларды

16 слайд
ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фрактал суреттерін жасайтын компьютерлік бағдарлама - Фракталдық генератор деп аталады. Осы бағдарламалардың көпшілігі фракталды генерациялау алгоритмін таңдауға, нақты кескін фрагментін үлкейтуге, түс схемасын өзгертуге, кейбір топологиялық параметрлерді өңдеуге және JPEG, TIFF, PNG графикалық форматтардың бірінде сақтауға, сондай-ақ нақты фракталдың генерациялау параметрлерін сақтап, фракталдық бейнелерді қайта пайдалануға және өзгертуге мүмкіндік береді. Көптеген бағдарламалар өздерінің формулаларын енгізуге және алынған кескінді сүзгілеу сияқты қосымша басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кейбір пакеттер фракталдық анимацияларды жасауға мүмкіндік береді.

16 слайд

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА Фрактал суреттерін жасайтын компьютерлік бағдарлама - Фракталдық генератор деп аталады. Осы бағдарламалардың көпшілігі фракталды генерациялау алгоритмін таңдауға, нақты кескін фрагментін үлкейтуге, түс схемасын өзгертуге, кейбір топологиялық параметрлерді өңдеуге және JPEG, TIFF, PNG графикалық форматтардың бірінде сақтауға, сондай-ақ нақты фракталдың генерациялау параметрлерін сақтап, фракталдық бейнелерді қайта пайдалануға және өзгертуге мүмкіндік береді. Көптеген бағдарламалар өздерінің формулаларын енгізуге және алынған кескінді сүзгілеу сияқты қосымша басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кейбір пакеттер фракталдық анимацияларды жасауға мүмкіндік береді.

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ

17 слайд
ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ

17 слайд

ФРАКТАЛДЫҚ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ

Компьютерлік графика түрлері : Үшөлшемді графика

18 слайд
Компьютерлік графика түрлері : Үшөлшемді графика

18 слайд

Компьютерлік графика түрлері : Үшөлшемді графика

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА Үшөлшемді графика (3D - ағылшын тілінен three dimensions - «үш өлшем») үшөлшемді кеңістіктегі нысандармен ж

19 слайд
ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА Үшөлшемді графика (3D - ағылшын тілінен three dimensions - «үш өлшем») үшөлшемді кеңістіктегі нысандармен жұмыс істейді. Әдетте нәтижелер жалпақ сурет, проекция. Үшөлшемді компьютерлік графика кинотеатрда, компьютерлік ойындарда кеңінен қолданылады. 3D графика 2D графикамен салыстырғанда 3D графика - бұл геометриялық деректердің үш өлшемді көрінісін пайдаланатын графика. Өнімділік мақсатында бұл компьютерде сақталады. Бұған кейінірек көрсету немесе нақты уақыт режимінде қарау үшін болатын бейнелер кіреді.

19 слайд

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА Үшөлшемді графика (3D - ағылшын тілінен three dimensions - «үш өлшем») үшөлшемді кеңістіктегі нысандармен жұмыс істейді. Әдетте нәтижелер жалпақ сурет, проекция. Үшөлшемді компьютерлік графика кинотеатрда, компьютерлік ойындарда кеңінен қолданылады. 3D графика 2D графикамен салыстырғанда 3D графика - бұл геометриялық деректердің үш өлшемді көрінісін пайдаланатын графика. Өнімділік мақсатында бұл компьютерде сақталады. Бұған кейінірек көрсету немесе нақты уақыт режимінде қарау үшін болатын бейнелер кіреді.

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА 3D компьютерлік графикада, 3D модельдеу - арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы үш өлшемде объектінің к

20 слайд
ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА 3D компьютерлік графикада, 3D модельдеу - арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы үш өлшемде объектінің кез келген бетінің (жансыз немесе тірі) математикалық көрінісін дамыту үдерісі. Шыққан өнім 3D моделі деп аталады. 3D модельдеу бағдарламалық жасақтамалары – ол 3D модельдерін жасау үшін пайдаланылатын, арнайы 3 D жасақтамалар класы. Осы сыныптың жеке бағдарламалары - модельдеу бағдарламалары немесе модельерлер деп аталады.

20 слайд

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА 3D компьютерлік графикада, 3D модельдеу - арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы үш өлшемде объектінің кез келген бетінің (жансыз немесе тірі) математикалық көрінісін дамыту үдерісі. Шыққан өнім 3D моделі деп аталады. 3D модельдеу бағдарламалық жасақтамалары – ол 3D модельдерін жасау үшін пайдаланылатын, арнайы 3 D жасақтамалар класы. Осы сыныптың жеке бағдарламалары - модельдеу бағдарламалары немесе модельерлер деп аталады.

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ 3D-де толығымен текстураланған және жарықтандырылған сцена. Marvelous Designer-де жасалған ди

21 слайд
ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ 3D-де толығымен текстураланған және жарықтандырылған сцена. Marvelous Designer-де жасалған динамикалық 3D киім үлгісі. Юта шайнабы - 3D графикалық білімде қолданылатын ең кең таралған модельдердің бірі. 3D ойынның бейне моделінің айналымы.

21 слайд

ҮШӨЛШЕМДІ ГРАФИКА МЫСАЛДАРЫ 3D-де толығымен текстураланған және жарықтандырылған сцена. Marvelous Designer-де жасалған динамикалық 3D киім үлгісі. Юта шайнабы - 3D графикалық білімде қолданылатын ең кең таралған модельдердің бірі. 3D ойынның бейне моделінің айналымы.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

22 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

22 слайд

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Министірлікпен келісілген курстар тізімі