Музыка жəне поэзия

1 слайд
Тақырыбы:Әлеуметтік желіні пайдаланамын  Сәйкестендір  1. Нақ осы шақ жүрмек  2.Ауыспалы осы шақ келді  3. Болжалды келер шақ келе жатыр  4.Мақсатты келер шақ көрген  5.Ауыспалы келер шақ келер  6. Жедел өткен шақ Жаңбыр жауады  7.Бұрынғы өткен шақ Кешке жаңбыр жауады

1 слайд

2 слайд
 Шақ  – етістіктің негізгі категорияларының бірі. Шақ қимылдың жасалып жатқанын, келешекте жасалатынын, жасалып болғанын білдіреді. Іс-әрекеттің мезгілге, уақытқа байланысын көрсететін етістікке тән категория  шақ  деп аталады. Шақтың  үш  түрі бар: 1)  осы шақ, 2) өткен шақ, 3) келер шақ.    Нақ  осы шақ  іс-әрекеттің сөйлеуші сөзімен бір мезгілде орындалып жатқанын  көрсетеді.   Нақ осы шақ көбінесе  отыр, тұр, жатыр, жүр  қалып етістіктері  арқылы жасалады. Мысалы,  оқып отыр, күліп тұр, ойнап жүр, ұйықтап жатыр.  Ауыспалы  осы шақ  істің, қимылдың дағдылы түрде болып тұруын  көрсетеді .  Ауыспалы осы шақ түбірге  көсемшенің   -а, -е, -й  жұрнақтары мен  жіктік жалғауының  жалғануынан жасалады. Мысалы, жаңбыр  жау-а-ды ,  күн  күркіре-й-ді , мен  айт- а-мын,  сен  кел-е-сің,  мен  келіспе-й-мін, орында-й-мын, тапсыр-а-мын,  т.б.  Келер шақ  іс-әрекеттің сөйлеп тұрған мезгілден кейін орындалатынын  білдіреді .  Келер шақтың үш түрі бар: 1)  болжалды келер шақ, 2) мақсатты келер шақ, 3) ауыспалы келер шақ.  Болжалды  келер   шақ  іс-қимылдың орындалуын болжам түрінде  көрсетеді.   Болжалды келер шақ етістіктің түбіріне есімшенің  -ар, -ер, -р  және болымсыз етістікке  -с  жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы,  қуан-ар-сың, жет-ер-сің, тоқы-р-сың, айтпа-с, сындырма-с, келтірме-с, өкпелетпе-с,  т.б.  Мақсатты  келер шақта  іс-қимылдың орындалуы мақсатты түрде  айтылады .  Мақсатты келер шақ  -мақ, -мек, -бақ, -бек, - пақ, -пек  жұрнақтары арқылы жасалады. Мысалы,  тапсыр-мақ, үйрен-бек, келіс-пек, ақылдас-пақ, сұран-бақ, келтір- мек,  т.б.  Ауыспалы  келер шақ  іс-әрекеттің орындалуын бірде осы шақтық, бірде келер шақтық мағынада  көрсетеді.   Ауыспалы келер шақ сол сөйлемдегі  мезгіл мәнді сөздер  арқылы айқындалады. Мысалы,

2 слайд

3 слайд
Ауыспалы осы шақ Ауыспалы келер шақ Мен дос туралы шығарма жазамын. Біз қала сыртына тал егеміз. Жаңбыр жауады. Мен  ертең  шығарма жазамын. Біз  көктемде  қала сыртына тал егеміз. Кешке  жаңбыр жауады.

3 слайд

4 слайд
 Өткен шақ  істің сөйлеп тұрған уақыттан бұрын орындалғанын  көрсетеді. Өткен шақ  мағынасына  және  тұлғалық  белгілеріне қарай  үшке  бөлінеді: 1)  жедел өткен шақ, 2) бұрынғы өткен шақ және  3) ауыспалы өткен шақ.  Жедел  өткен шақ  іс-қимылдың таяу уақытта орындалғанын  білдіреді .  Етістіктің түбіріне  - ды, -ді, -ты, -ті  қосымшаларының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы,  жаз-ды, көр-ді, жаттық-ты, тербет-ті.  Бұрынғы  өткен шақ  іс-қимылдың сөйлеп тұрған уақыттын бұрын  орындалғанын  тұжырымды  түрде көрсетеді .  Бұрынғы өткен шақ - ған,-ген, -қан, - кен  жұрнақтары арқылы жасалады. Мысалы,  оқы-ған, жеткіз-ген, жаттық-қан, тербет- кен,  т.б.   Бұрынғы өткен шақтың болымсыз түрі үш түрлі жолмен жасалады:  1. Болымсыздық мәнді  -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе  жұрнақтары жалғану арқылы:  жеткіз-бе-ген, орында-ма-ған, үйрет-пе-ген,  т.б.  2. Өткен шақтық етістіктен соң  жоқ, емес  көмекші сөзінің тіркесуі арқылы:  тапсырған жоқ, көрген емес,  т.б.  Ауыспалы  өткен шақ  іс-қимылдың бірде осы шақта, бірде өткен шақта орындалуын  көрсетеді.   Ауыспалы өткен шақ - атын, -етін, -йтын, -йтін  жұрнақтары арқылы жасалады:  хабарлас-атын, түсіндір-етін, қоста-йтын,  т.б.

4 слайд

5 слайд
 7-тапсырма. Берілген етістіктерді мақсатты келер шаққа айналдырып, сөйлемдер құра.  Боя, шық,тап,жаса,байқа,енгіз,ал,қала,айнал,қос,жаз.  10-тапсырма. Кестедегі етістіктерге өткен шақ жұрнақтарын жалғап, жікте. Етістіктер Жедел өткен шақ Бұрынғы өткен шақ Ауыспалы өткен шақ Кету Қосу Табу Қолдау құру кеттім кеткен кететінмін

5 слайд

6 слайд
 11-тапсырма. «Менің әлеуметтік желідегі достарым» тақырыбында эссе жаз

6 слайд

7 слайд
Етістіктің шақтары 3-ке бөлінеді.  Осы шақ - нақ осы шақ / ауыспалы осы шақ  Келер шақ - Ауыспалы келер, божалды келер шақ, мақсатты келер шақ  Өткен шақ – Жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ,

7 слайд