#1 слайд
Сабақтың тақырыбы: §26. Дәстүрлі қазақ қоғамының әлеуметтік жіктелуінің ерекшеліктері.

1 слайд

#2 слайд
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: •10.2.2.6. – қазақтардың әлеуметтік жіктелуіне тән ерекшеліктерді анықтау үшін «ақсүйек», «қарасүйек», «хан», «сұлтан», «би», «батыр» ұғымдарын пайдалану; •10.2.2.7 – дәстүрлі қазақ қоғамындағы әлеуметтік институттардың функционалдық рөлін түсіндіру.

2 слайд

#3 слайд
•Сабақтың мақсаты: •Қазақ хандығындағы әлеуметтік топтарды жіктеп, қоғамдағы қызметін талдау.

3 слайд

#4 слайд
•Дәстүрлі қазақ қоғамы •ХV – ХVІІІ ғасырларда дәстүрлі қазақ қоғамында айқын иерархия алды. •Қоғам ерекшеленген екі әлеуметтік топтан ақсүйектер және халықтан тұрады.Ақсүйектер Ақсүйектер Төрелер Төрелер Қожалар Қожалар Шыңғысханның ұрпақтары Шыңғысханның ұрпақтарыДін таратушылар Дін таратушылар Хандар, сұлтандар, төрелер Хандар, сұлтандар, төрелерМұхаммед пайғамбардың жолын ұстаушылардың ұрпақтары Мұхаммед пайғамбардың жолын ұстаушылардың ұрпақтары

4 слайд

#5 слайд
•Қазақ қоғамын әлеуметтік – таптық топтарға бөлу негізіне әл – ауқаттық жағдайынан гөрі әлеуметтік шығу тегі алынды. •Ал бүкіл өзге халық әл – ауқаттық жағдайына қарамастан төменгі топқа- қара сүйекке жатқызылды. •Олардың қатарынабилер, ру басылар, ақсақалдар, батырлар, дін басылары және қарапайым халық бар. •Қарапайым халық қатарына – шаруалар, малшылар, егіншілер мен қолөнершілер, жатақтар мен қала тұрғындары, ұсақ саудагерлер т.б. кірді.

5 слайд

#6 слайд
•Хандық дәуірдегі қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымын зерттеуде ең маңызды екі принципті бөліп қарау керек. •Олардың бірі – қазақ қоғамының бір – біріне қарама – қарсы, бірінен – бірінің экономикалық жағынан гөрі, саяси және құқықтық жағынан айырмасы бар екі түрлі әлеуметтік топ – ақсүйектер мен қарасүйектерге бөлінетіндігі. •Қоғамның бұлайша тегі жағынан екі жарылуы олардың құқығын да айқындап беретін еді. •Бұл принцип өте қатаң сақталды.

6 слайд

#7 слайд
•Сұлтандар. Бұл әңгімелеп отырған дәуірдегі қазақ қоғамының жоғарғы ақсүйектер тобы. •Олар қазақ қоғамындағы ең ықпалды саяси күш болды. •Бастапқыда сұлтан сөзі жоғарғы билік иесі, әмірші түсінігін білдірді. •Орта Азияда ең соңғы Әбілқайыр хандығы уақытынан бастап ол Шыңғысхан ұрпағының атағына айналды. •Шыңғыс хан ұрпақтарының балалары бұл атақ пен оған байланысты барлық құқықты туғаннан, өз жағдайы мен жеке қасиеттеріне қарамастан иеленді. •Қоғамның басқа мүшелерімен салыстырғанда сұлтандардың құқықтық артықшылығы болды.

7 слайд

#8 слайд
•Қожалар. Мұхаммед пайғамбардың, төрт халифтің – Әбу Бәкр, Осман, Омар мен Әлидің (соңғысы Фатимамен некесінен тараған ұрпақтары) және Орталық Азияға ислам дінін таратушылардың ұрпақтары. •Шыңғысхан ұрпақтарынан айырмашылығы қожаларжа біріңғай генеалогия болған жоқ.

8 слайд

#9 слайд
•Билер. Рулар мен тайпалардың басшылары билер ерекше құқықтары боды. •Би сөзі түркілік бек сөзінің нұсқасы, монғолдық нойон мен араб – парсылық әмірге сәйкес келеді. •Билердің ықпалы орасан және кейде хан ықпалынан да асып кетуі мүмкін еді.

9 слайд

#10 слайд
•Байлар. Қазақ қоғамында мүліктік жағдайы бойынша жіктелу орын алды. •Көп мал мен мүлікке ие болған ықпалды, дәулетті адам бай деп аталды. •Ең бай адамдар ондаған үй, жүздеген түйе, мыңдаған қой мен жылқыны иеленді. •Байлар қоғамда айтарлықтай көп болды, бірақ олар ерекше тапты құрған жоқ.

10 слайд

#11 слайд
•Батырлар. Қазақтың көшпелі қоғамында батырлар ерекше рөл атқарды. •Олардың кәсіпқой әскери адамдар деп атауға болады. •Олардың қоғамдағы салмағыәскери өмірдегі орны мен сондай –ақ ханға немесе сұлтанға жақындығымен анықталды. •Батырлардың беделі мен билігі тек олардың жеке қасиеттеріне шайқастағы ерлігіне, күшіне, ептілігіне, шыныққандығына байланысты болды.

11 слайд

#12 слайд
•Ақсақалдар. Қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымындағы белгілі бір орын ақсақалдарға тиісті болды. •Ақсақалдар өз жасы мен бұрынғы сіңірген еңбектеріне қарай құрметке ие болды.

12 слайд

#13 слайд
•Қара халық. Қазақтардың ру тайпалық жүйесі қатардағы көшпелі адамдарды біріктірді. •Олардың әрқайсысы құқықтары бар ереікті адамдар болды. •Ол мұра қалдыруға, куәгер болуға, жиындарға қатысуға және т.б.құқықтарды иеленді.

13 слайд

#14 слайд
•Еріксіз адамдар. Сол уақыттағы қазақ қоғамындағы еріксіз адамдар құл мен күң деп атады. •Олар толықтай құқықсыз куәгер ретінде сөйлей алмады. •Құлдар мемлекеттік міндеткерліктер атқарған жоқ. •Құлдарға қатысты істер билер сотының қарауына жатпады. •Құл келтірген шығындар үшін зардап шеккен тарапқа айыпты құлдың қожайыны төлеуге тиіс болды.

14 слайд

#15 слайд
•Қорытынды ХV – ХVІІІ ғасырлардағы қазақ қоғамы иерархиялы ұйымдастырылған әлеуметтік құрылым болды.

15 слайд

#16 слайд
Хан Сұлтандар мен қожалар Билер, батырлар, байлар, ақсақалдар Қатардағы көшпелілер Құлдар мен күңдер

16 слайд