1 слайд
Сын есім
2 слайд
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Сын есім туралы түсінік беру.Сын есім туралы
теориялық білім беру. Заттың әртүрлі белгілерін байқап, сындық
ерекшеліктерін ажырата білу. Сауаттылыққа, жазу
колеграфиясын, тілін жетілдіру. Сын есім, сын есімнің
грамматикалық белгілеріне байланысты түсініктерін жинақтау,
кеңейту;
Дамытушылық: Логикалық ойлау жүйесін дамыту. Әртүрлі
тапсырмалар арқылы оқушылардың ой-өрісін қалыптастыра
отырып, ойлау қабілеттерін дамыту. Сын есімнің түрлерін өзіне
тән белгілерін білу, сөйлем талдауға, төселдіру, ойлау, есте сақтау
қабілеттерін дамыту. Пәнге қызығушылықтарын арттыру;
Тәрбиелілік: Адамгершілікке тәрбиелеу. Ұлттық тәлім негізінде
адамгершілікке баули отырып жан-жақты болуға тәрбиелеу.
Мейірімділікке, адамгершілікке, өзгелердің ойын, пікірін сыйлауға,
құрметтеуге, отансүйгіштікке тәрбиелеу.
3 слайд
Сын есім деп заттың сапасын, сипатын, қасиетін, көлемін,
салмағын, түсін (түр-реңін), дәмін және басқа сол сияқты сыр-
сипаттарын білдіретін лексика-грамматикалық сөз табын
айтамыз.Сын есім қандай?қай? деген сурақтарға жауап береді .
Сын есім
Дара Күрделі
Дара сын есім бір ғана негізгі немесе туынды түбірден тұрады.
Мысалы: терең, шыдамды, удай, тәтті, тебеген, білімді, бойшаң,
әдеби, т. б.
Күрделі сын есім төмендегідей жолмен жасалады.
1) сөздердің қосарлануы: апалы-жезделі, мая-мая, жап-жасыл,
аппақ, көкпеңбек, тәп-тәтті, тап-таяз, жұп-жуас, т. б.
2) сөздердің тіркесуі: қоңыр ала, бидай өңді,
тым ұзақ, ал қара көк,
қою қалың қара сақалды,
ақ шулан, ақ шабдар, т. б.
4 слайд
Сын есім
Негізгі Туынды
Негізгі сын есім ешбір қосымшасыз негізгі
түбір күйінде тұрады. Мысалы: көк, сыпайы,
кермек, жабайы, таза, шабан, асау, жеңіл, т.
б. Туынды сын есім екі түрлі жолмен
жасалады: 1) есім сөздерге жұрнақ жалғану
арқылы;
2) етістікке жұрнақ жалғану арқылы.
5 слайд
6 слайд
Сын есім
Сапалық Қатыстық
– Сапалық сын есім сын есімнің тікелей өзінен
жасалады, заттың түр-түсін, сын-сапасын
анықтайды. Мысалы: жасыл (алқап), сарғыш (гүл), тәп-
тәтті (алма), жаман (әдет), жақсы (қасиет), ұзын
(көше), биік (тау), терең (өзен), жуас (жылқы), асау
(тай), т. б.
– Қатыстық сын есім заттың сын-сипатын басқа сөз
табының қатысы арқылы білдіреді. Мысалы: орманды
алқап, гүлді өңір, алмалы бақ, әдепті қыз, қасиетті
адам, құдіретті сөз, ақылды бала, дәмді тағам, өнерлі
оқушы, салмақты мінез, шөлейт дала, шексіз аспан, т.б.
7 слайд
8 слайд
Сын есім
Сын есімнің сөйлемдегі негізгі қызметі – анықтауыш.
Жіктік жалғауын меңгерген сын есім сөйлемнің
баяндауышы болады.
Сын есім етістіктің алдында тұрып, қалай? деген
сұраққа жауап берсе, пысықтауыш болады.
Сын есім көптелмейді, септелмейді, тәуелденбейді.
Бұл жалғауларды жалғаған жағдайда сын есім зат
есімнің орнына жүреді. Сын есімнің зат есім орнына
жұмсалуын сын есімнің заттануы – субстантивтенуі
дейді.
Сын есім барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес
септіктерінің жалғауын меңгеріп, заттанып,
толықтауыш қызметін атқарады.
9 слайд
10 слайд
Сын есімнің екі түрлі шырайы бар:
1. Салыстырмалы шырай біркелкі сындық белгінің бірінен
екіншісінің артық немесе кемдігін салыстыру арқылы көрсетеді.
Салыстырмалы шырай жасайтын жұрнақ түрлері:
2. Күшейтпелі шырай біркелкі сындық белгінің бір-бірінен не өте
артық, не өте кем екенін көрсетеді.
Күшейтпелі шырайдың жасалуы:
1) Сапалық сын есімнің алдына күшейтпелі буындардың үстелуінен
жасалады: әп-әдемі, жып-жылы, сеп-семіз, тап-таза, үп-үлкен,
көкпеңбек, аппақ, т. б.
Күшейтпелі шырай жасаушы буындар дефис (-) арқылы жазылады,
тек аппақ, көкпеңбек сөздері бірге жазылады.
2) Күшейтпелі шырай сапалық сын есімдерге өте, тым, аса, ең,
тіпті, нағыз, орасан, өңшең, кілең күшейткіш үстеулерінің тіркесуі
арқылы жасалады. Бұл күшейткіш үстеулер сапалық сын есімнің
алдынан бөлек жазылады. Өте әдемі, тым биік, аса терең, ең
мықты, тіпті ұзақ, нағыз шешен, орасан шыдамды, өңшең жүйрік,
кілең күшті, т. б.
11 слайд
Сын есімҚатыстық
сын есім Дара сын
есім
Күрделі
сын есім
Негізгі сын
есім
Туынды
сын есімСапалық
сын есім
12 слайд
Назарларыңызға
үлкен рахмет
Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз