#1 слайд
Сабақтың тақырыбы: Радиоактивті зиянды заттар ЖАС ЭКОЛОГ ҮЙІРМЕСІ МҰҒАЛІМІ: ХАЙРУЛЛИНА ГУЛДАНА

1 слайд

#2 слайд
Назар аудар…  ҚАНДАЙ СҰРАҚ МАЗАЛАДЫ?  ҚАНДАЙ ПРОБЛЕМА ТУЫНДАДЫ?  ҚАНДАЙ ІС-ӘРЕКЕТ ЖАСАР ЕДІҢІ?

2 слайд

#3 слайд
Тірі ағзалар мен топырақ жамылғысына әсеріРадиактивті ластану Ластану компоненттеріАнтропогендік әсер Әлемдік мұхиттың радиоактивті ластануы Семей зардабыҚАДАМДАР ШЕРУІ НЕГІЗГІ ИДЕЯ ҚАНДАЙ?!

3 слайд

#4 слайд
БЕЙНЕРОЛИК “ 353” ӘДІСІ 3 МИН КӨРЕСІЗ 5 МӘЛІМЕТТІ НАЗАРДА ҰСТА 3 НАҚТЫ ШЕШІМДІ АТАҢЫЗ

4 слайд

#5 слайд
Радиоактивті ластану Қазіргі таңда қоршаған ортаның экологиялық қауіпсіздігінің проблемалары туындауда. Топырақ- өсімдік-судың химиялық заттармен ластануы топырақтың құрамында химиялық өзгерістерге алып келеді. Жер шарындағы кейбір аймақтардың техногендік қалдықтары табиғи норманы бірнеше есе асы түседі. Жуырға дейін ең басты ластаушы деп шаң,көмірқышқыл газ, күкірт оксиді, азот болған. Радионуклидтер ластаушы ретінде қарастырылмаған.Стронций мен цезийдің ластауынан соңғы кездері радионуклиттік ластануға көп көңіл бөлінуде. Атом бомбасыны ң жарылуы кезінде иондалған радиация әсернен радиоактивті бқлшектер ауқымы улкен аймаққа таралады. Осының кесірінен топыырақ жамылғысы, су қоймалары мен тірі организмдер зардап шегеді.Көптеген радиоактивті бөлшектер ұзақ уақытқы дейін тұрақты болып келеді, сондықтан олар жер бетінде өте ұзақ уақытқа дейін сақталады.

5 слайд

#6 слайд
– қоршаған ортаға өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену арқылы зиянды әсер жасайды. Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық энергетиканың дамуына байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы үлкен қауіп тудыруда.Радиоактивті ластану

6 слайд

#7 слайд
Антропогендік әсер Техногенді радиоактивтілік- адамныің іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болады. Адам өміріне өте қауіпті радиациялық антропогендік әсерлер адамзаттың мына іс- әрекетімен тығыз байланысты: • Атом өнеткәсібі; • Ядролық жарылыстар; • Ядролық энергетика; • Медицина мен ғылым. • Табиғи радиактивті элементтерді шартты түрде 3 бөлуге болады: 1. Уран,торий мен антиноуранның изотоптары; 2. Калий,кальций, рубидий және т.б.; 3. Радиактивті изотоптар, яғни тритин ;

7 слайд

#8 слайд
Стронций-90 – жердегі орташа тұрақтылы уақыты 28 . 8 жыл.. Қоршаған ортаға 90Sr АЭСларының жіне де ядролық жарылыстардың әсерінен таралады.Адам денсаулығына өте қауіпті.Негізінен адамның сүектерінд қөбіне жинақталады.Ең басты ластауща радиоактивті компоненттер Йод-131 — бета- және гамма- радиоактивты, – жердегі орташа тұрақтылы уақыты — 8 тәулік. Мутация мен жасушалардың өлуін тудырадыЦезий-137 – жердегі орташа тұрақтылы уақыты — 33 жыл. Биосфераны астаушы ең басты ерлік радиоактивті элементтердің бірі. 137Cs негізінен АЭСларының бұзылуы әсерінен таралады.

8 слайд

#9 слайд
Қоршаған ортаның адам организміне теріс әсер ететін факторларының бірі радиация болып табылады. Радиация адамның клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді , клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Радиациялық сәулелену тұқым қуалаушылық аппаратын өзгертуге, яғни мутацияға душар етуі мүмкін. Сәулелердің артық мөлшері адам организмде ауытқуларды және әр түрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады. Радияция әсері

9 слайд

#10 слайд
Радиоактивті заттардан қорғаудың бірнеше жолдары бар. Олар: физикалық , химиялық және биологиялық тәсілдері. Физикалық тәсіл Бұл тәсілдің ұйғаруы бойынша, дер кезінде қол-аяқты денені жылы су мен жуып отыру керек. Қолға арнаулы түрде дайындалған перчаткаларды кию керек. Қатты радиоактивті элементтердің бөлшектерінің кішкентай түйіршіктері ішкі органдарға өтіп кетпеуін қадағалап отыруы керек. Егер кішкентай бөлшектер ішкі органдарға өтсе, олар тез арада ағзадан шыға қоймайды. Әсіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий және цирконий бөлшектері ағзаларға өтсе қауіпті ісіктер туғызуы мүмкін. Олар радиоактивті сәулелер таратады. Цезий тез еритін тұздарды түзеді. Сөйтіп адам ағзаларының жұмсақ тканьдерінде жиналады да үнемі иондалған сәулеленуді таратады. Радиоактивті стронцийдің бөлшектерін адам ағзаларынан шығару оңай емес. Стронцийді кальциймен ығыстырып шығаруға болады. Тез еритің цезий – 137 бөлшектерін ағзалардан ығыстырып шығару үшін көп мөлшерде су ішу керек. Радиоактивті элементтерді ағзалардан шығару үшін қымыздық сірке қышқылы мен лимон қышқылынкөп мөлшерде пайдалану керек. С, Д витаминің ішу өте пайдалы (сәбіз, редис). Арақ-шарап ішуге болмайды. Олар радияцияның әрекетін күшейтіп жіберуі мүмкін. Бірақ кейбір адамдар Уран өндіретін шахталарда істеп жүріп күніне азды- көпті арақ ішіп жүрген. Ол адам күні бүгінге тірі.Радиоактивті заттардын қорғану

10 слайд

#11 слайд
Әлемдік мұхиттардың лстануының ең басты себептері: • радиоактивті жарылыстардың әсерінен . • Мұхиттарға тасталған радиоактивті қалдықтар әсері; • Ірі авариялардың әсері(Чернобыль АЭС, атом реакторлары әсері); • радиоактивті қалдықтардың мұхит түбіне тасталуы. (Израиль и др., 1994). Әлемдік мұхиттар цезий-137, стронций-90, церий-144, иттрий-91, ниобий-95 деген секілді әлементтермен ластануының әсерінен су түбіндегі ағзаларға кері әсерін тигізеді Кейбір радиоактивті ластағыш затардың өте ұзақ уақытқа дейінгі тұрақтылығы әсерінен(кейбіреулері миллион жылға дейін) мұхиттағы тірі ағзаларда муациялық өзгергіштер пайда болады. Ал солардың кейбіреулері тіпті өлімге әкеледі Әлемдік мұхиттың радиоактивті ластануы.

11 слайд

#12 слайд
Халықтың көп мөлшерде радиоактивті заттарды қолдануының әсерінен,жер беті радионуклидтармен ластанады. Ал сол ластауыштардың ең бастылары— ядролық құрылыстар, ядролық қарулардың сыналуы, уран шахталарының кері әсерә. Және де ең басты потенциалды ластану себебі АЭС болуы үмкін. Топырақты жоғарғы бетінде стронций и цезий жинақталады. Осының әсерінен бұл ластауыштар тірі ағзаларға енеді.Топырақ жамылғысының радиоактивті ластануы Солтүстікке тән өсімдіктер радиоактивті цезийді сақтауының жоғары аккумуляциялығынын көрсетеді. Осының әсерінен сол аймақтардағы бұғылар организмдері жоғарғы изотоп көрсеткіштерімен ерекшеленеді. Осы бұғыларды азық ететін солтүстік жұртында отраша көрсеткіштен 10 есе жоғары көрсеткішті көрсететініін байқаған.

12 слайд

#13 слайд
Биологиялық аккумуляция көрсеткіші жоғары өсімдіктердің өзінде түсінің өзгеруі және басқа да қзгерістер байқалады. Ал бұларды кейде табиғи индикатор ретінде қарастыруға болады. Мысалы, Солтүстік Сібірдегі қайың ағаштары стронция-90 элементін жақсы сақтауымен ерекшеленеді, осының әсерінен олар әдеттегіден тыс жасыл түске боялады.Өсімдік және жануарлар дүниесінің радиоактивті ластануы.

13 слайд

#14 слайд
Қазіргі кездегі ең басты дерлік әлемдік проблемаларлың бірі - радиоактивті заттарды қайта өңде болып табылады. Бұрынғы кездердің өзңнде ақ радиоактивті су асты кемелелінің өзі су астына жіберілген болатын. 1994 жылға дейін121 атомдық су асты кемелері эксплуатацияланған болатынРадиоактивті заттардың қайта өңделуі

14 слайд

#15 слайд
Семей полигоны – КСРО ядролық сынақ полигондарының бірі, аса маңызды стратегиялық объектісі болды. КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті.Семей полигоны

15 слайд

#16 слайд
Семей ғалымдары мен дәрігерлердің пікірінше, сәуле алған ата-анадан туған екінші ұрпақ денсаулығы, бірінші ұрпақтың яғни тікелей сәуле алған балалардың денсаулығынан едәуір төмен, бұл сәуле алудың генетикалық зардаптары. Семей өңірінде лейкоз - қан рагы, лимфоцит - ақ қан ауруымен ауыратындар саны көбейген . Әсіресе, әйелдер арасындағы анемия ауруы республика бойынша бірінші орын алады. Уақытына жетпей босану, салмағы аз, әлсіз, балалардың тууы, туа біткен анемия және мезгілінен ерте қартаю көрсеткіштері өсіп, әйелдердің бедеулігі республикалық көрсеткіштен екі есе жоғарлады. Бірақ, жергілікті халық бұны кеш түсінді.

16 слайд

#17 слайд
• Сізге бүгін не қиын болып көрінді? • Оқып үйренген материалдарды қайда қолдана аласыз? • Сіз бүгінгі сабақтан қандай проблемаларды ешкіңіз келеді? РЕФЛЕКСИЯ

17 слайд