Сурет салу, №12 мектеп-гимназиясы, 0 Ә сынып,

1 слайд

1 слайд

2 слайд
* Жыныс бездері Жыныс бездері аралас бездерге жатады. Олар жыныс торшаларымен қатар аталық және аналық гормондар бөледі. Жыныс гормондары көбею аралас бездерге жатады. Олар жыныс торшаларымен қатар аталық және аналық гормондар бөледі. Жыныс гормондары көбею мүшелерін физиологиялық тонуста ұстап, негізгі және қосалқы (сыртқы) жыныс белгілерін дамытады, аталық және аналық дарақтарға тән мүшелерін физиологиялық тонуста ұстап, негізгі және қосалқы (сыртқы) жыныс белгілерін дамытады, аталық және аналық дарақтарға тән мінездерді, жыныстық дағдылы әрекеттерді (инстинкг), организмнің пісіп-жетілуін реттейді.мінездерді, жыныстық дағдылы әрекеттерді (инстинкг), организмнің пісіп-жетілуін реттейді. * Жыныс гормондары Жыныс гормондары холестериннің туындылары болып табылады. Аталық және аналық гормондар аталық бездерде де, аналық бездерде де холестериннің туындылары болып табылады. Аталық және аналық гормондар аталық бездерде де, аналық бездерде де қатар түзіледі. Мысалы, ер адамның тәуліктік зәрінде 3-10 мкг аталық гормондар және 5-15мкг аналық гормондар, ал әйелдер зәрінде 3-10 мкг қатар түзіледі. Мысалы, ер адамның тәуліктік зәрінде 3-10 мкг аталық гормондар және 5-15мкг аналық гормондар, ал әйелдер зәрінде 3-10 мкг андрогендер, 18-36 мкг эстрогендер болады.андрогендер, 18-36 мкг эстрогендер болады.

2 слайд

3 слайд
* Аталық бездің (еннің) аралық Аталық бездің (еннің) аралық ұлпаларындағы Лейдиг ұлпаларындағы Лейдиг торшаларында түзіледі. Ал, бездің торшаларында түзіледі. Ал, бездің Сертоли торшаларында Сертоли торшаларында эстрогендер (аналық, гормондар) эстрогендер (аналық, гормондар) түзіледі.түзіледі.

3 слайд

4 слайд

4 слайд

5 слайд
алъдостерон изоандростерон дегидроандростерон тестостерон жатады.

5 слайд

6 слайд
* Аталық гормондар анаболизмдік Аталық гормондар анаболизмдік гормондарға жатады. Олар бұлшық етте гормондарға жатады. Олар бұлшық етте белоктың түзілуін және жиналуын белоктың түзілуін және жиналуын күшейтіп, оң азоттық тендестік күшейтіп, оң азоттық тендестік қалыптастырады, денеге салмақ қалыптастырады, денеге салмақ қостырады, денеде майдың жиналуын қостырады, денеде майдың жиналуын азайтады, бейорганикалық фосфордың, азайтады, бейорганикалық фосфордың, сульфаттың, натрий-калий хлоридтерінің сульфаттың, натрий-калий хлоридтерінің қорға жинақталуын күшейтеді.қорға жинақталуын күшейтеді.

6 слайд

7 слайд

7 слайд

8 слайд
* Аналық жыныс мүшелерін физиологиялық Аналық жыныс мүшелерін физиологиялық тонуста ұстап, жыныстық айналымды, тонуста ұстап, жыныстық айналымды, сүт безінің қызметін реттейді. сүт безінің қызметін реттейді. Эстрогендер (эстрадиол, эстрон, эстриол) Эстрогендер (эстрадиол, эстрон, эстриол) аналық организмге тән белок пен майдың, аналық организмге тән белок пен майдың, су мен минералды тұздардың алмасу су мен минералды тұздардың алмасу деңгейін қалыптастырады, капилляр деңгейін қалыптастырады, капилляр қабырғасының өтімділігін жоғарылатады.қабырғасының өтімділігін жоғарылатады.

8 слайд

9 слайд
* Сары дене гормондары — прогестерон, прогненол — ұрықтану және ұрпақ көтеру процестерін реттейді. Прогестерон буаздық кезінде гипофиздің гонадотроптық гормондарының түзілуін, фолликуланың дамуын, жатырдың жиырылуын бөгеп, ұрықтың өсуіне, сүттену процесінің басталуына ықпал етеді. Аналық бездің аралық, торшаларында түзілген андрогендер фолли-кулаларда қуыстың пайда болуын, овуляция (фолликуланың жарылуын) реттеуге қатысады. * Сары дене, жолдас, жатырдың кілегей қабығы (эпидометрия) релаксин гормонын бөледі. Буаздық барысында бұл гормонның бөліну мөлшері өсе түседі. Релаксин босаңсу (төлдеу) процесінің дұрыс өтуі үшін қажет, оның әсерімен шат сүйектерінің байламы (симфиз) жібіп, жатыр мойыны босаңсып, ашылады .

9 слайд

10 слайд
* Нейрогуморальдық жолмен реттеледі. Нерв жүйесі жыныс бездерің қызметін рефлекстік жолмен гапофиздің гормон бөлу қабілетін өзгерту арқылы реттейді. Гипофиздің фолликуланы жандандырушы гормоны аналық организмде фолликуланың пісіп-жетілуін, ал аталық организмде — сперматогенезді жандандырады. Лютеиндеуші гормон жыныс гормондарының түзілуін, ал пролактин — сары денеде прогестеронның бөлінуін және сүттену процесін жандандырады. Эпифиз мелатонині жыныс бездерінің өсіп-дамуын тежейді.

10 слайд

11 слайд

11 слайд

12 слайд
* 1. олар жыныс клеткаларын туындатып, көбею қызметін атқарады және 2. жыныс бездері гормон бөле отырып, эндокриндік қызмет атқарады. Жыныс бездердің гормондары ағзаның жыныс қызметіне әсер етеді. Сонымен қатар олар әртүрлі алмасу және психикалық қызметке де әсерін тигізеді. Аталық, аналық бездер мен бүйрек үсті бездері ұқсас қызмет атқарады. Жыныс гормондары тек жыныс бездерінде ғана бөлінбейді. Барлық жыныс бездерінің және бүйрек үсті қыртысты бөлімінің гормондары стероидтар, олар холестерин немесе ацетат туындылары.

12 слайд

13 слайд
* 1) 1) эстрогендер, эстрогендер, * 2) 2) гестогендер гестогендер (прогестиндер), (прогестиндер), * 3) 3) релаксин және аз релаксин және аз мөлшерде еркек жыныс мөлшерде еркек жыныс гормондары (андрогендер), гормондары (андрогендер), кортикостероидтар. кортикостероидтар.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
* Эстрадиол, эстрон және эстриол жатады.Олардың Эстрадиол, эстрон және эстриол жатады.Олардың ең негізгісі – эстрадиол, эстроннан 10 есе, ең негізгісі – эстрадиол, эстроннан 10 есе, эстриолдан 50 есе активті (белсенді). Алғаш эстриолдан 50 есе активті (белсенді). Алғаш эстраген синтезделеді, оның айналған (өзгерген) эстраген синтезделеді, оның айналған (өзгерген) азығы – эстрон және эстриол болып табылады. азығы – эстрон және эстриол болып табылады. Эстрадиол клеткада фолликуланың ішкі қабығында Эстрадиол клеткада фолликуланың ішкі қабығында овуляцияға дейін синтезделеді. Ол көп мөлшерде овуляцияға дейін синтезделеді. Ол көп мөлшерде жүктілік кезінде плацентада, аз мөлшерде бүйрек жүктілік кезінде плацентада, аз мөлшерде бүйрек үсті қыртысында және аталық безде пайда болады. үсті қыртысында және аталық безде пайда болады. Аналық бездің қызметінің табиғи әлсіреуі кезінде Аналық бездің қызметінің табиғи әлсіреуі кезінде немесе безді алып тастағанда, кейде бүйрек үсті немесе безді алып тастағанда, кейде бүйрек үсті безінде ісік болғанда оның негізгі пайда болу орны безінде ісік болғанда оның негізгі пайда болу орны бүйрек безі болып табылады. Эстрогендер негізінен бүйрек безі болып табылады. Эстрогендер негізінен жойылады.жойылады.

15 слайд

16 слайд
Бұл біріншілік және екіншілік әйел жыныс Бұл біріншілік және екіншілік әйел жыныс белгілерінің дамуын реттеу болып табылады. белгілерінің дамуын реттеу болып табылады. Эстрогендер жатыр мен фоллокиев түтікшесінің Эстрогендер жатыр мен фоллокиев түтікшесінің өсуін күшейтеді. Жатырдың бұлшық етінің өсуін күшейтеді. Жатырдың бұлшық етінің гипертрофиясы, шырышты қабатының гипертрофиясы, шырышты қабатының пролиферациясы, қан тамырларының өсуі, қынап пролиферациясы, қан тамырларының өсуі, қынап эпителиінің гипертрофиясы жүреді. Жатырдың эпителиінің гипертрофиясы жүреді. Жатырдың окситоцинге сезімталдығы жоғарылайды. окситоцинге сезімталдығы жоғарылайды. Эстрогендер сүт бездерінің, сүт жолдарының, Эстрогендер сүт бездерінің, сүт жолдарының, емізіктің дамуын реттейді. Оның әсерінен екінші емізіктің дамуын реттейді. Оның әсерінен екінші реттік жыныс белгілері қынапта (лобковая кость) реттік жыныс белгілері қынапта (лобковая кость) түктердің өсуі, қолтықта өсуі, әйелге тән майдың түктердің өсуі, қолтықта өсуі, әйелге тән майдың таралуы дамиды. таралуы дамиды.

16 слайд

17 слайд
* Олар анаболиттік әсермен сипатталады (клетка мен мүшелердің салмағының өсуі). Сүйек тіндерінде негізгі әсер көрсетеді. Кальций мен фосфаттардың шығуын тоқтады, сондықтан қанның құрамында олардың саны көбейеді. Эстрогендер остеобластардың өсуін күшейтеді, сондықтан түтікшелі сүйектердің өсуін, эпифиз бен диафиздің қатаюын күшейтеді. Эстрогендердің секрециясының күшеюі жас кезде болса өсуді тоқтады, бірақ бет әлпеті үлкенге ұқсайды, ал секрециясының азаюы түтікшелі сүйектердің шамадан тыс өсуіне алып келеді, сондықтан олардың аяқ-қолдары ұзын болады.

17 слайд

18 слайд

18 слайд

19 слайд
* Олардың ішіндегі негізгісі – прогестерон. Прогестерон негізінен әйел Олардың ішіндегі негізгісі – прогестерон. Прогестерон негізінен әйел ағзасында сары денеде пайда болады. Бұл уақытша ғана циклмен пайда ағзасында сары денеде пайда болады. Бұл уақытша ғана циклмен пайда болатын эндокринді без, егер жүктілік басталмаса менструалды циклдің болатын эндокринді без, егер жүктілік басталмаса менструалды циклдің екінші жартысында жарылған фолликула орнында пайда болып, екінші жартысында жарылған фолликула орнында пайда болып, қызметін атқарады. Сары денеде бөлінетін прогестеронның ең негізгі қызметін атқарады. Сары денеде бөлінетін прогестеронның ең негізгі қызметі – эстрогенмен бірге жатырды ұрықтануға дайындайды. Ол қызметі – эстрогенмен бірге жатырды ұрықтануға дайындайды. Ол шырышты қабатта пролиферация кезеңінен секреция кезеңіне шырышты қабатта пролиферация кезеңінен секреция кезеңіне ауыстырып, ұрыққа қажетті заттардың алып келінуіне жағдай ауыстырып, ұрыққа қажетті заттардың алып келінуіне жағдай жасайды.жасайды.

19 слайд

20 слайд
* Сүт бездерінің өсуі үшін қажет. Ол без Сүт бездерінің өсуі үшін қажет. Ол без тіндерінің дамуын күшейтеді, ал эстрогеннен тіндерінің дамуын күшейтеді, ал эстрогеннен айырмашылығы сүт өзекшелеріне (жолдары) айырмашылығы сүт өзекшелеріне (жолдары) әсер етпейді. Прогестерон тіндегі басқа әсер етпейді. Прогестерон тіндегі басқа алмасуларға да әсерін тигізеді. Ол әлсіз алмасуларға да әсерін тигізеді. Ол әлсіз катоболиттік әсер көрсетіп, оның көптеген катоболиттік әсер көрсетіп, оның көптеген тіндерде жиналуына кедергі жасап, тіндерде жиналуына кедергі жасап, жұмсалуын (ыдырауын) күшейтеді .жұмсалуын (ыдырауын) күшейтеді .

20 слайд

21 слайд
* Жылу өндіруді күшейтеді, сондықтан етеккір (менструация) кезінде температура өзгереді. Прогестерон альдестеронның антогонисі (қарсы әсерлі). Климакс кезінде оның азаюы гипотермияның дамуына алып келеді. Сары денеде полипептидті құрылымды гормон – релаксин де синтезделеді. Оның әсері жүктіліктің аяғында байқалады, босану мен лактацияны күшейтеді (түсіктің болуына қарсы). Ол қасаға буынындағы (лонное сращения) сегізкөз маңындағы эпифиздің жұмсаруына алып келеді, қасаға буынын босатады. Осылайша жамбастың кеңеюіне, жатыр мойнының ашылуына алып келеді, босануды күшейтеді және сүт бездерінің дамуына әсер етеді.

21 слайд

22 слайд
* Шәуетте (семенник) еркек жыныс бездері – андрогендер қанға бөлінеді. Андрогендік активтілігі бар 100-ге жуық қосылыстар анық. Олардың бірнешеуі ғана табиғи гормондар болып табылады. Ең белсенді андроген - тестостерон. Ол шәуеттің аралық клеткаларында, тәулігіне 3,5 мг-ға жуық бөлінеді (үлкен еркектерде), 0,5 мг тестостерон бүйрек үстінде синтезделеді.Үлкен әйелдерде тәулігіне 1 мг-ға жуық тестостерон бүйрек үстінде және аналық безде синтезделеді. Егер әйел организмінде 1 мг-ден көп синтезделсе еркектерге тән қасиетке ие болады. Еркектерге тән түктердің өсуі (гирсутиам) – дауыс жуандауының, сүт бездерінің кішіреюіне, бұлшық ет өсуіне алып келеді.

22 слайд

23 слайд

23 слайд

24 слайд
* Еркектерде бірінші жыныс белгілерінің Еркектерде бірінші жыныс белгілерінің дамуын реттейді, қуық асты безінің өсуін дамуын реттейді, қуық асты безінің өсуін және секрециясын күшейтеді, жыныс және секрециясын күшейтеді, жыныс мүшелерін өсіреді. Оның әсерінен екінші мүшелерін өсіреді. Оның әсерінен екінші жыныс белгілері де дамиды: өзіне тән жыныс белгілері де дамиды: өзіне тән түктердің өсуі, дыбыс тембірі төмендеп, түктердің өсуі, дыбыс тембірі төмендеп, дене бітімі еркектердікіне ұқсайды.дене бітімі еркектердікіне ұқсайды.

24 слайд

25 слайд
* Ж алпы биологиялық әсерге де ие. Олар да басқа өсу гормондары, инсулин, эстроген сияқты күшті анаболиттік зат болып табылады. Тіндер мен клеткалардың көлемінің үлкеюін, клеткада азоттың жиналуы мен белок синтезінің көбеюі, кальций, фосфар, натрий, калий, хлор, судың жиналуын күшейту нәтижесінде тудырады. Әсіресе белоктың жиналуы бұлшық ет пен миокардта көп кездеседі. Бұлшық етте креатин фосфат және АТФ, гликоген жиналады. Жүрек бұлшық етінде қан айналым күшейеді. Сондықтан еркектердің бұлшық еттері әйелдерге қарағанда күшті дамыған және жүрек көлемі де үлкен.

25 слайд

26 слайд

26 слайд

27 слайд
* Бұл реттеуді гипоталамо-гипофиздік жүйе кері Бұл реттеуді гипоталамо-гипофиздік жүйе кері байланыстар арқылы реттейді. Әйел және еркек байланыстар арқылы реттейді. Әйел және еркек жыныс гормондарының секрециясының көлемі, жыныс гормондарының секрециясының көлемі, гипофиздің алдыңғы бөліміндегі гонадотропты гипофиздің алдыңғы бөліміндегі гонадотропты гормондардың (фол...

27 слайд