#1 слайд
№ 1 алматы қазақ мемлекеттік гуманитарлық – педагогтік колледжі Қашықтықтан оқыту Пән атауы: Жаратылыстану және дүниетану оқыту әдістемесі Пән мұғалімі: Тулеуова Балауса Төреқұловна

1 слайд

#2 слайд
Сабақ тақырыбы: Қазақстанда ерекше қорғалатын аумақтар

2 слайд

#3 слайд
Сабақтың мақсаты: - Қазақстан Республикасының қорықтары мен ұлттық саябақтары, олардың географиялық орны, құрылу мерзімі, жануарлар мен өсімдіктердің қорғауға алынған түрлері туралы білім алушыларға ұғындыру.

3 слайд

#4 слайд

4 слайд

#5 слайд
Жоспар: • Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтары • Қорықтар • Ұлттық саябақтар

5 слайд

#6 слайд
Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтары Ерекше қорғалатын табиғи аумақ  — ерекше қорғау режим i белг i ленген мемлекетт i к табиғи-қорық қорының табиғи кешендер i мен объект i лер i бар жер, су объект i лер i және олардың үст i ндег i әуе кең i ст i г i н i ң учаскелер i. Ерекше қорғалатын аумақ — кеңістігінде бағалы табиғи немесе колдан жасалған (бағалы  экожүйе ,  гейзерлер , бау- саябақ ескерткіштері, инженерлік құрылыстар, т.б.) немесе қоршаған ортаға қолайлы әсер ететін кеңістіктер ( орман жолағы ,  көгерген аймақтар ), аумақтар,  акваториялар . Мұндай аумақтар тек заңмен ғана емес, арнайы бақылауда болып, адамдармен қорғалады.

6 слайд

#7 слайд
Терминдер: - экология; - қорық; - қорықша; - ұлттық саябақ; - табиғат ескерткіші; - резерват; - қызыл кітап; - дендрологиялық бақ

7 слайд

#8 слайд
Табиғатты қорғау туралы шаралар ХХ ғасырдан бастап жоспарлы түрде жүргізіліп келеді. 1948 жылы Халықаралық табиғатты және табиғи қорларды қорғау одағы құрылды. 1971 жылы ЮНЕСКО “ Адам және биосфера ” бағдарламасы қабылданыфп, оны Жер шарының кез-келген бөлігіндегі ресурстарды қорғауға арнады. Бүгінгі таңда Жер шарында 70-тен астам елде 300- ге жуық биосфералық қорықтар ұйымдастырылды. Олардың ауданы 4 млн.км 2 . Елімізде табиғат байлықтарын дұрыс пайдалануға көңіл бөлініп, 1918 жылы табиғатты қорғайтын арнаулы комитет ұйымдастырылды. 1962 жылы 16 маусымда Қазақ КСР Жоғары Кеңесі Президиумының “ Қазақстан табиғатын қорғау ” туралы жарлығы шықты.

8 слайд

#9 слайд
Қызыл кітап – сирек кездесетін, жылдан жылға азайып не жойылып бара жатқан, сондықтан да айрықша қорғауды қажет ететін жануарлар мен өсімдіктердің түрлері тіркеледі. Бұл жинақ алғаш рет 1966 жылы 2 топтық болып шықты. Қазақстанда бұл кітап алғаш рет 1978 жылы жарыққа шығып, аңның 21 түрі мен 8 құс енгізілді. 1981 жылы өсімдіктерге арналған басылымы жарыққа шықты. Осынау жүргізіліп жатқан шаралардың барлығы көркес де нәзік, әсем де тылсым табиғатты мүмкіндігінше өзгеріссіз табиғи бейнесін сақтай отырып, болашақ ұрпақ қолына тапсыруды көздейді. http:// www.mediakurs.kz/kz/video/242-qyzyl_kitap_degenimiz_ne

9 слайд

#10 слайд
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтары картасы

10 слайд

#11 слайд
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚОРЫҚТАР - Ақсу-Жабағалы - Қаратау - Үстірт - Барса-Келмес - Наурызым - Қорғалжын - Алматы - Алакөл - Марқакөл - Батыс Алтай ҰЛТТЫҚ САЯБАҚТАР - Баянауыл - Іле Алатауы - Қарқаралы - Алтынемел - Көкшетау - Бурабай - Қатонқарағай - Шарын - Сайрам-Өгем - Жоңғар Алатауы

11 слайд

#12 слайд
ҚОРЫҚШАЛАР - Алматы - Зеренді - Рахман - Балқаш ТАБИҒАТ ЕСКЕРТКІШІ - Қаздың қайтуы - Шынтүрген - Шарын - Әнші құм РЕЗЕРВАТТАР - Ақжайық - Ертіс орманы - Семей орманы - Ырғыз-Торғай

12 слайд

#13 слайд
Ақсу-Жабағылы қорығы 1926 жылы ұйымдастырылды. Бұл - Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Қорық Оңтүстік Қазақстан облысының  Талас Алатауы  мен  Өгем жотасында  131,9 мың гектар жерді алып жатыр. Қорық төрт биіктік белдеуді қамтиды. 1500 м биіктікке дейінгі төменгі белдеу өзіне тән өсімдіктері мен жануарлар дүниесі бар ла, 1500-2000 метр - даланың шалғынды, бұталы ағаш өсімдіктері өседі. Мұнда ағаш тәрізді  арша  (биіктігі 20 м аралығында),  бадам бұтасы ,  жабайы жүзім ,  жабайы алма  және басқа да оңтүстік өсімдіктері өседі. Жануарлардан мұнда  елік ,  қарақұйрық ,  борсық ,  бұғы ,  қабан , ақ тырнақты және т.б. жануарлар кездеседі. 2000-2300 метр биіктікте субальпілі шалғыны жатыр. Бұл белдеуде төселіп өсетін түркістан аршасынан басқа ағаш өсімдіктері жоқ. Онда таутеке,  ілбіс ,  суыр ,  шақылдақтар , ал құстардан  ұлар ,  кезеген торғай ,  шауқарға ,  қозықұмайлар  мекендейді. Қорыктың аумағында  өсімдіктердің 1404 түрі  бар, оның 47 түрі  Қазақстанның Қызыл кітабына  енген.  Құстардың 239 түрі , бауырымен жорғалаушылардың 9 түрі  және  сүтқоректілердің 51 түрі ,  балықтың 2 түрі  бар екені есепке алынды. Сүтқоректілерден қорғауға алынған аса бағалысы  арқар , сібірдің  таутекесі ,  бұғы ,  елік , жыртқыштардан  ілбіс ,  ала мысық ,  борсық . Ең жоғарғы белдеу -  биік таулы қарлы және мұзды шыңдар . Бұлардан аңғарларға құлап ағатын көбікті сарқырамалы тау өзендері басталады. Қорықтың  Қаратау  жотасы беткейлерінде палеонтологиялық филиалы бар. Бұл өңір  120 млн жыл бұрын теңіз түбі болған . Қазір оның орнында әр түрлі сирек кездесетін балықтар мен былқылдақ денелілердің,  юра дәуіріндегі  өсімдіктердің таңбалары сақталған. Қорықтың бұл бөлігінің органикалық дүние эволюциясын зерттеу үшін ғылыми маңызы бар. Қазіргі таңда қорықтар мәселесі ауқымды. Нақтырақ айтсақ біз Қазақстан өркениетіне өз үлесімізді қосу үшін, ең алғаш ашылған қорықтарды дамытқанымыз жөн. Ақсу жабағылы қорығы ең алғаш ашылғандықтан ең алғашқы жұмысты осы жерлерден бастағанымыз абзал.

13 слайд

#14 слайд
Наурызым қорығы 1934 жылы ұйымдастырылған. Бұл  Қостанай облысының  Наурызым ауданында орналасқан. Мұның аумағы  191,4 мың гектар  жерді алып жатыр. Қорықта көптеген көлдер бар, бетегелі тың дала корғауға алынып зерттелуде, бұл көлдердің жағасында бұрыннан шоқ-шоқ карағай сақталып келген. Қорық көлеміне Наурызымдағы Қарағай мен Тірсек орманы да кіреді. Ең оңтүстіктегі cop топырақта қарағай сирек өскен. Қорықтағы cop топырақта алуан түрлі кайың ағаштар, тек Қиыр Шығыста ғана кездесетін  малиус боката  алмасының жабайы түрлері өседі. Табиғат жағдайының әртүрлілігіне байланысты, таяу жатқан аз ғана үлескінің өсімдігі мен жануарлар дүниесі әр алуан келеді. Мұнда даланы, орманды және суаттарды мекендейтін жануарлар кездеседі. Поляр фауналары мен флораларының өкілдері жылылықты сүйетін өсімдіктер және жануарлар сияқта жерсініп кеткен. Онда тұяқтылардан  қабан ,  елік , кеміргіштерден  суырлар , ақ қояндар және жыртқыштардан  қарсақ ,  түлкі ,  борсық , күзен , ақкіс кездеседі. Қорықта  сүткоректілердің 42 түрі, құстардың 60-тан астам түрі, балықтың 6 түрі, 687-ге жуық өсімдік  түрі кездеседі. Аппақ қардай  аққулар , шағалалар ,  бірқазандар  мен  үйректер  қаптап жүреді

14 слайд

#15 слайд
Алматы қорығы 1964 жылы құрылған. Аумағы  71,7 мың гектарға  жуық, әр түрлі ландшафт зоналарында жатыр. Бұған мәңгі қар мен мұз жамылған, беткейлері шөптер мен ағашқа бай  Іле Алатауы  мен жағасында құмды шөлі бар Іле өзенінің атақты «әнші тауы»  Аққұм-Қалқан (биіктігі 100 м-ден асатын құм төбе) жатады. Көктеректі нудан тұратын жапырақты ормандар, долана, жабайы алма және өрік ағаштары 1800-2000 м биіктікке дейін көтеріледі. 2500 м биіктіктен жоғарыда Тянь-Шань шыршасынан тұратын шыршалы орман белдеуі орналасқан. Одан да жоғары, қарлы-мұзды белдеуде, субальпі және альпі шалғындары болады. Қорықтың жануарлар дүниесі алуан түрлі, мұнда 39 түрге жуық сүтқоректілер мен 200-ден астам құстардың, 965 өсімдік түрі бар. Шыршалы орманда бұғы ,  елік ,  Тянь - Шань сілеусіні ,  барыс ,  борсық ,  түлкі ,  қасқырлар  мекендейді. Орман шекараларындағы биік шыңдар мен құздарда арқар  мен  таутеке  көп. Соңғы уақыттарда қорықта  тиін ,  сасық күзен  өсірілетін болды. Қорықта құстардың ең көбі:  ұлар ,  кекілік , бұлдырық , Іле өзенінің бойындағы тоғайларда  қырғауылдар , тарғактақшар мекендейді.

15 слайд

#16 слайд
Барсакелмес қорығы Арал теңізінің  солтүстік-батыс бөлігіндегі өзі аттас шөлейтті аралда орналасқан. Қорық 1939 жылы ұйымдастырылған. Жалпы көлемі  160, 8 мың гектар . Ондағы мақсат - жалпы табиғат кешенімен қатар саны азайып бара жатқан ақбөкен мен қарақұйрыкты қорғау болды. Бұрын Аралда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 257 түрі өссе, соңғы кезде олардың саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қаупінде. Қорыққа шөлді аймаққа тіршілік етуге бейімделген жануарлар тән. Негізгі қорғалатын аңдар: ақбөкен, қарақұйрық және құлан. 1953-1964 жылдар аралығында 9 құлан Түрікменстанның Бадхыз қорығынан осында әкелініп жіберілген. Соңғы жылдары биологиялық жүргізілген сынақтардың салдары да Аралдың экологиялық жағдайын күрделендіріп, қорыктың біраз жануарларын көшіруге тура келді (мысалы,  құланды ).

16 слайд

#17 слайд
Қорғалжың қорығы 1968 жылы құрылған. Қорык  Ақмола облысының   259 мың гектар  жерін алып жатыр. Оған тың даланың (38 мың гектар) қол тимеген, түрен түспеген жерлері, сондай-ақ  Қорғалжың  және  Теңіз  (199 мың гектар) көлдері кіреді. Бұл жерлер дүниежүзілік маңызы бар су қоймасы мен жайылымдар тізіміне енгізілген. Қорықтың жануарлар дүниесі дала зонасына тән. Сүткоректілердің 41 түрі, құстардың 299 түрі, балықтың 14 түрі, өсімдіктің 343 түрі кездеседі. Олар:  суыр ,  дала алақоржыны ,  су егеуқұйрығы ,  қосаяқтар  және басқалар. Қорғалжың көлінің қамыс нуларында қабандар мекендейді. Құстың 120 түрі ұя салады. Көл жиегінің кара суларында үйрек, қаз және басқа суда жүзетін құстар сансыз көп. Теңіз көлінде мыңдаған қоқиқаз ұя салады. Бұл дүние жүзінде сирек кездесетін, ең солтүстікке ұя салатын құс. Қорғалжың көлдерінде үшкір тұмсықты сұқсыр мекендейді, ол балапандарын суда қалқып жүзіп жүрген ұяда басады. Содан кейін балапандарды ұзақ уақыт аркасына салып жүзеді, тіпті олармен бірге суға да сүңгиді. Теңіз-Қорғалжың көлдеріне көктем кезінде көптеген су құстары жиналады. Осының аркасында бұл қорық дүние жүзіне әйгілі болып отыр. Ол ЮНЕСКО-ның тізіміне ерекше корғалатын батпақты- шөлді  ландшафт  ретінде енген. Қорықта суда жүзетін құстардың тіршілігін зерттеу жөнінде үлкен ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізіліп, мұражайлар, хайуанаттар бағына арналған материалдар жинастырылады.

17 слайд

#18 слайд
Марқакөл қорығы 1976  жылы құрылған. Қорық солтүстігінде Қазақстан Алтайының  Күршім  жотасы мен оңтүстігінде теңіз деңгейінен 1447 м биіктіктегі Азутау  жотасы аралығындағы аса әсем Марқакөл шегінде орналасқан. Қорықтың жалпы ауданы  75 мың гектар, оның 44 мыңын көл айдыны  құрайды. Өкінішке орай, шығысында 1,5 мың гектар жер көлдің аса маңызды бөлігі бола тұрса да, қорыққа енбеген. Қорық ауданындағы климат қатаң континентті. Мұндағы Қазақстан аумағы үшін ең төмен қаңтардың орташа температурасы -26°-27°С, ал кейде аяз -55°С -қа дейін жетеді. Шілденің орташа температурасы 14°-17°С, ең жоғарғысы 30°С-қа жетеді. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 400 мм-ге жуық түседі.Көлге 27 кішігірім өзендер, жылғалар құяды, ал одан бір ғана өзен  Ертістің  оң саласы -  Қалжыр  ағып шығады. Дәрілік өсімдіктерден  аралий  мен « алтынтамыр »  кездеседі. Қорықта сүтқоректілердің 39 түрі мекендейді, оның ішінде  аю ,  сілеусін ,  бұғы ,  арқар ,  қасқыр  және құстың 200-ге жуык түрі, оның ішінде қарақұтан, аққу, суқұзғындар, 5 түрлі балық кездеседі. Көлде балықтың бірнеше түрі: мөңке, майқан, талма, теңге бар. Бұлардың ішінде ең бағалысы  мөңке , оның еті өте дәмді. Өсімдіктің 721 түрі кездеседі.

18 слайд

#19 слайд
Үстірт қорығы P еспубликадағы ең жас қорықтың бірі. Ол  Маңғыстау облысында   1984  жылы құрылды. Ауданы  223,3 мың гектар  республикадағы ең үлкен бұл қорық Үстірт жерінде орналасқан. Қорықта сүтқоректінің 227, құстың 11 түрі, өсімдіктің 261 түрі кездеседі. Климаты солтүстік шөл зонасына тән: жазы ыстық, ұзақ, қысы қатаң, жауын- шашын мөлшері тым аз (жылына 120 мм). Қорықты ұйымдастырудағы мақсат Қазақстандағы Қызыл кітапқа тіркелетін шөл зонасындағы 12 түрлі аң мен құстарды корғау мен сақтау. Жануарлар арасынан қорғауға жататыны: жабайы қойдың ерекше түрі -  үстірт муфлоны  және  қарақұйрық ,  ұзын тікенді кірпі ,  шұбар күзен ,  төрт жолақты қарашұбар жылан . Құстардан ұялайтыны:  қарабауыр шіл ,  кекілік ,  ителгі ,  шөл кекілігі . Қорықтың аумағында бір кезде осы арада кеңінен тараған жыртқыш ірі мысық қабылан мен құланның санын қалпына келтіру белгіленді. Өсімдіктен қорғауға тұратын аса маңыздысы жұмсақ жемістік (қалдық және монотип бұталар), иіссіз катрана, үстірт таспасы. Ғалымдар шөлдің қатаң климат жағдайына бейім жануарлар мен өсімдіктің өмір сүруін зерттеу үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізбекші.

19 слайд

#20 слайд
Батыс Алтай қорығы 1992  жылы құрылған, ауданы  56 мың гектар . Қорық Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданында орналасқан. Алтай тау жүйесінің қазақстандық бөлігінің солтүстік- батыс жағын,  Холзун ,  Көксу  және  Иванов жоталарын  қамтиды. Батыс Алтайға тән өсімдік жамылғысының бірнеше типі (қылқан жапырақты ормандар, субальпі және альпі шалғындары) сақталған. Қорықта жоғары сатыдағы  өсімдіктердің 564, жануар дүниесінің 161 түрі, құстардың 120, сүтқоректілердің 20, балықтың 5 түрі кездеседі. Өсімдіктерден  марал оты ,  алтын тамыр , жануарлардан  бұлғын ,  аю ,  құндыз ,  сусар ,  борша  және т.б. сирек аңдар кездеседі.

20 слайд

#21 слайд
Ала...

21 слайд