Түркі жұртынан шыққан Томирис

1 слайд
ҒЫЛЫМИ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫ: Түрік жұртынан шыққан әйел билеушілер: Томирис патшайым құпиясы Бағыты: Тарихи ғылымдар Ғылыми жобаның авторы: Лес Жанерке Анарбайқызы Сыныбы: 10 «В» сынып Ғылыми жобаның жетекшісі: Турдиева Гулбану Абуталиповна

1 слайд

2 слайд
І. Кіріспе 1.1. Түрік жұртынан шыққан әйел билеушілер: Теркен хатун II Негізі бөлім 2.1 Түрік жұртынан шыққан әйел билеушілер: Томирис патш айым 2.2 Томирис патшайым 2.3 Томирис ханшайымның құпиясы Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер

2 слайд

3 слайд
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Сонау сақ-ғұн дәуірінен басталып көк түріктер, оғыз-қыпшақ, Алтын орда, қазақ хандығына дейінгі аралықта ел билеген әйелдер өте көп болған. Солардың ерлігін насихаттау, ел басқарудағы құпияларын зерттеу. Түркі әйелдерінің батылдығын анықтау және түркі халқынан шыққан Томирис патшайымның соғыстармен жорықтардағы жеңіске жету құпиясын зерттеу жобаның өзектілігі болып табылады. Зерттеу жұмысының мақсаты: Түркі патшайымдарының ерлігін және Томирис патшайымның соғыстар мен іс жүргізудегі құпиясын анықтау. Міндеттері: • Түркі патшайымдарының шығу тегіне жалпы талдау жасау; • Томирис патшайымның ерліктеріндегі құпия техникасын анықтау; Материалдық құндылықтар: фотосуреттер, ежелгі тарихи фота зерттеулер. Зерттеу құндылықтары: теориялық тұжырымдар, зерттеу. Зерттеу әдістері: бақылау, сарамандық жұмыс, салыстыру, сараптау, қорытындылау. Зерттеу ақпарат көздері: ғылыми әдебиет, мұрағат материалдары, интернет, баспасөз материалдары. Ғылыми жоба жаңалығы: Түркі әйел билеушілердің ерлік сырларын және Томирис патшайымның соғыс және жорықтарда жеңу құпиясын ашу.

3 слайд

4 слайд
1.1 Түрік жұртынан шыққан әйел билеушілер: Теркен хатун Сонау сақ-ғұн дәуірінен басталып көк түріктер, оғыз-қыпшақ, Алтын орда, қазақ хандығына дейінгі аралықта ел билеген әйелдер өте көп болған. Солардың бірі - Теркен хатун. Ол шамамен 1165 жылы туып, 1225-1228 жылдары дүниеден өткен. Теркен хатун - атақты шыңғыс ханның өзі негізін салып кеткен алып империяны төрт жыл бойы билеген даңқты ə йел. Күйеуі Үгедей қағанның тірі кезінде-ақ «ұлы жұрттқа» әмірін жүргізеді. Кейін 1240 жылдың 10 сәуірі кұні хаған дүниеден өткен соң «Ұлы қатын» дәрежесін алды. Осылайша Үгедей қағанға тиесілі болып келген әскер де, жер де, аймақтардың билігі, тіптен құрылтай кізу құқығы да Теркен ананың еркіне көшеді. Үгедейден бір жыл кейін Шағатай өлген соң, ұлы қағанаттың «ата жұртына» жеке әмірін жүргізді. «Ұлы қатын» ретінде шексіз билікке ие болған. Кейін Шағатай хаған өлген соң Теркен анамыздың ықпалы тіптен күшейіп Шағатай ұстап отырған қара шаңырақ үлкен орданың тізгінін қолына ұстайды. «Ұлы хатын» ретінде шексіз билікке ие болған Теркен анамыз ұзамай ұлы ағанатты қағанатты өзінен туған бес ұлына билетіп шексіз билік құрды. Бұл ұзақ уақыттар бойы Шыңғыс ханның ұрпағынан қатты қиянат көріп келе жатқан қыпшақ тайпаларының қайта күшеюіне жол ашты. Белгілі зерттеуші ғалым Тұрсын Жұртбайдың айтуынша, Сақ тайпасының падиша қызы Тұмар сияқты жаумен майданда шайқаспағанымен, Теркен анамыз өзінің аса зор ықпалын пайдаланып, қыпшақтарды сан рет қырғыннан құтқарып қалып отырған.

4 слайд

5 слайд
2.1 Түрік жұртынан шыққан әйел билеушілер: Томири c патшайым Түбі бір түрік жұртынан шыққан жаужүрек қыздар туралы әңгіме қозғасақ бірден есімізге сақ тайпасының даңқты патшайымы Томири c ( Тұмар) оралады. Тек қазақ халқы ғана емес күллі түркі жұрты өздерінің арғы тегі деп санайтын сақ тайпаларының ең даңқты билеушісі атанған Тұмар сұлудың есімі Айша ханым, Клеопатра, Жанна д’Арк, Индира Ганди, Маргарет Тэтчер сынды әлем мойындаған 10 әйелдің бірі ретінде аталады. Сонау орта ғасырлардың өзінде-ақ еуропада ол туралы романдар жазылып, көптеген картиналар салынған. Тарихи деректерде Сақ патшайымы Тұмардың б. з. б. VI ғасырларда яғни 570-520 жылдары аралығында өмір сүргені айтылады. Сондай-ақ ол скиф тайпалырының бірінің көсемі Ишпақайдың тұқымынан тараған делінеді. Спаргапис патшаның қызы. Анасы ерте қайтыс болғандықтан, Томирис әкесі Спаргапистің қамқорлығында болады. Анасы туралы басқа дерек жоқ. Таққа әкесі Спаргапис өмірден өткен соң (б. з. д. 534 жылы) отырады. Ғасырлардан ғасырларға жеткен аңыз әңгімелер мен жыр-дастандарға қарағанда ежелгі сақ, ғұн, түрік дәуірінде әйел затынан жеті бірдей патша шыққан. Сол замандардағы патшалық құрған жеті қыз туралы деректерді Х V ІІ ғасырда өмір сүрген атақшы тарихшысы әрі Хуа ханы болған Әбілғазы Баһадүр Ханның «Түрік шежіресі» еңбегінен де кездестіруге болады. Тұмар қыз сақ дәстүрі бойынша жастайынан садақ ату, қылыштасу, найза лақтыру тәрізді әскери дағдыларды меңгеріп өседі

5 слайд

6 слайд
Томирис ханшайымның құпиясы Біздер қазіргі күнде өткенді көп аңсаймыз, бабаларымыздың өр істеріне таңқал а қарап, сағынамыз! Аталарымыздың көптеген істерін ерліктің шыңындай көтермелей бағалаймыз, аңыздарға тура сол мағынасындай сенеміз! Оның басты себебі, кейінгі кезде жеңілген, әбден мысы басылған, жаншылған ұрпақ өкілі болғанымыздан шығар! Тіптен сона у бағзы заманғы дала ұл -қыздарын (қазіргі қазаққа қаншалықты қатысы барын) пір тұтамыз, ал ең қызығы кеше ғана ел үшін жалындай жанып өткен тұлғаларымызды тиісті деңгейде мақтан тұтып, дәріптей де алмайтын кездеріміз бар! Сонау сақ заманындағы Томири сті мақтан көреміз, кино да түсіреміз, ал артында өшпес із қалдырған Томирис ханшаны солай дәріптей алып жүрміз бе? Осы сұрақ ойға оралғанда, «әр қазақтың көкейінде жүруі керек -ау» деген мұңлы ойға еріксіз қаласың... Әрине, халық жадында ел үшін еңбек етіп , жанын қиған көптеген ата -бабалар, апа -әжелеріміздің аруақтарына бас иіп, есімдерін құрметпен атаймыз. Бірақ, көпшілігі елеусіз -ескерусіз қалғаны да рас -ау! Томирис ханша туралы ел аузындағы деректермен қатар, заманымыздың заңғар жазушысы Ілияс Есенб ерлиннің талассыз, ғаламат еңбегінің арқасында біраз сырға қанықпыз да, ол жалпы мағлұматтар мынандай тәртіпте өрбиді.

6 слайд

7 слайд
Қорытынды Зерттеу қорытындысы ретінде Томирис патшайымның ерлігін және соғыстағы құпияларын зерттеп ұсына білдік. Алғыр стратег Томиристің халық арасындағы беделі зор болды. Ол бұл шайқастың шешуші болатынын білген. Ол салқынқандылықпен ұрыс тактикасының егжей -тегжейлерін жоспарлап отыр. Өзінің әскери киімін киіп, қолына қару алып, қанатты қар барысының рухын шақырып, екпіндеп басып, киіз үйден тысқа шықты. Сыртта оны қалың ә скері күтіп отырған. Соғыс жүргізуге қабілетті барлық тайпаластары бұл шешуші айқасқа аттанғалы отыр. Бәрі де жеңіске жеткеніне сенімді... Үш мың жыл бұрын Қазақ даласында атақты арғы аталарымыз – қуатты сақ тайпалары өмір сүрген. Гректер оларды кента врлар (ежелгі Грекия мифінде ат басты адам) деп атап, оларды аңыз қылған. Көне грек тарихшысы Геродоттың дерегіне сүйенсек, әйгілі Геракл да сақ халқынан шыққан. Сақтардың жерлерін ешкім жаулап ала алмаған. Дұшпандар сақ әйелдерінен өлердей қорқатын, өйтк ені олар ер азаматтармен тең дәрежеде соғыс өнерін көрсете білген. Сонымен бірге, батырларды ерлікке жігерлендірген. Сақ патшайымы Тұмардың есімі ежелгі жазбаларда Томирис деп көрсетілген. Тұмар – массагеттердің патшайымы, скиф халқының көсемі Иш пақайдың ұрпағы, скифтердің патшасы Мадийдің шөбересі, массагеттердің патшасы Сыпырдың қызы немесе немере қызы. Ол бала кезінен әскери іс -қимылдар мен қару -жарақ пайдаланылатын ортада өскен. Әкесімен бірге қуғыншылардан көп рет қашып құтылған. Осы зерттеу барысында Томиристің батылдығын барынша анықтай алдық.

7 слайд

8 слайд
Ғылыми жетекшіммен ізденіс үстінде

8 слайд