Тұз біздің өмірмізде.......

1 слайд
Ғылыми жобаның тақырбы: Тұз біздің өмірімізде...

1 слайд

2 слайд
Жоба авторы: Қаршыға Назым

2 слайд

3 слайд
З е р т т е у м а қ с а т ы : т ұ зд ы ң а д а м а ғ за сы н а п а й д а сы н а й қ ы н д а п , қ а р а м а - қ а й ш ы зи я н д ы ж а қ т а р ы н ж ә н е т ұ зд ы ң қ а си е т ін а ш ы п к ө р се т у З е р т теу д ің м ін д е т те р і:  -тұзды ң түр л ер ім ен тан ы сты ру; -тұзды ң ем дік қаси еттер ін ай қы н дап көр сету; -тұзды ң қол дан ы л уы Зерттеуге болжам:  егер тұздың адам ағзасына әсерін айқындап белгілесек, онда көптеген игерілмей жатқан тұзды көлдерден өндірістік орындар ашып, шипажайлар ашуға көп үлесін тигізер еді. Зерттеу пәні:Био логия

3 слайд

4 слайд
Зерттеудің өзектілігі : көп жағдайда тұздың адам ағзасына әсерінің ескерілмеуі. Зерттеудің жаңашылдығы: тұздың қасиеті - қайта кристалдануы. Қандай жағдай болса да тұз өз қасиетін жоймайды. Зерттеу нысаны : тұздың пайдасы, емдік қасиеті және басқа да ерекшеліктері Зерттеу әдіс-тәсілі : - мерзімді басылымдардан ақпарат жинау;  - интернеттен ақпарат жинау; - энциклопедия, кітаптар мәліметтеріне сүйену; Зерттеу нәтижесі мен қорытындысы:  Тұздың құпиясын аша отырып, адам ағзасына әсерін анықтаудың нәтижесінде елімізде игерілмеген тұзды көлдерден өндіріс орындары мен шипажайлар ашуға бағыт беру Нәтижелерді қолданудың практикалық аймағы: биология сабақтарында; сыныптан тыс іс- шараларда

4 слайд

5 слайд
Кіріспе Тұздың адам өмірінде, өнеркәсіп, медицинада адамдардың тұзсыз тамақ ішпек түгілі, өмір де сүре алмайтыны ғылыми тұрғыда дәлелденген ақиқат.  Қазір дәрігерлер науқастарға тұз бен қантта шектеу қойғанымен, оларға тұзды мүлдем қолданба деп ешқандай ақыл-кеңес бермейді. Біздің халқымызда «Ет бұзылса, тұз салар, тұз бұзылса, не салар?» деген қанатты сөз бар. Бұл тұз тәрізді қасиетке ие ешқандай заттың әлемде жоқ екендігін де паш етеді. Ас тұзының ағзаға қажеттілігі жайлы айтатын болсам. Адам ағзасының қалыпты жұмыс істеуі үшін бірден-бір қажетті зат — ас тұзы. Ол тағамдардың дәмін келтірумен бірге тіндердегі қажетті су мөлшерін реттеп, асқазан сөлінде тұз қышқылын түзеді. Ғылыми зерттеу деректеріне арқа сүйесем, адам ағзасында күн сайын тамақ арқылы орташа есеппен 10—15 граммдай ас тұзы сіңіріледі. Тағамда минералды заттардың, олардың ішінде ас тұзының жетімсіздігі әртүрлі ауруларды тудырады. Егерде жануарларды минералды заттардан біржолата айырса, олар көп ұзамай өліп қалады.Өсімдіктер болса, тұзды топырақтан алады. 

5 слайд

6 слайд
Ас тұзы – қазақ халқының тұрмысы Мен медицинасында кең қолданылатын рі кем болса ə болмайтын минералды д рілерінің бірі. ə Емдік қасиеті мен қолдану əдісі: Бастың тазына, дене теміреткесіне: 10 гр таза тұзды сірке суына араластырып жағады. Тіс қақсағанға: 1-2 гр таза тұзға аз  мөлшерде меруерт талқанын қосып, оны сірке суға араластырып ауызды шайқау керек. Бұл тістің қан құртына, тістің босағанына, тістің үгітілуіне де пайдалы. Маса шаққанға: аз мөлшердегі тұзды өсімдік майына не балға араластырып маса шаққан жерге жақса, сізді мазалаған аурудан тез айығасыз.

6 слайд

7 слайд
Әркім йодтың қалыпты өсуге, даму мен тіршілік етуге өмірлік қажеті бар микроэлемент екенін білуі тиіс. Йодтың тапшылығы алқымның ісуіне, яғни қалқанша бездің үлкеюіне әкеп соқтырады. Егер йод тапшылығының орнын толтырмаса, қалқанша бездің гормондарды өндіру қызметі бұзылады.  Адам ағзасында йодтың 90 пайызы тағам арқылы қабылданады. Йодтың көпшілігі теңіз өнімдерінде (теңіз балығында, балық майында, теңіз орамжапырақтарында) кездескенімен, оны бір шөкім йодталған тұзбен алмастыруға болады. Қазақстанның аумағында табиғи йодтың мөлшері жеткіліксіз болып келеді, сол себептен біздің көптеген отандастарымыз үшін йодпен байытылған тұз пайдалы болып келеді. Адам өз өмірінде бір шай қасығына сиятын 8 грамм йод тұтынатыны есептелген. Негізінен құрамындағы йод ауаға ұшып кетпеуі үшін тұзды қақпағы жабық ыдыста сақтайды. Йодталған тұздың сақталу мерзімі — 6 ай, мұны сатып алған кезде есте сақтаңыз. Йод жарық әсерінен тез бұзылатындықтан, оны дүкеннен герметикалық орамамен сатып алу қажет. Тұздың қорабындағы кішкентай қуыстың өзі оның құрамындағы йодты азайтады. ЙОДТАЛҒАН ТҰЗ

7 слайд

8 слайд
Теңіз тұзының шипасы. Өмірде теңіз тұзын косметика ретінде де қолданатындар бар.Егерде бет безеулі болса, оны (бет терісін) теңіз тұзымен емдеңіз, деп ақыл-кеңес береді. Бірқатар халық емшілері. Ол үшін 1 шай қасық теңіз тұзын бір стақан жылы суға салып, жақсылап араластыру керек екен. Сосын онымен безеулі бетті жуып, сүртпей кептіреді. Жарты сағаттан соң мұндай бетті жылы сумен жуады. Күніне бір рет бет терісін осылай жуу екінші аптада-ақ өз нәтижесін беретін болады.

8 слайд

9 слайд
• • Тұздың бұл түрі ең танымал және көп тараған. Тұздың жатып қалған кені әлемнің барлық дерлік аймақтарында табылады, олар бірнеше жүздеген метрден мыңдаған метр тереңдікке дейін жатыр. Тұз шахталы да, карьерлі әдіспен шығарыла береді. Арнайы комбайндар жер астында тұзды кеседі, сосын тасымалдағыштармен жер үстіне жіберіледі. Одан кейін тұз диірмендерге түседі, ол жерде түрлі көлемдегі кристалдар пайда болғанға дейін талқандалады. Ірі тұздар өнеркәсіптік мақсаттарда, ал майдалары бөлшекті сауда мен тамақ өнеркәсібі  үшін қапшықтарға салынады. • Тасты тұзды арзан тұз болып табылатындығын атап өту керек (бөлшекті саудада бағасының айырмашылығы көп емес). Ал көтерме саудада бұл айырмашылық айқындау болады. Сондықтан тасты тұзды тамақ өнеркәсібі  мекемелері мен наубайханалар  алады. Тасты тұз

9 слайд

10 слайд
• Шөгетін тұз тұзды көлдердің астынан шығарылады. Бұл тұз су түбінде өздігінен табиғи шөгеді. Жақсықылыш көлі – Қазақстанда осындай тұздың ең үлкен кен орны екенін атап өтейік. Мұндай көлдердегі су «шипа су» деп аталады. Тұздың шөгуі жыл он екі ай бойы жүріп тұрады: жазда судың интенсивті булануы мен тұздың концентрациясының өсуінен, қыста төменгі температура жағдайында тұздың еруінің төмендеуінен. Шөгетін тұз

10 слайд

11 слайд
Ашудас ақсары түсті, д мі қышқыл, уытсыз. Қақырықты жібітіп, құрт өлтіретін рөлі бар. ə Шикі ашудас пен күйдірілген ашудастың б рін де істетуге болады. ə Шикі ашудасты қазанға салып қыздырғанда су құрамы ұшып кеткен соң көпіршіктеніп қалады. Міне бұл «күйдірілген ашудас» деп аталады. • Емдік қасиеті мен қолдану дісі:  ə • Қолданылу мөлшері: 9 гр. • Жөтелді басып, қақырықты жібітеді: ашудас, сабын ағашыжемісі, қызыл мияның тамырының р қайсынан 3гр – нан суға қайнатып ə нілін ішеді. • Жүрек айнып, құсқанға: ашудастан аз мөлшерде қайнатып, демін алдырып суын ішеді. • Мұрын қанағанда: ашудастан аздап талқандап, суға салып ерітіп мұрынға азырақ тамызса, қан тоқтайды. • Тіс қақсағанға: ашудастан азырақ қосып сірке суына, балға араластырып қыздырып, тіс қақсап тұрғанда ауызды шайқаса. тез басады. • Сулы бөрткенге: күйдірілген ашудас, күйдірілген гипстің р ə қайсынан 20 гр-нан, релгардан 7 гр, осы үшеуін талқандап, 200 гр вазелинге араластырып бөрткенге жағады.

11 слайд

12 слайд
Мектеп аспазшысы Раушан апаймен. Мектеп медбикесі Шолпан апаймен.

12 слайд

13 слайд
Т ұ з – т і с т і а ғ а р т у д а т а п т ы р м а й т ы н қ ұ р а л .

13 слайд

14 слайд
• 1. Тұзды мөлшерінен артық пайдаланса кейбір ауруларға әкеледі: қан қысымының көтерілуіне, бүйрек ауруларына шалдықтырады. 2. Түз қорытылмайды, ағзаға сіңбейді. Қоректік қасиеті жоқ. Тұздың құрамында витамин, тірі қоректік заттар болмайды. Керісінше, бүйрекке, өтке, қуыққа, жүрекке, қан тамырларына зиян. Тұз бұлшық еттерді құрғатып, келеңсіз жағдайға жетелейді.  • 3. Тұз жүрекке у болуы ықтимал, сондай-ақ жүйкеңіздін қозуын арттырады.  Тұз ағзаңыздағы кальциді шайып, асқазан-ішек жолдарындағы кілегей қабығына әсер етеді. Егер тұз сондай зиян болса, неге кеңінен пайдаланылады? Негізгі себебі мынада, мыңдаған жылдар бойы тамақты тұздап сақтау әдетке айналып кеткен. Осы әдеттің қалыптасуы, адам ағзасына тұз қажет деп есептеуден шыққан. Бірталай халықтар, мысалы эскимостар ешуақытта тұз жемейді және осыдан зиян да шекпейді. Осы әдеттен кұтылған адамға тұздың әсері, өмірі темекі шекпеген адамның темекі шеккеніндей. Кейбір жануарларға, әсіресе үй кұстарына тұз нақтылы у. Шошқалар, тұзды мөлшерден артық жеп қойса қырылып қалады.

14 слайд

15 слайд
• МЕНІҢ ТӘЖІРИБЕЛЕРІМ •   • Йодталған тұзды алып, суға салып араластырамыз. Кәрлен табақшасына тұз салынған суды құямыз. Тұрғы сақинасына кәрлен табақшасын қоямыз. Қауіпсіздік ережесін сақтай отырып, тәжірбиеде пайдаланылған сіріңкені дұрыс пайдаланамыз. Кәрлендегі су қайнағанша күтеміз. Су қайнағаннан кейін кәрлен табақшасының жиектеріне тұз жиналғанын көреміз. Бұдан қорытынды шығаратын болсақ, тұздың қасиеті - қайта кристалдану. Және де судан тұзды осылай бөліп алуға болады. • Мен екі платмасса стаканға су құйып, біреуіне тұз салып араластырдым. Екеуінде тоңыазытқышқа салдым. 8 сағаттан соң: тұз салынбаған су мұз болып қатып, ал тұзы бар стақан қатпаған. Тағы да екі күнге қалдырып едім, тұзы бар су қоймалжың болыпты. Бұдан шығатын қорытынды: тұздың қасиеті - өз күшін жоғалтпайды екен. •   •   •  

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
Қазіргі кезде тұзбен емделу жайлы сауалнама қорытындысыТіс ауырғанда Тамақ ауырғанда Құлақ ауырғанда 0 2 4 6 8 10 12 Ряд 1 Столбец1 Столбец2 Сауалнама қорытындысы

17 слайд

18 слайд
• Тамаққа тұз салып жатып, осы тұздың қайдан келгені туралы ойланбаймыз да. Ал ол жерасты шахтасынан немесе тұзды көлдің түбінен өндіріледі. Тұзды өндіру жұмысы күрделі, ал оны тұрмыста өте көп қолданамыз. Өз ғылыми жобамды қорыта келе айтарым, «Тұз — адамзатқа берілген асыл сый». Оны қадірлеп, өз мөлшерінде тиімді тұтына білейік. Әйтеуір жаңа туған баланы тұзды суға шомылдырып, денесінің пісіп-жетілуін жақсартудан бастап, тұздың өмірімізде қажетті кезі көп. ҚОРЫТЫНД Ы

18 слайд

19 слайд
ҰСЫНЫС • 1. Химикат дәрілердің орнына тұзды қолданса, қазіргі замандағы отбасылық қаражатты үнемдеуге көмектеседі; • 2. Денсаулығын ойлаған адамзат тұзды мөлшерімен қолданса (кириешки, чипсы) • 3. Тұздың адам денсаулығына пайдасы зор, игерілмей жатқан өз өңіріміздегі тұзды көлдерден арнайы шипажайлар ашылса

19 слайд

20 слайд
  Ақбастау —  Қарағанды облысы   Жаңаарқа ауданы ,   Ералиев ауылдық округі  құрамындағы ауыл. Аудан орталығы –  Атасу  кентінен оңтүстік-батысқа қарай 89 км-дей жерде. Балшықты-тұздың емдік қасиеті жаздың тамыз айында көп қолданысқа ие болады. Біздің ауылға ең жақын тұзды өлке осы аймақ болып табылады.

20 слайд

21 слайд
 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 1.Дүниетану : жалпы білім беретін 11 жылдық мектептің 3-сыныбына арналған оқулық /Қ.Аймағамбетова, Н.А.Ким, Г.Д.Мырзақанова, Т.Г.Напалкова.-Алматы : Алматыкітап баспасы,2014.-132б.,сур. ISBN 978-601-01-1710-5 2.Ғаламтор материалдары: Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет, Маңғыстау энциклопедиясы, Алматы, 1997, Қазақ энциклопедиясы I том 3. Мұхиттар мен өзендер –Алматы: «Аруна » баспасы.-32 бет.-Сер.: «Балаларға арналған танымдық энциклопедия» ISBN 9965-26-441-4 4. География және табиғат /Ғылыми педагогикалық журнал/қаңтар-ақпан 2012,№1 5.Зердеңізге тоқыңыз. Жинақ. /Құрастырушы:Т.Б.Әділжан- Көкшетау,2011ж264б ISBN 978-601-80159-8-4 6.Оқушылардың қысқаша анықтамалығы.5-11 сынып.Авторлар мен құрастырушылар: П.И.Алтынов, П.А.Андреев, А.Б.Балжи және басқалары. 1 басылым.-М.:Дрофа, Алматыкітап 2004-752бет, суретті. 7.Химик анықтамалығы №5/43/-2014 Республикалық ғылыми –танымдық педагогикалық журнал  8.  "Қазақ Энциклопедиясы", 8 том  9. С. Бәкіров. Түз тұзы. – Алматы: Қазақстан, 1992. 120б  10. О.Әбдіраман. Халық медицинасы.- Алматы: Қазақпарат, 2002. 160б.

21 слайд