Туған жер топонимикасы

1 слайд
Мақсаты: Ғылыми негіздерге сүйене отырып, ата- бабаларымыздың жер – суды атау ерекшелігін, көшіп – қонуын және сол өлкенің табиғи ерекшелігін оқып, танысу; ШҚО Тарбағатай ауданы Үштөб, ауылы «Өкпеті» орта мектебінің 6- сынып оқушысы Нұржанқызы Анель Жетекшісі: Қапорова Анар Әміртайқызы география пәнінің оқытушысы

1 слайд

2 слайд
Географиялық атаулар адам баласы үшін қызмет етеді, олардың экономикалық және мәдени- әлеуметтік талаптарын қанағаттандырып отырады, географиялық ұғымдарды нақты түсінуге көмектеседі. Географиялық атаусыз халықтардың, елдердің арасындағы байланыс мағынасыз болар еді. « Топонимика» грек сөзінен аударғанда « топос» - жер, орын, «онномос» -атау деген мағына береді. Топонимика – географиялық атаулардың шығуын, дамуын, формасы мен мағынасын, грамматикалық безендірілуін зерттейтін ғылым саласы. Жер – су атаулары картаның маңызды элементі , сондықтанда жер – су атауларын жетік меңгерсек, соғұрлым картамен жұмыс жасау да жеңіл тиер еді.

2 слайд

3 слайд
«Туған өлкем-қандай көркем» осы сөзді іштей қайталасам, бойыма қуат бітіп, қанаттанып жаным ерекше бір сезімге толады. Айналама көз жүгірткен сайын табиғаттың сұлу да, сиқырлы үнін естігендей боламын. Оның тылсым сырына үңіле түсіп, көлденең жатқан әр тасынан құпия сыр іздеймін... Жаздың тау самалы ескен жайма шуақ күнінде жота басына шығып, жаң-жағына көз жүгіртші… Бұл-менің туған жерім Үштөбем. Ия, Үштөбе –жер жаннаты! Жол азабын тартып, ирелеңдеген ойлы-шұңқырлы қара жолмен зорға жеткен жолаушы «бұл халық осындай жерде не іздеп жүр» деп ойлар. Бірақ, бұл ойдың қате екеніне сырт айланбай-ақ, тау самалы бетке ұрғанда-ақ түсінеді. Бұл дала қазақтың дарқандығын, кеңдігін паш етеді. Туған табиғат - аяулы бесігіміз көрікті келбетін жаңарта, жаңғырта беру, қорғау - әрбір азаматтың абройлы борышы. Осынау үлкен де проблемалық мәселелердің тездеп шешілуіне мен де өз тарапымнан аз да болса үлес қосуды мақсат етіп, туған жеріміз Үштөбе ауылы оның табиғаты туралы әртүрлі материалдарды жинақтадым.

3 слайд

4 слайд
Гидронимика – өзен, су,көл және теңіз аттары туралы ілім Зоонимика - хайуанаттар аттары туралы ілім Фитонимика – өсімдіктермен байланысты атаулар туралы ілімОронимика – тау аттары туралы ілімОйкономика – үй, ауыл, туған ел аттарының қойылу жолдары туралы ілім Топонимик а салалары

4 слайд

5 слайд
Үштөбе ауылының орналасқа н жері Үштөбе - ауыл аты . Ауылдың терістік жақ тұсында қапталдас жатқан үш дөңге байланысты аталған.

5 слайд

6 слайд
ТАРБАҒАТАЙ ТАУЫ Тарбағатай-қалмақ тілінен шыққан атау (“тарбаға”-суыр, “тай”-тау). Табиғат көрінісі жағынан жылдың қыстан басқа мезгілдерінің бәрінде жасыл-күрең түсті болып жатуына байланысты ата- бабаларымыз “Барқытбел” деп атаған. “Барқытбел” таудың төл атауы. Тау атауларының шығу тарихы ( оронимика)

6 слайд

7 слайд
Ө кпетінің өкпе етіндей тастары Өкпеті – монғол тілінен аударғанда « сиыр жайылатын бет» деген мағына береді. Өкпеті « өкпе еті» деген қазақтың балама сөзінен шыққан.Өкпеге ұқсас қызғылт түсті құмтастан және конгломераттан түзілген.

7 слайд

8 слайд
Қызылтас – құз-құз жалпақ тастарымен ерекшеленеді. Таудың атауы оның тасының қызыл болуына байланысты аталған.

8 слайд

9 слайд
Сынтас-Базар өзені бойындағы табиғаты ерекше жер. Өзен арнасы осы түста ірі-ірі тастармен бөгеледі де сарқырама түзілген. Табиғаттың өзі жасаған мүсіні жартас бар. Осыған байланысты бұл жер атауы «Сынтас» деп аталады.

9 слайд

10 слайд
Долаңқара – ел аузындағы аңыз бойынша «Долаң» қалмақ батырының есімі. Қабанбай батыр мен Долаң батыр шайқасқан майдан алаңындағы осы тау қалмақ батыр есімімен аталған.Долаңқара 1691 – 1801 жылдар шамасында біздің туып –өскен жерімізде Қаракерей Қабанбай, Боранбай батырлардың ерлік істері жөнінде жер атаулары енген екен .

10 слайд

11 слайд
“ Тойқылған”-Қабанбай батыр мен Қарашаштың неке тойы өткізіліп, ат бәйгесі, көкпар тартқан жазықты жер.Ал отқа май құйған жері “Майлышат” деп аталып кеткен. Бүгінде бұл жерде ауыл халқы наурыз мерекесін атап өтіп, ат бәйгесі өтіп тұрады.

11 слайд

12 слайд
« Қабанбай шаты» - бұл жер өз заманында Қабанбай батыр басқыншыларға қарсы қолайлы бекініс жасаған жері. Қабанбай батырдың Қубас деген аты өлген жер – «Қубас кезеңі» деп аталады. Біздің ауылдан 45 шақырым жерде. ҚУБАС КЕЗЕНІ

12 слайд

13 слайд
Тесіктес – жаратылысы ерекше тас, көлбеу ұзыннан- ұзын орналасқан тас бар. Тастың ортасынан су ағып жатады. Тастың «тесік тас» аталуы да осыдан. Боранбай шаты- бұл жер өз заманында Боранбай батыр басқыншыларға қарсы қолайлы бекініс жасаған жері.

13 слайд

14 слайд
Өзен ағатын жердің жері шұрайлы, шөбі шүйгін “жесе боғына дейін ас” деген қазақтың балама сөзінен шыққан.Өзендер топонимикасы (гидронимика )

14 слайд

15 слайд
Базар өзені « Е лге , жерге, малға жайлы» деген мағынаны білдіреді. Талды өзені мен Базар өзені қосылып, Талдыбазар өзенін құрайды. Талдыбазар өзені

15 слайд

16 слайд
Шипалы бұлақШипалы бұлақ- медицинада зерттелмесе де суы мен балшығы тері ауруларына ем деп жан жақтан емделушілер келіп жатады. Бұл бұлақ суының балшығы мен суының емдік қасиетін бір қойшы ашқан екен. Мал бағып жүрген қойшы бір жаралы арқардың осы бұлаққа келіп, жарасына бұлақ жағысының батпағын жаққанын байқайды. Мұнда бір сыр барын байқаған ол өз жарасына да пайдаланған екен. Жарасы тез жазылыпты. Содан бұл бұлақтын емдік қасиет бар екені ел ішіне тарап кетеді. Жергілікті халықтың ішінде экзема ауруынан осы бұлақ суы мен балшығын пайдаланып емделдік деушілер бар.

16 слайд

17 слайд
Бұл үңгір іші бір отар қой сиятындай үлкен.Ертеде адамдар табиғат құбылыстарынан ( жауын- шашын, дауылды жел) малдарын осы үңгірді паналатып аман алып қалса керек. Сондықтан бұл үңгірді “Әулиесі бар” деп, әулие үңгір деп атаған. Әулие үңгірі

17 слайд

18 слайд
Қойтас үңгірі

18 слайд

19 слайд
Менің ұсыныстарым: - Бұл жұмыс оқушылар мен мұғалімдерге сабақта және сыныптан тыс жұмыстарда көмекші құрал ретінде пайдалануда болады: - Осы зерттеу жұмысын ұсына отырып аудан мектептерінде жер-су атауларының шығу тарихына байланысты арнайы кітапша ұйымдастырылып шығарылса және ол кітапшаны барлық ұстаздар өз сабақтарында пайдаланса: -Тарбағатай, Қызылтас, Өкпеті тау бөктерлерінде жазғы демалыс орындары жұмыс істесе; -Шипалы бұлақтың суы мен батпағы зерттеліп, адам денсаулығына пайдасы ғылыми тұрғыда нақты анықталса; --Көпшілік демалатын жерлерде экологиялық талаптар сақталып, ескертпе тақтайшалар орнатылып, олардын орындалуын қадағалау,

19 слайд