Зат есім

1 слайд
ЗАТ ЕСІМ

1 слайд

2 слайд
Мақсаты: Зат есімнің мағынасы, түрлері мен грамматикалық ерекшеліктері туралы түсінік беру.

2 слайд

3 слайд
Зат есім — адамның, жануардың, заттың, құбылыстың, түсініктің атауы. Зат есімдер нақты немесе абстрактылы бола алады, әрі олар сөйлемде бастауыш, толықтауыш, пысықтауыш сияқты қызметтер атқарады. Сұрақтары: кім? не? кімдер? нелер?

3 слайд

4 слайд

4 слайд

5 слайд
ЗАТ ЕСІМ ЖАСАЙТЫН ЖҰРНАҚТАР Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтары № жұрнақ мысал 1-еке, -ке, -қа, -а, -е атеке(атке) Исеке (Иса) ағеке(ағке) Жәке(Жамбыл) әпеке(әпке) Нүке (Нұрпейіс) Мұқа(Мұхтар) 2-й атай, әкей, шешей, жездей 3-тай ағатай, апатай, әкетай, шешетай 4-жан ағажан, атажан, апажан, Абайжан 5 -қан, -кен, -қай, -кей, -ан, -ң балақан, бұзауқан, шешекей, Дәкен(Дәріқұл) 6-шақ, -шек құлыншақ, інішек 7-шық, -шік қапшық, төбешік 8-ша, -ше сандықша, күрекше 9-ш, -ыш, -іш қалқаш, Нұрыш (Нұртай) 10-сымақ қорасымақ, таусымақ

5 слайд

6 слайд
Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақтар № жұрнақ мысал 1-шы, -ші қойшы, күйші 2-шылық, -шілік шаруашылық, кеңшілік 3-лық, -лік, дық, -дік, -тық, -тік балалық, кісілік, адалдық, жеңілдік, жолдастық, биіктік 4-кер, -гер айлакер, саудагер 5-кеш, -стан, -хана -паз, -қой, - қоршайхана, кітапхана, арбакеш, жемқор Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақтар № жұрнақ мысал 1-м, -ым, -ім байлам, күзем, қысым 2-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе ұрма, көрме, сүзбе, кеспе 3-қы, -кі, -ғы, -гі шалғы, тепкі, бұрғы 4-с, -ыс, -іс талас, айтыс, жүріс 5-қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек тарақ, күрек, қызық 6-ыш, -іш қуаныш, таяныш, өкініш 7-н, -ын, -ін боран, жуын, түйін 8-у сабау, жамау, көсеу 9-ынды, інді шайынды, үйінді үгінді 10-ғыш, -гіш, -қыш, -кіш сүзгіш, сыпырғыш, білгіш 11-уыш, -уіш өлшеуіш, бастауыш 12-ыр, -ір, -р, -ар, -ер үңгір, шұқыр

6 слайд

7 слайд
ЗАТ ЕСІМНІҢ СӨЙЛЕМДЕГІ ҚЫЗМЕТІ Ереже Мысалдар Б а с т а у ы ш Зат есім сөйлемде атау септігінде тұрып бастауыш болады. Кейде кім? не? сұрақтары тәуелденіп қойыла береді.(кімім? неңіз?) Жел күшейе түсті. Ер елімен көрікті, жер кенімен көрікті. Менің әкем -кәсіпкер. А н ы қ - т а у ы ш Зат есім ілік септігінде тұрып және өзінен кейінгі сөзді айқындап, анықтауыш болады. Алтын сағат сыйлаған екен. Қырда ауылдың малдары жайылып жүр. Т о л ы қ - т а у ы ш Зат есім атау мен ілік септіктерінен басқа септіктер тұлғасында тұрып, толықтауыш болады. Тәрбие тілден басталады. Ертегіменұрпағыңдыестелікке үйрет. П ы с ы қ - т а у ы ш Зат есім барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп немесе көмекші есіммен, септеулік шылаумен тіркесіп пысықтауыш болады. Біз мектепке қарай жүгірдік. Мен оқуүшін қалаға барамын. Көлеңкеде атам отыр. Б а я н д а у ы ш Зат есімдер жіктеліп келіп немесе атау септігінде тұрып сөйлемде баяндауыш болады. Біз бейбіт еңбекті сүйетін елміз. Бала – артта қалған із, байлық – қолдағы мұз.

7 слайд