100 жаңылтпаш

Жаңылтпаш — қазақ ауыз әдебиетінің шағын жанры.
Жаңылпаш ойын-сауыққа жиналған жұртты күлдіру; жас
ұрпақтың тілін ұстартып, әр түрлі сөзді шапшаң айтуға
үйрету мақсатымен пайда болған. Жаңылпаштың сөздері
адамды жаңылдыратындай қиын, көбінесе, ұяң және қатаң
дауыссыз дыбыстардан құралады, қара сөз немесе өлең түрінде
болады. Жаңылпаш ойын-сауықтарда ән білмейтін, жатқа
тақпақ айта алмайтын жастарға жаза ретінде де
қолданылған. Мұндай ұятты жағдайға қалмас үшін әр жас жігіт
пен қыз ән-жыр үйренуге талпынған. Қазіргі кезде Жаңылпаш
жаңа мазмұнға ие болып, түрі мен мазмұны жағынан молыға
түсті. Жас ұрпақты достыққа, бірлікке, адамгершілікке, ізгі
қасиеттерге тәрбиелеудің маңызды құралына айналды.
Зерттеу барысында 5-6 жастағы әрбір 100 баланың 65-інің
тілінде ақау бар екені анықталса, мамандар бақылауындағы бір
топ оқушының 20%-ы мәнерлеп сөйлей алмаған. Бұл кемшілік
баланың сабақ үлгеріміне, шет тілін меңгеруіне кедергі
келтіреді. Әдетте, бүлдіршіндер арасында «р» және «л»
дыбыстарын айта алмайтындары көбірек кездеседі. Дер кезінде
қолға алмаса, бұл проблемадан құтылу қиын. Осы кезде балаға
жаңылтпаш көп көмектеседі. Отбасында балаңызбен бірге
отырып, 10-15 минут жаңылтпаш айтып жаттықсаңыз жетіп
жатыр.
Құрастырушы және жинақтаған: "EVEREST"

Ою ою ойым бар-ды,
Ойналмастан ойын қалды.
Орындалмай ойымдағы
Ойылмады ою-дағы.
Орашолақ, олақпын ба,
Оя алмадым оюларды?
Асан бақша жақтан.
Ақ сабақ асқабақ әкелді,
Басқа жақтан.
Басқарақ асқабақ әкелді.#жаңылтпаштар

сұр інген сүрінген бе
сүрінген сұр інген бе
бұлаң бұлаң еткен бұл аң
бұлаң десем екен қылаң
доп теп
дөптеп
Біреуі көрікті кісі,
Біреуі бөрікті кісі.
Көрікті кісі – зорықты,
Бөрікті кісі – қорықты.#жаңылтпаштар

Тоқпақ жаттап,
Айтсақ жақсы-ақ.
Жатка тақпақ
Жатта тақ-тақ
Қондық жаңа қонысқа,
Қалың екен жоңышқа.
Қоныстағы жоңышқа,
Оралады қонышқа!
Кермеде тұр қырық
кір қыстырғыш,
Қырық кір қыстырғышқа
Қырық қыз келіп,
кір қыстырды.#жаңылтпаштар

Ата мен әже, ана да,
Алма мен алмұрт тереді,
Ауырға Арман бала да,
Арбамен тасып береді.
Баланың жаман баға алмағаны,
Мұғалім ағаның жаман болмағаны.
Қоғанбай қомағай ма?
Жоқ, ағай
Қоғанбай қомағай емес,
Зор ағай.#жаңылтпаштар

Күз, Кез, Көз,
Күш, Кеш, Көш,
Кір, Кер, Көр,
Күл, Кел, Көл,
Кілең қысқа сөз,
Кім оқиды тез?
Сен өлше, ол өлшер,
Сол өлшем, сол мөлшер.
Омар ора алар,
Омар ора алмаса,
Орал ора алар.#жаңылтпаштар

Омартаға балалар барар,
Балаларды аралар талар.
Алашаларды
Таба алса, алар.
Үміт түбіт түтті,
Түбітті түтіп бітті.
Арқада алты арқар бар,
Қырқада қырық арқар бар.
Қырық арқарда ақ арқар бар.
Алты арқарда марқа арқар бар.#жаңылтпаштар

Гүлім гүлге қарап күлімдеді,
Көгілдір гүлге қонған аралар гуілдеді.
Аршабек арша деп шыршаны,
Шыршабек шырша деп аршаны,
Шатасты күлдіріп баршаны,
Шырша деп, арша деп шаршады
Алатауда неше шың бар?
Қаратауда неше шың бар?
Алатауда бір мың шың бар,
Қаратауда бір мың шың бар.#жаңылтпаштар

Айта-айта жақ талды,
Қайта-қайта жатталды.
Қайта-қайта жақ талды,
Айта-айта жатталды.
Ата мен әже, ана да,
Алма мен алмұрт тереді.
Ауылға Арман бала да,
Арбамен тасып береді.
Айдын көлде саңқылдап,
Аққу жүзді таранып.
Ауық-ауық жақындап,
Анадайдан қарадық.#жаңылтпаштар

Ақ тайлағым –
нар тайлағым!
Нар тайлағыма:
– Атан боларсың!
– деп айқайладым.
Ғылымпаз ғылымсыз жаңалық аша ала ма?
Ғылымсыз ғылымпаз даналық аша ала ма?
Еліктегіш те, желіктіргіш те,
Еліктей еліріп елеңдейді.
Еліктегіштің елеңдеген елібі
еленбейді#жаңылтпаштар

Зура зурнада ойнайды,
Зурнада бір ғана Зура ойнайды деме,
Зара да, Зере де зурнада ойнайды.
Ғарышкер ұшты ғарышқа.
Ғарышқа ұшты ғарышкер.
Айтшы, ғарыш алыс па?
Дөңгелек дөннен төмен дөңгеледі,
Дөңгелекті дөкемге немен өңгереді?#жаңылтпаштар

Зура зурнада ойнайды,
Зурнада бір ғана Зура ойнайды деме,
Зара да, Зере де зурнада ойнайды.
Ғарышкер ұшты ғарышқа.
Ғарышқа ұшты ғарышкер.
Айтшы, ғарыш алыс па?
Дөңгелек дөннен төмен дөңгеледі,
Дөңгелекті дөкемге немен өңгереді?#жаңылтпаштар

Жабағы жүні
Жабағыланған жабағыны,
Жабайландырмай-ақ
Жабуласа қайтеді?
Жағалтай жадағай
Жағалауды жағалап ұшты.
Жолақ-жолақ жағал құс
Жарлауытты сағалап ұшты.
Жәркелеш пен жәмпейлеске жәрдемдес,
Жездем сойған серкешті
Жеделдетіп бұтарлауға жәукемдес.#жаңылтпаштар

Қырқадағы қырық арқар,
Қырқы-дағы қиқар арқар.
Қасқиғаны марқа арқар,
Қалқадағы қарт арқар.
Нау да дау, дау да нау.
Науандау наудың
Науа жолында дау жолықты.
Өрені өрелі өрелес,
Өнерін өрелемес.
Өресіз өрені өркендеп,
Өркештеніп төрелемес.#жаңылтпаштар

Пішіні пішіндестің пішінін,
Пішіншіге пішіндеткізші,
Пәруай пейілді дәлелдеп мүсінін.
Реттегіш реттеңкіреп реттестірсе,
Ретсіздік те реттелер,
Ретін тауып іздеттірсе.
Сомадай Шалабай
Солақай Санабайды,
Соқталдай Шанабайды,
Сопиды шала алмай.#жаңылтпаштар

Төлеш төгіп тегешті,
Тілешке төніп егесті.
Тегешті төккен Тілеш емес-ті,
Төлеш несіне тежесті?
Үшкір тұмсық
Үш шымшық,
Үстірттен ұшты
Үш құрт шымшып.
Шабырға ала тастақты,
Шұбар шыбыш бастапты.
Шөп таппай шаңдақтан,
Шабырқанып аш қапты.#жаңылтпаштар

Шиеленіскен жіп түйінін
Шешсе, шешем шешішсінші.
Шиеленістіріп түйіндеудің қиынын
Шешем де сезсінші.
Шырпы сыпырғыштың ұшы
шырпылсыншы,
Шырпылы сыпырғыштың ұшы
қырқылсыншы.
Ызбарланған ызақор ызғардан ығысты,
Ызғында ызғырықтан ығыр болғандар
ұғысты.#жаңылтпаштар

Қаһарлы айдаһар
Шаһарға келіп,
Қаһарланар.
Циркте ойнар аюды
Циркаш десем, күлесің.
“Ц” әрпінен басталған
Цемент сөзін білесің.
Шынтемір
Шықпен шыланған шөпке
Шыңдалған шалғысын
шық еткізді.#жаңылтпаштар

Сұрап Мұрат
Коньки тап.
Байлап майлап,
Аттай шап.
Электр шамы жанады,
Этаждар жымың қағады.
Электр жарық бермесе,
Экран сөніп қалады.
Үйде неше шал отыр?
Көсе шал отыр.
Тақиясы шошайып
Шоқша сақалды шақша бас шал отыр.#жаңылтпаштар

Даланы қар жабар,
Қарға балалар аққала қалар.
Даланы қар жабар,
Қарға балалар аққала қалар.
Қанат қанағаттанарлық баға алды,
Қанағат канағаттанарлықсыз баға алды.#жаңылтпаштар

Талғат балға тап,
Оншақты жаңғақ шақ,
Шақсаң, сақ шақ.
Түрің түрленіп, кідірмей оқы,
Тілің күрмеліп, мүдірмей оқы.
Бұл бір жылтыр шылбыр екен,
Кіл қылдан ескен қылшылбыр екен.#жаңылтпаштар

Ақ тайлағымды бұйдалайын десем,
Бұйдалай алмадым,
Шудалайын десем,
Шудалай алмадым.
Айыр атанды жүк қартайтар,
Семіз қойды май қартайтар.
Күйгелек менің атамды,
Жас қартайтпас, ой қартайтар.
Алты алманы алды Алма,
Алды алманы Алдан да,
Алдан, Алма алды алма
Ал, есебін, алданба.#жаңылтпаштар

Әсел әсем бе,
Әсем әсем бе,
Әсел әсем бе?
Әмір әбігер,
неге әбігер?
Әділ әбігер,
неге әбігер?
Әпендіше Әкімнің,
Әкелді де әлгінде,
Әпкесінің әтірін
Әлек шашып әркімге.#жаңылтпаштар

Әдепкі әдемі әдепке әдеттенген,
Әдепті әділдікке әдеттенген.
Әдетте, әділдік те әдептіден
Бүлдiргендi Бүлдiрген,
Күлдiргендi күлдiрген,
Күлдiргенде Бүлдiрген
Бүлдiрiп ап күлдiрген.
Әзілшіл жездеммен әзілдессең азырақ,
Әзірліксіз-ақ әдемі әзілге әзір-ақ.#жаңылтпаштар

Батырға қай көлiк сай көлiк?
Батырға сәйгүлiк сай көлiк.
Балалар көп тентек,
Күшiмiз теп-тең деп
Күреспе тектен-тек.
Құлайсың көптен-көп,
Аяғың көктен кеп.
Боламыз атама таң
Бiр қызық адам атам.
Мiнедi атам атан,
Мiнбе деп атама атан
Айтуға бата ма адам?!#жаңылтпаштар

Бізде «бес» ала алатындар да бар,
Ән сала алатындар да бар.
Мал баға алатындар да бар.
Нан соға алатындар да бар.
«Берік, Серік, Өрік теріп Жеп еді.
Берік, Серік Жеген өрік Көк еді.
Ішті, Тісті Ауыртқан сол өрікке
Ренжулі Берік те, Ренжулі Серік те.»
Бұл қар – Сұр қар, Сұр қар Кір қар,
Үстінде ойнама, үстіңді былғар.#жаңылтпаштар

Бір кезде Бір кезбе,
Тау мен тасты көп кезді.
Бір кезбе, Бір кезде
Тау текеге кез келді.
Балық көп пе екен,
Халық көп пе екен?!
Халықтың ішінен кім
Балықты сөкті екен?
Байғыз – қай құс?
Байғыз – байғұс.
Ұшады жалғыз.#жаңылтпаштар

Біздің ел – күрішті,
Ырысты-күрішті.
Күрішті оруға
Ырысты кірісті.
«Гүл-гүл жайнап жер-аспан,
Гүрілдейді сайда өзен,
Гүлжазира жарасқан,
Гүлдерімен қай кезең?»
Дұрыс деп Тұраш айтты,
Бұрыс деп Бораш айтты.
Жалған деп Жарас айтты,
Рас деп Рәш айтты.
Қайсысы жалған айтты,
Қайсысы рас айтты?#жаңылтпаштар

Есiк алдындағы отынның
Шырпылылырағынан ала кел,
Томарлылырағынан ала кел,
Тамырлылырағынан ала кел,
Түбiрлiлiрегiнен ала кел.
Далалықтарға даралық
Даласынан дариды.
Есiк алдындағы отынның
Шырпылылырағынан ала кел,
Томарлылырағынан ала кел,
Тамырлылырағынан ала кел,
Түбiрлiлiрегiнен ала кел.#жаңылтпаштар