§12. Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.

8 сынып №10

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары

Тістің құрылысы мен қызметі, сүт тістердің тұрақты тістерге ауысуы. Тіс гигиенасы.

§12. Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Тістерді түсіну: құрылымы, қызметі және күтімі

Тістер адам асқорыту жүйесінің маңызды компоненттері болып табылады, олар тағамды ұсақтау процесінде маңызды рөл атқарады. Тістер әртүрлі типтерде болады: кескіш тістер, ит тістер, премолярлар және молярлар, олардың әрқайсысы тағамды кесу, жырту және ұсақтау сияқты нақты қызметтерді атқарады. Адамдар алдымен сүт тістерін, яғни "бала тістерін" дамытады, олар кейін тұрақты тістердің пайда болуына жол береді. Бұл ауысу әдетте 6 мен 12 жас аралығында болады. Тістердің саулығын сақтау үшін күнделікті екі рет тістерді тазалау және тұрақты түрде стоматологқа қаралу маңызды, себебі дұрыс күтім тіс кариесі мен қызыл иек ауруларын алдын алуға көмектеседі, осылайша сүт және тұрақты тістердің сау болуын қамтамасыз етеді. Тістердің құрылымы мен қызметін, сондай-ақ гигиенаның маңыздылығын түсіну асқорыту процесіндегі рөлін бағалауға көмектеседі.

Тістерді түсіну: Құрылымы, қызметі және күтімі туралы текстке негізделген сұрақтар

2. Өмірмен байланысты сұрақ: Тістердің адам өміріндегі рөлін қалай түсінесіз? Олар қандай қызмет атқарады?

3. Көп таңдауы бар тапсырма: Тістердің қандай түрлері бар?

   • A) Кескіш тістер

   • B) Ит тістер

   • C) Премолярлар

   • D) Барлық жоғарыда аталғандар

4. Салыстыру тапсырмасы: Сүт тістері мен тұрақты тістер арасындағы негізгі айырмашылықтарды атаңыз.

5. Сәйкестендіру тапсырмасы: Төмендегі қызметтерді тістердің түрлерімен сәйкестендіріңіз:

   • 1) Тағамды кесу

   • 2) Тағамды жырту

   • 3) Тағамды ұсақтау

   • A) Кескіш тістер

   • B) Ит тістер

   • C) Молярлар

6. Шындық немесе жалған тапсырмасы: "Тістердің саулығын сақтау үшін күніне бір рет тазалау жеткілікті." Бұл сөйлем шындық па, әлде жалған ба?

7. Дұрыс реттілікті анықтау тапсырмасы: Тістерді күтудің дұрыс ретін анықтаңыз:

   • A) Тістерді тазалау

   • B) Стоматологқа қаралу

   • C) Тағамды жырту

   • D) Сүт тістерінің түсуі

8. Бір дұрыс жауабы бар тапсырма: Тістердің ауысуы әдетте қандай жаста болады?

   • A) 4-6 жас

   • B) 6-12 жас

   • C) 12-18 жас

9. Биологиялық диктант тапсырмасы: "Тістер адам асқорыту жүйесінің _ компоненттері болып табылады, олар тағамды _ процессінде маңызды рөл атқарады."

10. Суреттегі бөлікті анықтау тапсырмасы: Тістердің құрылымы туралы суретте қандай бөліктер көрсетілген? (Суретпен жұмыс)

11. Көп таңдауы бар тапсырма: Тістердің саулығын сақтау үшін не маңызды?

    • A) Тәтті тағамдардан аулақ болу

    • B) Күнделікті екі рет тістерді тазалау

    • C) Тек сүт тістерін ғана күту

Жауап кілті:

1. Тістер тағамды ұсақтау, кесу, жырту және асқорытуды жеңілдету үшін маңызды.

2. D) Барлық жоғарыда аталғандар

3. Сүт тістері уақытша, ал тұрақты тістер тұрақты болып табылады.

4. 1) A) Кескіш тістер, 2) B) Ит тістер, 3) C) Молярлар

5. Жалған

6. D) Сүт тістерінің түсуі, A) Тістерді тазалау, B) Стоматологқа қаралу

7. B) 6-12 жас

8. "Тістер адам асқорыту жүйесінің маңызды компоненттері болып табылады, олар тағамды ұсақтау процессінде маңызды рөл атқарады."

9. (Сурет жауабы)

10. B) Күнделікті екі рет тістерді тазалау

Оқушының аты-жөні:______________________________________________________ сыныбы:_______

Тістердің құрылысы және күтімі жеке жұмыс парағы

Тістер - ас қорыту жүйесінің маңызды бөлігі. Олар тамақты ұсақтап, жұтуға дайындайды. Тістердің әртүрлі типтері бар, әрқайсысының өзіндік қызметі бар. Тістерді дұрыс күту денсаулық үшін өте маңызды.

Бос орындарды толтырыңыз: Дұрыс сөздермен бос орындарды толтырыңыз.

1. Тістің сыртқы қабаты __ деп аталады, ол адам денесіндегі ең қатты зат болып табылады.

2. Тістің ішкі бөлігі __ деп аталады, онда қан тамырлары мен нервтер орналасқан.

3. __ - бұл тісті кесу және жыртуға арналған алдыңғы тістер.

4. __ - бұл азықты ұсақтауға арналған артқы тістер.

5. Тістерді күту үшін күніне кемінде __ рет тісті тазалау керек.

Сөздер банкі: эмаль, күрек тістер, пульпа, азу тістер, екі

Бірнеше таңдау сұрақтары: Әр сұраққа берілген нұсқалардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Тістің қай бөлігі оны жақ сүйегіне бекітеді?
   a) Эмаль
   b) Тіс тамыры
   c) Пульпа
   d) Дентин

2. Қай тіс түрі тамақты жыртуға арналған?
   a) Күрек тістер
   b) Азу тістер
   c) Кескіш тістер
   d) Алдыңғы азу тістер

3. Тіс жегісін болдырмау үшін қандай тағамдарды шектеу керек?
   a) Көкөністер
   b) Ет
   c) Қантты тағамдар
   d) Сүт өнімдері

4. Тісті тазалау кезінде щетканы қалай жүргізу керек?
   a) Тек көлденең бағытта
   b) Тек тік бағытта
   c) Айналмалы қозғалыстармен
   d) Кез-келген бағытта

5. Тіс жібін қолдану не үшін маңызды?
   a) Тіс эмалін нығайту үшін
   b) Тістер арасындағы тағам қалдықтарын жою үшін
   c) Тіс түсін ағарту үшін
   d) Тіс ауруын емдеу үшін

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Тістердің әртүрлі типтері мен олардың қызметтерін сипаттаңыз.

2. Тістерді күтудің негізгі ережелерін атаңыз және олардың маңыздылығын түсіндіріңіз.

3. Тіс жегісі қалай пайда болады және оны қалай болдырмауға болады?

Жауаптар кілті:

Бос орындарды толтырыңыз:

1. эмаль

2. пульпа

3. күрек тістер

4. азу тістер

5. екі

Бірнеше таңдау сұрақтары:

1. b) Тіс тамыры

2. c) Кескіш тістер

3. c) Қантты тағамдар

4. c) Айналмалы қозғалыстармен

5. b) Тістер арасындағы тағам қалдықтарын жою үшін

Ашық сұрақтар:

1. Тістердің әртүрлі типтері мен олардың қызметтерін сипаттаңыз.
   Мысалы: Адамда төрт негізгі тіс түрі бар: күрек тістер (кесуге арналған), кескіш тістер (жыртуға арналған), кіші азу тістер (ұсақтауға арналған) және үлкен азу тістер (ұнтақтауға арналған). Әр түрдің өзіндік пішіні мен қызметі бар, бұл тамақты тиімді өңдеуге мүмкіндік береді.

2. Тістерді күтудің негізгі ережелерін атаңыз және олардың маңыздылығын түсіндіріңіз.
   Мысалы: Тістерді күтудің негізгі ережелері: күніне кемінде екі рет тісті тазалау, тіс жібін қолдану, тұрақты түрде тіс дәрігеріне бару, қантты тағамдарды шектеу. Бұл ережелер тіс жегісін, қызыл иек ауруларын болдырмауға және жалпы ауыз қуысының денсаулығын сақтауға көмектеседі.

3. Тіс жегісі қалай пайда болады және оны қалай болдырмауға болады?
   Мысалы: Тіс жегісі бактериялардың тіс бетіндегі қант қалдықтарын ыдыратуы нәтижесінде пайда болады. Бұл процесс қышқыл түзілуіне әкеледі, ол тіс эмалін бұзады. Тіс жегісін болдырмау үшін тісті жүйелі түрде тазалау, қантты тағамдарды шектеу, фторлы тіс пастасын қолдану және жүйелі түрде тіс дәрігеріне бару керек.

Оқушының аты-жөні:______________________________________________________ сыныбы:_______

ӨЗІНДІК ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС: Тістер мен ас қорыту жүйесін түсіну

Сынып деңгейі: 8-сынып
Тақырып: Тістердің құрылысы мен қызметтері және адамның ас қорыту жүйесі
Мақсат:
Оқушылар тістердің құрылысын, түрлерін, қызметтерін және олардың күтімін зерттеп, адамның ас қорыту жүйесінің құрылысын және қызметтерін түсінеді.

Қажетті материалдар:

• Адамның тістері моделі (немесе постер)

• Адамның ас қорыту жүйесі моделі (немесе постер)

• Тіс щеткалары

• Тіс пастасы

• Жұмыртқа (тіс шіруін көрсету үшін)

• Сірке суы (тістерге қышқылдың әсерін көрсету үшін)

• Жазу үшін қағаз бен қаламдар

• Рефлексия сұрақтары парақтары

Процедура:

1-бөлім: Тістерді зерттеу

1. Кіріспе (15 минут)

   • Тіс гигиенасының маңыздылығы туралы әңгімелесуді бастаңыз.

   • Тістердің моделін немесе постерін көрсетіп, түрлі типтерін (кескіштер, ит тістері, премолярлар, молярлар) және олардың қызметтерін түсіндіріңіз.

2. Эксперимент (30 минут)

   • Жұмыртқа эксперименті:

     • Сыртқы қабығы жоқ жұмыртқаны сірке суына салып, 24 сағатқа қалдырыңыз.

     • Сірке суы қышқыл тағамдар мен ішімдіктерді білдіреді, және олардың тістерге әсерін талқылаңыз.

     • 24 сағаттан кейін жұмыртқа қабығын (тіс эмалін білдіреді) бақылап, стоматологиялық денсаулық үшін маңыздылығын талқылаңыз.

2-бөлім: Ас қорыту жүйесін түсіну

3. Кіріспе (15 минут)

   • Адамның ас қорыту жүйесін талқылап, орган мен олардың қызметтерін көрсететін модель немесе постерді пайдаланыңыз.

4. Белсенділік (30 минут)

   • Оқушыларға ауыз, өңеш, асқазан, ішек, және үлкен ішекті қоса, ас қорыту жүйесінің бөліктерін сызу және белгілеу тапсырыңыз.

   • Әр түрлі органдардың тамақты қорыту үшін қалай жұмыс істейтінін және тістердің осы процестегі рөлін талқылаңыз.

Рефлексия сұрақтары:

1. Тістердің қандай түрлері бар және олардың нақты қызметтері қандай?

2. Сіздің диетаңыз стоматологиялық денсаулығыңызға қалай әсер етеді?

3. Ас қорыту жүйесі мен тістер қалай өзара байланысты?

4. Сірке суы экспериментінен тістерге қышқыл заттардың әсерлері туралы не үйрендіңіз?

Бағалау:

• Оқушылардың ас қорыту жүйесінің суреттерін жинап, органдар мен олардың қызметтері туралы түсініктерін бағалаңыз.

• Рефлексия сұрақтарына жауаптарды қарап, материалды түсінулерін бағалаңыз.

• Қосымша: Оқушылардан стоматологиялық күтімнің маңызы мен оның ас қорыту жүйесіне әсері туралы қысқа абзац жазуды сұрауға болады.

Қауіпсіздік шаралары:

• Оқушыларға эксперименттерде қолданылатын заттарды (мысалы, сірке суындағы жұмыртқа) тұтынуға рұқсат бермеңіз.

• Материалдарды ұстағаннан кейін қолдарын жууын ескертіңіз.

• Эксперименттерде азық-түлікті пайдалану бойынша мектеп саясатын сақтау.

Бұл зертхана оқушыларға стоматологиялық денсаулық пен ас қорыту жүйесі арасындағы байланыстарды түсінуге мүмкіндік береді. Белсенділіктер қолмен жұмыс жасау және сыни ойлауды дамытуға ықпал етеді, бұл оқушыларға зерттеу жүргізіп, өз findings-терін рефлексиялау мүмкіндігін береді.