§13.Жасуша мембранасы арқылы белсенді және енжар тасымалданудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары.

9 сынып №12

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары
Активті және пассивті тасымалдардың ұқсастығы мен айырмашылығы. Жасуша мембранасы арқылы тасымалдану. Белсенді тасымалдану кезіндегі энергияның жұмсалуы. §13.Жасуша мембранасы арқылы белсенді және енжар тасымалданудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары.

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Мәтінмен жұмыс

Жасуша мембранасы арқылы белсенді және пассивті тасымалдарды салыстыру

Жасушалар заттарды өздерінің мембраналарынан екі негізгі тәсілмен жылжытады: белсенді тасымалдау және пассивті тасымалдау. Белсенді тасымалдау жасушаның энергия, әдетте АТФ түрінде, пайдалануын талап етеді, ол заттарды олардың концентрация градиентіне қарсы жылжытуға мүмкіндік береді. Бұл жасушаның ішкі және сыртқы жағдайлары арасындағы концентрация айырмашылықтарын сақтауына мүмкіндік береді. Өз кезегінде, пассивті тасымалдау заттардың концентрация градиентіне бойлай жылжуы кезінде және жасушаның энергия шығындауын талап етпейді. Белсенді және пассивті тасымалдау екеуі де жасуша мембранасы арқылы материалдардың қозғалысын қамтиды, бірақ негізгі айырмашылық - белсенді тасымалдау концентрация градиентіне қарсы жүреді, ал пассивті тасымалдау концентрация градиентіне бойлай жүреді. Бұл екі тасымалдау механизмінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын түсіну 9-сынып оқушыларының жасуша биологиясын және заттардың жасушаға кіруі мен шығуын үйренуі үшін маңызды.

Жасушаның белсенді және пассивті тасымалдауын салыстыру туралы мәтінге байланысты сұрақтар:

Логикалық сұрақтар:

1. Жасуша заттарды өздерінің мембраналарынан қандай екі негізгі тәсілмен жылжытады?

2. Белсенді тасымалдау жасушаның энергия түрінде нені пайдалануын талап етеді?

3. Белсенді тасымалдау заттарды қандай бағытта жылжытуға мүмкіндік береді?

4. Пассивті тасымалдау заттардың қандай бағытта жылжуына мүмкіндік береді?

5. Белсенді және пассивті тасымалдаудың негізгі айырмашылығы неде?

Өмірмен байланысты сұрақтар:

6. Денеміздегі қандай процестерде белсенді және пассивті тасымалдау қолданылады?

7. Күнделікті өміріміздегі қандай мысалдарда біз белсенді немесе пассивті тасымалдауды байқай аламыз?

Бір дұрыс жауабы бар тапсырма:

8. Na+ ионы жасуша мембранасынан қалай жылжиды?
   A) Белсенді тасымалдау арқылы
   B) Пассивті тасымалдау арқылы
   C) Екеуі де
   D) Ешқайсысы

Дұрыс немесе бұрыс тапсырма:

9. Пассивті тасымалдау жасушаға энергия шығындауын талап етеді.
   A) Дұрыс
   B) Бұрыс

Жауап кілті:

1. Белсенді тасымалдау және пассивті тасымалдау

2. АТФ

3. Концентрация градиентіне қарсы

4. Концентрация градиентіне бойлай

5. Белсенді тасымалдау концентрация градиентіне қарсы жүреді, ал пассивті тасымалдау концентрация градиентіне бойлай жүреді.

6. Қандағы Na+ және K+ иондарының алмасуы, тыныс алу процесі, зат алмасу процестері

7. Тұз ерітіндісінен су сіңіру, тамақ қорыту процестері

8. B) Пассивті тасымалдау арқылы

9. B) Бұрыс

Оқушының аты-жөні:______________________________________________________ сыныбы:_______

Жасуша мембранасы арқылы белсенді және енжар тасымалдану

Жасуша мембранасы арқылы заттардың тасымалдануы екі негізгі жолмен жүзеге асады: белсенді және енжар тасымалдану. Енжар тасымалдану энергия жұмсамай, концентрация градиенті бойынша жүреді. Ал белсенді тасымалдану энергия жұмсай отырып, концентрация градиентіне қарсы жүреді. Бұл екі процесс жасушаның тіршілік әрекеті үшін өте маңызды.

Бос орындарды толтырыңыз: Дұрыс сөздермен бос орындарды толтырыңыз.

1. Енжар тасымалдану __ жұмсамай жүреді.

2. Белсенді тасымалдану __ градиентіне қарсы жүреді.

3. Жасуша мембранасы арқылы заттардың тасымалдануы __ негізгі жолмен жүзеге асады.

4. Белсенді тасымалдану кезінде __ жұмсалады.

5. Енжар тасымалдану __ градиенті бойынша жүреді.

Сөздер банкі: энергия, екі, концентрация, АТФ, диффузия

Бірнеше таңдау сұрақтары: Әр сұраққа берілген нұсқалардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Белсенді тасымалдану кезінде қандай энергия көзі қолданылады?
   a) Глюкоза
   b) АТФ
   c) Оттегі
   d) Су

2. Енжар тасымалданудың бір түрі:
   a) Эндоцитоз
   b) Экзоцитоз
   c) Диффузия
   d) Белсенді тасымалдану

3. Белсенді тасымалдану кезінде заттар қалай қозғалады?
   a) Концентрация градиенті бойынша
   b) Концентрация градиентіне қарсы
   c) Тек жоғарыдан төмен
   d) Тек солдан оңға

4. Қай процесс энергия жұмсамайды?
   a) Белсенді тасымалдану
   b) Эндоцитоз
   c) Осмос
   d) Экзоцитоз

5. Жасуша мембранасының негізгі құрылымдық компоненті:
   a) Нуклеин қышқылдары
   b) Көмірсулар
   c) Фосфолипидтер
   d) Ақуыздар

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Белсенді және енжар тасымалданудың негізгі айырмашылығын түсіндіріңіз.

2. Жасуша үшін белсенді тасымалданудың маңыздылығын сипаттаңыз.

3. Енжар тасымалданудың екі мысалын келтіріп, оларды қысқаша түсіндіріңіз.

Жауаптар кілті:

Бос орындарды толтырыңыз:

1. энергия

2. концентрация

3. екі

4. АТФ

5. концентрация

Бірнеше таңдау сұрақтары:

1. b) АТФ

2. c) Диффузия

3. b) Концентрация градиентіне қарсы

4. c) Осмос

5. c) Фосфолипидтер

Ашық сұрақтар:

1. Белсенді және енжар тасымалданудың негізгі айырмашылығы - белсенді тасымалдану энергия жұмсай отырып, концентрация градиентіне қарсы жүреді, ал енжар тасымалдану энергия жұмсамай, концентрация градиенті бойынша жүреді.

2. Белсенді тасымалдану жасуша үшін өте маңызды, себебі ол жасушаға қажетті заттарды концентрациясы төмен ортадан жоғары ортаға тасымалдауға мүмкіндік береді. Бұл процесс жасушаның тіршілік әрекетін қамтамасыз етеді және ішкі ортаның тұрақтылығын сақтайды.

3. Енжар тасымалданудың екі мысалы:
   а) Диффузия - заттардың концентрациясы жоғары аймақтан төмен аймаққа қозғалуы.
   б) Осмос - судың жартылай өткізгіш мембрана арқылы концентрациясы төмен ерітіндіден жоғары ерітіндіге қозғалуы.