§27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы

Тақырып бойынша 11 материал табылды

§27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы

Материал туралы қысқаша түсінік

ЖАҢА ҚМЖ; 8.1.4.3- өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау және қалыпты жағдайдағы және дененің физикалық жүктемесі кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін анықтау;

Материалдың қысқаша нұсқасы

8 сынып №30

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«\» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары

Тыныс алудың минуттық көлемі. Әр түрлі жастағы, физикалық дамыған, ер және әйел адамдардың өкпесінің тіршілік сыйымдылығы. §27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы. БЖБ (20-мин)

(Сабақ тақырыбы)

Бөлім:	Тыныс алу
Педагогтің аты-жөні:
Күні:
Сыныбы: 8 «а»	Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы:	Тыныс алудың минуттық көлемі. Әр түрлі жастағы, физикалық дамыған, ер және әйел адамдардың өкпесінің тіршілік сыйымдылығы. §27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы. БЖБ (20-мин)
Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты	8.1.4.3- өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау және қалыпты жағдайдағы және дененің физикалық жүктемесі кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін анықтау;
Сабақтың мақсаты:	өкпенің тіршілік сыйымдылығын, қалыпты жағдайдағы және дененің физикалық жүктемесі кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін анықтайды және тыныс алу бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларын орындайды;

Сабақтың барысы:

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

"Тыныс алу сыры"

(Quiz Box)

Мақсаты: Оқушылардың өткен тақырыпты еске түсіріп, өз білімдерін шығармашылықпен көрсетуін қамтамасыз ету.

"Тыныс алу құпиясы" қорабы

Оқушыларға алдыңғы сабақтың мазмұны бойынша қысқа сұрақтар жазылған қорап беріледі.

Әр оқушы кезекпен қораптан бір сұрақты алып, дауыстап оқып, жауап береді.

Қосымша сұрақ: Сіздің жауабыңыз тыныс алу механизмінің қай бөлігімен байланысты?

Сұрақтар:

Көкеттің тыныс алудағы негізгі рөлі қандай?

Тыныс алу кезінде өкпеде қысым қалай өзгереді?

Тыныс шығару кезінде бұлшықеттер қалай жұмыс істейді?

Адам неге физикалық жүктеме кезінде жиі тыныс алады?

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Жауабы:

Көкет жиырылған кезде ол төмен түсіп, кеуде қуысының көлемін ұлғайтады.

Тыныс алу кезінде өкпедегі қысым атмосфералық қысымнан төмендейді, сондықтан ауа өкпеге кіреді.

Тыныс шығару кезінде бұлшықеттер босаңсиды, өкпе көлемі тарылып, қысым жоғарылап, ауа сыртқа шығады.

Физикалық жүктеме кезінде бұлшықеттердің оттегіге қажеттілігі артады, сондықтан тыныс алу жиілейді.

Дескриптор:

Сұраққа толық әрі нақты жауап берді – 1 балл;

Жауабын тыныс алу механизмімен байланыстыра алды – 1 балл;

Қосымша сұраққа логикалық және дұрыс жауап берді – 1 балл;

Интерактивті панель, презентация

Оқушылардың назарын аудару

Бөлім бойынша

Дәйек сөз немесе цитата:

"Тыныс – өмірдің бастауы және оның әрбір сәтін жалғастыратын негіз."

– Аноним

"Мәселені шешу" (ой қозғау) әдісі

Мақсаты: Тыныс алу жүйесінің мәселелерін талдау және шешім ұсыну.

Мәтін:

"Физикалық жүктеме немесе экологиялық жағдайдың (биік тау, ластанған ауа) салдарынан адам ағзасына жеткілікті мөлшерде оттегі түспеуі мүмкін. Сіз өкпенің жұмысын жақсарту үшін қандай құрылғы немесе технология ойлап табар едіңіз? Оның негізгі жұмысы қалай іске асады?"

Сұрақтар:

1.Өкпе жұмысын қолдау үшін қандай құрылғыны ұсынар едіңіз?

2.Бұл құрылғының негізгі бөліктері қандай?

3.Құрылғы қандай жағдайда тиімді жұмыс істейді?

«Қызықты деректер»

- Тақырыпқа байланысты қызықты фактілер, оқиғалар немесе нақты өмірден алынған мысалдар оқушылардың назарын аударуға көмектеседі және олардың материалды жақсырақ есте сақтауына ықпал етеді.

Өкпенің беткі ауданы таңғаларлықтай үлкен

Егер өкпенің барлық альвеолаларының (ауа қапшықтарының) беткі қабатын жайсақ, ол шамамен теннис кортының ауданына тең болар еді. Бұл үлкен беткей оттегі мен көмірқышқыл газының тиімді алмасуын қамтамасыз етеді.

Өкпенің сыйымдылығы туралы деректер

Орташа адамның өкпесінің сыйымдылығы шамамен 5-6 литрді құрайды. Бірақ тыныштық күйде біз оның тек 10%-ын ғана пайдаланамыз.

Спортшылардың өкпесі ерекше бейімделеді

Спортпен айналысатын адамдардың өкпе тіршілік сыйымдылығы жоғары болады. Мысалы, кәсіби жүзушілердің өкпе сыйымдылығы 8 литрге дейін жетуі мүмкін.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Жауабы:

1.Құрылғы атауы: "Жеке оттегі маскасы"

2.Негізгі бөліктері:

Оттегі баллоны немесе ауа тазартқыш сүзгі.

Қысымды реттегіш клапан.

Тыныс алу сенсорлары және реттеуші жүйе.

3.Жұмыс істеу принципі:

Құрылғы ластанған ауаны тазалап, өкпеге таза оттегіні жеткізеді.

Биік тауда құрылғы атмосфералық қысымды реттеп, оттегінің сіңірілуін жеңілдетеді.

Физикалық жүктеме кезінде құрылғы тыныс алу жиілігін бақылап, қажетті мөлшерде оттегіні автоматты түрде жеткізеді.

Дескриптор:

Құрылғының атауын және оның қолдану жағдайын нақты атады – 1 балл;

Құрылғының негізгі бөліктері мен олардың қызметін сипаттады – 1 балл;

Құрылғының жұмыс принципін логикалық және толық түсіндірді – 1 балл;

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың мақсатын таныстыру

8.1.4.3- өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтау және қалыпты жағдайдағы және дененің физикалық жүктемесі кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін анықтау;

Оқу мақсаты бойынша

Дәйек сөз немесе цитата:

"Біз тыныс алуды басқарғанда, өмірімізді де басқарамыз."

– Даниэль Коутс

Кілт сөздер (жұп/топ бөлу үшін):

Өкпе

Сыйымдылық

Минуттық көлем

Физикалық жүктеме

Тыныс алу

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 8-сынып,Автор: А.Соловьева, Б.Ибраимова. Алматы «Атамұра» баспасы 2018ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Өкпенің сыйымдылығы мен тыныс алудың минуттық көлемінің маңызын түсіну;

Практикалық дағдылар: Өкпе сыйымдылығы мен тыныс алу жиілігін өлшеп, нәтижелерді талдау;

Функционалдық сауаттылық: Тыныс алу жүйесін жақсартуға арналған жаттығуларды қолдану;

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

Оқушылар жаңа сабақ бойынша дайын кестені дәптерге түртіп жазады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Оқушыларға бағыт бағдар беру

«Проблемалық оқыту әдісі»

Мақсаты: Оқушылардың нақты өмірлік жағдайларды шешуге қабілетін арттыру.

Тапсырма

Мәтін:

"Екі адамның өкпе сыйымдылығының көрсеткіштері әртүрлі: бірінің өкпесінің тіршілік сыйымдылығы 4 литр, ал екіншісінің 6 литр. Бірақ, олардың физикалық белсенділігі бірдей болғанда, екінші адам неге тезірек шаршайды? Бұл мәселені талдап, өз пікіріңізді жазыңыз."

Сұрақтар:

Өкпе сыйымдылығы мен минуттық тыныс алу көлемінің арасындағы байланыс қандай?

Екінші адамның тез шаршауының себебін түсіндіріңіз.

Өкпе сыйымдылығын жақсарту үшін қандай шаралар қолдануға болады?

Жауабы:

Өкпе сыйымдылығы жоғары болса, минуттық тыныс алу көлемі артады, бұл газ алмасуды жақсартады және ағза оттегіні тиімдірек қолданады.

Екінші адамның өкпесінің сыйымдылығы үлкен болса да, оның тыныс алу бұлшықеттері жеткіліксіз дамыған немесе оттегіні сіңіру тиімділігі төмен болуы мүмкін.

Өкпе сыйымдылығын арттыру үшін тыныс алу жаттығулары, аэробты спорт түрлері (жүгіру, жүзу) және дұрыс тыныс алу техникасын қолдану қажет.

Дескриптор:

Өкпе сыйымдылығы мен минуттық тыныс алу көлемінің байланысын дұрыс түсіндірді – 1 балл;

Екінші адамның тез шаршауының себебін физиологиялық тұрғыдан негіздеді – 1 балл;

Өкпе сыйымдылығын жақсарту бойынша нақты ұсыныстар ұсынды – 1 балл;

Интерактивті панель, презентация

Биология 8-сынып,Автор: А.Соловьева, Б.Ибраимова. Алматы «Атамұра» баспасы 2018ж

Практикалық тапсырмалар беру.

«STEM тәсілі»

Мақсаты: Жаратылыстану ғылымдарын технологиямен, инженериямен және математиканы біріктіре отырып қолдану.

Тапсырма

Мәтін:

"Тыныс алудың минуттық көлемін өлшеп, оны бақылауға арналған құрылғы ойлап табыңыз. Құрылғының дизайны тиімді болуы үшін, оның жұмыс принципін сипаттаңыз және физикалық жүктеме кезіндегі тыныс алудың минуттық көлемін есептеңіз."

Қадамдар:

1.Ғылым (Science): Өкпенің тіршілік сыйымдылығы мен тыныс алудың минуттық көлемі туралы білімді қолданыңыз.

2.Технология (Technology): Құрылғыда қолданылатын сенсорлар мен мониторинг жүйесін сипаттаңыз.

3.Инженерия (Engineering): Құрылғының дизайнын ұсыныңыз және оның негізгі бөліктерін сипаттаңыз.

4.Математика (Mathematics): Берілген мәліметтер бойынша тыныс алудың минуттық көлемін есептеңіз.

Жауабы:

Ғылым (Science):

Өкпе сыйымдылығының көрсеткіші: 4 литр.

Бір тыныс алудың көлемі: 0.5 литр.

Физикалық жүктеме кезінде тыныс алу жиілігі: 30 рет/мин.

Технология (Technology):

Құрылғыда ауа ағынын өлшейтін сенсорлар және тыныс алу жиілігін бақылайтын монитор орнатылады.

Мәліметтер экранда көрсетіліп, адамның тыныс алу тиімділігі туралы деректер береді.

Инженерия (Engineering):

Құрылғы жеңіл және портативті болуы қажет.

Оның негізгі бөліктері: ауа ағыны сенсоры, оттегі сүзгісі, деректерді өңдейтін микроконтроллер және экран.

Математика (Mathematics):

Тыныс алудың минуттық көлемі = Тыныс алу жиілігі ×Бір тыныс алудың көлемі

30рет/мин×0.5л=15л/мин.

Дескриптор:

Өкпе жұмысының ғылыми негізін дұрыс сипаттады – 1 балл;

Құрылғының технологиялық шешімдерін ұсынды – 1 балл;

Құрылғының инженерлік дизайнын сипаттады – 1 балл;

Тыныс алудың минуттық көлемін дұрыс есептеді – 1 балл;

Интерактивті панель

Презентация

Биология 8-сынып,Автор: А.Соловьева, Б.Ибраимова. Алматы «Атамұра» баспасы 2018ж

Бағалау

«Бөлім бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары»

Мақсаты: Оқушылардың бөлім бойынша алған білімдерін қорытындылау дағдыларын дамыту.

Оқушылар бөлім бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларын орындайды. Ой қозғау жүзеге асады.

Дескриптор ҚМЖ қосымшасында орналасқан.

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

"Тыныс алуды жақсарт" әдісі

Мақсаты: Сабақтағы түсініксіз немесе қиын тақырыптарды анықтау.

Әрекет:

Әр оқушы тыныс алуға байланысты мына сұрақтарға жауап береді:

Сабақта мен не түсіндім?

Қандай тұсы маған қиын болды?

Не нәрсені жақсартқым келеді?

Оқушылар сабақ соңында тақырып бойынша кері байланыс береді. Сұрақтарға жауап береді.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

2 тоқсанда өтілген тақырыптарды қайталау

2 тоқсанда өтілген тақырыптарды қайталайды. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 8-сынып,Автор: А.Соловьева, Б.Ибраимова. Алматы «Атамұра» баспасы 2018ж

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

Қадамдар	Түсіндіру мазмұны	Қосымша мәліметтер
1. Кіріспе	Тыныс алу жүйесінің негізгі қызметі және ағза үшін маңызы.	Тыныс алу – ағзаға оттегіні жеткізіп, көмірқышқыл газын шығарудың негізгі механизмі.
2. Өкпенің құрылысы	Өкпе альвеолаларының рөлі және олардың газ алмасудағы маңызы.	Альвеолалар – өкпенің негізгі жұмыс бөлігі, олардың беткі қабаты оттегінің қанға өтуін қамтамасыз етеді.
3. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы	Тіршілік сыйымдылығы – өкпенің ең үлкен көлемде ауа жинай алу мүмкіндігі.	Бұл көрсеткіш адамның жынысына, жасына және физикалық жағдайына байланысты өзгеріп отырады.
4. Тыныс алудың минуттық көлемі	- Формула: тыныс алу жиілігі × бір тыныс алудың көлемі. - Қалыпты және физикалық жүктеме кезіндегі ерекшеліктер.	Физикалық жүктемеде минуттық көлем айтарлықтай артады, бұл ағзаның оттегіге деген сұранысын қанағаттандырады.
5. Физикалық жүктеменің әсері	Физикалық белсенділік өкпенің сыйымдылығын арттырып, тыныс алу жүйесін нығайтады.	Аэробты жаттығулар өкпенің жұмысын жақсартып, оттегіні тиімді қолдануға мүмкіндік береді.
6. Тыныс алу гигиенасы	Өкпе саулығын сақтау үшін дұрыс тыныс алу, таза ауада серуендеу және зиянды әдеттерден аулақ болу.	Тыныс алу гигиенасы – тыныс алу жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қолдайтын күнделікті әдеттер.
7. Қорытынды	Сабақтың негізгі идеяларын қорытындылау: тыныс алу жүйесінің денсаулық үшін маңызы.	Өкпенің дұрыс жұмыс істеуі ағзаның барлық жүйелерінің қызметіне тікелей әсер етеді.

Қосымша тапсырмалар

Сұрақтар:

Тыныс алған кездегі өзгерістер?
Тыныс шығарған кездегі өзгерістер?

«Кілт сөздерді сәйкестендіру» әдісі бойынша оқу мақсатына сай тапсырма беріледі.

Тыныс алу көлемі
Спирометр
Қордағы көлем
Қалдық көлем

Адам қалыпты тыныс шығарғаннан кейін шығаратын ауа мөлшері.
Адам қайтыс болғаннан кейін де өкпеде қалатын ауа мөлшері.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін құрал.
Адам қалыпты тыныс алғанда, шамамен 500 см3 ауа жұтып, сонша шығаруы.

«Айырмашылығы неде?»

Оқушыларға екі түрлі сурет көрсету. Екеуінің арасындағы айырмашылықты анықтауды сұрау. Жауаптарын дəлелдеп отыру.

Сұрақтар:

Сау өкпе деп қандай өкпені айтады?
Сау өкпе жұмысының көрсеткіші шамамен қанша см³ ?
Өкпе жұмысына әсер ететін қандай факторлар бар?
Темекі шегу денсаулыққа не үшін зиян?

«Салыстырмалы кесте» әдісі. Берілген кестедегі мәліметтерді салыстыру және толықтыру.

ӨТС өлшеу	Тыныс алу көлемі	Минуттық көлем	Қордағы көлем	Қалдық көлем
Терең тыныс алғанда
Қалыпты тыныс алғанда
Қалыпты тыныс шығарғанда
Терең тыныс шығарғанда

Оқушының аты-жөні: _____________________________________________сыныбы___________

«Тыныс алу» бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

Тапсырма

1.Дұрыс жауабын таңда.

І.Тыныс алу және тыныс шығару механизмдері реттеледі.

А.Жүйкелік жолмен.

Б.Жүйкелік және гуморальды жолмен.

В.Газ алмасумен

Г.Барлық жауабы дұрыс

ІІ. Өкпедегі газ алмасудың екінші атауы қандай?

А.Сыртқы тыныс алу

В.Ішкі тыныс алу

С.Сыртқы және ішкі тыныс алу

Д.Барлық жауабы дұрыс

2.Өкпедегі газ алмасу: тыныс алғанда және тыныс шығарғанда ауа құрамының мөлшеріннің шындық және жалған екенін белгілеңіз.

Тыныс алғанда және тыныс шығарғандағы ауа құрамының мөлшері	Ш	Ж
Тыныс алғанда оттектің құрамы 16%
Тыныс алғанда көмірқышқыл газының құрамы 0,03%
Тыныс шығарғанда оттектің құрамы20,95%
Тыныс шығарғанда көмірқышқыл газының құрамы 4%

3.Суретте көрсетілген тыныс алу мүшелерін сәйкестендіріңіз.

1	Кеңірдек
2	Мұрын қуысы
3	Өкпе
4	Бронхылар

1. 1.1-b, 2-a, 3-d, 4-c

2. 1-a, 2-d, 3-c, 4-b

3. 1-b, 2-c, 3-a, 4-d

4.Тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін анықтаңыз.

а _______________________________

б _______________________________

5. Бос орындарға қажетті сөзді қойыңыз.

1. Адам ең терең тыныс алғаннан кейін шығаратын ауа көлемі _______________ деп аталады.

2. Дене дамуы жақсы жетілген адамда өкпенің тіршілік сыйымдылығы _________ литрге дейін жетеді.

3. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын арнайы құрал ___________________өлшейді.

Балл қою кестесі

Бағалау критерийі	Тапсырма №	Дескриптор	Балл
Бағалау критерийі	Тапсырма №	Білім алушы	Балл
Өкпе мен ұлпадағы газ алмасу механизмдерін түсіндіреді. Тыныс алу және тыныс шығару механизмін сипаттайды.	1	Тыныс алу және тыныс шығару механизмдерінің реттелу жолын біледі Өкпедегі газ алмасудың екінші атауын біледі	1 1
	2 3 4	Өкпедегі газ алмасу: тыныс алғанда және тыныс шығарғанда ауа құрамының мөлшерін жазады. Суретте көрсетілген тынысалу мүшелерін сәйкестендіреді. Тыныс алу және тыныс шығару механизмдерін анықтайды.	4 4 2
Өкпенің тіршілік сыйымдылығын анықтайды.	5	Адам ең терең тыныс алғаннан кейін шығаратын ауа көлемінің қалай аталатынын жазады. Дене дамуы жақсы жетілген адамда өкпенің тіршілік сыйымдылығының мөлшерін біледі. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін арнайы құралды біледі.	1 1 1
Жалпы балл саны			15

Оқушыға беретін мәтін

• Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) – адам ең терең тыныс алғаннан кейін шығаратын ауа көлемі

• Әйелдерде өкпенің орташа тіршілік сыйымдылығы: 2,7 литр не 2700 см3

• Ерлерде өкпенің орташа тіршілік сыйымдылығы: 3,5 литр не 3500 см3

• Өкпе жұмысының маңызды көрсеткіші: ӨТС

• Спирометр – өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін арнайы аспап

• Тыныс алу көлемі – адам қалыпты тыныс алғанда, шамамен 500 см3 ауа жұтып, сонша шығаруы

• Орташа тыныс алу көлемі: 0,5 л

• Ауаның қосымша көлемі – адам қалыпты тыныс алып, артынша терең тыныс алғандағы көлем

• Ауаның қосымша көлемі: 1,5 л

• Қордағы көлем – адам қалыпты тыныс шығарғаннан кейін шығаратын ауа мөлшері

• Қордағы көлем: 1-1,2 л

• Қалдық көлемі – адам қайтыс болғаннан кейін де өкпеде қалатын ауа мөлшері

• Қалдық көлемі: 1 л

• Қан тамырларының тарылуына себепші болады және тыныс алу мүшелеріне көп зиян келтіреді: Никотин

• Тыныс алу жолдары қабынады: Темекі түтінінен

• Темекі шегу салдарынан пайда болатын аурудың бірі: Өкпе обыры

Өкпелік ауаның көлемі және өкпенің тіршілік сыйымдылығы

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы деп адам терең тыныс алып, терең тыныс шығарғандағы ауаның ең көп мөлшерін айтады. Әйелдер өкпесінің тіршілік сыйымдылығы орташа есеппен алғанда 3000-3500 мл, ер адамдарда 3500-4800 мл болады. Дене еңбегімен шыныққан адамдарда өкпенің тіршілік сыйымдылығы 6000-7500 мл-ге дейін жетеді.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) 3 құрамды бөліктен тұрады.

Адам тыныштық қалыпта әрбір тыныс алғанда және әрбір тыныс шығарғанда шамамен 500 мл ауаны жұтады, әрі шығарады. Бұл ауа мөлшері тыныстық сыйымдылық деп аталады.

Адам қалыпты тыныс алып, артынша терең тыныс алғанда тағы қосымша 1500 мл ауаны жұтады. Бұл жұтылған ауа мөлшерін тыныс алудың қосымша сыйымдылығы дейді.

Адам қалыпты тыныс шығарып, артынша терең тыныс шығарғандағы тағы да қосымша 1500 мл ауаны шығарады. Бұл ауа мөлшері тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы деп аталады.

Қаншама терең тыныс шығарғанмен де өкпеде 1200 мл ауа қалып қояды. Оны қалдық ауа сыйымдылығы деп атайды. Сондықтан да өкпе еш уақытта қабысып қалмайды.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығын өлшейтін (анықтайтын) арнайы құралды спирометр дейді.

Shape1

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы → тыныстық сыйымдылық + тыныс алудың қосымша сыйымдылығы + тыныс шығарудың қосымша сыйымдылығы.

ӨТС=500 мл + 1500 мл + 1500 мл = 3500 мл.

Жалпы сыйымдылық – бұл өкпелерде сақталып тұра алатын ауаның ең жоғарғы көлемі.

Өмірлік сыйымдылық – бұл өкпелер толық толғаннан кейін, шығарылатын ауа көлемі.

Тыныс алу көлемі – бұл қалыпты тыныс алу кезінде, жұтылатын ауа көлемі.

Тыныс алудың ауа қорының көлемі – бұл дем алуды тереңдеткен кезде, өкпелерге сыйғызуға мүмкін болатын ауа көлемі.

Тыныс шығарудың көлемі – бұл қалыпты тыныс шығарғаннан кейін, шығаруға болатын қосымша ауа көлемі.

Өкпелердің қалдық көлемі – бұл ең терең дем шығарудан кейін альвеолаларда қалған газдар көлемі.

Өкпенің тіршілік сыйымдылығы 6-7 және 15-16 жастарда дереу және айтарлықтай көбейеді. 16-17 жаста өкпенің тіршілік сыйымдылығы ересек адамдармен бірдей болады. Балалардың өкпе алвеоласындағы газ бен дем шығарғандағы газдың құрамында айырмашылық бар. Балалардың альвеолалық газының құрамында оттегі көбірек болып, көмірқышқыл газы азырақ болады. Бала неғұрлым жас болса, соғұрлым бұл айырмашылық көп болады.

Балалар мен жас өспірімдердің өкпесінің тіршілік сыйымдылығы 1-кесте

жасы	6	7	10	12	15	17
Ер бала	1200	1400	1630	1975	2600	3520
Қыз бала	1100	1200	1460	1905	2530	2760

Баланың дем алуды реттеу қабілеті де нашар, бұл баланың сөйлеу қабілетімен бірге жетіледі де, 11-12 жаста ересек адамдармен бірдей болады. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын спирометр деген арнайы аспаппен өлшейді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы мен қалдық мөлшері өкпенің жалпы сыйымд ылығын құрайды.

Жүктеу

Бөлісу

ЖИ арқылы жасау

Файл форматы:

docx

Биология Сабақ жоспары 8 сынып

11.12.2024

316

Жүктеу

ЖИ арқылы жасау

Жариялаған:

Тезекбаева Карлыгаш Толешовна

Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз,
шағым қалдыра аласыз

§27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы

§27. Өкпе жұмысының көрсеткіштері. Тыныс алу гигиенасы

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру