Бөлім:

Бөліп шығару

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 10 «ә,б»

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі.

§58. Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі. БЖБ (20-мин)

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

10.1.5.3 - диализ және бүйрек трансплантациясы механизмін түсіндіру;

Сабақтың мақсаты:

диализ және бүйрек трансплантациясы механизмін түсіндіреді және бөліп шығару бөлімі бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларын орындайды;

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

Үй тапсырмасы:

"Бір ғана дұрыс жауап" әдісі

Тапсырма:

Төменде бірнеше сұрақ берілген. Барлығына бір ғана дұрыс жауапты таңдап, себебін түсіндіріңіз.

Сұрақтар:

Диализдің негізгі мақсаты қандай?

Гемодиализ қалай жүзеге асады?

Перитонеальдық диализ кезінде қандай орган сүзгі рөлін атқарады?

Диализдің қай түрі тасымалдауға қолайлы?

Жауап нұсқалары:

A. Қан арнайы аппарат арқылы сүзгіленеді

B. Ішперде сүзгі рөлін атқарады

C. Артық сұйықтық пен қалдық заттарды ағзадан шығару

D. Перитонеальдық диализ тасымалдауға қолайлы

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дұрыс жауап: C (Артық сұйықтық пен қалдық заттарды ағзадан шығару).

Барлық сұрақтардың түйіні диализдің негізгі мақсаты – ағзадағы артық сұйықтықты, тұздарды және қалдық заттарды шығару.

Дескриптор:

Барлық сұрақтарға дұрыс жауапты анықтады – 3 балл;

Жауапты дұрыс негіздеді – 2 балл;

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Оқушылардың назарын аудару

Бөлім бойынша

Дәйек сөз немесе цитата:

"Бүйрек – дененің табиғи зертханасы. Оның жұмысы тоқтаса, дененің тепе-теңдігі бұзылады."

— Аноним

Қызықты әдіс: "Тірі кесте" әдісі

Әдістің сипаттамасы:

Оқушылар сынып ішінде қозғалып жүріп, тақырыпты әртүрлі дереккөздерден зерттеп, өздеріне керекті ақпаратты жинайды. Бұл әдіс оқушыларды белсенділікке тартып, сыныпта интерактивті орта қалыптастырады.

Тапсырма:

Сынып 4 станцияға бөлінеді, әр станцияда тақырыпқа қатысты ақпарат беріледі:

Станция 1: Созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің себептері.

Станция 2: Бұл аурудың белгілері.

Станция 3: Емдеу жолдары (диализ, трансплантация).

Станция 4: Алдын алу шаралары.

Оқушылар топтарға бөлініп, әр станцияны 5 минут ішінде аралап, қажетті ақпаратты жазып алады. Соңында топтар жинаған мәліметтерін талқылап, ортақ қорытынды жасайды.

«Қызықты деректер»

- Тақырыпқа байланысты қызықты фактілер, оқиғалар немесе нақты өмірден алынған мысалдар оқушылардың назарын аударуға көмектеседі және олардың материалды жақсырақ есте сақтауына ықпал етеді.

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі "үнсіз ауру":

Бұл аурудың ерте кезеңдерінде айқын белгілері болмайды. Сондықтан бүйрек жетіспеушілігі көбінесе аурудың кеш кезеңдерінде ғана анықталады.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Жауабы:

Себептер:

Қант диабеті, гипертония, инфекциялар.

Белгілері:

Несеп шығарудың бұзылуы, ісіну, шаршағыштық.

Емдеу жолдары:

Диализ: бүйрек функциясын алмастырады.

Трансплантация: донор бүйректі ауыстыру.

Алдын алу:

Тұзды тұтынуды азайту, суды жеткілікті мөлшерде ішу, салауатты өмір салтын ұстану.

Дескриптор:

Әр станциядан нақты ақпарат жинайды – 2 балл;

Жинақталған мәліметтерді дұрыс жүйелейді – 2 балл;

Алған ақпаратты талдау және қорғау қабілеті – 2 балл;

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Сабақтың мақсатын таныстыру

10.1.5.3 - диализ және бүйрек трансплантациясы механизмін түсіндіру;

Оқу мақсаты бойынша

Дәйек сөз немесе цитата:

"Ғылым – адамның өмірін ұзартатын мүмкіндіктер шекарасын кеңейту."

— Александр Флеминг

"Денсаулық – ең басты байлық. Ал ғылым оны сақтап қалу жолын табады."

— Томас Эдисон

Кілт сөздер (жұп/топ бөлу үшін):

Диализ

Гемодиализ

Перитонеальдық диализ

Бүйрек трансплантациясы

Сүзгі мембрана

Ішперде (перитонеум)

Қанды тазарту

Жасанды бүйрек

Артық сұйықтық

Уытты заттар

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің себептері, белгілері, алдын алу және емдеу әдістері туралы негізгі медициналық мәліметтерді білу;

Практикалық дағдылар: Бүйрек ауруының белгілерін анықтап, дұрыс өмір салтын ұстану және алдын алу шараларын қолдану жолдарын үйрену; Функционалдық сауаттылық: Денсаулық туралы ақпаратты дұрыс түсініп, оны өмірде қолдану және бүйрек денсаулығын сақтау үшін шешім қабылдау қабілеті;

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

Оқушылар жаңа сабақ бойынша дайын кестені дәптерге түртіп жазады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Оқушыларға бағыт бағдар беру

"Жасушалық деңгейде түсіндіру" әдісі

Мақсаты:

Күрделі медициналық процестерді (диализ және бүйрек трансплантациясы) қарапайым бөлшектерге бөліп, әр бөлікті жеке түсіндіру арқылы тақырыпты жеңіл меңгерту.

Тапсырма:

"Жасушалық деңгейде түсіндіру" әдісі бойынша сұрақ:

Сұрақ:

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі кезінде организмдегі сұйықтық пен зиянды заттарды шығару қалай бұзылады? Диализдің және бүйрек трансплантациясының жасушалық деңгейде әсер ету механизмін түсіндіріңіз.

Жауабы:

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігі:

Негізгі мәселе: Бүйрек нефрондарының зақымдануы немесе өлуі нәтижесінде фильтрация қызметінің төмендеуі.

Зиянды әсері: Организмде несепнәр, креатинин, калий иондары және басқа метаболиттер жиналады. Бұл гомеостаздың бұзылуына, ұлпалардың улануына, қышқыл-сілтілік тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеледі.

Диализ:

Диализ арнайы аппарат (гемодиализ) арқылы қанның жасанды фильтрациясын жүзеге асырады.

Механизм:

Жартылай өткізгіш мембрана арқылы қан мен диализ ерітіндісі арасында диффузия жүреді.

Токсиндер, артық су, калий иондары мембрана арқылы диализ ерітіндісіне өтеді, ал маңызды заттар қанда қалады.

Нәтижесінде: Қанның химиялық құрамындағы тепе-теңдік қалпына келеді.

Бүйрек трансплантациясы:

Бұл сау донор бүйрегін науқастың денесіне трансплантациялау.

Жасушалық деңгейде механизм:

Трансплантацияланған бүйректің нефрондары организмдегі сұйықтық пен токсиндерді табиғи жолмен фильтрациялай бастайды.

Гомеостазды сақтау үшін нефрондардағы базальді мембрана, проксимальді және дистальді түтікшелер дұрыс жұмыс істейді.

Дескриптор:

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің механизмін дұрыс түсіндіреді-1 балл;

Диализдің негізгі жұмыс принципін сипаттайды-1 балл;

Диализдің жасушалық деңгейде қалай жұмыс істейтінін сипаттайды-1 балл;

Бүйрек трансплантациясының физиологиялық рөлін түсіндіреді-1 балл;

Бүйрек жетіспеушілігі кезінде диализ бен трансплантацияның рөлін салыстырады-1 балл;

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Практикалық тапсырмалар беру.

«Проблемалық оқыту әдісі»

Мақсаты: Оқушылардың нақты өмірлік жағдайларды шешуге қабілетін арттыру.

Мәселе:

Ермек 50 жаста, созылмалы бүйрек жетіспеушілігі диагнозы қойылған. Оның басты шағымдары: шаршағыштық, аяқ-қолдарының ісінуі, қан қысымының жоғарылауы. Дәрігер оған диализ процедураларын бастауды ұсынды, бірақ Ермек бұл әдісті ұзақ уақыт қолдану мүмкін емес деп алаңдайды. Ол аурудың даму себебі, емдеу тәсілдері және алдын алу шаралары туралы толық түсінік алғысы келеді.

Тапсырма:

Ермекке көмектесу үшін келесі сұрақтарға жауап беріңіз:

Созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің дамуына қандай негізгі себептер әсер етеді?

Аурудың белгілері оның өмір сапасына қалай әсер етеді?

Диализдің пайдасы мен шектеулері қандай?

Ермекке бұл аурудың алдын алу және оның асқынуларын болдырмау үшін қандай кеңестер беруге болады?

Жауабы:

Себептер:

Қант диабеті, артериалды гипертензия, тұқым қуалайтын немесе инфекциялық аурулар.

Белгілері мен әсері:

Шаршағыштық, ісіну, қан қысымының тұрақсыздығы, нәтижесінде еңбек қабілетінің төмендеуі және күнделікті өмір сапасының нашарлауы.

Диализ:

Пайдасы: ағзадағы зиянды заттарды шығарады, өмір сапасын жақсартады.

Шектеулері: ұзақ уақыт алуы, тұрақты түрде жасалуы қажет, жанама әсерлер.

Алдын алу:

Дұрыс тамақтану (тұзды тағамды азайту), дене белсенділігі, жыл сайын медициналық тексерулерден өту, зиянды әдеттерден бас тарту.

Дескриптор:

Аурудың негізгі себептерін анықтайды – 2 балл;

Белгілерінің адам өміріне әсерін талдайды – 2 балл;

Диализдің артықшылықтары мен кемшіліктерін түсіндіреді – 2 балл;

Аурудың алдын алу бойынша нақты ұсыныстар береді – 2 балл;

Интерактивті панель Презентация

Бағалау

«Бөлім бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары»

Мақсаты: Оқушылардың бөлім бойынша алған білімдерін қорытындылау дағдыларын дамыту.

Оқушылар бөлім бойынша жиынтық бағалау тапсырмаларын орындайды. Ой қозғау жүзеге асады.

Дескриптор ҚМЖ қосымшасында орналасқан.

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

Кері байланыс әдісі: «Дәрігер бақылауы»

Оқушылардан тақырыпты меңгеру деңгейін "науқасқа диагноз қою" арқылы бағалауын сұраңыз:

"Жағдай тұрақты": Мен бәрін түсіндім, қосымша түсініктеме қажет емес.

"Емделуді қажет етеді": Менде бірнеше сұрақ бар, толық жауап керек.

"Төтенше жағдай": Мен тақырыпты түсіну үшін қосымша көмек қажет деп санаймын.

"Жағдай тұрақты" (Мен бәрін түсіндім):

Оқушы нақты және сенімді түрде тақырып мазмұнын түсінгенін айтады.

"Диализ аппараты қан тазарту процесін түсіндім, оның екі түрі бар: гемодиализ және перитонеальды диализ. Бүйрек трансплантациясы науқастың өмір сапасын жақсартатынын да білдім."

"Емделуді қажет етеді" (Менде сұрақ бар):

Оқушының түсінгенімен, әлі де тереңірек зерттеуді қажет ететін сұрақтары болады.

"Диализ кезінде қан ағымы жылдамдығы неге маңызды? Трансплантацияда донордың қан топтары міндетті түрде сәйкес болуы керек пе?"

"Төтенше жағдай" (Қосымша көмек қажет):

Оқушы тақырыпты түсінуде қиындықтарға тап болып, көмек сұрайды.

"Мен диализдің қай жағдайда таңдалатынын және оның нақты қалай жұмыс істейтінін түсінбедім. Бүйрек трансплантациясы үшін қандай жағдайлар болуы керек екенін қайтадан түсіндіріп берсеңіз."

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Үйге: 2 тоқсанда өтілген тақырыптар мен оқу мақсатын қайталау.

2 тоқсанда өтілген тақырыптар мен оқу мақсаттарын қайталайды.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Артықшылықтары

Кемшіліктері

Гемодиализ

• Аптасына диализі жоқ 4 күн болады.

• Диализдік сеанстар айналасындағы өміріңізді жоспарлау керек, мысалы: демалыс күндерінде.

• Сіздің диетаңызды және сұйықтықтың мөлшерін шектеу керек – калий мөлшері жоғары тағамдардан (мысалы, банандар, шоколад, чипстер) аулақ болу және тәулігіне сұйықтықтың бірнеше кеседен артық ішпеуге кеңес беріледі.

Перитонеалды диализ

• Диализ бөлігіне жүйелі түрде бару қажет емес және үй гемодиализі кезіндегідей аппарат қажет емес.

• Пайдаланылатын жабдықтар портативті және улкен емес – саяхат жасауға еркіндікті береді.

• Диета мен сұйықтықтар мөлгеріне шектеулер аз.

• Әр күн сайын жүзеге асыру қажет.

• Перитонеалды инфекцияның, перитониттің даму қаупі жоғары.

• Пайдаланылатын диализ сұйықтығы нәруыз деңгейінің төмендеуіне әкелуі мүмкін = энергияның жетіспеушілігі және жеткіліксіз тамақтану.

• Салмақ қосу.

Бүйрек трансплантациясы

• Уақытты алатын диализден бостандық.

• Диета шектелуі кемдеу.

• Физикалық жағынан жақсы сезіну.

• Өмір сапасының жақсырақ болуы, мысалы: саяхат жасауға қабілеттілігінің болуы.

• Енді өзінді созылмалы аурумен ауратын адам ретінде сезінбеу.

• Өміріңіздің қалған бөлігіне иммунодепрессанттарды қабылдау қажет.

• Жалпы анестезиямен ауыр хирургиялық операция қажет – инфекция жұқтыру, қан кету және қоршаған мүшелерінің зақымдануы қаупі.

• Мүшені қабылдамау жағдайына жиі тексерулер өткізу.

• Жағымсыз әсерлері: қабылдамауға қарсы дәрі-дәрмектер сұйықтықтың жиналуын және жоғары қан қысымын тудырады, иммунодепрессанттар инфекцияға сезімталдығын арттырады.

БҮЙРЕК ТРАНСПЛАНТАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ДИАЛИЗ

Артықшылықтары

Кемшіліктері

• Бүйректі ауыстыру бір рет орындалады және апта сайын стационарлық емдеуді қажет етпейді.

• Бүйректі ауыстыру пациенттерге қалыпты өмір сүруге мүмкіндік береді.

• Диализ машиналарының тапшылығы жоқ

• Бүйректі ауыстыру бастапқыда ғана қымбат.

• Бүйрек жеткіліксіздігі

• Диализ ұзақ мерзімді перспективада қымбат

• Диализ кезінде емделушілер қатаң диетаны ұстануы керек.

• Диализді өтетін пациенттер аптасына 3 рет емдеуді қажет етеді, әрқайсысы 4 сағатқа созылады.

• Бүйрек трансплантациясы кезінде емделушілер өз өмірінің соңына дейін иммунодеппрессанттарды қабылдауы тиіс.

• Бүйрек ауыстыру әдетте 8 жылға созылады. Иммундық жүйе бірден немесе біртіндеп, бірнеше жылдан кейін трансплантты қабылдамай қалуы мүмкін.

Бағалау

Жалпы, диализ қазіргі уақытта бүйрек жетіспеушілігін емдеудің ең жақсы әдісі деп ойлаймын. Ол қатаң диеталар мен ауруханаға жиі келуді талап етсе де, тек 8 жылға ғана созылатын трансплантты қабылдамау мүмкіндігі жоқ, трансплантациялық хирургияны талап етпейді. Сондай-ақ диализ аппараттарында кемшіліктер жоқ, бірақ бүйрек санындағы жеткіліксіздігі бар.

Артықшылықтары – Диализ

Кемшіліктері – Диализ

Жеңіл қол жетімді және трансплантацияны күтетін пациенттер пайдалана алады

Диализ аппаратында, ауруханада немесе үйде тұрақты сеанстар көп уақыт алады

Дененің, қабылдамау қауіпі жоқ

Сеанс 10 сағатқа созылуы мүмкін

Диета қатаң реттелуі керек: кейбір өнімдер тек диализ машинасына қосылған кезде ғана қолданылуы мүмкін.

Артықшылықтары – Бүйрек транплантациясы

Кемшіліктері – Бүйрек транплантациясы

Тұрақты диализ сеанстарының қажеті жоқ, сондықтан пациент еркін өмір сүре алады

Уақыттық шектеу: донорлық бүйрек 12 сағат ішінде ауыстырылуы тиіс

Егер ұлпалардың түрлері сәйкес келсе, табысқа жету деңгейі шамамен 80%

Ағзаның қорғаныш жүйесі қайта отырғызылған бүйрекке "шабуыл жасаған" кезде, мүше қабылданбау мүмкін

Қолайлы ұлпалармен кез келген сау адам бүйректі бере алады және тек бір бүйрекпен тыныш өмір сүре алады

Пациент өмір бойы иммунодепрессантарды қабылдау керек

Пациенттің сүйек кемігін сәулелендіру керек

Пациент трансплантациядан кейін біраз уақыт стерильді жағдайда ауруханада болуы керек

Донорлардың жеткіліксіздігі

Ш

Ж

1

Қанды бүйрек көмегінсіз тазалау тәсілі диализ деп аталады.

2

Бауырдың зақымдануына байланысты бүйрек жетіспеушілігінің себебі анемия деп аталады.

3

Бір адамға екінші адамнан – донордан алынған бүйректі ауыстырып салудан тұратын хирургиялық ота жасау.

4

Дискретті диализді хирургиялық жолмен жасауға болады.

1. Бүйрек жетіспеушілігі

2. Бүйрек трансплантанты

3. Бүйрек ауыстыру

1. Бір адамға екінші адамнан донордан алынған бүйректі ауыстырып салудан тұратын хирургиялық ота жасауы.

2. Созылмалы бүйрек жетіспеушілігін жедел емдеудің жаңа әдісі.

3. Үш айдың көлемінде немесе одан да көп уақытта байқалатын бүйрек қызметінің қайтымсыз бұзылу синдромы.

Трансплантацияның артықшылықтары

Трансплантацияның кемшілігі

Диализдың керегі жоқ

Диетаны бақылаудың қажеті жоқ

Қалыпты өмір сүрудің еркіндігі

Донорды іздеу және күту

Бүйректің қабылданбауы мүмкіндігі

Ауруларға одан да осал ететін иммунодепрассанттарды қабылдау керектігі

Диализдің артықшылықтары

Диализдің кемшіліктері

Донорлық бүйрекке қарағанда қол жетімді

Дәрілер қажет емес

Диализ 100% табысқа жетеді.

Тұрақты сеанстар қажет - аптасына 2 немесе 3 рет

Ұзақ сессиялар - 8 сағат

Еркіндік пен қалыпты өмірдің аздығы

Диетаны мұқият бақылап отыру керек