5-сыныптың «Энергия және қозғалыс» бөлімі бойынша 15 тапсырма:

1. Энергияның түрлерін атаңыз.

• Механикалық, жылу, химиялық, электр, жарық, ядролық.

2. Кинетикалық энергияның формуласы мен оның неге байланысты екенін түсіндіріңіз.

• Кинетикалық энергияның формуласы: Ek=mv, мұндағы m — дененің массасы, v — дененің жылдамдығы.

• Кинетикалық энергия дененің қозғалысынан пайда болады, және ол дененің массасына және жылдамдығына байланысты.

3. Потенциалды энергияның мәнін түсіндіріңіз.

• Потенциалды энергия — дененің биіктігі мен оның күштер әсеріндегі күйінен туындайтын энергия. Мысалы, биіктікте тұрған дене потенциалды энергияға ие.

4. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:

• Механикалық энергия дегеніміз не?

• Механикалық энергияның қандай түрлері бар?

Жауап:

• Механикалық энергия — дененің қозғалысынан және оның орналасу жағдайынан пайда болатын энергия.

• Механикалық энергия екі түрге бөлінеді: кинетикалық және потенциалды энергия.

5. Мысал келтіріңіз, қалайша энергия бір түрден екінші түрге ауысады.

• Мысал: Көлік қозғалатын кезде химиялық энергия (отынның энергиясы) механикалық энергияға ауысады.

6. Қозғалыс кезінде энергияның сақталу заңын түсіндіріңіз.

• Энергия сақталады, тек бір түрден екінші түрге ауысады. Мысалы, доп жоғары лақтырылғанда оның кинетикалық энергиясы потенциалды энергияға айналады.

7. Энергияның сақталу заңын табиғаттағы мысалдармен түсіндіріңіз.

• Мысал: Су құлағанда оның потенциалды энергиясы кинетикалық энергияға айналады. Сонымен қатар, демалып тұрған тастың қозғалысы кезінде энергия өзгермейді, ол бір түрден екінші түрге ауысады.

8. Кинетикалық және потенциалды энергияның айырмашылығын түсіндіріңіз.

• Кинетикалық энергия — дененің қозғалысынан пайда болатын энергия, ал потенциалды энергия — дененің орналасуынан (биіктен немесе серпімді дененің күші арқылы) туындайтын энергия.

9. Жоғары лақтырылған доптың қозғалысы кезінде энергияның түрленуі қалай жүреді?

• Доп жоғары көтерілгенде оның кинетикалық энергиясы потенциалды энергияға ауысады. Ең жоғары нүктеде доптың жылдамдығы нөлге тең болғанда, барлық энергия потенциалды энергияға айналады. Жерге түскенде ол қайтадан кинетикалық энергияға айналады.

10. Энергияның қайнар көздеріне мысал келтіріңіз.

• Қайнар көздер: Күн энергиясы, атом энергиясы, жел энергиясы, су энергиясы, отын (қазба отындары) энергиясы.

11. Жылу энергиясы дегеніміз не? Оны күнделікті өмірде қайда қолданамыз?

• Жылу энергиясы — денелердің температурасы жоғарылаған сайын пайда болатын энергия. Бұл энергияны тұрмыстық жылыту жүйелерінде, электр пештерінде, газ плиталарында және тағы басқа қолдануға болады.

12. Жылдамдық пен энергия арасындағы байланысты түсіндіріңіз.

• Дененің жылдамдығы артқан сайын оның кинетикалық энергиясы да артады, өйткені кинетикалық энергия жылдамдықтың квадратына пропорционал.

13. Қозғалыстың үш түрін атаңыз.

• Түзу сызықты қозғалыс, қисық сызықты қозғалыс, айналмалы қозғалыс.

14. Тамаша қозғалыс заңдарын сипаттаңыз.

• Ньютоның қозғалыс заңдары: бірінші заң (инерция заңы), екінші заң (күштің әсері мен дененің үдеуі арасындағы байланыс), үшінші заң (әрекет пен қарсылықтың заңдары).

15. Энергияның сақталу заңын физикалық тәжірибемен көрсету үшін қандай құралдарды қолданар едіңіз?

• Бұл тәжірибе үшін, мысалы, серпімді шарды жоғары лақтыру немесе су құятын бөшкеден допты төменге жіберу арқылы энергияның потенциалды энергиядан кинетикалық энергияға қалай ауысатынын бақылауға болады.

Бұл тапсырмалар оқушылардың «Энергия және қозғалыс» тақырыбын толық түсінуін қамтамасыз етуге көмектеседі.