Оқу мақсаты:

7.3.3.1 -Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу.

7.4.1.1 -Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазу.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазады.

• Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазады. .

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

Тапсырма. Төмендегі диаграммада берілген графиктік ақпаратты сөзбен сипаттап жазыңыз. Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазыңыз.

Оқу мақсаты:

7.3.3.1 -Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу.

7.4.1.1 -Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазу.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазады.

• Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазады. .

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

Тапсырма. Төмендегі диаграммада берілген графиктік ақпаратты сөзбен сипаттап жазыңыз. Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазыңыз.

Оқу мақсаты:

7.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата білу.

7.3.1.1 -әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құру.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

- тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата біледі;

- әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құрады.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты :

жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз, мәтінде не туралы айтылғанын 3 сөйлемммен жазыңыз. Ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты жазыңыз.

Тыңдалым мәтіні.

Көшпелілер немесе көшпелі қоғам, көшпелі өркениет дегеніміз — негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып, күнкөрісінің көзі мал өнімдерінен тұратын, белгілі бір қалыптасқан жүйемен көшіп-қонып тіршілік ететін адамдардың әлеуметтік-экономикалық, саяси қауымдастығы және өркениеті.

Көшпелілер туралы түсінік, алдымен отырықшы халықтар арасында қалыптасты. Б.з.д. V ғасырда өмір сүрген тарихшы Геродот көшпелі скиф тайпаларының тұрмысын мадақтап жазды. Көшпелілердің табиғат аясындағы өмірін басқа да антик тарихшылар, философтар, орта ғасырлар ойшылдары сипаттады. Оларға табиғаттың төл баласы сияқты көшпелілер өмірі таза, қулық-сұмдықтан, отырықшы-қалалық өркениеттің жаман қасиеттерінен ада болып көрінді. Көшпелілер туралы нашар түсініктер де сол ерте заманда-ақ қалыптасты. Көне Қытайда «көшпелілер — жабайы, мәдениеттің қас жауы» деген түсінік қалыптасты. Еуропада да көшпелі ғұндарды «тағы жабайылардың тұқымы, өркениеттің жауы» деп есептеді.

XVIII—XIX ғасырлардағы Еуропа ғалымдары да көшпелілер туралы өз көзқарастарын білдіріп отырды. Мысалы, Монтескье көшпелілер қоғамын «әділетті, теңдікті қоғам» десе, Фергюсон, Адам Смит: «Көшпелілерде мүлік теңсіздігі, әлеуметтік теңсіздік ерте пайда болды», — деген.

Көшпелі қоғамды зерттеуде қоршаған орта (табиғат) және адамның белсенді іс-әрекет мәселесі жиі қозғалып отырды. Олардың пікірі бойынша, далалы, шөлейтті, шөлді, таулы аймақтарды жайлаған халықтарда табиғат жағдайына қарай мал шаруашылығы, көшпелілік қалыптасқан. Осындай халықтардың бірі қазақ халқы далалы, шөлейтті аймақты игерудің бірден-бір жолы мал шаруашылығы деп білген және осындай табиғи жағдайға икемделе өмір сүрудің тамаша үлгісін көрсеткен.

1-сөйлем:_____________________________________________________________________

2-сөйлем:_____________________________________________________________________

3-сөйлем:_____________________________________________________________________

2-тапсырма. Тыңдалған мәтін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құрыңыз.

Оқу мақсаты:

7.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата білу.

7.3.1.1 -әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құру.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

- тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата біледі;

- әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құрады.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты :

жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз, мәтінде не туралы айтылғанын 3 сөйлемммен жазыңыз. Ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты жазыңыз.

Тыңдалым мәтіні.

«Көшпелілік — көшпелі халықтардың тарихи қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық даму жүйесі, шаруашылық-мәдени типі. Еуразия даласын мекендеген көшпелі халықтардың негізгі өндірістік құралына айналған мал шаруашылығы тамақ өнімдерін беріп қана қоймай, айырбас үшін де пайдаланылды.

«Ата қоныс» ұғымы көшпелілер үшін қасиетті, өз жерінің тұтастығының кепілі және көршілес жатқан мекендерге де қол сұғуға болмайтындығын мойындау болды. Көшпелілер уақыт пен кеңістікті игеруі, танып түсінуі нәтижесінде көшіп-қонып, табиғаттың колайлы белдеулерінде орналаса отырып, мәдениет пен климат ерекшеліктерін ұтымды қолдана білген. Мысалы, Қазақстанда ерте заманнан бері маусымдық жайылымдар пайдаланылған. Жауын-шашыны молырақ Арқаның теріскейіндегі орманды-далалы алқапты, оңтүстік-шығыстағы таулы өңірді жұрт ең алдымен жайлау, ал шығыс және ортаңғы аймақты қыстау ретінде пайдаланып келген. Көктеу мен күзеу мал қыстайтын жерлерге тікелей жалғасып жатқан. Қалыптаскан дәстүр бойынша маусымдық жайылымдардың рулар арасында бөліске түскенімен, мал қыстайтын жерлерден басқасын елдің бәрі бірдей пайдаланған. Қатал даланың табиғатын танып түсіну, оның ішкі заңдылықтарын терең білу, болжай білу — мұның бәрі көшпелілер мәдениетінің маңызды жақтарын көрсетеді. «Құрғақ даланы, — дейді ағылшын тарихшысы, социолог А. Дж. Тойнби (1889-1975), — тек бақташы ғана меңгере алады, бірақ сол далада тіршілік етіп, табыстарға жету үшін ол өзінің шеберлігін тынбай жетілдіре беруге міндетті, ол ерекше адамгершілік және парасаттылық қасиеттерді калыптастырады.» Малшылық егіншіліктен көрі күрделілеу, өйткені диқан табиғат өнімдерін тікелей тұтынса, көшпелілерде мал табиғи өсімдіктерді өңдейтін механизм тәрізді.

1-сөйлем:_____________________________________________________________________

2-сөйлем:_____________________________________________________________________

3-сөйлем:_____________________________________________________________________

2-тапсырма. Тыңдалған мәтін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құрыңыз.

Бағалау критерийі

№

тапсырма

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата біледі

1

• Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді

• Ұсынылған ақпарат бойынша фактіні ажыратады

• Ұсынылған ақпарат бойынша көзқарасты ажыратады

2

1

1

әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құрады.

2

• тыңдалған мәтін құрылымын ажыратады

• мәтіннің кіріспе бөліміне сәйкес жоспар құрады

• мәтіннің негізгі бөліміне сәйкес жоспар құрады

• мәтіннің қорытынды бөліміне сәйкес жоспар құрады

1

1

1

1

Барлығы

8

Оқу мақсаты:

7.2.5.1 -Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру.

7.3.2.1 Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай ақпараттық мақала құрастырып жазу

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастырады.

• Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай ақпараттық мақала құрастырып жазады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты :

Қолдану

15-20 минут

1-тапсырма. Оқылым мәтіні бойынша 3 проблемалық сұрақтар құрастырыңыз.

Достар

Екі дос шөл далада келе жатыпты. Бір кезде екеуі сөзге келіп қалады да, біреуі екіншісінің бетінен ұрып жібереді. Сонда досы бетінің ауырғанын сезсе де, үндемей, құмға: "Бүгін ең жақын досым мені бетімнен ұрды,"- деп жазып қояды. Олар әрі қарай жүріп келе жатып, жазира далаға тап болады. Далада өзен бар екен, екеуі өзенге түсіп шомылып жатқанда, әлгінде досынан таяқ жеген жігіт суға батып кетеді. Сол кезде досы оны құтқарып, жағаға арқалап алып шығады. Есін жиған соң, жігіт: "Бүгін ең жақын досым мені құтқарды",- деп тасқа қашап жазады. Алдымен бетінен ұрып, кейін досын құтқарған жігіт одан: "Сені ренжіткен кезімде құмға жазып едің, енді тасқа қашап жаздың, не үшін?"- деп сұрайды. Сонда досы: "Біреу бізді ренжіткен кезде ренішті жел шайып кету үшін құмға жазуымыз керек. Бірақ біреу бізге жақсылық жасағанда, оны ешқандай жел шая алмау үшін тасқа қашауға тиіспіз. Ренішті құмға, қуанышты тасқа жазып үйрен", - деп жауап берген екен.

2-тапсырма. Тезистік жоспарға сүйене отырып, «Бірлігі жарасқан сынып» тақырыбында шағын ақпараттық мақала құрастырып жазыңыз.

Тезистік жоспар:

1. Тақырыпқа сәйкес сыныптың өзге сыныптардан ерекшелігі туралы;

2. Сыныптағы оқушылар туралы ақпарат, олардың сынып бірлігіндегі рөлі туралы;

3. Қорытынды ой.

Оқу мақсаты:

7.2.5.1 -Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру.

7.3.2.1 Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай ақпараттық мақала құрастырып жазу

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастырады.

• Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай ақпараттық мақала құрастырып жазады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Қолдану

15-20 минут

1-тапсырма. Оқылым мәтіні бойынша 3 проблемалық сұрақтар құрастырыңыз.

Достар

Бірде әкесі баласына қаратып:- Балам, қанша досың бар?- деп сауал қойыпты. Сонда ештеңенің байыбына бара бермейтін бала көңілмен ұлы: «Жолдас балаларымның барлығымен тату-тәтті доспын. Ешқайсысы мен туралы бөтен ойламайды. Бір-бірімізден еш нәрсе аянып қалмаймыз. Қолымыздан келгенше жәрдемдесіп тұрамыз»,- деп бірнеше жауаптарды үсті-үстіне жаудыртып айтып береді. Сонда баласының әңгімесін сабырмен тыңдап болып, «Е-ее, қарағым. Сен айтқан пікірлермен достықты толыққанды бағалауға болмайды. Мен саған мына бір аңыз әңгімені айтып берейін. «Бірде жігіт досын сынамақ болып, қорадағы қойын сойып қапқа салып досына апарып көрсетіп, мен мына адамды жазым етіп алдым, енді мен жазаға тартылуым мүмкін. Сен отбасыма, мал-мүлкіме қорған бол, бала кезден егіз қозыдай тел өскен жолдасым деп саған аманат етіп тұрмын,- дейді сұраңқы жүзбен күмілжи сөйлеп. Мұндай жағдайды күтпеген жолдасы абдырап қалып, қазір мен үйге барып келейін деп үйінен мылтық ала шығып қаптағы салулы тұрған қой етін үсті- үстіне атып жібереді де міне енді екеуміз бірдей болдық. Сенің басыңа жағдай туындап тұрғанда жалғыз тастай алмаймын. Нендей қиыншылық болса да бірге көтереміз»,- деп шынайы жанашырлығын танытады. Көрдің де ұлым, дос деген осындай басыңа іс түскенде танылады. Әйтпесе, былайғы күні бәрі жақын, бәрі дос болып жүреді,» - деп сөзін аяқтайды. (http://old.baq.kz/kk/news/regmedia/regmedia-94099)

2-тапсырма. Тезистік жоспарға сүйене отырып, «Қазақстан - көпұлтты мемлекет» тақырыбында шағын ақпараттық мақала құрастырып жазыңыз.

Тезистік жоспар:

1. Тақырыпқа сәйкес Қазақстанның ұлтаралық бірлік саясаты туралы;

2. Қазақстан халқы туралы ақпарат, олардың ел бірлігіндегі рөлі туралы;

3. Қорытынды ой.

Оқу мақсаты:

7.1.2.1 -әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыптарына байланысты диалог, монолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалардан үзінді) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау

7.3.5.1 -оқылым және тыңдалым материалдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазу.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

Әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыптарына байланысты диалог, монолог, полилогтердегі автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдайды.

Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазады.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Тыңдалым мәтініндегі автор көзқарасы мен көтерілген мәселені "Балық қаңқасы" әдісімен талдаңыз.

негізгі идеясы

мәтіннен дәйектер

автор көзқарасы

Көтерілген мәселе

Тыңдалым мәтіні.

Ежелден қобыз аспабын кие дарыған адамдар ғана ойнай алған. Екінің бірі ойнап кете алмайтын сыры мен қыры мол аспапты жыраулар мен абыздар, ұзандар мен бақсылар ғана қолданған. Халқымызда қобыз аспабын музыкалық инструмент емес, көбінесе бақсы-шамандардың құралы деген пікір қалыптасқан.

Аққу кейіпті бұл аспаптың ыңыранып шыққандағы үнінің адам бойын баурап, алпыс екі тамырын идіріп әкететін тылсым күші ғалымдардың әлі күнге танданысын тудырып жатыр. Үніндегі ерекшелікті домбырадағы әнді қобызға салғанда байқауға болады. Мүлде басқаша дыбыспен, үнмен шығады. Қобызда созылыңқы дыбыс болған соң, ән өзгеріске ұшырайды.

Қобыздың бізге белгілі нарқобыз, қылқобыз, жезқобыз, сазген деген түрлері бар. Сандай-ақ осы қатарға оркестірлер мен ансамбльдерде ойналып жүрген альт, прима қобыздарын жатқызуға болады. Ішегі жылқының қылынан жасалатын бұл аспаптың екі ішектісімен бірге – үш, төрт ішектілері бар. Бұл қобыздардың барлығы бір-бірінен өзіндік ерекшеліктерімен өзгешеленеді.

Қоңыр дауысты сазды аспаптың үні табиғатқа өте жақын. Оның даусы қасқырдың ұлығанын, адамның даусын, желдің ысқырғанын, жебенің нысанаға тық етіп тигенін, аққу қанатының қағысын, судың сыңғырын бере алады. Табиғаттың қайталанбас дыбыстарын айна қатесіз бере алатын бұл аспаптың ғалымдар үшін жұмбағы көп. Тұтастай бір ағаштан ойып жасау үшін ұзындығы 70 см, ені 22 см, қалыңдығы 20 см ағаш алынады. Дыбыстың жаңғырып шығуы үшін беті жартылай терімен қапталады.

Қобыздың пішіні де ерекше мәнге ие. Оның аққудың тұлғасына ұқсап жасалуын академик Әлкей Марғұлан аққу құстың киелілігмен байланыстырады. Ғалым ежелгі қазақтардың аққуды қастерлеп, оның бейнесін өздерінің тотемі еткендігін негізге алады.

2-тапсырма.Асты сызылған сөздер мен сөз тіркестерінің қажеттісін синонимдерімен ауыстыра отырып, "Қобыз - киелі аспап" тақырыбында жинақы мәтін жазыңыз.

Оқу мақсаты:

7.1.2.1 -әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыптарына байланысты диалог, монолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалардан үзінді) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау

7.3.5.1 -оқылым және тыңдалым материалдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазу.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

Әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыптарына байланысты диалог, монолог, полилогтердегі автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдайды.

Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазады.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Тыңдалым мәтініндегі автор көзқарасы мен көтерілген мәселені "Балық қаңқасы" әдісімен талдаңыз.

негізгі идеясы

мәтіннен дәйектер

автор көзқарасы

Көтерілген мәселе

Тыңдалым мәтіні.

Ежелден қобыз аспабын кие дарыған адамдар ғана ойнай алған. Екінің бірі ойнап кете алмайтын сыры мен қыры мол аспапты жыраулар мен абыздар, ұзандар мен бақсылар ғана қолданған. Халқымызда қобыз аспабын музыкалық инструмент емес, көбінесе бақсы-шамандардың құралы деген пікір қалыптасқан.

Аққу кейіпті бұл аспаптың ыңыранып шыққандағы үнінің адам бойын баурап, алпыс екі тамырын идіріп әкететін тылсым күші ғалымдардың әлі күнге танданысын тудырып жатыр. Үніндегі ерекшелікті домбырадағы әнді қобызға салғанда байқауға болады. Мүлде басқаша дыбыспен, үнмен шығады. Қобызда созылыңқы дыбыс болған соң, ән өзгеріске ұшырайды.

Қобыздың бізге белгілі нарқобыз, қылқобыз, жезқобыз, сазген деген түрлері бар. Сандай-ақ осы қатарға оркестірлер мен ансамбльдерде ойналып жүрген альт, прима қобыздарын жатқызуға болады. Ішегі жылқының қылынан жасалатын бұл аспаптың екі ішектісімен бірге – үш, төрт ішектілері бар. Бұл қобыздардың барлығы бір-бірінен өзіндік ерекшеліктерімен өзгешеленеді.

Қоңыр дауысты сазды аспаптың үні табиғатқа өте жақын. Оның даусы қасқырдың ұлығанын, адамның даусын, желдің ысқырғанын, жебенің нысанаға тық етіп тигенін, аққу қанатының қағысын, судың сыңғырын бере алады. Табиғаттың қайталанбас дыбыстарын айна қатесіз бере алатын бұл аспаптың ғалымдар үшін жұмбағы көп. Тұтастай бір ағаштан ойып жасау үшін ұзындығы 70 см, ені 22 см, қалыңдығы 20 см ағаш алынады. Дыбыстың жаңғырып шығуы үшін беті жартылай терімен қапталады.

Қобыздың пішіні де ерекше мәнге ие. Оның аққудың тұлғасына ұқсап жасалуын академик Әлкей Марғұлан аққу құстың киелілігмен байланыстырады. Ғалым ежелгі қазақтардың аққуды қастерлеп, оның бейнесін өздерінің тотемі еткендігін негізге алады.

2-тапсырма.Асты сызылған сөздер мен сөз тіркестерінің қажеттісін синонимдерімен ауыстыра отырып, "Домбыра - қазақ мақтанышы" тақырыбында жинақы мәтін жазыңыз.

Оқу мақсаты:

7.2.1.1 -мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялау.

7.3.6.1 -мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

Мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялайды.

Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізеді, редакциялайды.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

қолдану деңгей

15-20 минут

1-тапсырма. Суретте берілген ақпаратты "ПОПС формуласымен" түсіндіріңіз.

2-тапсырма. Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеріңіз, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізген сөйлемдеріңізді жазып шығыңыз.

Ғаламторды дұрыс пайдаланып жүрміз бе?

Дүние жүзіндегі адамдардың 90 пайызға таман ғаламторды пайдаланады екен. Яғни күннен-күнге интернет жүйесінің маңызы артып келеді. Ақпараттық технология заманында аталған ғылым жетістігі өміріміздің бір бөлшегіне айналғандай.

Ғаламтордың пайдасы қандай? Орнымен пайдалана білсең, ғаламторда пайдалы дүниелер аз емес. Ғаламтордан электронды кітаптарды (e-book reader) оқудың да мүмкіндігі жетеді. Іздеген кітабыңызды интернет арқылы тауып алып, смартфон (түрлі гаджеттер) арқылы оқи аласыз. Электронды кітап қағаз кітапқа қарағанда анағұрлым жеңіл, көлемі де аз. Смартфонға жүзден астам кітапты жүктеуге болады. Сөйтіп, қалаған кітабыңыз смартфоннан әп-сәтте табылады. Ал смартфондағы жазбаларды қалаған уақытыңызда оқи беруге болады. Сонымен қатар, ғаламторды тиімді пайдаланып, ақша табуға да мүмкіндік бар. Мәселен, қазір инстаграм әлеуметтік желісі арқылы жарнама жасайтын блогерлер көбейді. Ол үшін сіздің жеке парақшаңызда 10 мыңнан астам және одан да көп жазылушы болуы тиіс. Инстаграм игілігін білетіндер өзінің өнімін онлайн сауда жасап сата алады. Сондай-ақ, әлемторда түрлі онлайн курстарға жазылуға мүмкіндік бар. Мәселен, тіл үйренуге, ас мәзірін жасауға, іскерлік қабілетті шыңдауға арналған курстар. Біз тізген қызмет түрлері ғаламтордың аз ғана мүмкіндігі. Әлемдік желінің пайдалы тұстары өте көп.

Оқу мақсаты:

7.2.1.1 -мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялау.

7.3.6.1 -мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

Мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялайды.

Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізеді, редакциялайды.

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

қолдану деңгей

15-20 минут

1-тапсырма. Суретте берілген ақпаратты "ПОПС формуласымен" түсіндіріңіз.

2-тапсырма. Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеріңіз, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізген сөйлемдеріңізді жазып шығыңыз.

Ғаламторды дұрыс пайдаланып жүрміз бе?

Ғалымдар қазір адамдар арасында ғаламторға тәуелділік синдромы пайда болғанын айтып дабыл қағуда. Ғаламтор қолданушылардың бірқатары оны тағам мен судай өмірлік маңызы бар дүние деп есептейді. Оңтүстік Корея, Қытай және Тайваньда ғаламторға бодандық ұлттық деңгейдегі әлеуметтік мәселе ретінде қарастырады. Десе де, ғаламтордың зұлымдығы мұнымен шектелмейді. Компьютердің алдында ұзақ уақыт отырудың салдарынан көздің көру қабілеті нашарлайды. Компьютер алдында қате отырудың әсерінен тірек-қимыл жүйесіне де зиян келеді. Ал жастайынан омыртқа ауруына шалдыққан баланың ағзасы көп уақыт емделуді қажет етеді. Сонымен қатар, медицина мамандары компьютерді ұзақ уақыт пайдалану бас ауруы, жүйкенің жұқаруы, ұйқының нашарлауы, шаштың түсуі, терінің қызаруы, аллергиялық іш ауруы секілді дерттің пайда болуына әкеліп соғатынын айтады. Ақпараттық технология ғасырында ғаламторсыз өмірімізді елестету қиын. Десек те, интернетке, компьютерге тәуелділік синдромына шалдықпау үшін оны шектеп пайдалануды әдетке айналдырыңыз. Күнделік бастап әлемторға қанша уақытыңызды арнайтыныңызды жұмыс кестеңізге жазып қойыңыз. Тек қажеттілік туғанда ғана ғаламдық желіге жүгініңіз.

Оқу мақсаты:

7.1.1.1 -мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау.

7.3.4.1 эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдары немесе себептеріне өз көзқарасын жазу (дискуссивті эссе)

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжайды.

• Құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселеге өз көзқарасы мен шешу жолдарын ұсынып эссе жазады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдап, үзілген тұсынан оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжаңыз.

Тыңдалым мәтіні

— Басекең дұрыс айтады, баланың саны алтау, — деді содан соң. — Смирна тұрып, внимательна тыңдаңдар. Мен ретімен таныстырып шығайын. Тылдағы еңбекшілерге көмекке жіберілген жолдастар төмендегіше. Стройдың басында тұрған екеу — қазақ балалары, үлкені сегізде, кішісі алтыда, мынаусы — Нартай, анаусы — Ертай, екеуі ағайынды. Бұлардан соңғы — татар баласы, аты Рәшит, жетіде. Көзі сығырайған жалпақ бет, тақырбас қара — әйел бала, қалмақ, я дүңген, жасы алтыда. Қасындағысының аты — Яков, тоғызда, қолағаштай мұрнына қарағанда жойыт тәрізді, бірақ документте орыс деп жазылған; қайдан кеп, қайдан тұрғаны белгісіз, әрі мылқау. Ең соңындағы — жаңа алдымен шыққан қасқа, жетіде. Сіздерден жасыратын не бар, тегі жаман — неміс. Бұл баланың орны детдом емес еді, әке-шешеден бірдей айрылып, панасыз қалған соң алынған екен. Өкіметтің кеңшілігі көп. Енді осы араға келіп тұрған жайы бар.

— Тоқа! — деді сол аяғына көнетоз саптама етік, он аяғына былғары тысты жаңа протез киген сырма күртелі қарамұрт. Бұл — бригадир Берден еді. — Тоқа, осы тұрған жұрттың көбі бала алғысы келеді. Мен де, ана Ақан да, мына Тілеубай да. Өзіңіз де құр қалмассыз. Тегіс сәби жасындағы кішкентай балалар көрінеді. Шыққан жерін ұмытып, ертең-ақ ет-бауырымыз боп кетеді. Өз қолыңызбен үлестіріп беріңіз.

— Ләббай, — деді қайтадан қатайып алған басқарма, — мен бөлмеймін, өздерің таңдаңдар. Тек ретін айтайын. Реніш-өкпе болмасын. Ақа! Жол сіздікі.

Тысы тозған сеңсең тымағын құлағын қайырып бір жақ шекесіне қисайта киіп, жұрттың бәрінің басынан аса қарап, ат үстінде тұрған Ахмет шал қарына қыстырған құрығын лақтырып тастап, жерге ырғып түсті. Қимылы ширақ.

— Таңдаған балаңызды алыңыз.

Сұрақ: Ахмет шал қай баланы таңдайды? Жауабыңызды себебімен дәйектеңіз.

Жалғасы:

Ахмет ысырыла жол берген жұртты киіп-жарып балалардың алдыңа барды да қалт бөгелді. Қайсысын алсам екен деп ойланғандай. Жетімдерді жағалай шолып шықты да, ең баста тұрған ағайынды қазақ балаларының қасына келді. Екеуі біріне-бірі тығыла құшақтасып тұрған. Қолдарынан тартып еді, айрылмады. Ахаң тізесін бүгіп, екеуін бірдей бауырына басты. Кезек-кезек маңдайларынан сүйді. Содан соң орнынан көтеріліп, балаларды жағалай бастарынан сипап өтті де, ең шетте тұрған неміс баласының қолынан ұстады.

— Мен осы мықтының өзін қаладым.

Сұрақ: Неміс баласы қазаққа сіңісіп кете ме әлде өз ұлтын ұмытпайды ма? Себебімен дәйектеп, болжамды жауабыңызбен бөлісіңіз.

2-тапсырма. Халқымызда «Ауру - астан» деген сөз бар. Сіздің бұл пікірге көзқарасыңыз қандай? Ойыңызды жинақтап, мәселеге өз көзқарасыңыз бен шешу жолдарыңызды ұсынып эссе жазыңыз. 

Оқу мақсаты:

7.1.1.1 -мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау.

7.3.4.1 эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдары немесе себептеріне өз көзқарасын жазу (дискуссивті эссе)

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжайды.

• Құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселеге өз көзқарасы мен шешу жолдарын ұсынып эссе жазады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдап, үзілген тұсынан оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжаңыз.

Тыңдалым мәтіні

Астың, дәмнің үлкені – нан. Бала ақ пен қараны ажыратып танымай тұрып-ақ оған оң қолына нан ұстауды, нанды баспауды, тастамауды үйретеді. Нан қасиетті. Адам кез келген тамақты екі күн жесе, ол қанша нәрлі болғанымен сол тамақтан жалығады. Ал бірақ адам баласы өмір бойы наннан шықпайды, наннан зерікпейді, жалықпайды. Дастарқаныңыздың үстінде күнде нан тұрмаса, көңіліңіз де, дастарқаныңыз да – орта, берекеңіз кетіп, дүние ойсырап тұрған секілді басқа тамақ көзіңізге көрінбейді. Нанның қасиеттілігінің өзі осыдан-ақ көрінеді. Ұнның құрамындағы адамның бойына нәр беретін, куат беретін ағзаға қажеттінің бәрі бар. Өзге халықты қайдам, қазақтың нансыз күні жоқ деуге болады.

Сұрақ: Нанның қасиетіне орай айтылған қандай тыйым сөздерді атап бере аласыз? Жауабыңызды себебімен дәйектеңіз.

Жалғасы:

«Нанды жерге тастама», «нанның үстіне зат қойма», «нанды төңкерме», «нанды бір қолмен үзбе» деген сөздің барлығы – сол нанның қасиетіне орай айтылған тыйымдар. Тіпті адам ашыққан кезде қолы жетпейтін биікте тұрған нанды Құранның үстіне шығып алуға болады екен, бірақ нанның өзін ешқашан баспаған. Нанның қасиетті Құраннан да жоғары бағаланатынын осыдан-ақ білуге болады. Үйге келген кез келген адам асығыс болса да, өзге тамақтан емес, наннан ауыз тиіп шығады. Адамдардың арасындағы ынтымақ бірлік, бір-біріне деген жақсы қарым-қатынас, ауызбіршілік дастарқанның үстіне қойылған нан арқылы нығая түседі, яғни өзі нан ауыз тиген үйіне қазақ жамандық тілемеген. Нанын берген адамға жамандық ойламаған. Қазақтың «бір күн дәм татқан жерге қырық күн сәлем» дейтін сөзі осыдан келіп шыққан.

Кейбір адам қонаққа шақырып отырып «ойбұй, нан қоюды ұмытыппыз» деп жатады, яғни нан қоюды ұмытып кетіп жатамыз. Дастарқаныңыз берекелі болсын десеңіз...

Сұрақ: Дастарқаныңыз берекелі болсын десеңіз, не істеу керек екен? Болжамды жауабыңызбен бөлісіңіз.

2-тапсырма. Халқымызда "Көңіл сыйса, бәрі де сыяды" деген, "Ортақ өгізден оңаша бұзау артық" деген де сөздер бар. Ұлттар достастығы тұрғысында сіз осы екі пікірдің қайсысын қолдайсыз? Ойыңызды жинақтап, мәселеге өз көзқарасыңыз бен шешу жолдарыңызды ұсынып эссе жазыңыз. 

« Қазақстандағы ұлттар достастығы. Морфология», «Дұрыс тамақтану. Морфология» бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Оқушының аты-жөні:

төмен

орта

жоғары

Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжауда қиналады.

Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжауда қателіктер жібереді.

Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжайды.

Құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселеге өз көзқарасы мен шешу жолдарын ұсынып эссе жазуда қиналады.

Құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселеге өз көзқарасы мен шешу жолдарын ұсынып эссе жазуда қателіктер жібереді.

Құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселеге өз көзқарасы мен шешу жолдарын ұсынып эссе жазады

Ата-анасы:______________ _____________________________________________________

(қолы) (аты-жөні)

Оқу мақсаты:

7.1.5.1 -проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салыстыру, талқылау.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Проблемалық сұрақтарға мәтіннен деректер келтіре отырып жауап береді

• Жауабын өзгенің жауабымен салыстырады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

Тапсырма

1. Мәтін үзіндісін мұқият тыңдап, жұпта сұрақтарға дәлелді жауап беріңіз.

Cұрақтар:

1) Қалай ойлайсыз, командирдің шешімі дұрыс болды ма? Неліктен?

2) Берілген үзіндідегі жауынгердің тұлғасын қалайша сипаттай аласыздар?

3) "Ет жемесе де, сорпа ішкендей болды", "тиісті сыбағасын беріп" деген тіркестер кімдерге қатысты айтылған сөздер? Қандай мағынада жұмсалған?

4) Қарт генералдың түйіндеген ойынан командир туралы қандай ой түюге болады?

— Болған оқиғаны толығынан баяндаңызшы, мен тек шет жағасын ғана естіп едім, — деді генерал.

— Кеше неміс бізге үш рет шабуыл жасады, онысына біздің жігіттер тиісті сыбағасын беріп тойтарды. Жау ет жемесе де, сорпа ішкендей болып, беті қайтып, өршуі басылып, ымырт жабыла шабуылын тоқтатты. Ол туралы полк командирі сізге айтқан болар, мен оған толығынан айтқам. Сағат кешкі тоғызда менің бақылаушыларым десятидворканың әр үйіне 20-30-дан неміс даланың суығына шыдай алмай, қонуға барды деген хабарды жеткізді маған.

Батальонды орынбасарыма тапсырып, бетінен барсақ сезіп қояр деген оймен, қасыма 10 жігіт ертіп, бір пулемет, бір миномет, бір кішкене зеңбіректі шанаға тиеп, 12 километр орайлап айналма жолға салып, түнгі сағат екі шамасында немістер жатқан қыстақтың дәл артынан шықтық. 500-600 метрдей жақындағанда қару-жарақтарды қыстаққа кезеп, орналастырдық. Әбден ұйықтап жатқан немістер шошып оянып, оларды опыр-топыр үйден далаға шығару мақсатымен зеңбіректің болат тесетін он оғын жарқыратып, бірінің артынан бірін дамылдата жібердік.

Күтпеген жерден шүйдеден соққан қандай жаман, кешікпей-ақ немістер орындарынан қарғып тұрып, у-шу болып көшеге шыға келгенде, кезеп қойған пулеметке сөз беріп, 500 оқ шығардық. Оның үстіне миномет құрбақаша бақылдатып 70 минаны «қайдан шықсаң, онан шық» деп немістерге сәлемдеме жіберді.

Біз келген жолымызбен қайта сызып тұрдық. Қыстақтан біз екі километрдей ұзағанда, баяғы біз тұрған жерге немістің барлық ауыр минометтері таң атқанша әупілдеп атып, мина жаудырумен болды.

Батальонға келе салып 20 шақты автоматчиктер жіберіп едім, олар барып 120 немістің өлігін санап, документтерін алып келді. Оны полктің штабына тапсырдық… Бұл істі басқаруға қарамағымдағы командирдің біреуін жіберуге, әлде көңілдегідей істей алар ма екен деген қауіппен батылым бармай, өзім бардым.

Кейінгі сөзіме күліп:

— Иә, жазықтысыз, аға лейтенант жолдас, — деді, — дұрыс – дұрыс, сәті түскен жұмыс болып, түнде жолыңыз болған екен. Сіздің мұныңыздан үш пайда тауып отырмыз: бірінші — немістердің саны 120-ға кеміді, екінші — олар таң атқанша бірнеше жүз ауыр минасын айдалаға атып, бекерге шығын болды, енді шабуыл жасаса, ол атылған миналар біздің жігіттердің басына түспейді, оның мина қоры азайды. Үшінші — маңдайдан тимей, шүйдеден тиген соң, немістер артымызда дұспан жүр екен деп, үрейленіп, көп ойға қалып, тыныш ұйықтамай, желкесін қорғауға күшін бөліп алақтайды — ол да бізге үлкен олжаның бірі, — деп қорытты қарт генерал…

2. Жұбыңыздың сұрақтарға жауабын өз жауабыңызбен салыстырып, кері байланыс беріңіз. Келісетін не келіспейтін тұстары бар ма?

Оқу мақсаты:

7.1.5.1 -проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салыстыру, талқылау.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

• Проблемалық сұрақтарға мәтіннен деректер келтіре отырып жауап береді

• Жауабын өзгенің жауабымен салыстырады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты :

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

Тапсырма

1. Мәтін үзіндісін мұқият тыңдап, жұпта сұрақтарға дәлелді жауап беріңіз.

Cұрақтар:

1) Сталин халықтан неліктен қорықты деп ойлайсыз?

2) Әйелдердің соғысқа қатысуына сіздің көзқарасыңыз қандай?

3) Жеңіс туын соншалықты маңызға ие деп есептейсіз бе? Неліктен?

4) Сталин халықтың Ұлы Отан соғысын тез ұмытуын қалау себебі неде деп ойлайсыз?

Кеңес Одағында соғыстан кейін «Жеңіс күні» мерекесі 17 жыл бойы мерекеленбегенін бәрі біле бермейді. 1947 жылы Сталин 9 мамырда Жеңіс күнін мерекелеуді тоқтатты. Және 1965 жылға дейін КСРО-да бұл күн әдеттегі жұмыс күні болды. Иосиф Сталин мен оның серіктестері осы соғыста кімдердің жеңіске жеткенін жақсы білетін. Яғни, халықтың жеңгенін білді. Халықтың сол кездегі әрекеті оларды қорқытты. Көптеген адамдар, әсіресе төрт жыл бойы өлімге жақын жерде өмір сүрген майдангерлер қорқудан шаршады. Сонымен қатар, соғыс сталиндік биліктің оқшаулығын бұзды. Жүздеген мың кеңес халқы КСРО мен Еуропадағы өмірді салыстыруға және қорытынды жасауға мүмкіндік алып, шетелге шықты. Оларға болгар немесе румын шаруалардың қалай өмір сүріп жатқанын көру үлкен шок болды. Бұған қоса, әскери көшбасшылар соғыстан кейін қоғамның алдында мүлдем басқа мәртебеге ие болды. Сталин олардан да қорықты. Содан 1946 жылы Сталин Жуковты Одессаға жіберіп, 1947 жылы Жеңіс күнін мерекелеуді тоқтатты. Ал 1948 жылы ол марапаттар мен жарақаттар үшін ақы төлеуді тоқтатты. Ресми мәліметтерге сәйкес, Ұлы Отан соғысы туралы ұмытып, қираған ғимараттарды адам еңбегімен қалпына келтіруге барлық күш-жігер жұмсау бұйырылды.

Тұтастай алғанда, майданда әртүрлі уақытта 600 мыңнан 1 миллион әйелге дейін күресті. Және соғыс кезінде әйелдер құралымы құрылды.Ұлы Отан соғысы жылдарында еріктілер бригадасы, тіпті әйелдерден тұратын қосымша атқыштар полкі құрылды. Ал снайпер әйелдерді снайперлердің арнайы орталық мектебі дайындады. Сондай-ақ, теңізшілердің жеке ротасы да құрылды. Бұған сену өте қиын, бірақ әйелдер кейде ер адамдарға қарағанда жақсы шайқасты. Және оларға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.

Жеңіс Туының түпнұсқасы Ресейдегі Қарулы Күштердің орталық мұражайында қасиетті жәдігер ретінде сақтаулы тұр. Оны тігінен тұрғызып сақтауға тыйым салынады. Ту сәтеннен жасалғандықтан, оның матасы өте нәзік. Сондықтан, ту көлденең қойылған және ол арнайы қағазмен жабылған. Тіпті, 1945 жылдың мамырында мата қағылған тудың сабындағы тоғыз шеге де алынып тасталды. Себебі, шегенің басы тот басып, матаны зақымдай бастаған. Соңғы жылдары Жеңіс Туының түпнұсқасын Ресейдегі мұражай қызметкерлерінің соңғы сьезінде ғана көрсетті. Оны қорғау үшін тіпті президенттік полктен қарауыл шақырылған.

2. Жұбыңыздың сұрақтарға жауабын өз жауабыңызбен салыстырып, кері байланыс беріңіз. Келісетін не келіспейтін тұстары бар ма?

Бағалау критерийі

№

тапсырма

Дескриптор

Балл

Білім алушы

Проблемалық сұрақтарға мәтіннен деректер келтіре отырып жауап береді

1

Сұрақтарға жауап береді:

1-сұрақ;

2-сұрақ;

3-сұрақ;

4-сұрақ;

Мәтіннен деректер келтіреді;

1

1

1

1

1

Жауабының өзгенің жауабымен салыстырады

2

Өз жауабын жұбының жауабымен салыстырады;

Келісу не келіспеу позициясын білдіреді;

Ойын жүйелі жеткізеді.

1

1

1

Барлығы

8

Оқу мақсаты:

7.2.4.1 идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау

7.3.2.1 -жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазу.

7.4.5.1 -сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолдану.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігі тұрғысынан салыстырады

жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазады

сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолданады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты :

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтіндерді оқып, оларды тақырыбы, құрылымы, стилі, мақсатты аудиториясы, тілдік ереркшелігі тұрғысынан салыстырыңыз.

1-мәтін

Планетаның табиғаты өте қызық екен. Кеменің үлкен телеэкранынан ойлы-қырлы сарғыш алқап көрінді. Бір ғажабы кілемнің түгіндей ғана шөп тәріздес бірдеңе ескен тақыр дүние. Тек оқта-текте ғана арқан жіп сияқты шубалған ағаштар бой созып шайқалады. Мәриям теледүрбімен жан-жақты түгел шолулап қарап шықты. Көңілсіз де қорқынышты. Алғашында қарайған тас сияқты бірдеңелер қарауытып жатыр еді, кейін олардың бәрі зым-зия болып ұшып кетті. Олардың жаны бар хайуанаттар екені айдан анық. Сезім мүшелері де ерекше дамыған. Томпаңдаған борсық тәрізді.

Бұл планетаның қос Күні де біздің жақтың Күніндей кішкентай екен деп ойлады Мәриям. Сол сәтте оның жүрегі дүрсілдеп өзінің үйреншікті жерін сағынды. Планета атмосферасы жөңкіліп жүрген сүлік тәрізді «құстарға» толы. Кәдімгі бір мұхит сияқты дөңбекшіп, шалқып, толқын атып жатқандай. Әредік-әредік жарқылдап от шығады. Бейнебір бұлтсыз күнгі найзағай іспетті.

Шындығына келсек, космонавтар мұндай жағдайға душар боламыз деп мүлде ойламаған-ды. Үстеріндегі скафандрларының биотокқа қарсы күресер қорғанышы жоқ.

Алып шыққан биомагнит аппаратының қуаты да мына планетада түкке аспай қалды. Мәселе биологқа келіп тірелді.

Экипаж мүшелері Турановтың аузына қарады. Биолог ғалым «Байқоңыр-12» қонғаннан кейін планета табиғатынан көптеген үлгілер жинап зерттеулер жүргізген болатын. Ол орнынан тұрды да биоанықтауыш электрондық машинадан соңғы информацияларды алды. Өңінде сабырлылық, терең ойлылық нышаны сезіледі. Мәриям Турановтың жүзіне мұңая қарап отыр.

2-мәтін.

Бүгінде көпшілік ортада «қазақтың ғылыми фантастикасы енді ғана аяғынан тұрып келе жатыр» деген пікір бар. Бірақ бұл «қазақтың арғы-бергі әдебиетінде фантастика жанры мүлде болмаған» деген ұғымды білдірмесе керек.

Біле білсек, қиял-ғажайып дүниелердің ең озық үлгілері қазақтың халық ауыз әдебиетінде жатыр. Мәселен, ертегілер мен батырлық дастандар арқылы халқымыз өз қиялындағы ержүрек ерлердің қандай мінсіз бейнесін сомдады десеңізші! Керқұла атты Кендебай, Ертөстік, Қобыланды мен Қамбар, Алпамыс сияқты минут сайын өсіп, сағат сайын толысып отыратын, атса, оқ өтпейтін, шапса, қылыш кеспейтін, жүгірген аңға да, ұшқан құсқа да жеткізбейтін, ерекше жаратылған жандар бейнесі, бір есептен алғанда, көп теперіш көрген, талай зұлматты басынан өткерген момын халықтың құрыш білек қорғаушыға мұқтаждығы нәтижесінде соншама тұлғалана түскендігі даусыз. Сондай-ақ ұшқыр кілем, «піс» десе, ішінде тамақ пісе қалатын сиқырлы қазан, «құс» десе, алтын құсатын есек, сауысқанның құйрығын білдірмей жұлып алып, бірінікін біріне ауыстыра қоятын айлакер, Таусоғар мен Көлтауысар немесе жерасты патшалығы мен Күн астындағы Күнікей қыздың елі, бәрі-бәрі - жақсы өмірді арман етіп, жаңалыққа, жақсылыққа ұмтылған қазақ жұртының көреген көңілінің айғағы. Өйткені сан ғасыр бұрын түйін тастап, ұрпақтан-ұрпаққа аманаттала отырып, тереңге тамыр жайған сол арман түптің-түбінде бәрібір ақиқатқа айналды. Яғни бүгінгі заманауи технология ұшқыр кілемді - ұшақ пен зымыран, алтын құсатын есекті - түрлі банктер мен банкоматтар, Таусоғарлар мен Көлтауысарларды ғылыми прогрестің өзге де жетістіктері арқылы негіздеп берді. Бұл фантастиканың бүгіннен гөрі, болашаққа қызмет ететін жанр екендігін көрсетеді. Сондай-ақ ол, біреулер ойлағандай, ғылыми білімнің жай ғана жаршысы болып қоймай, оқырманды ғылыми-әлеуметтік ұғымдар мен түсініктерге бойлатып, қиялын ұштайды, ойын дамытады.

2-тапсырма. "Қазақ фантастика жанрына не қажет?" тақырыбында жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала жазыңыз. Сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерінің дұрыс қойылуын ескеріңіз.

Оқу мақсаты:

7.2.4.1 идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау

7.3.2.1 -жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазу.

7.4.5.1 -сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолдану.

Бағалау критерийі:

Білім алушы

публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігі тұрғысынан салыстырады

жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазады

сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолданады

Ойлау дағдыларының деңгейі:

Орындау уақыты:

Жоғары деңгей дағдылары

15-20 минут

1-тапсырма. Мәтіндерді оқып, оларды тақырыбы, құрылымы, стилі, мақсатты аудиториясы, тілдік ереркшелігі тұрғысынан салыстырыңыз.

1-мәтін

Бұл экспериментке 150 адам қатысқан. Олар 1000 сөзден тұратын мәтінді оқуы керек болған. Қатысушылардың жартысына кейіпкердің дәмханаға кіріп адамдармен әңгімелесетінін, оның хаты жергілікті газетке қалай жарық көргені туралы әңгіме берілді. Ал екінші жартысы оқиға орны өзгерген ғылыми-фантастикалық нұсқадағы әңгімені оқуы керек: ғарыш кемесінде жүрген кейіпкер, бөтен адамдар, андроидтар жат ғаламшарлықтар. Бірінші мәтінде «есік» деген сөз кездессе, ғылыми-фантастикалық шығармада ол сөз «шлюз камерасына» ауыстырылады. Сөздері өзгерсе де екі әңгіменің де оқиғасы бірдей болған.

Экспериментке қатысушылар әңгімені оқып шыққан соң шығармадағы бас кейіпкердің баяндауы мен оның жай-күйін қалай қабылдағаны туралы баяндауы керек.

Зерттеушілер сюжет желісінің ғылыми фантастикаға ауысуы қатысушылардың көркем тілді түсінуін бірден төмендеткенін айтады. Олардың айтуынша, ғылыми фантастика оқырмандары кейіпкердің күйін сезінбейді.

Екінші мәтінді талдағандардың көпшілігі ғылыми фантастикадағы оқиғалар назар аударуға тұрмайды және терең ойланып оқуды қажет етпейді деп санаған.

2-мәтін.

Курчатов қаласындағы ядролық зерттеу орталығы. Аса қауіпті радиоактивті заттармен жұмыс істеуге арналған зертхана. Жердің астында бункерде орналасқан. Бункер екі аймаққа қалыңдығы 20 сантиметр қорғасын тотығы қосылған радиоактивті сәуле өткізбейтін шынымен бөлінген.

Орындық үстінде отырған ғалымдар шынтақтарын төбеден түскен білектей жуан буындары бар ілмектерге креслоның қанаттарына тіреп отырғандай. Ілмектер қолдың буындарының қимылына сәйкес дәлме-дәл қозғалады. Әр ілмек басында қайшының тұтқалары тәріздес көздері бар. Оператордың үлкен және сұқ саусағы осы көздерге киілетін. Шынының арғы жағындағы ілмек жасанды қолға айналатын. Тек басында саусақтар орынына тістеуік басына ұқсас қапсыра ұстауға арналған тістері бар манипулятор. Қозғалыс көшірмесін жасайтын манипуляторларды басқарған үшін оператор роліндегі ғалымдар «бір-бірін қуыршақ жүргізуші» деп қалжыңдасатын. Қуыршақ театрында жансыз қуыршаққа артист жан бітіреді. Көрермен жан дүниесіне жол салады. Ғалымдар басқаруындағы металл қолдар жанды дүниеге тиым салынған ортаға жол ашты.

Зертханада жоспар бойынша екі ғалым тәжірибелерін жүргізуде. Бірі жиырма жастағы жігіт. Тік маңдайынан түскен кекілі бар. Бет жүзінің қырлары тік. Ұзын сорайған мойыннан ақ халат киім ілгішке іліп қойғандай кең иықтарынан салбырайды. Екіншісі орта жастан асқан бет жүзі дөңгелек келген ересек адам. Қою қасты, қырғи тұмсығына көзілдірігін іліп алыпты. Қасында манипуляторды басқарып отырған жас ғылымның қимылын бақылап отыр. Іштей қобалжығанынан ба? Оң жақ құлағының ұшын ұстай береді.

2-тапсырма. "Марсқа саяхат" тақырыбында жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын әңгіме жазыңыз. Сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерінің дұрыс қойылуын ескеріңіз.

« Ғылыми фантастика. Пунктуация » бөлімі бойынша жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика

Оқушының аты-жөні:

төмен

орта

жоғары

П ублицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігі тұрғысынан салыстыруда қиналады

П ублицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігі тұрғысынан салыстыруда қателіктер жібереді

П ублицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігі тұрғысынан салыстырады

жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазуда қиналады

с өйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) қолдануда қиналады

жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазуда қателіктер жібереді

с өйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) қолдануда қателіктер жібереді

жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазады

с өйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолданады

Ата-анасы:______________ _____________________________________________________

(қолы) (аты-жөні)