Бөліп шығарудың тірі ағзалар үшін маңызы

Бөліп шығару барлық тірі организмдер үшін маңызды процесс. Ол организмнен қалдықтарды алып тастауды қамтиды. Жануарларда бұл қалдық өнімдерге көмірқышқыл газы, мочевина және су кіруі мүмкін. Бұл заттар метаболизмнің жанама өнімдері болып табылады және сау ішкі ортаны сақтау үшін жойылуы керек. Шығару процесі дене сұйықтықтарының химиялық құрамын реттеуге, улы заттарды шығаруға және гомеостазды сақтауға көмектеседі.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Ағзаның ағзасынан қалдықтарды шығару процесі __ деп аталады .

2. Жануарларда қанды сүзуге және зәр шығаруға жауапты негізгі орган __ болып табылады .

3. Көмірқышқыл газы __ тыныс алудың қалдық өнімі болып табылады .

4. Мочевина бауырда __ ыдырауынан түзіледі .

5. Тұрақты ішкі ортаны сақтау __ деп аталады .

Сөздер банкі : гомеостаз, ақуыз, бүйрек, экскреция, жасушалық

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Төмендегілердің қайсысы жасушалық тыныс алудың қалдық өнімі болып табылады?

   • а) Оттегі

   • б) глюкоза

   • в) Көмірқышқыл газы

   • г) ақуыз

2. Жануарлардағы бүйректің негізгі қызметі қандай?

   • а) Тамақтың қорытылуы

   • б) Айналымдағы қан

   • в) Қандағы қалдықтарды сүзу

   • г) Гормондарды өндіру

3. Химиялық заттарды детоксикациялауға және дәрілік заттарды метаболизмге ең алдымен адам ағзасындағы қай мүше жауап береді?

   • а) Асқазан

   • б) Жүрек

   • в) бауыр

   • г) Өкпе

4. Төмендегілердің қайсысы экскреторлық жүйе арқылы шығарылатын қалдықтарға жатпайды?

   • а) Мочевина

   • б) Су

   • в) Көмірқышқыл газы

   • г) витаминдер

5. Зәр шығару жүйесі гомеостазды сақтауға қалай көмектеседі?

   • а) Қоректік заттарды сіңіру арқылы

   • б) Су мен тұзды теңестіру арқылы

   • в) Энергия өндіру арқылы

   • г) Тамақты бөлшектеу арқылы

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Тірі организмдер үшін неліктен экскреция маңызды екенін түсіндіріңіз.

2. Бауырдың шығарылу процесіндегі рөлін сипаттаңыз.

3. Қалдық өнімдерді жою ағзадағы гомеостазды сақтауға қалай көмектеседі?

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. экскреция

2. бүйрек

3. ұялы

4. ақуыз

5. гомеостаз

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. в) Көмірқышқыл газы

2. в) Қандағы қалдықтарды сүзу

3. в) бауыр

4. г) витаминдер

5. б) Су мен тұзды теңестіру арқылы

Ашық сұрақтар :

1. Шығарудың тірі организмдер үшін маңызы зор, өйткені ол жинақталған жағдайда улы болуы мүмкін қалдықтарды алып тастайды, тұрақты ішкі ортаны сақтауға көмектеседі.

2. Бауыр улы заттарды азырақ зиянды заттарға айналдыру және белоктардың ыдырауынан несепнәр шығару арқылы экскреция процесінде шешуші рөл атқарады.

3. Қалдық өнімдерді жою дене сұйықтықтарының химиялық құрамының теңгерімді болуын қамтамасыз ету және зиянды заттардың жиналуын болдырмау арқылы гомеостазды сақтауға көмектеседі.

Өсімдіктердегі бөліп шығару өнімдері: тыныс алу мен фотосинтездің бастапқы және соңғы өнімдері

Өсімдіктер тіршілігінде тыныс алу мен фотосинтез маңызды рөл атқарады. Фотосинтез кезінде өсімдік көмірқышқыл газын және суды пайдаланып, жарық энергиясын сіңіріп, оттек пен глюкоза өндіреді. Тыныс алу процесінде өсімдіктер оттекті пайдаланып, глюкозаны ыдыратып, энергия бөліп шығарады және көмірқышқыл газы мен су шығарады. Бұл процестер өсімдіктердің өмірлік әрекеттерін қамтамасыз етеді.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Фотосинтез процесі кезінде өсімдіктер __ және __ пайдаланады.

2. Тыныс алу нәтижесінде өсімдік __ бөліп шығарады.

3. Фотосинтездің соңғы өнімдері: __ және __.

4. Тыныс алу кезінде өсімдіктер __ пайдаланады.

5. Тыныс алу процесінің соңғы өнімдері: __ және __.

Word bank: су, оттек, көмірқышқыл газы, глюкоза, энергия, жарық

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Фотосинтез кезінде өсімдік қандай энергияны пайдаланады?

   • a) Жылу энергиясы

   • b) Жарық энергиясы

   • c) Механикалық энергия

   • d) Химиялық энергия

2. Фотосинтездің бастапқы өнімдерінің бірі:

   • a) Глюкоза

   • b) Көміртек диоксиді

   • c) Оксид

   • d) Нитрат

3. Тыныс алу процесінде қандай газ бөлінеді?

   • a) Оттек

   • b) Азот

   • c) Көмірқышқыл газы

   • d) Метан

4. Тыныс алу процесінің негізгі мақсаты қандай?

   • a) Отын шығару

   • b) Энергия өндіру

   • c) Су өндіру

   • d) Қорек жинау

5. Фотосинтез және тыныс алу процестерінің қайсысы күндіз ғана жүреді?

   • a) Тыныс алу

   • b) Фотосинтез

   • c) Екеуі де

   • d) Ешқайсысы да

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Неліктен фотосинтез өсімдіктер үшін маңызды процесс болып табылады?

2. Тыныс алу процесінің мақсаты не және ол қалай жүзеге асады?

3. Фотосинтез бен тыныс алу процестері арасындағы байланыс қандай?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. көмірқышқыл газы, су

2. энергия

3. оттек, глюкоза

4. оттек

5. көмірқышқыл газы, су

Multiple Choice Questions:

1. b) Жарық энергиясы

2. a) Глюкоза

3. c) Көмірқышқыл газы

4. b) Энергия өндіру

5. b) Фотосинтез

Open Ended Questions:

1. Фотосинтез өсімдіктер үшін маңызды, себебі ол арқылы өсімдіктер өзіне қажетті қоректі және оттекті өндіреді.

2. Тыныс алу процесінің мақсаты — энергия өндіру. Бұл процесс оттекті пайдаланып, глюкозаны ыдырату арқылы жүзеге асады.

3. Фотосинтез және тыныс алу процестері бір-біріне байланысты, өйткені фотосинтез оттек пен глюкоза өндіреді, ал тыныс алу бұл өнімдерді энергияға айналдырады.

Жануарлардың Бөліп Шығару Жүйелерінің Құрылысын Салыстыру

Жануарлар әлемі әртүрлі және олардың бөліп шығару жүйелері де әртүрлі болады. Омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару жүйелері қарапайым болып келеді, ал омыртқалылардың жүйелері күрделі және көптүрлі болып табылады. Бұл жүйе жануардың денесінде пайда болатын қалдықтарды шығару үшін маңызды рөл атқарады.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару жүйелері, әдетте, __ болып табылады.

2. Омыртқалылардың бөліп шығару жүйелерінде __ маңызды рөл атқарады.

3. Бүйрек омыртқалылардың __ жүйесінің негізгі мүшесі болып табылады.

4. Омыртқалылардың бөліп шығару жүйесі __ күрделі болады.

5. Қарапайым түрлердің бөліп шығару жүйелері __ негізделген.

Word bank: күрделі, қарапайым, бүйрек, омыртқасыз, суды

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Қай жануарлардың бөліп шығару жүйесі күрделі?

   • a) Омыртқасыздар

   • b) Омыртқалылар

   • c) Барлық жануарлар

   • d) Тек құстар

2. Омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару жүйесінде ең жиі қолданылатын орган не?

   • a) Өкпе

   • b) Бүйрек

   • c) Тер

   • d) Су каналдары

3. Омыртқалылардың күрделі бөліп шығару жүйесі неге байланысты?

   • a) Өкпеге

   • b) Жүрекке

   • c) Бүйрекке

   • d) Теріге

4. Қай орган омыртқалылардың бөліп шығару жүйесінде қалдықтарды шығару үшін қолданылады?

   • a) Асқазан

   • b) Бүйрек

   • c) Қан

   • d) Жүрек

5. Омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару жүйесі қандай түрге жатады?

   • a) Күрделі

   • b) Қарапайым

   • c) Екі жақты

   • d) Тек бір түрге

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Омыртқалылар мен омыртқасыз жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің негізгі айырмашылықтары қандай?

2. Неліктен омыртқалылардың бөліп шығару жүйесі күрделі болып саналады?

3. Жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің дамуы олардың тіршілік ортасына қалай әсер етеді?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. қарапайым

2. бүйрек

3. бөліп шығару

4. күрделі

5. суды

Multiple Choice Questions:

1. b) Омыртқалылар

2. d) Су каналдары

3. c) Бүйрекке

4. b) Бүйрек

5. b) Қарапайым

Open Ended Questions:

1. Омыртқалылардың бөліп шығару жүйесі күрделі органдар мен құрылымдардан тұрады, ал омыртқасыздардың жүйесі қарапайым және аз органдардан құралады.

2. Омыртқалылардың бөліп шығару жүйесі күрделі болып саналады, өйткені олардың денесінде қалдықтарды өңдеу және шығару үшін көптеген арнайы органдар мен функциялар бар.

3. Жануарлардың бөліп шығару жүйелерінің дамуы олардың тіршілік ортасына әсер етеді, өйткені әртүрлі ортада өмір сүретін жануарлар әртүрлі қалдықтарды шығару тәсілдерін дамытады.

Өсімдіктердің Қозғалысы

Өсімдіктердің қозғалысы өсімдіктердің өмірінде өте маңызды рөл атқарады. Бұл қозғалыстар өсімдіктерге жарық, су, және қоректік заттар алу үшін көмектеседі. Өсімдіктердің қозғалу қабілеттері тропизмдер, таксистер, және өсу қозғалыстары арқылы көрінеді. Тропизмдер өсімдіктердің сыртқы орта факторларына қатысты бағытталған қозғалысы болып табылады. Таксистер болса, өсімдіктердің химиялық немесе физикалық факторларға жауап беруі. Өсу қозғалыстары өсімдіктердің белгілі бір бағытта өсуін білдіреді.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Өсімдіктердің жарыққа бағытталған қозғалысы __ деп аталады.

2. __ – өсімдіктердің химиялық заттарға қатысты қозғалысы.

3. Өсімдіктердің суға қарай өсуі __ деп аталады.

4. __ қозғалысы өсімдіктердің белгілі бір бағытта өсуін білдіреді.

5. Өсімдіктердің қозғалысы оларға __ алу үшін көмектеседі.

Word bank: өсу, фототропизм, су, хемотаксис, қоректік заттар

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Өсімдіктердің жарыққа қарай бағытталған қозғалысы қалай аталады?
   a) Хемотаксис
   b) Геотропизм
   c) Фототропизм
   d) Гидротропизм

2. Өсімдіктердің суды іздеу үшін қозғалысы қалай аталады?
   a) Фототропизм
   b) Гидротропизм
   c) Хемотаксис
   d) Геотропизм

3. Таксистер қандай факторларға жауап береді?
   a) Тек жарық
   b) Тек су
   c) Химиялық және физикалық
   d) Тек қоректік заттар

4. Өсу қозғалысы қандай процесс?
   a) Өсімдіктердің гүлденуі
   b) Өсімдіктердің белгілі бір бағытта өсуі
   c) Өсімдіктердің жапырақтарын түсіруі
   d) Өсімдіктердің жеміс беруі

5. Тропизмдер қандай қозғалысқа жатады?
   a) Бағытсыз
   b) Бағытталған
   c) Өздігінен
   d) Қозғалыссыз

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Өсімдіктердің қозғалысы өсімдіктердің тіршілігінде қандай рөл атқарады?

2. Фототропизм мен хемотаксис арасындағы айырмашылық неде?

3. Өсімдіктердің суға қозғалысының маңызы неде?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. фототропизм

2. хемотаксис

3. гидротропизм

4. өсу

5. қоректік заттар

Multiple Choice Questions:

1. c) Фототропизм

2. b) Гидротропизм

3. c) Химиялық және физикалық

4. b) Өсімдіктердің белгілі бір бағытта өсуі

5. b) Бағытталған

Open Ended Questions:

1. Өсімдіктердің қозғалысы олардың тіршілігінде жарық, су, және қоректік заттарды алу үшін маңызды рөл атқарады.

2. Фототропизм – жарыққа бағытталған қозғалыс, ал хемотаксис – химиялық заттарға қатысты қозғалыс.

3. Өсімдіктердің суға қозғалысы оларға суға қажеттілік болғанда жеңіл жетуге көмектеседі.

Жарықтың өсімдіктердің өсуі мен дамуына әсері

Жарық өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін қажет. Өсімдіктер қоршаған ортадағы жарықтың әртүрлі деңгейіне бейімделеді. Фотопериодизм – организмдердің күннің ұзақтығына бейімделуі. Жарықтың өсімдіктерге қалай әсер ететінін түсіну осы бейімделулерді түсіндіруге көмектеседі.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Өсімдіктер фотосинтез жасау үшін _ қажет.

2. Өсімдіктердің күндізгі жарықтың ұзақтығына бейімделу процесі _ деп аталады .

3. _ организмнің жарыққа әсер ету уақытының өлшемі.

4. Оңтайлы өсу үшін әртүрлі өсімдіктер әртүрлі мөлшерде _ қажет.

5. Фотопериодизм өсімдіктердің _ цикліне әсер етеді.

Сөздер банкі : жарық, өсу, фотопериодизм, бейімделу, күндізгі жарық

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Фотопериодизм дегеніміз не?

   • а) Фотосинтез процесі

   • б) Организмдердің күндізгі жарықтың ұзақтығына бейімделуі

   • в) Жарық қарқындылығының өлшемі

   • г) Өсімдіктердің қараңғыда өсуі

2. Фотосинтез үшін қандай фактор маңызды?

   • а) Су

   • б) Жарық

   • в) Топырақ

   • г) жел

3. Өсімдіктер әртүрлі жарық деңгейіне қалай жауап береді?

   • а) Түсін өзгерту арқылы

   • б) Фотосинтез жүргізу арқылы

   • в) Олардың өсуіне бейімделу арқылы

   • г) Көбірек тұқым шығару арқылы

4. Өсімдіктердің дамуындағы жарықтың рөлі қандай?

   • а) Өсуге энергия береді

   • б) Өсімдікті салқындатады

   • в) тозаңдануға көмектеседі

   • г) Өсімдікті аурудан сақтайды

5. Қайсысы фотопериодизмнің әсеріне жатпайды?

   • а) Өсімдіктердің гүлденуі

   • б) Жапырақтың түсуі

   • в) тамырдың дамуы

   • г) Тұқымның өнуі

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Жарықтың өсімдіктердің өсуіне қалай әсер ететінін сипаттаңыз.

2. Фотопериодизм ұғымын түсіндіріп, мысал келтіріңіз.

3. Өсімдіктердің әртүрлі жарық жағдайларына бейімделуі неліктен маңызды?

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. жарық

2. фотопериодизм

3. күндізгі жарық

4. жарық

5. өсу

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. б) Организмдердің күндізгі жарықтың ұзақтығына бейімделуі

2. б) Жарық

3. в) Олардың өсуіне бейімделу арқылы

4. а) Өсуге энергия береді

5. в) тамырдың дамуы

Ашық сұрақтар :

1. Жарық өсімдіктердің қоректік заттарын өндіруге қажетті фотосинтез үшін энергиямен қамтамасыз ету арқылы өсімдіктердің өсуіне әсер етеді.

2. Фотопериодизм – өсімдіктердің күн мен түннің ұзақтығына реакциясы. Мысал ретінде кейбір өсімдіктердің күндізгі жарықтың белгілі бір мөлшерін алған кезде ғана гүлденуін келтіруге болады.

3. Өсімдіктердің фотосинтез сияқты маңызды процестерді орындай алуын қамтамасыз ете отырып, әртүрлі орталарда өмір сүру және өркендеу үшін әртүрлі жарық жағдайларына бейімделуі маңызды.

Жануарлардың Қозғалыс Мүшелері

Жануарлар қозғалыс мүшелері арқылы айналасындағы ортаны зерттейді, азық-түлік іздейді және қауіптен қашады. Қозғалыс олардың мекен ортасымен тығыз байланысты. Мысалы, суда мекендейтін жануарлар суда жүзуге бейімделген, ал құрлықта мекендейтін жануарлар жүруге, жүгіріске немесе секіруге бейімделген. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелерін салыстыру арқылы олардың мекен ортасына бейімделуін түсіну маңызды.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Құрлықта мекендейтін жануарлар көбінесе _ немесе _ арқылы қозғалады.

2. Суда мекендейтін жануарлар __ арқылы жылжиды.

3. Құстардың __ ұшуға бейімделген.

4. Жұмсақ денелі омыртқасыздар __ арқылы қозғалады.

5. Жануарлардың қозғалыс тәсілдері олардың __ байланысты.

Word bank: қанаттары, мекен ортасына, жүзу, жүгіріс, секіру, бұлшықеттері

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Қандай жануарлар суда жақсы қозғалады?

   • a) Аңдар

   • b) Құстар

   • c) Балықтар

2. Қай жануардың қозғалыс мүшесі омыртқасыз болып табылады?

   • a) Жылан

   • b) Құрт

   • c) Мысық

3. Жануарлардың қозғалыс мүшелері:

   • a) Қорғау үшін керек

   • b) Қозғалыс үшін керек

   • c) Тыныс алу үшін керек

4. Құстардың ұшуына қандай мүше көмектеседі?

   • a) Құйрық

   • b) Қанаттар

   • c) Аяқтар

5. Жануарлардың мекен ортасы қозғалыс тәсілдеріне қалай әсер етеді?

   • a) Ешқандай әсер етпейді

   • b) Тек тамақ табуға әсер етеді

   • c) Қозғалыс тәсілдерін анықтайды

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Неліктен су жануарларының жүзу мүшелері құрлық жануарларына қарағанда өзгеше?

2. Қозғалыс мүшелері жануарлардың тіршілігінде қандай рөл атқарады?

3. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелерін салыстырыңыз.

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. жүгіріс, секіру

2. жүзу

3. қанаттары

4. бұлшықеттері

5. мекен ортасына

Multiple Choice Questions:

1. c) Балықтар

2. b) Құрт

3. b) Қозғалыс үшін керек

4. b) Қанаттар

5. c) Қозғалыс тәсілдерін анықтайды

Open Ended Questions:

1. Су жануарларының жүзу мүшелері судың кедергісін азайтуға және тиімді жылжуға бейімделген, ал құрлық жануарларының мүшелері жүруге немесе жүгіріске бейімделген.

2. Қозғалыс мүшелері жануарларға қоректенуге, қауіптен қашуға және жаңа мекендер табуға көмектеседі.

3. Омыртқасыз жануарлардың қозғалыс мүшелері жұмсақ және икемді, ал омыртқалы жануарларда сүйекті және бұлшықетті құрылымдар бар.

Жүйке жүйесінің түрлерін салыстыру: диффузиялық, баспалдақ тәрізді, ганглиондық және түтікшелік
Жануарлардағы жүйке жүйесі дененің әртүрлі бөліктері арасында сигналдарды беру үшін өте маңызды. Жануарлар әлемінде жүйке жүйесінің әртүрлі түрлері бар. Диффузды жүйке жүйесі жүйке жасушалары бүкіл денеге таралатын медузалар сияқты қарапайым организмдерде көрінеді. Баспалдақ тәрізді жүйке жүйесі жалпақ құрттарда кездеседі, көлденең нервтермен байланысқан екі жүйке сымымен сипатталады. Ганглиялық жүйке жүйесі сегменттелген құрттар мен буынаяқтыларда көрінеді, олардың қатарында ганглийлер бар. Ақырында, жоғары дамыған түтікшелі жүйке жүйесі адамдар сияқты омыртқалы жануарларда кездеседі.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. __ жүйке жүйесі медузалар сияқты қарапайым организмдерде кездеседі.

2. Жалпақ құрттарда екі жүйке сымы бар __ жүйке жүйесі болады .

3. Сегменттелген құрттар мен буынаяқтылардың __ жүйке жүйесі болады.

4. Омыртқалылардың __ жүйке жүйесі жоғары дамыған .

5. Медузалардың бүкіл денесінде таралған жүйке жасушалары бар, олар __ жүйке жүйесі деп аталады.

Сөздер банкі : баспалдақ тәрізді, құбырлы, ганглиозды, диффузиялық, диффузиялық

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Бүкіл денеге таралатын жүйке жасушалары жүйке жүйесінің қай түріне тән?

   • а) Баспалдақ тәрізді

   • б) құбырлы

   • в) диффузиялық

   • г) Ганглионды

2. Жалпақ құрттардың жүйке жүйесі жақсы сипатталады:

   • а) құбырлы

   • б) Ганглионды

   • в) диффузиялық

   • г) Баспалдақ тәрізді

3. Жүйке жүйесінің қай типінде ганглийлер маңызды белгі болып табылады?

   • а) Диффузиялық

   • б) Ганглионды

   • в) құбырлы

   • г) Баспалдақ тәрізді

4. Омыртқалы жануарларда жүйке жүйесінің қай түрі кездеседі?

   • а) Диффузиялық

   • б) Баспалдақ тәрізді

   • в) құбырлы

   • г) Ганглионды

5. Төмендегі жануарлардың қайсысының жүйке жүйесі баспалдақ тәрізді болуы мүмкін?

   • а) Адамдар

   • б) Жалпақ құрттар

   • в) медузалар

   • г) Жәндіктер

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Ганглиялық жүйке жүйесінің негізгі сипаттамаларын сипаттаңыз.

2. Түтікшелі жүйке жүйесі омыртқалыларға қандай артықшылықтар бере алады?

3. Диффузды жүйке жүйесін баспалдақ тәрізді жүйке жүйесімен салыстырыңыз.

Жауап кілті :
Бос орынды толтырыңыз :

1. диффузиялық

2. баспалдақ тәрізді

3. ганглиялық

4. құбырлы

5. диффузиялық

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. в) диффузиялық

2. г) Баспалдақ тәрізді

3. б) Ганглионды

4. в) құбырлы

5. б) Жалпақ құрттар

Ашық сұрақтар :

1. Ганглиялық жүйке жүйесі жергілікті басқару орталықтары ретінде әрекет ететін жүйке жасушаларының кластерлері болып табылатын ганглийлердің қатарымен сипатталады. Жүйенің бұл түрі сегменттелген құрттар мен буынаяқтыларда кездеседі.

2. Омыртқалы жануарларда кездесетін құбырлы жүйке жүйесі ақпаратты күрделірек өңдеуге және бүкіл денеде тиімді қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді, дамыған мінез-құлық пен үйлестіруге ықпал етеді.

3. Медуза сияқты организмдерде кездесетін диффузды жүйке жүйесі бүкіл денеге таралған жүйке жасушаларынан тұрады, бұл сигналдардың барлық бағыттарға берілуіне мүмкіндік береді. Керісінше, жалпақ құрттарда кездесетін баспалдақ тәрізді жүйке жүйесі көлденең байланыстары бар екі негізгі жүйке сымдарынан тұрады, олар ұйымдасқан және бағытталған сигнал ағынын қамтамасыз етеді.

Жүйке жүйесі: құрылысы мен қызметі

Жүйке жүйесі - бүкіл денеге жүйке импульстарын жіберуге, қабылдауға және өңдеуге жауапты күрделі желі. Ол екі негізгі бөлікке бөлінеді: орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) және перифериялық жүйке жүйесі (ПНС). ОЖЖ ми мен жұлыннан тұрады, ал PNS барлық басқа жүйке элементтерін қамтиды. Жүйке жүйесі дененің барлық маңызды функцияларын, соның ішінде ойлауды, қозғалысты және сезімді басқарады және үйлестіреді.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Орталық жүйке жүйесі __ және жұлыннан тұрады .

2. __ жүйесі ми мен жұлыннан тыс барлық жүйке элементтерін қамтиды.

3. Сенсорлық нейрондар сигналдарды __ миға жеткізеді.

4. Жүйке жүйесі __ және ақпаратты өңдеу үшін жауап береді.

5. __ нейрондар мидан бұлшықетке сигнал береді.

Сөздер банкі : перифериялық, ми, өңдеу, қозғалтқыш, сенсорлық

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Жүйке жүйесінің негізгі қызметі қандай?

   • A) Ас қорыту

   • B) Айналым

   • C) Жүйке импульстарын жіберу және өңдеу

   • D) Экскреция

2. Ми мен жұлын жүйке жүйесінің қай бөлігіне жатады?

   • A) Перифериялық жүйке жүйесі

   • B) Орталық жүйке жүйесі

   • C) Вегетативті жүйке жүйесі

   • D) Соматикалық жүйке жүйесі

3. Нейронның қай түрі бұлшықеттерге сигнал тасымалдайды?

   • A) Сенсорлық нейрон

   • B) Қозғалтқыш нейрон

   • C) Интернейрон

   • D) Релелік нейрон

4. Сенсорлық нейрондардың рөлі қандай?

   • A) Сигналдарды мидан бұлшықетке жеткізу

   • B) Сенсорлық рецепторлардың сигналдарын миға жеткізу

   • C) Орталық жүйке жүйесіндегі ақпаратты өңдеу

   • D) Еріксіз әрекеттерді бақылау

5. Төмендегілердің қайсысы жүйке жүйесіне жатпайды?

   • A) Ми

   • В) Жүрек

   • C) Жұлын

   • D) Жүйкелер

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Орталық жүйке жүйесі мен перифериялық жүйке жүйесінің дене функцияларын басқару үшін қалай жұмыс істейтінін түсіндіріңіз.

2. Нерв импульсінің сенсорлық рецептордан миға өту процесін сипаттаңыз.

3. Күнделікті іс-әрекеттегі моторлы нейрондардың маңыздылығын талқылаңыз.

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады .

2. Перифериялық жүйеге ми мен жұлыннан тыс барлық жүйке элементтері кіреді .

3. Сенсорлық нейрондар сенсорлық рецепторлардан миға сигналдарды тасымалдайды.

4. Жүйке жүйесі ақпаратты жіберуге және өңдеуге жауап береді.

5. Қозғалтқыш нейрондар мидан бұлшықеттерге сигнал береді.

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. C) Жүйке импульстарын жіберу және өңдеу

2. B) Орталық жүйке жүйесі

3. B) Қозғалтқыш нейрон

4. B) Сенсорлық рецепторлардың сигналдарын миға жеткізу

5. В) Жүрек

Ашық сұрақтар :

1. Орталық жүйке жүйесі мен перифериялық жүйке жүйесі қоршаған ортаны сезетін және шешім қабылдау үшін ОЖЖ-ге сигналдарды жіберетін PNS-тен алынған ақпаратты өңдейтін орталық жүйке жүйесі арқылы бірге жұмыс істейді.

2. Нерв импульсі сенсорлық нейрондар арқылы қабылдану арқылы сенсорлық рецептордан миға өтеді, олар сигналды жұлын арқылы миға өңдеу үшін жібереді.

3. Қозғалтқыш нейрондар күнделікті әрекеттерде маңызды, өйткені олар мидан бұлшықеттерге нұсқауларды тасымалдап, жүру, жазу және сөйлеу сияқты тапсырмалар үшін қажетті қозғалыс пен үйлестіруді қамтамасыз етеді.

Нейрондардың құрылымы мен қызметі

Нейрондар жүйке жүйесінің негізгі бөлімдері болып табылады. Олар бүкіл денеге ақпаратты таратуға жауапты арнайы жасушалар. Нейрон үш негізгі бөліктен тұрады: жасуша денесі, дендриттер және аксон. Жасуша денесі ядродан тұрады және нейронның зат алмасу әрекеттері үшін өте маңызды. Дендриттер басқа нейрондардан сигнал қабылдайтын тармақ тәрізді құрылымдар. Аксон - жасуша денесінен басқа нейрондарға немесе бұлшықеттерге сигналдарды жіберетін ұзын, жіңішке проекция.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Нейронның ядросы бар негізгі бөлігі __ деп аталады .

2. __ басқа нейрондардан сигнал қабылдайтын тармақ тәрізді құрылымдар.

3. __ — ұяшық денесінен алысқа сигналдарды жіберетін ұзын проекция.

4. Нейрондар бір-бірімен __ арқылы байланысады .

5. __ метаболизмге жауап беретін нейронның бөлігі .

Сөздер банкі : аксон, дендриттер, синапс, жасуша денесі, ядро

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Дендриттердің негізгі қызметі қандай?

   • а) Сигналдарды нейроннан алысқа жіберу

   • б) Басқа нейрондардан сигналдарды қабылдау

   • в) Генетикалық ақпаратты сақтау

   • г) Нейронды қорғау

2. Нейронның қай бөлігі сигналдарды басқа нейрондарға тасымалдауға жауап береді?

   • а) Жасуша денесі

   • б) Аксон

   • в) дендрит

   • г) Синапс

3. Нейрондағы нейротрансмиттерлер қай жерде бөлінеді?

   • а) Аксон терминалы

   • б) Жасуша денесі

   • в) дендрит

   • г) ядро

4. Нейрондағы жасуша денесінің рөлі қандай?

   • а) Бұлшық еттерге сигнал беру

   • б) Нейротрансмиттерлерді сақтау

   • в) Зат алмасу әрекеттерін орындау

   • г) Басқа нейрондардан сигналдарды қабылдау

5. Нейронның қай бөлігінде генетикалық материал бар?

   • а) Аксон

   • б) дендрит

   • в) ядро

   • г) Синапс

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Аксонның жүйке жүйесіндегі рөлін сипаттаңыз.

2. Нейрондардың бір-бірімен байланысын түсіндіріңіз.

3. Неліктен нейрондар адам ағзасының жұмыс істеуі үшін маңызды?

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. Нейронның ядросы бар негізгі бөлігі жасуша денесі деп аталады .

2. Дендриттер басқа нейрондардан сигнал қабылдайтын тармақ тәрізді құрылымдар.

3. Аксон - жасуша денесінен алыс сигналдарды жіберетін ұзын проекция .

4. Нейрондар бір-бірімен синапс арқылы байланысады .

5. Жасуша денесі метаболизмге жауап беретін нейронның бөлігі болып табылады.

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. б) Басқа нейрондардан сигналдарды қабылдау

2. б) Аксон

3. а) Аксон терминалы

4. в) Зат алмасу әрекеттерін орындау

5. в) ядро

Ашық сұрақтар :

1. Аксон нейронның жасушалық денесінен басқа нейрондарға, бұлшықеттерге немесе бездерге сигналдарды жіберуге жауап береді, бұл жүйке жүйесінде байланыс орнатуға мүмкіндік береді.

2. Нейрондар бір-бірімен синапс арқылы байланысады, мұнда нейротрансмиттерлер бір нейронның аксон терминалынан босатылып, екіншісінің дендриттерімен қабылданады.

3. Нейрондар адам ағзасының жұмыс істеуі үшін маңызды, өйткені олар бүкіл жүйке жүйесі бойынша ақпаратты таратады, қозғалыс, сезім және ойлау сияқты процестерге мүмкіндік береді.

Жүйке жүйесінің орталық және шеткі бөлімдері

Жүйке жүйесі біздің денеміздегі ақпараттарды қабылдап, өңдеп, әрі қарай жеткізуші негізгі жүйе болып табылады. Ол екі негізгі бөлімнен тұрады: орталық жүйке жүйесі (ОЖЖ) және шеткі жүйке жүйесі (ШЖЖ). Орталық жүйке жүйесіне ми мен жұлын жатады, ал шеткі жүйке жүйесі дененің әртүрлі бөліктеріне таралған жүйке талшықтарынан құралады. Жұлын – бұл орталық жүйке жүйесінің бір бөлігі, ол ми мен дененің басқа бөліктері арасындағы ақпарат тасымалдайды.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Жүйке жүйесі екі негізгі бөлімнен тұрады: __ және __.

2. Орталық жүйке жүйесіне __ және __ жатады.

3. Жұлынның басты қызметі – __ тасымалдау.

4. Шеткі жүйке жүйесі дененің әртүрлі бөліктеріне __ таратады.

5. Жүйке жүйесі ақпараттарды __, __ және __.

Word bank: жұлын, шеткі жүйке жүйесі, орталық жүйке жүйесі, ми, ақпарат, өңдеу, тарату, қабылдау

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Орталық жүйке жүйесі қайсы бөлімдерден тұрады?

   • a) Жұлын және шеткі жүйке жүйесі

   • b) Ми және жұлын

   • c) Шеткі жүйке жүйесі және ми

2. Жұлынның негізгі қызметі қандай?

   • a) Қоректік заттарды жеткізу

   • b) Ақпарат тасымалдау

   • c) Қан айналымын реттеу

3. Шеткі жүйке жүйесі қандай қызмет атқарады?

   • a) Ақпаратты өңдейді

   • b) Жұлынмен байланысты

   • c) Дененің әртүрлі бөліктеріне жүйке сигналдарын таратады

4. Мидың басты қызметі қандай?

   • a) Ақпарат өңдеу және шешім қабылдау

   • b) Тыныс алуды басқару

   • c) Қан айналымын қамтамасыз ету

5. Ақпаратты қабылдау, өңдеу және тарату қандай жүйеге жатады?

   • a) Тыныс алу жүйесі

   • b) Жүйке жүйесі

   • c) Ас қорыту жүйесі

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Орталық жүйке жүйесі мен шеткі жүйке жүйесінің арасындағы айырмашылықтар қандай?

2. Жұлынның адам ағзасындағы рөлі қандай?

3. Жүйке жүйесінің бұзылыстары қандай әсерлер тудыруы мүмкін?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. орталық жүйке жүйесі, шеткі жүйке жүйесі

2. ми, жұлын

3. ақпарат

4. жүйке талшықтарын

5. қабылдау, өңдеу, тарату

Multiple Choice Questions:

1. b) Ми және жұлын

2. b) Ақпарат тасымалдау

3. c) Дененің әртүрлі бөліктеріне жүйке сигналдарын таратады

4. a) Ақпарат өңдеу және шешім қабылдау

5. b) Жүйке жүйесі

Open Ended Questions:

1. Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады және ақпаратты өңдеу, сақтау және шешім қабылдау қызметін атқарады. Шеткі жүйке жүйесі дененің әртүрлі бөліктеріне жүйке сигналдарын таратады және орталық жүйке жүйесімен байланыстырады.

2. Жұлын – бұл орталық жүйке жүйесінің бір бөлігі, ол ми мен дененің басқа бөліктері арасындағы ақпарат тасымалдайды, рефлексиялық әрекеттерді реттейді.

3. Жүйке жүйесінің бұзылыстары қозғалыс, сезгіштік, ойлау қабілеті және эмоционалдық күйге әсер етуі мүмкін, сонымен қатар әртүрлі жүйке ауруларына әкелуі мүмкін.

Ортақ Жүйке Жүйесінің Бөлімдері

Орталық жүйке жүйесі адамның миының негізгі бөліктерінен тұрады: сопақша ми, артқы ми (ми көпірі, мишық), орталық ми және аралық ми. Әрбір бөліктің өзіне тән құрылысы мен қызметі бар, олар дененің жалпы қызметін қамтамасыз етеді.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Сопақша ми _ қабілетіне жауапты.

2. Артқы ми _ және мишықтан тұрады.

3. Мишық _ және үйлестіруді қамтамасыз етеді.

4. Орталық ми _ қимылдарын реттейді.

5. Аралық ми _ байланыстырушы рөл атқарады.

Word bank: үйлестіру, байланыстырушы, қимылдарын, мишықтан, тыныс алу

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Сопақша ми қандай функцияға жауап береді?

   • a) Тыныс алу және жүрек соғысы

   • b) Көру және есту

   • c) Дәм тату

   • d) Қан айналымы

2. Артқы мидың негізгі бөліктері қандай?

   • a) Сопақша ми және мишық

   • b) Ми көпірі және мишық

   • c) Орталық ми және аралық ми

   • d) Ми көпірі және сопақша ми

3. Мишықтың негізгі қызметі қандай?

   • a) Жадты сақтау

   • b) Үйлестіру және тепе-теңдік

   • c) Жүрек соғысын бақылау

   • d) Дәм тату

4. Орталық ми қандай процестерді реттейді?

   • a) Тыныс алу

   • b) Қозғалыс

   • c) Дәм тату

   • d) Қан айналымы

5. Аралық ми қандай рөл атқарады?

   • a) Жүрек соғысын бақылау

   • b) Ақпаратты байланыстырушы

   • c) Көруді қамтамасыз ету

   • d) Тыныс алуды бақылау

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Сопақша мидың негізгі қызметтері туралы айтыңыз.

2. Артқы ми бөліктерінің құрылымы мен қызметін салыстырыңыз.

3. Аралық мидың орталық жүйке жүйесіндегі рөлі қандай?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. тыныс алу

2. ми көпірі

3. үйлестіру

4. қимылдарын

5. байланыстырушы

Multiple Choice Questions:

1. a) Тыныс алу және жүрек соғысы

2. b) Ми көпірі және мишық

3. b) Үйлестіру және тепе-теңдік

4. b) Қозғалыс

5. b) Ақпаратты байланыстырушы

Open Ended Questions:

1. Сопақша ми тыныс алу, жүрек соғысы және қан айналымы сияқты өмірлік маңызды процестерді реттейді.

2. Артқы ми ми көпірінен және мишықтан тұрады. Ми көпірі тыныс алу және ұйқыны бақылауға көмектеседі, ал мишық қозғалыс үйлестіруіне және тепе-теңдікке жауапты.

3. Аралық ми ақпаратты орталық жүйке жүйесінің басқа бөліктеріне жеткізу үшін маңызды байланыстырушы рөл атқарады.

: орталық жүйке жүйесінің құрылымы мен функцияларын түсіну

Ми жарты шарлары - мидың екі жартысы, әрқайсысы әртүрлі функцияларға жауап береді. Олар ми мен жұлынды қамтитын орталық жүйке жүйесінің бөлігі болып табылады. Әрбір жарты шар дененің қарама-қарсы жағын басқарады және әртүрлі когнитивті және моторлы функцияларға қатысады. Сол жақ жарты шар әдетте логикалық ойлау мен тілмен байланысты, ал оң жарты шар шығармашылық пен кеңістіктік қабілеттермен байланысты.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Ми екі бөлікке бөлінеді церебральды __ .

2. Сол жақ жарты шар жиі __ ойлау және тіл дағдыларымен байланысты .

3. Оң жарты шар __ және кеңістіктік қабілеттердегі рөлімен танымал .

4. Мидың әрбір жарты шары дененің __ жағын басқарады.

5. Орталық жүйке жүйесі ми мен __ тұрады .

Сөздер банкі : жарты шарлар, логикалық, шығармашылық, қарама-қарсы, жұлын

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Орталық жүйке жүйесінің негізгі құрамдас бөліктері қандай?

   • а) Жүрек және өкпе

   • б) Ми мен жұлын

   • в) Сүйектер мен бұлшықеттер

   • г) Тері және шаш

2. Қай жарты шар шығармашылықпен көбірек байланысты?

   • а) Сол жақ жарты шар

   • б) Оң жарты шар

   • в) Екі жарты шар тең

   • г) жарты шарда да жоқ

3. Сол жақ жарты шар ең алдымен қандай функцияға жауап береді?

   • а) Кеңістіктік қабілеттер

   • ә) Логикалық ойлау

   • в) Эмоциялық өңдеу

   • г) Сенсорлық қабылдау

4. Оң жарты шар дененің қай жағын басқарады?

   • а) Сол жақ

   • жарқын жақ

   • в) Екі жақ

   • г) Ешбір тарап

5. Екі ми жарты шарларының байланысын қандай термин сипаттайды?

   • а) Кортекс

   • б) дене денесі

   • в) Медулла

   • г) таламус

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Орталық жүйке жүйесінің адам ағзасындағы рөлін түсіндіріңіз.

2. Мидың сол және оң жарты шарларының қызметтері қалай ерекшеленеді?

3. Неліктен студенттерге мидың құрылымы мен функцияларын білу маңызды?

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. жарты шарлар

2. логикалық

3. шығармашылық

4. қарама-қарсы

5. жұлын

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. б) Ми мен жұлын

2. б) Оң жарты шар

3. ә) Логикалық ойлау

4. а) Сол жақ

5. б) дене денесі

Ашық сұрақтар :

1. Орталық жүйке жүйесі ақпаратты өңдеуге және дене функцияларын басқаруға жауап береді. Ол ми мен жұлынды қамтиды, олар бүкіл денеге сигналдарды жіберу және қабылдау үшін бірге жұмыс істейді.

2. Сол жақ жарты шар әдетте логикалық ойлауға және тілге қатысады, ал оң жарты шар шығармашылықпен және кеңістіктік қабілеттермен байланысты.

3. Мидың құрылымы мен функцияларын түсіну студенттерге олардың қалай ойлайтынын, үйренетінін және әлеммен өзара әрекеттесетінін бағалауға көмектеседі, өзін-өзі тану мен шешім қабылдауды жақсартады.

Рефлекстік доға: жолды зерттеу

Рефлекторлық доға - бұл рефлекторлық әрекетті басқаратын жүйке жолы. Ол бірнеше компоненттерді қамтиды: рецепторлар, сенсорлық нейрондар, аралық нейрондар, қозғалтқыш нейрондар және эффекторлар. Бұл компоненттердің қалай бірге жұмыс істейтінін түсіну денеміздің ынталандыруға қалай тез жауап беретінін түсінуге көмектеседі.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Рефлекторлық доға тітіркендіргішті анықтайтын __ белгісінен басталады.

2. __ нейрондар сигналдарды рецепторлардан жұлынға жеткізеді.

3. __ сенсорлық нейрондарды жұлынның қозғалтқыш нейрондарымен байланыстырады.

4. __ нейрондар жұлыннан сигналдарды эффекторға жібереді.

5. Эффектор бұлшықет немесе қозғалтқыш нейрондық сигналға жауап беретін __ болуы мүмкін.

Сөздік қор : қозғалтқыш, без, сенсорлық, рецепторлар, аралық нейрондар

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Рефлекторлық доғаның бірінші компоненті қандай?

   • а) Қозғалтқыш нейрон

   • б) рецептор

   • в) Интернейрон

   • г) Эффектор

2. Нейронның қай түрі сигналдарды жұлыннан алысқа тасымалдайды?

   • а) Сенсорлық нейрон

   • б) Қозғалтқыш нейрон

   • в) Интернейрон

   • г) рецептор

3. Рефлекторлық доғада аралық нейрондар қандай рөл атқарады?

   • а) Тітіркендіргіштерді анықтау

   • б) Сенсорлық және моторлы нейрондарды байланыстыру

   • в) Эффектор ретінде әрекет ету

   • г) сигналдарды миға жеткізу

4. Рефлекторлық әрекетте моторлы нейрон белсендірілгеннен кейін не болады?

   • а) Ми ақпаратты өңдейді

   • б) эффектор жауап береді

   • в) Рецептор сигнал жібереді

   • г) аралық нейронды айналып өтеді

5. Төмендегілердің қайсысы рефлекторлық доғада эффектор бола алады?

   • а) Без

   • б) Сенсорлық нейрон

   • в) рецептор

   • г) Интернейрон

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Рефлекторлық доғаның денені зиянды әсерлерден қорғауға көмектесетінін түсіндіріңіз.

2. Ыстық бетке тиген сәттен бастап қолды тартып алғанға дейін болатын процесті сипаттаңыз.

3. Рефлексиялық әрекеттің өмірден бір мысалын анықтаңыз және оған қатысты компоненттерді түсіндіріңіз.

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. рецептор

2. сенсорлық

3. аралық нейрондар

4. мотор

5. без

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. б) рецептор

2. б) Қозғалтқыш нейрон

3. б) Сенсорлық және моторлы нейрондарды байланыстыру

4. б) эффектор жауап береді

5. а) Без

Ашық сұрақтар :

1. Рефлекторлық доға саналы ойлауды қажет етпей, ықтимал зиянды ынталандыруға жылдам жауап беру арқылы денені қорғауға көмектеседі, бұл денеге мидағы ақпаратты өңдеуден гөрі жылдамырақ әрекет етуге мүмкіндік береді.

2. Ыстық бетке қол тигізгенде, терідегі рецептор жылуды анықтайды және сенсорлық нейрондар арқылы жұлынға сигнал жібереді. Жұлынның аралық нейрондары ақпаратты өңдейді және мотор нейрондары арқылы қолдағы бұлшықеттерге сигнал жібереді, бұл оның тез тартылуын тудырады.

3. Рефлекстік әрекетке тізе рефлексі мысал бола алады. Ол келесі компоненттерді қамтиды: рецептор (тізедегі бұлшықет шпиндельі), сенсорлық нейрон (сигналды жұлынға жеткізеді), интернейрон (ақпаратты өңдейді), қозғалтқыш нейрон (төртбұрышты бұлшықетке сигнал жібереді) және эффектор. (аяқтың созылуын тудыратын жиырылатын бұлшықет).

Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты

Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты дегеніміз - организмнің сыртқы ортаға жауап беру қабілеті. Бұл рефлекстер екі түрге бөлінеді: шартсыз және шартты рефлекстер. Шартсыз рефлекстер организмнің табиғи реакциялары болып табылады, туғаннан бастап қалыптасады және генетикалық негізге ие. Мысалы, жарыққа қарай көзді қысу немесе аяққа түскен ыстық затқа қолды шегеру. Шартты рефлекстер, керісінше, өмір барысында үйрену арқылы дамиды және белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты жүзеге асады. Шартты рефлекстердің сөнуі дегеніміз - шартты рефлекстің қайта-қайта қайталануына байланысты әлсіреуі немесе жоғалуы.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Организмнің ______ табиғи реакциялары шартсыз рефлекстер деп аталады.

2. Шартты рефлекстер өмір барысында ______ арқылы дамиды.

3. Шартсыз рефлекстер генетикалық ______ ие.

4. Шартты рефлекстер белгілі бір ______ орындалуына байланысты жүзеге асады.

5. Шартты рефлекстің әлсіреуі немесе жоғалуы ______ деп аталады.

Word bank: шарттардың, негізге, табиғи, үйрену, сөнуі

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Шартсыз рефлекстер:

   • a) өмір барысында үйрену арқылы дамиды

   • b) генетикалық негізге ие

   • c) белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты жүзеге асады

2. Шартты рефлекстердің дамуы:

   • a) туғаннан бастап қалыптасады

   • b) сыртқы ортаға жауап беру қабілеті

   • c) үйрену арқылы дамиды

3. Шартты рефлекстің сөнуі:

   • a) рефлекстің күшейе түсуі

   • b) белгілі бір шарттардың орындалмауы

   • c) рефлекстің әлсіреуі немесе жоғалуы

4. Шартсыз рефлекстер:

   • a) өмір барысында дамиды

   • b) генетикалық негізге ие

   • c) белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты

5. Организмнің сыртқы ортаға жауап беру қабілеті:

   • a) мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты

   • b) шартсыз рефлекстер

   • c) шартты рефлекстер

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Шартсыз рефлекстердің қандай мысалдарын білесіз?

2. Шартты рефлекстердің қалыптасу жағдайларын сипаттаңыз.

3. Шартты рефлекстердің сөнуі қалай жүзеге асады?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. табиғи

2. үйрену

3. негізге

4. шарттардың

5. сөнуі

Multiple Choice Questions:

1. b) генетикалық негізге ие

2. c) үйрену арқылы дамиды

3. c) рефлекстің әлсіреуі немесе жоғалуы

4. b) генетикалық негізге ие

5. a) мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты

Open Ended Questions: (Example responses, please review for accuracy)

1. Шартсыз рефлекстердің мысалдарына жарыққа қарай көзді қысу немесе аяққа түскен ыстық затқа қолды шегеру жатады.

2. Шартты рефлекстер белгілі бір стимул немесе шарттармен бірге қайталанатын әрекеттер барысында қалыптасады.

3. Шартты рефлекстердің сөнуі рефлекстің орындалуына қажетті шарттардың қайталанбауы немесе өзгеруі нәтижесінде жүзеге асады.

Мүшелердің жүйкелік реттелуін түсіну

Жүйке жүйесі ағзадағы әртүрлі мүшелердің қызметін реттеуде шешуші рөл атқарады. Ол ми мен жұлынды қамтитын орталық жүйке жүйесі және ми мен жұлыннан таралатын нервтерді қамтитын перифериялық жүйке жүйесі болып бөлінеді. Вегетативті жүйке жүйесі, перифериялық жүйке жүйесінің бөлігі, жүрек соғу жиілігі, ас қорыту және тыныс алу жиілігі сияқты дененің еріксіз функцияларын басқарады. Бұл жүйе одан әрі мүшелердің қызметіне қарама-қарсы әсер ететін симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйелеріне бөлінеді.

Бос орынды толтырыңыз : бос орынды дұрыс сөздермен толтырыңыз.

1. Вегетативті жүйке жүйесі __ және парасимпатикалық жүйке жүйесі болып екіге бөлінеді.

2. __ жүйке жүйесі жүрек соғу жиілігін арттырады және денені «күресу немесе ұшу» жағдайларына дайындайды.

3. __ жүйке жүйесі жүрек соғу жиілігін төмендетеді және «тынығу және ас қорыту» функцияларына ықпал етеді.

4. __ — ми мен жұлыннан тұратын жүйке жүйесінің бөлігі.

5. __ жүйке жүйесі ас қорыту және тыныс алу сияқты еріксіз функцияларды басқарады.

Сөздер банкі : орталық, симпатикалық, парасимпатикалық, вегетативті, перифериялық

Көп таңдаулы сұрақтар : әр сұраққа таңдаулардан дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Жүйке жүйесінің қандай бөлігі еріксіз функцияларды басқарады?

   • A) Орталық жүйке жүйесі

   • B) Соматикалық жүйке жүйесі

   • C) Вегетативті жүйке жүйесі

   • D) Перифериялық жүйке жүйесі

2. Симпатикалық жүйке жүйесінің негізгі қызметі қандай?

   • A) Жүрек соғу жиілігін төмендету үшін

   • B) Тәбет ашу үшін

   • C) Денені «соғысқа немесе ұшуға» дайындау

   • D) Денені тыныштандыру үшін

3. Қандай жүйе «тынығу және ас қорыту» функцияларына ықпал етеді?

   • A) Симпатикалық жүйке жүйесі

   • B) Парасимпатикалық жүйке жүйесі

   • C) Орталық жүйке жүйесі

   • D) Перифериялық жүйке жүйесі

4. Төмендегілердің қайсысы вегетативті жүйке жүйесінің қызметіне жатпайды?

   • A) Жүрек соғу жиілігін реттеу

   • B) Ас қорытуды реттеу

   • C) Бұлшық еттердің ерікті қозғалысы

   • D) Тыныс алу жиілігін реттеу

5. Перифериялық жүйке жүйесіне мыналар кіреді:

   • A) Тек ми

   • B) Ми мен жұлын

   • C) Ми мен жұлыннан таралатын нервтер

   • D) Тек жұлын

Ашық сұрақтар : Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Вегетативті жүйке жүйесінің жүрек соғу жиілігіне қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.

2. Симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйесінің айырмашылығын сипаттаңыз.

3. Неліктен вегетативті жүйке жүйесі өмір сүру үшін маңызды?

Жауап кілті :

Бос орынды толтырыңыз :

1. жанашыр

2. жанашыр

3. парасимпатикалық

4. орталық

5. автономды

Көп таңдаулы сұрақтар :

1. C) Вегетативті жүйке жүйесі

2. C) Денені «соғысқа немесе ұшуға» дайындау

3. B) Парасимпатикалық жүйке жүйесі

4. C) Бұлшық еттердің ерікті қозғалысы

5. C) Ми мен жұлыннан таралатын нервтер

Ашық сұрақтар :

1. Вегетативтік жүйке жүйесі стресске жауап ретінде жүрек соғу жиілігін арттыру үшін симпатикалық жүйке жүйесін және релаксация кезінде жүрек соғу жиілігін төмендету үшін парасимпатикалық жүйке жүйесін қолдану арқылы жүрек соғу жиілігіне әсер етеді.

2. Симпатикалық жүйке жүйесі жүрек соғу жиілігін және энергия деңгейін жоғарылату арқылы денені стресстік жағдайларға дайындайды, ал парасимпатикалық жүйке жүйесі жүрек соғу жиілігін төмендету және ас қорытуды ынталандыру арқылы денені тыныштандырады және энергияны үнемдейді.

3. Вегетативтік жүйке жүйесі өмір сүру үшін маңызды, өйткені ол гомеостазды сақтау және қоршаған орта өзгерістеріне жауап беру үшін қажет жүрек соғу жиілігі, ас қорыту және тыныс алу жиілігі сияқты маңызды еріксіз функцияларды реттейді.

Жұмысқа қабілеттілік және күйзеліс жағдайларымен күресу

Жұмысқа қабілеттілік дегеніміз біздің күнделікті өмірімізді тиімді жүргізу қабілетіміз. Оқу еңбегі мен дене еңбегінің гигиенасын сақтау, күйзеліс жағдайларымен күресу және олардың алдын алу әдістерін білу психикалық денсаулықты жақсы сақтауға көмектеседі.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Күйзеліс жағдайларымен күресу адамның ______ жақсартуға көмектеседі.

2. Жақсы психикалық денсаулықты сақтау үшін ______ қажет.

3. Күн тәртібін сақтау адамның ______ сақтауға көмектеседі.

4. Оқу еңбегі мен дене еңбегінің ______ сақтау маңызды.

5. Күйзеліс жағдайларының алдын алу үшін ______ қажет.

Word bank: денсаулығын, гигиенасын, күйзеліс, денсаулықты, демалу

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Күн тәртібін сақтау не үшін маңызды?

   • a) Ұйқыны бұзу үшін

   • b) Денсаулықты сақтау үшін

   • c) Көп тамақ жеу үшін

2. Күйзелістің алдын алу үшін не қажет?

   • a) Көп жұмыс жасау

   • b) Демалу және жаттығу

   • c) Үнемі теледидар көру

3. Жақсы психикалық денсаулықты сақтау үшін қандай әрекет қажет?

   • a) Әрқашан күйзелісте болу

   • b) Үнемі демалу

   • c) Ашулану

4. Оқу еңбегінің гигиенасы нені білдіреді?

   • a) Жұмыс орнын таза ұстау

   • b) Күнделікті тамақтану

   • c) Қатты музыканы тыңдау

5. Күйзеліс деген не?

   • a) Адамның демалу уақыты

   • b) Адамның психологиялық кернеуі

   • c) Адамның тамақтану уақыты

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Сіздің ойыңызша, күн тәртібінің жақсы психикалық денсаулыққа қандай әсері бар?

2. Күйзеліс жағдайларымен күресу үшін қандай әдістерді қолдануға болады?

3. Жақсы психикалық денсаулықты сақтау үшін қандай әрекеттерді күнделікті орындауға болады?

Answer Key:
Fill in the Blank:

1. денсаулығын

2. демалу

3. денсаулықты

4. гигиенасын

5. демалу

Multiple Choice Questions:

1. b) Денсаулықты сақтау үшін

2. b) Демалу және жаттығу

3. b) Үнемі демалу

4. a) Жұмыс орнын таза ұстау

5. b) Адамның психологиялық кернеуі

Open Ended Questions:

1. Күн тәртібі адамның денсаулығын сақтау үшін маңызды, себебі ол ұйқыны және тамақтануды реттейді, бұл психикалық денсаулықты жақсартуға көмектеседі.

2. Күйзеліс жағдайларымен күресу үшін демалу, жаттығу, дұрыс тамақтану және уақытты тиімді пайдалану әдістерін қолдануға болады.

3. Жақсы психикалық денсаулықты сақтау үшін күнделікті демалу, жаттығулар жасау және жағымды істермен айналысу қажет.

Жүйке Жүйесіне Алкоголь, Темекі және Наркотикалық Заттардың Әсері

Жүйке жүйесі адам ағзасындағы маңызды жүйелердің бірі болып табылады. Оның қызметі ағзаны сыртқы ортадан келген ақпараттарды қабылдауға, өңдеуге және оларға сәйкес жауап беруге көмектеседі. Алкоголь, темекі және наркотикалық заттар жүйке жүйесіне зиян келтіруі мүмкін. Бұл заттар жүйке жасушаларының қызметін бұзуы және олардың қалыпты жұмыс істеуін тоқтатуы мүмкін.

Fill in the Blank: Fill in the blank with the correct words.

1. Жүйке жүйесі адам ағзасына ___ өңдеуге мүмкіндік береді.

2. Алкоголь жүйке жасушаларының _ бұзады.

3. Темекі шегу мидың _ төмендетуі мүмкін.

4. Наркотикалық заттар жүйке жүйесінің __ әсер етеді.

5. Наркотикалық заттардың ұзақ уақыт қолданылуы __ тудырады.

Word bank: ақпарат, қызметін, тәуелділік, функциясы, зиянды

Multiple Choice Questions: Choose the correct answer from the choices for each question.

1. Жүйке жүйесінің негізгі қызметі қандай?

   • a) Ағзаның қорғаныс қабілетін арттыру

   • b) Ақпараттарды қабылдау және өңдеу

   • c) Қоректік заттарды сақтау

2. Алкоголь мидың қандай бөлігіне ең көп әсер етеді?

   • a) Сопақша миды

   • b) Ми қыртысын

   • c) Жұлынды

3. Темекі шегудің ұзақ мерзімді әсері қандай?

   • a) Жүйкенің тез қалпына келуі

   • b) Жүйке жүйесінің қызметін бұзу

   • c) Жүйке жүйесінің қарқындылығын арттыру

4. Жүйке жүйесіне наркотикалық заттардың әсері қандай?

   • a) Жүйкені тыныштандыру

   • b) Жүйкенің қызметін бұзу

   • c) Жүйке жүйесін жақсарту

5. Наркотикалық заттардан пайда болатын тәуелділік неге әкелуі мүмкін?

   • a) Жүйкенің тұрақтылығын арттыру

   • b) Жүйке жүйесінің жұмысын жақсарту

   • c) Жүйке жүйесінің толық бұзылуы

Open Ended Questions: Answer the following questions in complete sentences:

1. Алкогольдің жүйке жүйесіне әсері қандай?

2. Темекі шегудің миға қалай әсер ететінін түсіндіріңіз.

3. Наркотикалық заттардың ұзақ мерзімді қолданылуының зияны қандай?

Answer Key:

Fill in the Blank:

1. ақпарат

2. қызметін

3. функциясы

4. зиянды

5. тәуелділік

Multiple Choice Questions:

1. b) Ақпараттарды қабылдау және өңдеу

2. b) Ми қыртысын

3. b) Жүйке жүйесінің қызметін бұзу

4. b) Жүйкенің қызметін бұзу

5. c) Жүйке жүйесінің толық бұзылуы

Open Ended Questions:

1. Алкоголь жүйке жасушаларының қызметін бұзады, бұл мидың қалыпты жұмысын тоқтатады және когнитивті функцияларды төмендетеді.

2. Темекі шегу мидың қан айналымын нашарлатады, бұл есте сақтау және оқыту қабілеттерін төмендетуі мүмкін.

3. Наркотикалық заттардың ұзақ мерзімді қолданылуы жүйке жүйесінің толық бұзылуына, психикалық денсаулықтың нашарлауына және физикалық тәуелділікке әкелуі мүмкін.