1-бөлім. ЭКОЖҮЙЕЛЕР...

§1. Экологиялық факторлар

1. Абиотикалық факторлар дегеніміз не?

a) Тірі организмдер

b) Ортаның органикалық емес компоненттері (жарық, температура, ылғалдылық)

с) Ағзалардың бір-бірімен өзара іс-қимылы

d) Адамның табиғатқа әсері

2. Аталған факторлардың қайсысы биотикалық факторларға жатады?

а) Температура

b) Ылғалдылық

с) Жыртқыштық

d) Судағы оттегінің деңгейі

3. Жарық өсімдіктерге қалай әсер етеді?

а) әсер етпейді

b) Фотосинтез процесін жеделдетеді

с) Өсуді баяулатады

d) Оттегінің мөлшерін азайтады

4. Жоғарыда аталғандардың қайсысы антропогендік фактор болып табылады?

a) Жауын-шашын

b) Ауаның өнеркәсіптік қалдықтармен ластануы

с) Түрлер арасындағы бәсекелестік

d) Желдің күші

5. Суық қанды жануарлар үшін температураның мәні қандай?

а) Жануарлар температураға тәуелді емес

b) Температура олардың белсенділігін және зат алмасуын реттейді

с) Температура көбеюге ғана әсер етеді

d) Температура олардың өлшемдеріне ғана әсер етеді

6. Климаттық факторға қандай фактор қатысты?

а) Топырақ

b) Ауаның ылғалдылығы

с) Түрлер арасындағы бәсекелестік

d) Жарық

7. Жоғарыда аталғандардың қайсысы адамның қоршаған ортаға әсеріне қатысты?

а) Табиғи апаттар

b) Аңшылық және ормандарды кесу

с) Маусымдық өзгеруі

d) Теңіздердің тұздылық деңгейі

8. Неліктен ылғалдылық ағзалардың өмірі үшін маңызды фактор болып табылады?

а) Дыбыстың таралуына әсер етеді

b) Жасушалардың суды ұстап тұру қабілетін анықтайды

с) Өсу процесін жеделдетеді

d) Организмдердің өміріне әсер етпейді

9. Өсімдіктер судың жетіспеушілігіне қалай бейімделеді?

а) Транспирацияны күшейтеді

b) Қуатты тамыр жүйесін дамытады

с) Жапырақтар ауданын ұлғайтады

d) Фотосинтезді төмендетеді

10. Су айдындарындағы түрлердің бөлінуіне қандай факторлар әсер етеді?

а) Гравитация

b) Судың тұздылығы

с) Күн сәулесінің мөлшері

d) Ауа тығыздығы

11. Суретті қарап шығыңыз. Суретте қоршаған ортаның қандай факторы көрсетілген?

а) Абиотикалық фактор - жарық

b) Биотикалық фактор - өсімдік

с) Антропогендік фактор - ағаш кесу

d) Абиотикалық фактор - су

12. Қоршаған орта факторларының қайсысы бейнеленген?

а ) Биотикалық фактор - симбиоз

b) Абиотикалық фактор - жарық

с) Антропогендік фактор - ауаның ластануы

d) Абиотикалық фактор - температура

13. Осы суреттегі организмдерге қоршаған ортаның қандай факторы әсер етеді?

а ) Биотикалық фактор - паразитизм

b) Абиотикалық фактор - судың тұздылығы

с) Абиотикалық фактор - гравитация

d) Антропогендік фактор - балық аулау

14. Төмендегі аталғандардың қайсысы биотикалық фактор болып табылады?

a) Түрлер арасындағы өзара іс-қимыл

b) Өсімдіктердің фотосинтезі

с) Микроорганизмдер тудыратын аурулар

d) Судағы оттегінің деңгейі

е) Паразитизм

15. Антропогендікке қандай факторлар жатады?

а) Ауаның өнеркәсіптік қалдықтармен ластануы

b) Ормандарды кесу

с) Жауын-шашын

d) Ылғалдылық

e) Температура

§2. Биотикалык факторлар, қоректік тізбек және коректік тор

1. Биотикалық факторлар дегеніміз не?

а) Тірі организмдермен байланысты қоршаған орта факторлары (Дұрыс жауап)

b) Қоршаған ортаның органикалық емес компоненттері

с) Климаттың организмге әсері

d) Адамның табиғатқа әсері

2. Аталған мысалдардың қайсысы биотикалық факторларға жатады?

а) Ауа температурасы

b) Жыртқыштық (Дұрыс жауап)

с) Топырақтың ылғалдылығы

d) Судың тұздылық деңгейі

3. Азық-түлік тізбегі дегеніміз не?

а) Ағзаларды бір-біріне тұтыну реттілігі (Дұрыс жауап)

b) Жердегі барлық экожүйелердің жиынтығы

с) Өзара байланысты тамақ тізбектерінің желісі

d) Өсімдіктердегі фотосинтез процесі

4. Мысалдардың қайсысы қарапайым тамақ тізбегі?

a) Шөп → Қоян → Түлкі (Дұрыс жауап)

b) Балдырлар → Балық → Шәй → Аю

с) Ағаш → Шынжыр табан → Құс → Ястреб

d) Астық → Тышқан → Үкі

5. Азық-түлік желісі дегеніміз не?

a) Экожүйедегі өзара байланысты тамақ тізбектерінің жиынтығы (Дұрыс жауап)

b) Экожүйедегі жеке тамақ тізбегі

с) Органикалық ыдыраудың дәйектілігі

d) Табиғаттағы су айналымы

6. Тағам тізбегінің басында әдетте қандай организм болады?

а) Жыртқыш

b) Продуцент (мысалы, өсімдіктер) (Дұрыс жауап)

с) Бірінші реттегі консумент

d) Арамтамақ

7. Шөптен, тышқаннан және шоқыдан тұратын тамақ тізбегінде екінші реттегі консумент кім?

a) Шөп

b) Тышқан

с) Үкі (Дұрыс жауап)

d) Жоғарыда көрсетілгендердің барлығы

8. Тамақ желісінің бір буыны жоғалып кетсе не болады?

а) Ешқандай өзгерістер

b) Бүкіл экожүйе өзгереді (Дұрыс жауап)

с) Тамақ тізбегі неғұрлым орнықты болады

d) Продуценттер саны артады

9. Редуценттер тамақ желісіндегі рөлі қандай?

a) Олар өсімдіктерді энергиямен қамтамасыз етеді

b) Олар қоректік заттарды топыраққа қайтара отырып, органикалық заттарды бұзады (Дұрыс жауап)

с) Олар жыртқыштар болып табылады

d) Олар органикалық заттар өндiредi

10. Экожүйедегі энергия пирамидасын қалай сипаттауға болады?

а) Пирамида тамақ тізбегінің әрбір деңгейінде энергияның азаюын көрсетеді (Дұрыс жауап)

b) Пирамида әрбір деңгейде дарақтардың санын көрсетеді

с) Пирамида әрбір деңгейде биомассаның өсуін көрсетеді

d) Пирамида экожүйе арқылы судың қозғалысын көрсетеді

11. Суретте қандай биотикалық фактор бейнеленген?

а) Бәсекелестік

b) Жыртқыштық (Дұрыс жауап)

с) Симбиоз

d) Паразитизм

12. Суретте не көрсетілген?

а) Қан айналым

b) Қоректік тізбек (Дұрыс жауап)

с) Энергетикалық пирамида

d) Заттардың айналымы

13. Суреттегі ыдыратушы не? (Өлі ағашта өсетін саңырауқұлақтың бейнесі)

а) Жыртқыш

b) Продуцент

с) Консумент

d) Деструктор (Дұрыс жауап)

14. Мына мысалдардың қайсысы тамақ желісінің бөлігі болып табылады?

a) Шөп → Тышқан → Жылан → Бүркіт (Дұрыс жауап)

b) Балдырлар → Ұлу → Балық → Құс (Дұрыс жауап)

с) Ағаш → Тас → Құс → Бүркіт (Дұрыс жауап)

d) Бұта → Құс → Бүркіт

е) Өсімдік → Жәндіктер → Құстар

15. Келесі мәлімдемелердің қайсысы дұрыс?

а) Қоректік тізбекте барлық организмдер бір-бірімен байланысты (Дұрыс жауап)

b) Қоректік тізбек бірнеше буыннан тұруы мүмкін (Дұрыс жауап)

с) Барлық қоректік тізбек тек өсімдіктер мен жыртқыштарды қамтиды

d) Ыдыратушылар қоректік заттарды экожүйеге қайтарады (Дұрыс жауап)

e) Қоректік тізбек тек бір тізбектен тұрады.

§3. Экологиялық сукцессия. Экожүйелердің алмасуы

1. Экологиялық сукцессия дегеніміз не?

а) Уақыт өте экожүйенің құрамын өзгерту процесі (Дұрыс жауап)

b) Экожүйені басқа жерге ауыстыру процесі

с) Бұзылғаннан кейін экожүйені қалпына келтіру процесі

d) Жануарлардың жаңа жерлерге көшу процесі

2. Келесі кезеңдердің қайсысы экологиялық сукцессияның бастапқы кезеңі болып табылады?

а) Жануарлар қоғамдастығы

b) Алғашқы сукцессия (Дұрыс жауап)

с) Қайталама сукцессия

d) Орнықты жай-күй кезеңі

3. Алғашқы сукцессия кезеңінде қандай процесс жүреді?

а) Орманның қирауы

b) Жалаңаш тастағы топырақтың қалыптасуы (Дұрыс жауап)

с) Қазіргі экожүйеде жаңа түрлердің пайда болуы

d) Өрттен кейін экожүйені қалпына келтіру

4. Қандай қауымдастық климакс жағдайының үлгісі болып табылады?

а) Орман өртінен кейінгі орман

b) Жауын-шашыннан кейінгі шөл

с) Өзгерістерге төзімді жетілген орман (Дұрыс жауап)

d) Кесілгеннен кейінгі жер алаңы

5. Екінші сукцессия дегеніміз не?

а) Бұрын өңделмеген жерлерде жаңа қоғамдастық құру процесі

b) Топырақ бар экожүйе бұзылғаннан кейін оның өзгеру процесі (Дұрыс жауап)

с) Түрлердің жаңа жерге көшу процесі

d) Органикалық заттардың ыдырау процесі

6. Келесі мысалдардың қайсысы экожүйемен алмасуды көрсетеді?

а) Ағашы кесілгеннен кейін орманды қалпына келтіру (Дұрыс жауап)

b) Бір орманда маусымның ауысуы

с) Экожүйеде жаңа түрдің пайда болуы

d) Су айдынында микроорганизмдердің дамуы

7. Экожүйенің өзгеруіне қандай фактор себеп болмайды?

а) Табиғи апаттар

b) Адамның қызметі

с) Климаттың өзгеруі

d) Экожүйенің тұрақты жағдайы (Дұрыс жауап)

8. Мына пікірлердің қайсысы адам қызметінің экожүйеге әсерін дұрыс сипаттайды?

а) Адами қызмет әрқашан экожүйені жақсартуға әкеледі

b) Адам қызметі сукцессия процесін жеделдетуі мүмкін (Дұрыс жауап)

с) Адам қызметі сукцессияға әсер етпейді

d) Адам қызметі әрқашан сукцессияны баяулатады

9. Екінші сукцессия нәтижесінде қараусыз қалған ауыл шаруашылығы алқабының орнында қандай қоғамдастық құрылуы мүмкін?

a) Шөл

b) Шабындық

с) Орман (Дұрыс жауап)

d) Су айдыны

10. Мүк пен қына өсетін жалаңаш тас бейнеленген суретте қандай процесс бейнеленген?

а) Қайталама сукцессия

b) Алғашқы сукцессия (Дұрыс жауап)

с) Климаттық қоғамдастық

d) Қалпына келтіру кезеңі

12. Экожүйенің қандай кезеңі бейнеленген, онда орман өрттен кейін біртіндеп қалпына келеді? ( өрттен кейінгі орман, жаңа өскіндер мен ұсақ өсімдіктер)

а) Алғашқы сукцессия

b) Қайталама сукцессия (Дұрыс жауап)

с) Климаттық қоғамдастық

d) Зат айналым

13. Қараусыз қалған шалғынның, орманға айналған. Бұл қандай процесс?

а) Экологиялық баламалау

b) Экожүйелермен алмасу

с) Сукцессия (Дұрыс жауап)

d) Деградация

14. Келесі процестердің қайсысы бастапқы сукцессияға жатады?

а) Жалаңаш тастағы өсімдіктердің дамуы (Дұрыс жауап)

b) Ағашы кесілгеннен кейін орманды қалпына келтіру

с) Мүк пен лишайниктерден топырақ қалыптастыру (Дұрыс жауап)

d) Қазіргі экожүйеде жаңа түрлердің пайда болуы

е) Қараусыз қалған алқаптың орманға ауысуы (Дұрыс жауап)

15. Мына факторлардың қайсысы адам қызметінің нәтижесі болып табылады?

а) Тыңайтқыштарды топыраққа енгізу (Дұрыс жауап)

b) Табиғи себептерден болған өрттер

с) Ормандарды кесу (Дұрыс жауап)

d) Жаңа ауыл шаруашылығы алқаптарын дамыту (Дұрыс жауап)

e) Климаттың табиғи жолмен өзгеруі

§4. Адам экожүйенің бөлігі

1. Келесі пікірлердің қайсысы адамның экожүйедегі рөлін дұрыс сипаттайды?

а) Адам экожүйеге ешқандай әсер етпейді

b) Адам экожүйенің бір бөлігі болып табылады және оған елеулі әсер етеді (Дұрыс жауап)

с) Адам экожүйеде онымен өзара іс-қимылсыз өмір сүре алады

d) Адам экожүйеге тәуелді емес жалғыз зат болып табылады

2. Келесі әрекеттердің қайсысы экожүйеге теріс әсер етуі мүмкін?

а) Табиғи аумақтарды сақтау және қалпына келтіру

b) Бір рет қолданылатын пластикалық бұйымдарды пайдалануды азайту

с) Ауа мен судың ластануы (Дұрыс жауап)

d) Орнықты ауыл шаруашылығын дамыту

3. Келесі мысалдардың қайсысы адамның экожүйемен тұрақты өзара іс-қимылының мысалы болып табылады?

а) Ауыл шаруашылығында пестицидтерді қарқынды пайдалану

b) Ормандар орнында жаңа тұрғын үй кешендерін салу

с) Сарқынды суларды тазарту технологияларын әзірлеу және енгізу (Дұрыс жауап)

d) Атмосфераға зиянды газдардың шығарындылары

4. Келесі әрекеттердің қайсысы адамның экожүйеге теріс әсерін азайтуға көмектеседі?

а) Экологиялық таза аудандарда зауыттар салу

b) Көміртегі шығарындыларының ұлғаюы

с) Қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу (Дұрыс жауап)

d) Пестицидтерді көп мөлшерде пайдалану

5. Неге экожүйелерде биоалуандықты сақтау маңызды?

а) Биологиялық әртүрлілік экожүйелердің денсаулығына әсер етпейді

b) Биологиялық әртүрлілік экожүйелердің тұрақтылығына ықпал етеді (Дұрыс жауап)

с) Биологиялық әртүрлілік экожүйелерден түсетін экономикалық пайданы ұлғайтады

d) Биологиялық әртүрлілік табиғатты ғана безендіреді

6. Келесі әрекеттердің қайсысы адамның экожүйеге теріс әсерінің мысалы болып табылады?

а) Тарихи ескерткіштерді қалпына келтіру және қорғау

b) Жойылып бара жатқан жануарлар түрлерін қорғау және қалпына келтіру

с) Агрономияда тыңайтқыштар мен пестицидтерді пайдалану (Дұрыс жауап)

d) Жаңа қорғалатын табиғи аумақтар құру

7. Экожүйелерді ластанудан қорғау үшін мынадай әрекеттердің қайсысын қолдануға болады?

а) Бiлiм деңгейiн және экология туралы хабардарлықты төмендету

b) Қоғамдық көлікті дамыту (Дұрыс жауап)

с) Тауарларды өндіру мен тұтынуды ұлғайту

d) Бір рет қолданылатын пластикалық бұйымдарды пайдалану

8. Келесі әрекеттердің қайсысы су айдындарын қорғауға көмектеседі?

а) Су айдындарына жақын химиялық тыңайтқыштарды қолдану

b) Қалдықтарды өзендер мен көлдерге ағызу

с) Сарқынды суларға арналған тазарту құрылыстарын орнату (Дұрыс жауап)

d) Жағалау экожүйелерінің бұзылуы

9. Келесі тұжырымдардың қайсысы экологиялық таза технологияларға жатады?

а) Көмір электр станцияларын пайдалану

b) Күн панельдерін әзірлеу және пайдалану (Дұрыс жауап)

с) Пластикалық пакеттер мен қаптамаларды қолдану

d) Ресурстарды оларды қалпына келтіруді есептемегенде тұтыну

10. Неліктен адам мен экожүйенің өзара әрекеттестігін зерттеу маңызды?

а) Адамды экожүйеден қалай толық шығаруға болатынын білу үшін

b) Неғұрлым үйлесімді қатар өмір сүру және экожүйелерге зиянды барынша азайту үшін стратегиялар әзірлеу үшін (Дұрыс жауап)

с) Табиғатқа адамның әсерін арттыру үшін

d) Экожүйелерді жасанды ортамен толық ауыстыру үшін

11. Суретте қандай әрекет бейнеленген?

а) Пластикалық пакеттерді пайдалануды ұлғайту

b) Қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу (Дұрыс жауап)

с) Зиянды газдардың шығарындылары

d) Табиғи резерваттардың бұзылуы

12. Қоршаған ортаға адамның жағымды іс-әрекеттері

а) Ормандарды кесу

b) Экожүйені қалпына келтіру үшін ағаш отырғызу (Дұрыс жауап)

с) Өзен жағалауларының бұзылуы

d) Автомобильдер санын ұлғайту

13. Мына шаралардың қайсысы табиғатпен тұрақты өзара іс-қимылға ықпал етеді?

а) Автомобильдер санының артуы

b) Қалаларды көгалдандыру және ағаштар отырғызу (Дұрыс жауап)

с) Энергия тиімді құрылғыларды пайдалану (Дұрыс жауап)

d) Құрылыс үшін табиғи аймақтардың бұзылуы

14. Келесі шешімдердің қайсысы көміртегі ізін азайтуға көмектеседі?

а) Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану (Дұрыс жауап)

b) Бір рет қолданылатын пластикалық бұйымдарды пайдалануды ұлғайту

с) Қазбалы отынды пайдалану

d) Жел диірмендерін орнату (Дұрыс жауап)

§5. Қазіргі адам іс-әрекетінің экожүйеге әсері

1. Адамның төменде санамаланған әрекеттерінің қайсысы экожүйеге ең теріс әсер етеді?

а) Ағаш отырғызу

b) Жол құрылысы (Дұрыс жауап)

с) Қорықтар құру

d) Ғылыми зерттеулер жүргізу

2. Ауаның ластануына негізінен қандай зат ықпал етеді?

а) Азот

b) Су

с) Көмірқышқыл газы (Дұрыс жауап)

d) Оттегі

3. Пластикалық қоқыс теңіз экожүйесіне қандай проблема туғызады?

а) Судың сапасын жақсартады

b) Балық санын азайтады (Дұрыс жауап)

с) Балдырлардың өсуін ынталандырады

d) Теңіз мекендеушілерінің көбеюіне ықпал етеді

4. Ормандарды кесу экожүйеге қалай әсер етеді?

a) Жануарлардың тіршілік ету ортасын жақсартады

b) Биологиялық әртүрлілікті жоғалтуға әкеледі (Дұрыс жауап)

с) Ауадағы оттегінің мөлшерін ұлғайтады

d) Топырақ эрозиясының деңгейін төмендетеді

5. Қоршаған ортаны ластауда автомобильдердің рөлі қандай?

а) Оттегі бөлінеді

b) Көмірқышқыл газын сіңіреді

с) Зиянды газдар бөледі (Дұрыс жауап)

d) Әсер етпейді

6. Ауыл шаруашылығында пестицидтерді пайдалану қандай проблема туындатады?

а) Өнімдердің сапасын жақсартады

b) Нәтижесiз өнiмдiлiктi арттырады

с) Топырақ пен суды ластайды (Дұрыс жауап)

d) Барлық жәндіктерді қорғайды

7. Жаһандық жылынудың қандай әсері жоқ?

а) Теңіз деңгейін көтеру

b) Ормандар алаңын ұлғайту (Дұрыс жауап)

с) Климаттың өзгеруі

d) Мұздықтардың азаюы

8. Ірі зауыттардың құрылысы экожүйеге қалай әсер етуі мүмкін?

а) Ауа мен судың ластану деңгейін арттырады (Дұрыс жауап)

b) Жабайы жануарлардың санын көбейтеді

с) Табиғи парктерді құруға ықпал етеді

d) Көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтады

9. Балықтың шамадан тыс аулануының салдары қандай?

а) Теңіз мекендеушілері популяциясының ұлғаюы

b) Түрлердің әртүрлілігін азайту (Дұрыс жауап)

с) Судың сапасын жақсарту

d) Экожүйелерді қалпына келтіру

10. Адамның экожүйеге теріс әсерін қалай азайтуға болады?

а) Пластикті пайдалануды ұлғайту

b) Көмірқышқыл газының шығарындыларын қысқарту (Дұрыс жауап)

с) Ормандардың кесілуін ұлғайту

d) Көп жолдар салу

11. Адамның әрекеттерінің қайсысы экожүйеге теріс әсер етеді?

а) Табиғатты қорғау

b) Өнеркәсіптік объектілерді салу (Дұрыс жауап)

с) Қалдықтарды сұрыптау

d) Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану

12. Жаһандық жылынуға қандай зат ықпал етеді?

а) Сутегі

b) Оттегі

с) Көмірқышқыл газы (Дұрыс жауап)

d) Азот

13. Биологиялық әртүрліліктің азаюына қандай салдары әкеледі?

а ) Табиғи аумақтарды қорғау

b) Су қоймаларының ластануы (Дұрыс жауап)

с) Экоакцияларды ұйымдастыру

d) Ормандарды қалпына келтіру

14. Адам қызметінің келесі түрлерінің қайсысы ауаның ластануына әкелуі мүмкін?

а) Бензин қозғалтқыштары бар автомобильдерді пайдалану (Дұрыс жауап)

b) Ағаш отырғызу

с) Зауыттарды салу (Дұрыс жауап)

d) Күн энергиясын пайдалану

15. Аталған салдарлардың қайсысы ормандардың кесілуінен болуы мүмкін?

а) Биологиялық әртүрліліктің азаюы (Дұрыс жауап)

b) Ауыл шаруашылығы жерлерінің алаңын ұлғайту

с) Атмосферадағы көмірқышқыл газының деңгейін арттыру (Дұрыс жауап)

d) Ауа сапасын жақсарту

§6. Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтары

1. Қазақстанда ерекше қорғалатын табиғи аумақтар (ЕҚТА) құрудың негізгі мақсаты қандай?

а) Өнеркәсіп объектілерін салу

b) Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді қорғау

с) Ауыл шаруашылығын дамыту

d) Туристік кешендерді салу

Жауап: b) Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді қорғау

2. Келесі аумақтардың қайсысы Қазақстанның алғашқы ұлттық паркі болып табылады?

а) Катонқарағай ұлттық паркі

b) Алтын-Емел ұлттық паркі

с) Баянауыл ұлттық паркі

d) Шарын ұлттық паркі

Жауап: с) Баянауыл ұлттық паркі

3. Қазақстанның қай қорығында қызғылт фламинго мекендейді?

а) Науырзым қорығы

b) Алакөл қорығы

с) Қорғалжын қорығы

d) Барсакелмес қорығы

Жауап: с) Қорғалжын қорығы

5. Қазақстанның қорықтарының қайсысында сирек кездесетін жануар - құланды көруге болады?

а) Алакөл қорығы

b) Науырзым қорығы

с) Барсакелмес қорығы

d) Батыс Алтай қорығы

Жауап: с) Барсакелмес қорығы

6. Қазақстанның қандай табиғи паркі АҚШ-тағы Ұлы каньонды еске түсіретін өзінің каньондарымен танымал?

а) Алтын-Емел ұлттық паркі

b) Шарын ұлттық паркі

с) Катонқарағай ұлттық паркі

d) Көкшетау ұлттық паркі

Жауап: b) Шарын ұлттық паркі

7. Қазақстанның қандай қорығында көне қарағайдың бірегей ормандары бар?

а) Катонқарағай ұлттық паркі

b) Науырзым қорығы

с) Алтын-Емел ұлттық паркі

d) Іле Алатауы ұлттық паркі

Жауап: b) Науырзым қорығы

8. Бұл көлдердің қайсысы Алакөл қорығының бір бөлігі болып табылады және көптеген құстарды тартады?

а) Балқаш

b) Алакөл

с) Ыстықкөл

d) Зайсан

Жауап: b) Алакөл

9. Барсакелмес қорығын құрудың негізгі мақсаты қандай?

а) Сортаң экожүйелерді қорғау

b) Құлан популяциясын сақтау

с) Қоныс аударатын құстарды қорғау

d) Сирек өсімдіктерді өсіру

Жауап: b) Құлан популяциясын сақтау

10. Қазақстанның қай ұлттық парктерінде ән салатын барқандар бар?

а) Іле Алатауы ұлттық паркі

b) Алтын-Емел ұлттық паркі

с) Көкшетау ұлттық паркі

d) Катонқарағай ұлттық паркі

Жауап: b) Алтын-Емел ұлттық паркі

Ән салатын барқандар - бұл Қазақстанды қоса алғанда, әлемнің кейбір шөлейт өңірлерінде кездесетін бірегей табиғат құбылысы. Ән салатын бархан - құм желдің әсерінен қозғалғанда немесе сырғып кеткенде дыбыс шығаратын құмды дюна. Бұл дыбыстар құмның бір-біріне үйкелуінен пайда болады.

11. Бұл қорықтардың қайсысы қызғылт фламингоға белгілі?

а) Қорғалжын қорығы

b) Барсакелмес қорығы

с) Науырзым қорығы

d) Алакөл қорығы

Жауап: а) Қорғалжын қорығы

12. Қорықтардың қайсысы құлан популяциясын қорғайды?

а) Барсакелмес қорығы

b) Науырзым қорығы

с) Қорғалжын қорығы

d) Алакөл қорығы

Жауап: а) Барсакелмес қорығы

13. Бұл орындардың қайсысы Қазақстанның ұлттық паркі болып табылады?

а) Алтын-Емел

b) Арктика

с) Гималай

d) Қант

Жауап: а) Алтын-Емел

14. Қазақстанда табиғат қорғау аймақтарының қандай түрлері бар?

а) Ұлттық парктер

b) Қорықтар

с) Биосфералық резерваттар

d) Өнеркәсіптік аймақтар

Жауаптар: а) Ұлттық парктер, b) Қорықтар, с) Биосфералық резерваттар

15. Келесі аумақтардың қайсысы Қазақстанның ұлттық парктері болып табылады?

а) Алтын-Емел

b) Чарын

с) Барсакельмес

d) Катон-Қарағай

Жауаптары: а) Алтын-Емел, b) Чарын, d) Катон-Қараға

§7. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы

1. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы дегеніміз не?

а) Жаңа заңдардың тізімі

б) Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлер туралы құжат (Дұрыс жауап)

в) Дәстүрлі тағамдардың рецептер жинағы

г) Туристік көрікті орындар бойынша гид

2. Қызыл кітапқа қандай түрлер түседі?

а) Тек өсімдіктер

б) Тек жануарлар

в) Өсiмдiктер мен жануарлардың сирек кездесетiн және жойылып бара жатқан түрлерi (Дұрыс жауап)

г) Елдегi өсiмдiктер мен жануарлардың барлық түрлерi

3. Қызыл кітаптың мақсаты қандай?

а) Елдің тарихын сипаттау

б) Сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерді сақтау (Дұрыс жауап)

в) Туристерді тарту

г) Адамдарды дәстүрлі тағамдарды дайындауға үйрету

4. Қызыл кітапқа енгізілген түрлердің мәртебесі қандай?

а) Олар кең таралған және қорғауды қажет етпейді

б) Олар жоғалады және күзетке мұқтаж (Дұрыс жауап)

в) Олар дәстүрлі түрлер болып табылады

г) Олар жақында ғана табылды

5. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жануарға мысал келтіріңіз.

а) Арыстан

б) Жолбарыс

в) Ирис

г) Устрица (устрица) (Дұрыс жауап)

6. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабын жүргізуге қандай орган жауап береді?

а) Қазақстан Республикасы Мәдениет

б) Экология және табиғи ресурстар министрлігі (Дұрыс жауап)

в) Денсаулық сақтау министрлігі

г) Білім және ғылым

7. Жойылып бара жатқан түрлер сипатталған Қызыл кітаптың бөлімі қалай аталады?

а) Қорғау бөлімі

б) Қатерлі түрдің бөлімі (Дұрыс жауап)

в) Сирек кездесетін түрлер бөлімі

г) Жойылып бара жатқан түрлер бөлiмi

8. Келесі түрлердің қайсысы Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілді?

а) Кәдімгі торғай

б) Қарлы барыс (Дұрыс жауап)

в) Шипун-аққу

г) Үй қояндары

9. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабындағы ақпарат қаншалықты жиі жаңартылады?

а) Жыл сайын

б) Әрбір 5 жыл сайын (Дұрыс жауап)

в) Әрбір 10 жыл сайын

г) Әрбір 15 жыл сайын

10. Қызыл кітапқа енгізілген түрлерді қорғау үшін қандай шаралар қолданылуы мүмкін?

а) Өндіруді ұлғайту

б) Қорықтар мен қорғалатын аумақтар құру (Дұрыс жауап)

в) Мекендеу аумағының азаюы

г) Қатерлерді елемеу

11. Суретте қандай түр бейнеленген?

а) Кәдімгі түлкі

б) Қызыл қасқыр

в) Песец (Дұрыс жауап)

г) Қарлы барыс

*Песец (Alopex lagopus) – арктикалық және субарктикалық аудандарда мекендейтін кішкентай жыртқыш сүтқоректілер.

12. Бұл суретте өсімдіктің сирек кездесетін түрі көрсетілген. Бұл қандай өсімдік?

а) Астрагал Шренка (Дұрыс жауап)

б) Крокус

в) Ирис

г) Грейга жоңышқасы

13. Суретте Қызыл кітапқа енгізілген көрініс бейнеленген. Бұл қандай түр?

а) Қара аю

б) Қоңыр аю

в) Гималай аюы (Дұрыс жауап)

г) Ақ аю

14. Өсімдіктердің қандай түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген?

а) Шренка қызғалдақы

б) Күнбағыс

в) Роза

г) Лаванда

Дұрыс жауаптар: а) Шұжық Шренка, г) Лаван

15. Аталған міндеттердің қайсысы түрлерді қорғау жөніндегі жұмыстың бөлігі болып табылады?

а) Таралымдардың жай-күйінің мониторингі

б) Түрлер мекендейтін жерлерде зауыттар салу

в) Түрлерді еріксіз өсіру

г) Қатерлерді елемеу

Дұрыс жауаптар: а) Популяциялардың жай-күйінің мониторингі;

в) Түрлерді еріксіз өсіру

§9. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың

сыртқы құрылысының ерекшеліктері

1. Омыртқасыздарға қандай жануарлар жатады?

a) Бақалар

b) Құмырсқа

с) Балықтар

d) Жылқылар

Жауап: b) Құмырстар

2. Аталған жануарлардың қайсысында сыртқы қаңқа бар?

а) Адам

b) Өрмекші

с) Ит

d) Балық

Жауап: b) Өрмекші

3. Жануарлардың қай тобы раковинаның болуымен ерекшеленеді?

a) Өрмекшелер

b) Моллюскалар

с) Сүтқоректілер

d) Балықтар

Жауап: b) Моллюскалар

4. Буынаяқтылардың сыртқы құрылысына не тән?

а) Хорда

b) Мүшелі аяқ-қолдар

с) Шеміршек қаңқа

d) Жүзгіштер

Жауап: b) Мүшелі аяқ-қолдар

5. Аталған жануарлардың қайсысының денесінің екі жақты симметриясы бар?

а) Медузалар

b) Кораллдар

с) Жұмыр құрттар

d) Моллюскалар

Жауап: с) Жұмыр құрттар

6. Келесі жануарлардың қайсысы омыртқалы болып табылады?

a) Жабайы

b) Үлтік

с) Медуза

d) Өрмекші

Жауап: а) Жабайы

7. Омыртқалы жануарларды омыртқасыздардан айырмашылығы қандай?

а) Ішкі қаңқасының болуы

b) Раковинаның болуы

с) Хитин жабыны

d) Терідегі пластиналар

Жауап: а) Ішкі қаңқасының болуы

8. Қаңқаның қандай бөлігі омыртқалылардың миын қорғайды?

а) Қабырға

b) Бас сүйегі

с) Жотасы

d) Иық белдеуі

Жауап: b) Бас сүйегі

9. Омыртқалы жануарлардың қай класында тері қабыршақпен жабылған?

а) Амфибиялар

b) Жорғалаушылар

с) Сүтқоректілер

d) Құстар

Жауап: b) Жорғалаушылар

10. Омыртқалы жануарлардың қай тобында тыныс алуға жеңіл?

а) Балықтар

b) Амфибиялар

с) Құстар

d) Моллюскалар

Жауап: с) Құстар

*Раковина – кейбір омыртқасыз жануарларда пайда болатын қатты қорғаныш құрылымы. Раковина әдетте кальцийден тұрады және организмнің жұмсақ тіндерін қорғауға қызмет етеді. Раковиналары бар жануарлар: Моллюскалар

11. Қандай жануарда ішкі қаңқа бар?

A) Бақа

B) Қыран

С) Қоңыз

D) Балық

12. Суреттегі қандай жануар омыртқалыларға жатады?

A ) Қалқан құйрықтылар

B) Өрмекші

С) Медуза

D) Теңіз жұлдызы

13. Осы жануарлардың қайсысы омыртқасыздарға жатады?

A) Мысық

B) Жылқы

С) Адам

D) Ұлу

14. Келесі белгілердің қайсысы омыртқалы жануарларға тән?

А) Ішкі қаңқасының болуы

B) Омыртқаның болуы

С) Экзоскелет

D) Қабыршақтар

Дұрыс жауаптар: A) Ішкі қаңқаның болуы, B) Омыртқаның болуы, D) Қабыршақтар

15. Осы жануарлардың қайсысы омыртқасыздарға жатады?

A) Жылан

B) Шаян

С) Бақа

D) Медуза

Дұрыс жауаптар: B)Шаян D) Медуза

§10. Дихотомиялық кілттер және олардың қолданылуы

1. Дихотомикалық кілт дегеніміз не?

A) Жануарлардың ұзындығын өлшеуге арналған құрал

B) Әрбір қадам таңдаудың екі нұсқасын ұсынатын жіктеу жүйесі

С) Есептеу үшін пайдаланылатын кесте

D) Жануарлар анатомиясын зерделеуге арналған схема

Дұрыс жауап: B) Әрбір қадам екі таңдау нұсқасын ұсынатын жіктеу жүйесі

2. Дихотомикалық кілтті пайдаланудың негізгі мақсаты қандай?

А) Объектілердің өлшемдерін анықтау

B) Өсімдіктердің немесе жануарлардың түрлерін анықтау

С) Өсімдіктердің өсу жылдамдығын өлшеу

D) Минералдардың жіктелуі

Дұрыс жауап: B) Өсімдіктер немесе жануарлар түрлерін анықтау

3. Келесі қадамдардың қайсысы дихотомикалық кілтті пайдалануда бірінші болып табылады?

A) Топты екі кіші топқа бөлетін сипаттаманы таңдау

B) Жануардың ұзындығын өлшеу

С) Ағзаның өмірлік циклін зерттеу

D) Ағзаның түсін жазу

Дұрыс жауап: A) Топты екі кіші топқа бөлетін сипаттаманы таңдау

4. Егер дихотомикалық кілт өсімдіктің ине тәрізді жапырақтары немесе кең жапырақтары бар ма, және өсімдіктің жапырақтары кең ма деп сұраса, одан әрі не істеу керек?

A) Кең жапырақтарға қатысты келесі қадамды таңдау

B) Кілттің басына оралу

С) Инелі жапырақтарға қатысты қадамды таңдау

D) Кілтті пайдалануды тоқтату

Дұрыс жауап: А) Кең жапырақтарға қатысты келесі қадамды таңдау

5. Неліктен дихотомикалық кілттің нұсқауларын мұқият орындау маңызды?

A) Тапсырманы тезірек аяқтау үшін

B) Түрді анықтау кезінде қателіктерді болдырмау үшін

С) Процесті қызықты ету үшін

D) Мұғалім жоғары баға беруі үшін

Дұрыс жауап: B) Түрін анықтау кезінде қателіктерді болдырмау үшін

6. Дихотомикалық кілттің көмегімен қандай ақпаратты анықтауға болады?

А) Жыл мезгілі

B) Аспан түсі

С) Өсімдіктің немесе жануардың түр атауы

D) Судың температурасы

Дұрыс жауап: C) Өсімдіктің немесе жануардың түр атауы

7. Бұл нұсқалардың қайсысы дихотомикалық сұрақтың мысалы болып табылады?

А) Қазір жылдың қай уақыты?

B) Жануардың қанша аяғы бар?

С) Өсімдіктің ине тәрізді немесе кең жапырақтары бар ма?

D) Өсімдіктің жапырақтары қандай түсті?

Дұрыс жауап: C) Зауыттың ине тәрізді немесе кең жапырақтары бар ма?

8. Дихотомикалық кілттің қайсысы жақсы сипатталады?

А) Бұл объектілердің салмағын өлшеуге арналған құрал.

B) Бұл ақпаратты интернеттен жылдам іздеу тәсілі.

С) Бұл екi балама арасында дәйектi таңдау жолымен түрлердi анықтау үшiн пайдаланылатын әдiс.

D) Бұл жұмыс сапасын анықтауға арналған баллдарды есептеу жүйесі.

Дұрыс жауап: С) Бұл екі балама арасында дәйекті таңдау жолымен түрлерді анықтау үшін пайдаланылатын әдіс.

9. Бейнеленген жапырақтарды сәйкестендіру үшін дихотомикалық кілтті пайдаланған кезде келесі белгілердің қайсысын бірінші болып таңдайсыз?

А)Жапырақ нысаны

B) Жапырақ жиегінің түрі

С) Жапырақтың түсі

D) Жапырақ өлшемі

Дұрыс жауап: B) Жапырақ шетінің түрі

10. Дихотомикалық кілтті пайдалана отырып, егер өсімдікте инелі жапырақтар бейнеленген болса, қандай таңдау жасау керек?

А) Инелі жапырақтармен байланысты келесі қадамға өту

B) Кең жапырақтармен байланысты келесі қадамға өту

С) Кілтті пайдалануды тоқтату

D) Алдыңғы қадамға оралу

Дұрыс жауап: А) Инелі жапырақтармен байланысты келесі қадамға өт

11. Егер суретте алты аяқты организм көрсетілсе, сіз дихотомикалық кілтте келесі қандай қадам жасайсыз?

А) Жәндікті буынаяқтылар ретінде сәйкестендіру

B) Сүтқоректілер ретінде жәндіктерді сәйкестендіру

С) Жәндікті рептилия ретінде сәйкестендіру

D) Бұл қадамды өткізіп, келесі қадамға өту

Дұрыс жауап: A) Жәндікті буынаяқты ретінде сәйкестендіру

12. Дихотомикалық кілт жануардың қанатының бар-жоғын анықтауды өтінсе, осы екі организмнің қайсысын таңдау керек?

A) Көбелек таңдау

B) Құртты таңдау

C) Екеуін де таңдау

D) Олардың ешқайсысы сәйкес келмейді

Дұрыс жауап: A) Көбелек таңдау

13. Егер дихотомиялық кілт «Организмнің омыртқасы бар ма?» деген сұрақтан басталса және суретте омыртқасыз организм көрсетілсе, одан әрі не істеу керек?

А) Омыртқасыздармен байланысты келесі қадамға өту

B) Омыртқалылармен байланысты келесі қадамға өту

С) Кілттің басына оралу

D) Кілтті пайдалануды тоқтату

Дұрыс жауап: А) Омыртқасыздармен байланысты келесі қадамға өту

14. Дихотомикалық кілттің негізгі мақсаты қандай?

А) Организм түрін анықтау

B) Өсімдіктің ұзындығын өлшеу

С) Объектілерді олардың сипаттамалары бойынша жіктеу

D) Адам анатомиясын зерттеу

Дұрыс жауаптар: A) Ағза түрін анықтау C) Объектілерді олардың сипаттамалары бойынша жіктеу

15. Дихотомикалық кілтті пайдалану үшін келесі қадамдардың қайсысы қажет?

A) Ұсынылған екі нұсқаның біреуін таңдау

B) Нысанды суретпен салыстыру

С) Объектінің негізгі сипаттамаларын сәйкестендіру

D) Эксперимент жүргізу

Дұрыс жауаптар: A) Ұсынылған екі нұсқаның біреуін таңдау C) Объектінің негізгі сипаттамаларын сәйкестендір

3-бөлім. ЖАСУШАЛЫҚ БИОЛОГИЯ. СУ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ЗАТТАР

§11. Жасуша ағза құрылысының негізгі бөлшегі

1. Келесі құрылымдардың қайсысы барлық жасушаларда бар?

А) Ядро

B) Жасушалық мембрана

С) Хлоропласттар

D) Вакколь

Дұрыс жауап: B) Жасушалық мембрана

2. Жоғарыда аталғандардың қайсысы тордағы ядро функциясы болып табылады?

А) Генетикалық ақпаратты сақтау және беру

B) Белоктардың синтезі

С) Жасуша ішіндегі заттарды тасымалдау

D) Энергия өндірісі

Дұрыс жауап: A) Генетикалық ақпаратты сақтау және беру

3. Жасушадағы митохондрия қандай функцияны атқарады?

А) Энергия өндірісі

B) Су мен қоректік заттарды сақтау

С) Жасушаны қорғау

D) Белоктардың синтезі

Дұрыс жауап: A) Энергия өндірісі

4. Бұл құрылымдардың қайсысы тек өсімдік жасушаларында ғана бар?

A) Рибосомалар

B) Митохондриялар

С) Хлоропласттар

D) Лизосомалар

Дұрыс жауап: C) Хлоропласттар

5. Рибосомалардың негізгі функциясы қандай?

A) Нәруыздың синтезі

B) Жасушаны сыртқы әсерлерден қорғау

С) Энергия өндірісі

D) Генетикалық ақпаратты сақтау

Дұрыс жауап: A) Нәруыздың синтезі

6. Жоғарыда аталғандардың қайсысы жасушалық құрылымның бір бөлігі болып табылмайды?

A) Жасушалық мембрана

B) Цитоплазма

С) Хлорофилл

D) Ядро

Дұрыс жауап: C) Хлорофилл

7. Өсімдік торындағы вакуольдің рөлі қандай?

А) Суды, қоректік заттар мен қалдықтарды сақтау

B) Энергия өндірісі

С) Генетикалық материалды қорғау

D) Жасушаның ішіндегі заттарды тасымалдау

Дұрыс жауап: А) Суды, қоректік заттар мен қалдықтарды сақтау

8. Өсімдіктер мен жануарлардың жасушалары арасындағы негізгі айырмашылық неде?

A) Өсімдік жасушаларының өзегі жоқ

B) Жануарлардың торларында хлоропласттар бар

С) Өсімдік жасушаларының жасушалық қабырғасы мен хлоропласттары бар, ал жануарлар жоқ

D) Жануарлар жасушаларында митохондрия жоқ

Дұрыс жауап: C) Өсімдік жасушаларында жасушалық қабырға мен хлоропласттар бар, ал жануарлар жоқ

9. Жасушалық мембрана қандай функцияны атқарады?

А) Энергия өндірісі

B) Заттардың кіруі мен шығуын қорғау және реттеу

С) Генетикалық ақпаратты сақтау

D) Белоктардың синтезі

Дұрыс жауап: B) Заттардың кіруін және шығуын қорғау және реттеу

10. Келесі тұжырымдардың қайсысы жасушалық мембранаға дұрыс?

A) Ол тек ақуыздардан тұрады

B) Оның қос липидті қабаты бар

С) Құрамында тек көмірсулар бар

D) Ол тек өсімдік жасушаларында ғана болады

Дұрыс жауап: B) Ол екі липидті қабаты бар

11.Суретте тордың өзегі көрсетілген. Ол қандай функцияны атқарады?

А) Генетикалық ақпаратты сақтау және беру

B) Энергия өндірісі

C) Белоктардың синтезі

D) Суды сақтау

Дұрыс жауап: A) Генетикалық ақпаратты сақтау және беру

12. Келесі бейнелердің қайсысы хлоропласты білдіреді және олардың қызметі қандай?

А) Энергия өндірісі

B) Фотосинтез

C) Белоктардың синтезі

D) Суды сақтау

Дұрыс жауап: B) Фотосинтез

13. Цитоплазманың қызметі қандай?

A) Органоидтар бар жасушаның ішкі құрамы

B) Энергия өндірісі

C) Белоктардың синтезі

D) Суды сақтау

Дұрыс жауап: A) Органоидтар бар жасушаның ішкі құрамы

14. Аталған құрылымдардың қайсысы өсімдік жасушаларында бар, бірақ жануарларда жоқ?

A) Жасушалық қабырға

B) Хлоропласттар

С) Митохондриялар

D) Лизосомалар

Дұрыс жауаптар: A) Жасушалық қабырға, B) Хлоропласттар

15. Ақуыздарды синтездеуге қандай құрылымдар қатысады?

B) Эндоплазматикалық желі

С) Лизосомалар

D) Митохондриялар

Дұрыс жауаптар: A) Рибосомалар, B) Эндоплазматикалық желі

§12. Өсімдік және жануар жасушаларының құрылысы

1. Қай құрылымдар өсімдік жасушаларында ғана кездеседі?

A) Жасуша қабырғасы

B) Хлоропласттар

C) Лизосомалар

D) Митохондриялар

Дұрыс жауаптар: A) Жасуша қабырғасы, B) Хлоропласттар

2. Өсімдік жасушасында жасуша қабырғасының негізгі функциясы қандай?

A) Энергия өндіру

B) Суды сақтау

C) Жасушаны қорғау және қолдау

D) Ақуыз синтезі

Дұрыс жауап: C) Жасушаны қорғау және қолдау

3. Хлоропласттардың негізгі функциясы қандай?

A) Ақуыз синтезі

B) Суды және қоректік заттарды сақтау

C) АТФ түрінде энергия өндіру

D) Фотосинтез

Дұрыс жауап: D) Фотосинтез

4.Қай құрылымдар тек жануар жасушаларында ғана болады?

A) Жасуша қабырғасы

B) Хлоропласттар

C) Лизосомалар

D) Вакуоль

Дұрыс жауап: C) Лизосомалар

5. Митохондриялардың функциясы қандай?

A) Ақуыз синтезі

B) Суды және қоректік заттарды сақтау

C) АТФ түрінде энергия өндіру

D) Жасушаны қорғау

Дұрыс жауап: C) АТФ түрінде энергия өндіру

6. Өсімдік жасушасында вакуольдің негізгі функциясы қандай?

A) Суды, қоректік заттарды және қалдықтарды сақтау

B) Энергия өндіру

C) Ақуыз синтезі

D) Жасуша ішіндегі заттарды тасымалдау

Дұрыс жауап: A) Суды, қоректік заттарды және қалдықтарды сақтау

7. Қай құрылымдар өсімдік және жануар жасушаларында да кездеседі? (Барлық дұрыс жауаптарды таңдаңыз)

A) Ядро

B) Митохондриялар

C) Хлоропласттар

D) Рибосомалар

Дұрыс жауаптар: A) Ядро, B) Митохондриялар, D) Рибосомалар

8. Рибосомалардың функциясы қандай?

A) Энергия өндіру

B) Ақуыз синтезі

C) Суды және қоректік заттарды сақтау

D) Жасушаның бөлінуіне қатысу

Дұрыс жауап: B) Ақуыз синтезі

9. Қайда келесі тұжырымдар жануар жасушаларына тән, ал өсімдік жасушаларына тән емес?

A) Жасуша қабырғасы болады

B) Хлоропласттар болады

C) Лизосомалар болады

D) Үлкен орталық вакуоль болады

Дұрыс жауап: C) Лизосомалар болады

10. Цитоплазманың қандай функциясы бар?

A) Жасуша ішіндегі гель тәріздес зат

B) Тек өсімдік жасушаларында болады

C) Ақуыз синтезін қамтамасыз етеді

D) Генетикалық ақпаратты сақтайды

Дұрыс жауап: A) Жасуша ішіндегі гель тәріздес зат

11. Суретте қандай құрылым көрсетілген?

A) Лизосома

B) Хлоропласт

C) Вакуоль

D) Ядро

Дұрыс жауап: A) Лизосома

12. Суретте қандай құрылым көрсетілген?

A) Хлоропласт

B) Орталық вакуоль

C) Митохондрия

D) Рибосома

Дұрыс жауап: B) Орталық вакуоль

13. Суретте қандай құрылым көрсетілген?

A) Жасуша мембранасы

B) Хлоропласт

C) Рибосома

D) Лизосома

Дұрыс жауап: A) Жасуша мембранасы

14. Қай құрылымдар өсімдік және жануар жасушаларында да кездеседі? (Барлық дұрыс жауаптарды таңдаңыз)

A) Ядро

B) Митохондриялар

C) Хлоропласттар

D) Рибосомалар

Дұрыс жауаптар: A) Ядро, B) Митохондриялар, D) Рибосомалар

15. Қай құрылымдар тек өсімдік жасушаларында ғана болады

A) Жасуша қабырғасы

B) Хлоропласттар

C) Лизосомалар

D) Митохондриялар

Дұрыс жауаптар: A) Жасуша қабырғасы, B) Хлоропласттар

§13. Су және элементтер, олардың тірі ағзалар үшін маңызы

1. Су молекуласының формуласы қандай?

a) H2O

b) CO2

c) O2

d) H2

Жауап: a) H2O

2. Су туралы келесі мәлімдемелердің қайсысы дұрыс?

а) Су химиялық реакцияларға қатыспайды.

b) Су жақсы еріткіш болып табылады.

с) Судың өмірге маңызы жоқ.

d) Су жылуды көтере алмайды.

Жауап: b) Су жақсы еріткіш болып табылады.

3. Ағза жасушаларында оттегінің (O) рөлі қандай?

а) Фотосинтез процесіне қатысады.

b) Майлар құрамына кіреді.

с) Тыныс алуға және энергия өндіруге қатысады.

d) Сүйектер үшін құрылыс материалы болып табылады.

Жауап: с) Тыныс алуға және энергия өндіруге қатысады.

4. 2. Организм жасушаларында оттегінің (O) рөлі қандай?

а) Фотосинтез процесіне қатысады.

b) Майлар құрамына кіреді.

с) Тыныс алуға және энергия өндіруге қатысады.

d) Сүйектер үшін құрылыс материалы болып табылады.

Жауап: с) Тыныс алуға және энергия өндіруге қатысады.

5. Ақуыздардың негізгі компоненті қандай?

a) Натрий (Na)

b) Кальций (Ca)

с) Көміртек (С)

d) Фосфор (P)

Жауап: c) Көміртек (C)

6. Неге су организм жасушалары үшін маңызды?

а) Ол негізгі энергия көзі болып табылады.

b) Ол жасушалардың тұрақты түрін қолдайды.

с) Ол заттарды тасымалдауды және реакцияларға қатысуды қамтамасыз етеді.

d) Ол генетикалық ақпаратты сақтауға қатысады.

Жауап: с) Ол заттарды тасымалдауды және реакцияға қатысуды қамтамасыз етеді

7. Темір (Fe) организмде қандай функцияны атқарады?

а) Жасушалық мембраналардың құрамына кіреді.

b) Қандағы оттегіні тасымалдауға қатысады.

с) Сүйектердің беріктігін қамтамасыз етеді.

d) Энергия көзі болып табылады.

Жауап: b) Қандағы оттегіні тасымалдауға қатысады.

8. Судың құрамындағы сутегінің (H) рөлі неде?

а) Сутегі суды тығыз етпейді.

b) Сутегі суға түс береді.

с) Сутегі су молекуласының пайда болуына қатысады.

d) Сутегінің су үшін маңызы жоқ.

Жауап: с) Сутегі су молекуласының пайда болуына қатысады.

9. Судың қандай функциясы дененің тұрақты температурасын ұстап тұруға көмектеседі?

а) Су тез қызып, суып кетедi.

b) Су жоғары жылу сыйымдылығына ие.

с) Су тез буланады.

d) Су жылуды өткізбейді.

Жауап: b) Судың жылу сыйымдылығы жоғары.

10. Тірі организмдерде көміртегінің (С) рөлі қандай?

а) Көміртек тыныс алу процесіне қатыспайды.

b) Көміртек органикалық молекулалардың негізгі компоненті болып табылады.

с) Көміртек судың құрамына кіреді.

d) Көміртек организмде маңызды рөл атқармайды.

Жауап: b) Көміртек органикалық молекулалардың негізгі компоненті болып табылады.

11. Суретте фотосинтез процесі көрсетілген. Бұл процесте судың рөлі қандай?

а) Су фотосинтезге қатыспайды

b) Су өсімдік үшін оттегі көзі болып табылады

с) Су энергияны сақтау үшін пайдаланылады

d) Су жасуша қабырғаларының беріктігін қамтамасыз етеді

Жауап: b) Су өсімдік үшін оттегі көзі болып табылады

12. Сүйектердің бейнесіне қараңыз. Олардың беріктігі үшін қандай элемент қажет?

а) Темір (Fe)

b) Кальций (Ca)

с) Натрий (Na)

d) Көміртек (С)

Жауап: b) Кальций (Ca)

13. Суретте тыныс алу процесі көрсетілген. Бұл процесс үшін қандай элемент қажет?

а) Азот (N)

b) Көміртек (С)

с) Оттегі (O)

d) Фосфор (P)

Жауап: с) Оттегі (O)

14. ДНҚ молекуласының суретінде. Бұл құрылымда элементтер қандай рөл атқарады?

(ДНҚ құрылымының суреті)

а) Көміртек (C) және сутек (H) ДНҚ тізбегінің негізін құрайды

b) Оттегі (О) генетикалық ақпаратты сақтауды қамтамасыз етеді

с) Сутегі (H) ДНҚ құрылымына қатыспайды

d) Азот (N) және фосфор (P) ДНҚ құруға қатыспайды

Жауап: а) Көміртек (C) және сутек (H) ДНК тізбегінің негізін құрайды

15. Су жақсы еріткіш болып табылады, өйткені:

а) Оның тығыздығы жоғары.

b) Ол көптеген заттарды еріте алады.

с) Ол тез буланады.

d) Ол органикалық емес қосылыс болып табылады.

Жауап: b) Ол көптеген заттарды еріте алады.

§14. Органикалық және бейорганикалық заттар

1. Келесі заттардың қайсысы органикалық болып табылады?

а) Су (H2O)

b) Көмірқышқыл газы (CO2)

с) Глюкоза (C6H12O6)

d) Натрий хлориді (NaCl)

Жауап: с) Глюкоза (C6H12O6)

2. Органикалық заттардың құрамындағы негізгі элемент қандай?

а) Оттегі (O)

b) Сутегі (H)

с) Көміртек (С)

d) Азот (N)

Жауап: c) Көміртек (C)

3. Келесі заттардың қайсысы бейорганикалық болып табылады?

a) Белок

b) Кальций (Ca)

с) Липидтер

d) Көмірсулар

Жауап: b) Кальций (Ca)

4. Мына молекулалардың қайсысы органикалық емес?

а) Метан (CH4)

b) Су (H2O)

с) Этанол (C2H5OH)

d) Крахмал (C6H10O5) n

Жауап: b) Су (H2O)

5. Мына мәлімдемелердің қайсысы органикалық заттар үшін дұрыс

a) Оларда әрқашан көміртек (С) болады.

b) Оларда сутегі (H) жоқ.

с) Олар табиғатта кездеспейді.

d) Олар тек металдардан тұрады.

Жауап: а) Оларда әрқашан көміртек (С) болады.

6. Қандай зат органикалық болып табылады және адам ағзасында маңызды рөл атқарады?

а) Глюкоза

b) Су

с) Тұз (NaCl)

d) Оттегі (O2)

Жауап: а) Глюкоза

7. Мына элементтердің қайсысы органикалық емес заттарда жиі кездеседі?

а) Азот (N)

b) Көміртек (С)

с) Оттегі (O)

d) Сутегі (H)

Жауап: с) Оттегі (O)

8. Келесі заттардың қайсысы органикалық та, бейорганикалық та болуы мүмкін?

а) Су (H2O)

b) Көмірқышқыл газы (CO2)

с) Белок

d) Метан (CH4)

Жауап: b) Көмірқышқыл газы (CO2)

9. Мына процестердің қайсысы органикалық заттармен байланысты?

а) Фотосинтез

b) Судың булануы

с) Тұздың пайда болуы

d) Қанттың суда еруі

Жауап: а) Фотосинтез

10. Келесі заттардың қайсысында көміртек бар, бірақ органикалық болып табылмайды?

а) Кальций карбонаты (CaCO3)

b) Глюкоза (C6H12O6)

с) Протеин

d) Майлар

Жауап: а) Кальций карбонаты (CaCO3)

11. Суретте көмірқышқыл газының молекуласы көрсетілген. Ол қандай санатқа жатады?

а) нәруыздық зат

b) Бейорганикалық зат

с) Май қосындысы

d) нәруыздық қосылыс

Жауап: b) Бейорганикалық зат

12. Суреттегі қандай зат ақуыздың мысалы болып табылады?

а) Көмірқышқыл газы (CO2)

b) Глюкоза (C6H12O6)

с) нәруыз

d) Су (H2O)

Жауап: c) нәруыз

13. Энергияны сақтау үшін организм бейнеленген заттардың қайсысын пайдаланады?

а) Липидтер

b) Су

с) Оттегі

d) Тұз

Жауап: а) Липидтер

14. Келесі заттардың қайсысы жасушаларға арналған құрылыс материалы болып табылады?

а) Су

b) Ақуыздар

с) Көмірқышқыл газы

d) Минералдар

Жауап: b) Ақуыздар

15. Келесі заттардың қайсысы жасушалық мембраналардың негізгі компоненті болып табылады?

a) Ақуыздар

b) Липидтер

с) Көмірсулар

d) Минералдар

Жауап: b) Липидтер

§15. Элементтердің өсімдіктердің тіршілігіндегі маңызы.

1. Фотосинтез үшін өсімдіктерге қандай элемент қажет?

а) Азот (N)

b) Кальций (Ca)

с) Оттегі (O)

d) Көміртек (С)

Жауап: d) Көміртек (C)

2. Хлорофилл құрамына қандай элемент кіреді және өсімдіктердің жасыл түсі үшін қажет?

а) Магний (Mg)

b) Темір (Fe)

с) Кальций (Ca)

d) Фосфор (P)

Жауап: а) Магний (Mg)

3. Азот (N) өсімдіктердің тіршілік әрекетінде қандай рөл атқарады?

а) Энергия көзі болып табылады

b) Өсімдіктердің жасыл бөліктерінің өсуі мен дамуына ықпал етеді

с) Судың сіңірілуін қамтамасыз етеді

d) Жасуша қабырғасының құрамына кіреді

Жауап: b) Өсімдіктердің жасыл бөліктерінің өсуіне және дамуына ықпал етеді

4. Өсімдіктерде берік жасушалық қабырғаларды қалыптастыру үшін қандай элемент қажет?

а) Кальций (Ca)

b) Азот (N)

с) Калий (K)

d) Магний (Mg)

Жауап: а) Кальций (Ca)

5. Өсімдіктер жасушаларындағы фосфор (P) қандай функцияны атқарады?

а) Фотосинтезге қатысады

b) Нуклеин қышқылдары мен АТФ құрамына кіреді

с) Оттегіні сіңіруге ықпал етеді

d) Хлорофилл түзілуіне қатысады

Жауап: b) Нуклеин қышқылдары мен АТФ құрамына кіреді

6. Су балансын реттеу және өсімдіктердегі заттарды тасымалдау үшін қандай элемент жауап береді?

а) Кальций (Ca)

b) Калий (K)

с) Натрий (Na)

d) Фосфор (P)

Жауап: b) Калий (K)

7. Тұқымдар мен жемістер жасау үшін өсімдіктерге қандай элемент қажет?

а) Фосфор (P)

b) Магний (Mg)

с) Кальций (Ca)

d) Азот (N)

Жауап: а) Фосфор (P)

8. Өсімдіктердегі тыныс алу және зат алмасу процестеріне қандай элемент қатысады?

а) Магний (Mg)

b) Кальций (Ca)

с) Темір (Fe)

d) Азот (N)

Жауап: с) Темір (Fe)

9. Зиянкестер мен аурулардан қорғау үшін өсімдіктерге қандай элемент қажет?

а) Калий (K)

b) Кальций (Ca)

с) Натрий (Na)

d) Фосфор (P)

Жауап: а) Калий (K)

10. Оттегі (O) өсімдіктердің тіршілік әрекетінде қандай рөл атқарады?

a) Фотосинтез үшін энергияны қамтамасыз етеді

b) Өсімдіктердің тыныс алуы үшін қажет

с) Хлорофилл құрамына кіреді

d) Қанттың пайда болуына қатысады

Жауап: b) Өсімдіктердің тыныс алуы үшін қажет

11. Суретте қандай элемент бейнеленген және ол өсімдіктерге қалай әсер етеді?

а) Магний (Mg) - фотосинтез және өсімдіктердің жасыл түсі үшін қажет

b) Фосфор (P) - тұқымның пайда болуына ықпал етеді

с) Азот (N) - тамырларды нығайтады

d) Калий (K) - су балансын реттейді

Жауап: а) Магний (Mg) - фотосинтез және өсімдіктердің жасыл түсі үшін қажет

12. Суретте өсімдіктің сарғайған жапырағы көрсетілген. Қандай элемент жеткіліксіз болуы мүмкін?

а) Магний (Mg)

b) Азот (N)

с) Фосфор (P)

d) Калий (K)

Жауап: b) Азот (N)

13. Суретте қандай элемент бейнеленген және ол тұқым қалыптастыруға қалай көмектеседі?

а) Кальций (Ca) - тамырларды нығайтады

b) Калий (К) - су балансын реттейді

с) Фосфор (P) - тұқымдар мен жемістерді қалыптастыруға көмектеседі

d) Магний (Mg) - фотосинтезге қатысады

Жауап: с) Фосфор (P) - тұқымдар мен жемістердің пайда болуына көмектеседі

14. Қандай элемент бейнеленген және ол өсімдіктердің өсуі мен дамуына қалай әсер етеді?

а) Кальций (Ca) - жасушалық қабырғалар мен тамыр жүйесін нығайтады

b) Калий (К) - су балансын реттейді

с) Азот (N) - хлорофилл түзілуіне ықпал етеді

d) Фосфор (P) - АТФ-ның пайда болуына қатысады

Жауап: а) Кальций (Ca) - жасушалық қабырғалар мен тамыр жүйелерін нығайтады

15. Өсімдіктердің тыныс алуына қатысатын элемент?

а) Темір (Fe) - тыныс алуға қатысады

b) Магний (Mg) - фотосинтезге көмектеседі

с) Азот (N) - өсуге ықпал

d) Сутегі (H) - судың пайда болуына көмектеседі

Жауап: а) Темір (Fe) - тыныс алуға қатысады

4-бөлім. ЗАТТАРДЫҢ ТАСЫМАЛДАНУЫ

§16. Ағзадағы заттардың тасымалдануы

1. Адам ағзасындағы қандай орган оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдауға жауап береді?

а) Бауыр

b) Асқазан

с) Жүрек

d) Өкпе

Жауап: d) Өкпе

2. Қан айналымында қандай орган орталық рөл атқарады?

а) Бауыр

b) Жүрек

с) Өкпе

d) Ішек

Жауап: b) Жүрек

3. Қанның қандай компоненті өкпеден ағзаның жасушаларына оттегінің ауысуына жауап береді?

а) Лейкоциттер

b) Тромбоциттер

с) Плазма

d) Эритроциттер

Жауап: d) Эритроциттер

4. Қоректік заттар мен оттегі сияқты заттардың жасушалық мембраналар арқылы қозғалуына қандай процесс мүмкіндік береді?

а) Сүзу

b) Осмос

с) Дифузия

d) Белсенді көлік

Жауап: с) Дифузия

5. Тамақтан қанға қоректік заттардың сіңуіне қандай орган жауап береді?

а) Асқазан

b) Бауыр

с) Аш ішек ішек

d) Қалың ішек

Жауап: с)Аш ішек ішек

6. Заттарды тасымалдаудың қандай түрі жасушадан энергия талап етеді?

а) Пассивті көлік

b) Осмос

с) Дифузия

d) Белсенді көлік

Жауап: d) Белсенді көлік

7. Келесі процестердің қайсысы бүйрек арқылы зат алмасу өнімдерін ағзадан шығаруға қатысады?

а) Сүзу

b) Дифузия

с) Осмос

d) Экссудация

Жауап: а) Сүзу

8. Қан айналымы жүйесінің қандай органы залалсыздандырылған зат алмасу өнімдерін қабылдайды және қанды тазартады?

a) Өкпе

b) Бауыр

с) Бүйректер

d) Жүрек

Жауап: b) Бауыр

9. Қанның қандай компоненті жараларды ұйыту мен емдеуге көмектеседі?

а) Эритроциттер

b) Лейкоциттер

с) Тромбоциттер

d) Плазма

Жауап: с) Тромбоциттер

10. Су мен онда еріген заттардың жасушалық мембраналар арқылы жеткізілуін қандай процесс қамтамасыз етеді?

а) Сүзу

b) Дифузия

с) Осмос

d) Белсенді көлік

Жауап: с) Осмос

11. Суреттегі қандай орган тамақтан қанға қоректік заттарды соруға көмектеседі?

а) Асқазан

b) Аш ішек - тамақтан қоректік заттарды сіңіреді

с) Қалың ішек - суды сорады

d) Бауыр - өт синтезі

Жауап: b) Аш ішек - тамақтан қоректік заттарды сіңіреді

12. Суретте қандай орган бейнеленген және оның қаннан зат алмасу өнімдерін алудағы қызметі қандай?

а) Бауыр - детоксикация және химиялық заттарды өңдеу

b) Бүйрек - қан сүзгісі және несептің пайда болуы

с) Өкпе - газ алмасу

d) Жүрек - қан айналымы

Жауап: b) Бүйрек - қан сүзгісі және несептің пайда болуы

13. Суреттегі қандай орган қанды токсиндерден тазартады және өт шығарады?

а) Бүйректер

b) Өкпе

с) Бауыр - қанды тазартады және өт шығарады

d) Жүрек

Жауап: с) Бауыр - қанды тазартады және өт шығарады

14. Қандай орган бейнеленген және оның қан айналымы жүйесіндегі қызметі қандай?

а) Өкпе - газ алмасу

b) Бауыр - детоксикация

с) Жүрек - қанды бүкіл ағзаға айдайды

d) Бүйрек - қанды сүзу

Жауап: с) Жүрек - қанды бүкіл ағзаға айдайды

15. Организмдегі оттегі мен көмірқышқыл газын тасымалдау үшін қандай орган жауап береді?

a) Өкпе

b) Жүрек

с) Бауыр

d) Бүйрек

Жауап: а) Өкпе және b) Жүрек

§17. Ағаш сабағының ішкі құрылысы

1. Ағаштың қай қабаты қабықтың астында орналасқан және тамырдан өсімдіктің басқа бөліктеріне қарай қоректік заттардың жүргізілуіне жауап береді?

а) Камбий

b) Ксилема

с) Флоэма

d) Луб

Жауап: с) Флоэма

2. Сүректің қандай қабаты ағашты нығайтуға жауап береді және оның құрылымдық тұтастығын сақтайды?

а) Ксилема

b) Флоэма

с) Камбий

d) Луб

Жауап: а) Ксилема

3. Сүректің қандай қабаты жаңа торларды құрайды және ағаштың қалыңдықта өсуіне ықпал етеді?

а) Ксилема

b) Камбий

с) Флоэма

d) Луб

Жауап: b) Камби

4. Сүректің қандай қабаты ағашты сыртынан жауып, оны сыртқы зақымданудан және ылғалдылықты жоғалтудан қорғайды?

a) Қабық

b) Камбий

с) Ксилема

d) Луб

Жауап: а) Қабық

5. Ағаштың қай қабаты ағаштың ішінде орналасқан және су мен минералды заттарды тасымалдауда маңызды рөл атқарады?

а) Флоэма

b) Луб

с) Ксилема

d) Камбий

Жауап: с) Ксилема

6. Сүректің қандай қабаты ағаш өсуінің негізгі көзі болып табылады және жаңа торлар құрайды?

а) Камбий

b) Флоэма

с) Ксилема

d) Луб

Жауап: а) Камбий

7. Сүректің қандай қабатын «сыртқы қабық» деп те атайды және ол не істейді?

а) Камбий

b) Өң

с) Ксилема

d) Қабық

Жауап: b) Өң

8. Ағаштың көлденең қимасында көрінетін жылдық сақиналардың пайда болуына сүректің қандай қабаты жауап береді?

а) Ксилема

b) Камбий

с) Флоэма

d) Луб

Жауап: а) Ксилема

9. Сүректің қандай қабаты ағаштың ішкі бөлігін сыртқы ортаның әсерінен қорғауды қамтамасыз етеді?

а) Өң

b) Қабық

с) Камбий

d) Ксилема

Жауап: b) Қабық

10. Қабық пен сүрек арасында қандай қабат бар және ағаштың қалыңдығына жауап береді?

а) Өң

b) Камбий

с) Флоэма

d) Ксилема

Жауап: b) Камбий

11. Суреттегі қандай қабат ағаш құрылымын нығайтуды және қолдауды қамтамасыз етеді?

a) Қабық

b) Камбий

с) Ксилема

d) Флоэма

Жауап: с) Ксилема

12. Ағаштың қалыңдықта өсуіне көмектесетін суретте қандай қабат бейнеленген?

a) Қабық

b) Камбий

с) Луб

d) Ксилема

Жауап: b) Камбий

13.Суреттегі қоректік заттарды тамырдан ағаштың басқа бөліктеріне тасымалдауға қандай қабат жауап береді?

a) Қабық

b) флоэма

с) Ксилема

d) Камбий

Жауап: b) флоэма

14.Ағаштың қандай қабаты белсенді бөлінеді және ағаштың қалыңдығын өсіру үшін жаңа торлар құрайды?

а) Ксилема

b) Өң

с) Камбий

d) Флоэма

Жауап: с) Камбий

§18. Тамыр аймақтары

§19. Тамырдың ішкі құрылысы

1. Өсімдіктегі тамыр аймағы қандай негізгі функцияны атқарады?

а) Топырақтан су өткізеді

b) Гүлдерді құрайды

с) Қоректік заттарды жапырақтарға өткізеді

d) Өсімдіктің биіктікке өсуін қамтамасыз етеді

Жауап: а) Топырақтан су өткізеді

2. Тамыр аяғына жақын орналасқан және оның өсуіне жауап беретін тамыр бөлігінің атауы қандай?

а) Тамыр қаптамасы

b) Тамыр шашы

с) Өсу аймағы

d) Сору аймағы

Жауап: с) Өсу аймағы

3. Тамырдың қандай қабаты өсіп тұрған жасушаларды механикалық зақымданудан және топырақтағы абразивтік бөлшектерден қорғауды қамтамасыз етеді?

а) Тамыр қаптамасы

b) Тамыр шашы

с) Сору аймағы

d) Камбий

Жауап: а) Тамыр қаптамасы.

4. Су мен қоректік заттардың сіңірілу ауданын ұлғайтатын тамырлардағы шағын өсінділердің атауы қандай?

а) Тамыр қаптамалары

b) Тамыр түктері

с) Тамыр қуыстары

d) Тамыр түйіндері

Жауап: b) Тамыр түктері

5. Судың және минералды заттардың топырақтан белсенді сіңуіне қандай тамыр аймағы жауап береді?

а) Өсу аймағы

b) Тамыр қаптамасы

с) Сору аймағы

d) Өткізу аймағы

Жауап: с) Сору аймағы

6. Тамырдың қай бөлігінде тірі жасушалар бар, олар белсенді бөлінеді және тамырдың ұзындығына ықпал етеді?

а) Сору аймағы

b) Тамыр қаптамасы

с) Өсу аймағы

d) Камбий

Жауап: с) Өсу аймағы

7. Тамырдың қандай қабаты өсімдіктің қалған бөліктеріне қоректік заттар мен суды өткізуге жауап береді?

а) Тамыр қаптамасы

b) Сору аймағы

с) Камбий

d) Өткізу аймағы

Жауап: d) Өткізу аймағы

8. Тамырдың қандай қабаты оны механикалық зақымданудан қорғайды?

а) Тамыр қаптамасы

b) Өсу аймағы

с) Тамыр түктері

d) Камбий

Жауап: а) Тамыр қаптамасы

9. Тамыр түктерінің өсімдіктің тамыры үшін маңызы қандай?

а) Жаңа жасушалар құрайды

b) Тамырды зақымданудан қорғайды

с) Сіңіру ауданын ұлғайтады

d) Су өткізеді

Жауап: с) Сіңіру ауданын ұлғайтады

10. Тамыр қабаттарының қайсысы тамыр жүйесінің белсенді өсуі мен кеңеюі үшін аса маңызды?

а) Сору аймағы

b) Камбий

с) Өсу аймағы

d) Тамыр қаптамасы

Жауап: с) Өсу аймағы

11. 2-ші қатардағы суретіндегі тамыр қабаты су мен қоректік заттардың сіңуіне жауап береді?

а) Өсу аймағы

b) Тамыр шашы

с) Сору аймағы

d) Камбий

Жауап: с) Сору аймағы

12. 1-суретіндегі тамырдың қандай қабаты су мен қоректік заттарды өсімдіктің басқа бөліктеріне тасымалдауға көмектеседі?

а) Камбий

b) Сору аймағы

с) Өсу аймағы

d) Өткізу аймағы

Жауап: d) Өткізу аймағы

13. Тамырдың қандай қабаты су мен минералдарды сіңіруге арналған алаңды ұлғайтады?

а) Тамыр түктері

b) Камбий

с) Тамыр қаптамасы

d) Сору аймағы

Жауап: а) Тамыр түктері

14. Тамыр аймағы су мен қоректік заттардың сіңуіне жауап береді?

а) Сору аймағы

b) Өсу аймағы

с) Тамыр қаптамасы

d) Тамыр түктері

Дұрыс жауаптар: а) Сору аймағы; d) Тамыр түктері

15. Тамырдың қандай аймақтары қоректік заттарды тасымалдауға қатысады?

а) Камбий

b) Тамыр түктері

с) Сору аймағы

d) Өткізу аймағы

Дұрыс жауаптар: а) Камбий; d) Өткізу аймағы

§20. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің тасымалдаушы үлпалары

1. Су мен еріген минералдарды өсімдіктің басқа бөліктеріне тасымалдауға қандай мата жауап береді?

а) Флоэма

b) Ксилема

с) Камбий

d) Эпидерма

Жауап: b) Ксилема

2. Қант сияқты қоректік заттарды жапырақтан өсімдіктің қалған бөліктеріне тасымалдауға қандай мата жауап береді?

а) Флоэма

b) Ксилема

с) Камбий

d) Колленхима

Жауап: а) Флоэма

3. Ксилеманың қандай компоненті өсімдіктің беріктігі мен қаттылығын сақтауға жауап береді?

а) Ыдыстар

b) Талшықтар

с) Алдыңғы түтікшелер

d) Секреторлық жасушалар

Жауап: b) Талшықтар

4. Флоэманың келесі элементтерінің қайсысы қоректік заттарды тасымалдауды қамтамасыз етеді?

а) Ыдыстар

b) Алдыңғы түтікшелер

с) Колленхима

d) Камбий

Жауап: b) Алдыңғы түтікшелер

5. Өсімдіктегі қандай ұлпа жасушалардың бөлінуі мен өсуіне белсенді қатысады?

а) Флоэма

b) Ксилема

с) Камбий

d) Колленхима

Жауап: с) Камбий

6. Келесі элементтердің қайсысы ксилемаға жатпайды?

а) Ыдыстар

b) Түтікшелер

с) Талшықтар

d) Маңдай түтікшелері

Жауап: d) Маңдай түтікшелері

7. Флоэманың қандай элементі қоректік заттардың құрылымын ұстап тұруға және тасымалдауға жауап береді?

а) Алдыңғы түтікшелер

b) Жасушалық талшықтар

с) Камбий

d) Ыдыстар

Жауап: а) Алдыңғы түтікшелер

8. Ксилема элементтерінің қайсысында түрлі типтегі және функциялары болуы мүмкін жасушалық қабырғалар бар?

а) Ыдыстар

b) Талшықтар

с) Алдыңғы түтікшелер

d) Жасушалық талшықтар

Жауап: b) Талшықтар

9. Флоэманың келесі компоненттерінің қайсысы қоректік заттарды тасымалдауда емес, өсімдікті қолдауда рөл атқарады?

а) Алдыңғы түтікшелер

b) Жасушалық талшықтар

с) Ыдыстар

d) Камбий

Жауап: b) Жасушалық талшықтар

10. Ксилеманың қандай элементінің жасушалық қабырғалары бар, олар суды тасымалдауға арналған ұзын түтіктерді құрайды?

а) Талшықтар

b) Алдыңғы түтікшелер

с) ұзын түтікшелер

d) Камбий

Жауап: с) ұзын түтікшелер

Түсіндірме: Олар бір-бірімен байланысқан жасушалардан тұрады, су мен еріген минералдарды өсімдіктің басқа бөліктеріне тиімді тасымалдау үшін үздіксіз арналар жасайды.

11. Ұсынылған қабаттардың қайсысы су мен еріген минералдарды өсімдіктің басқа бөліктеріне тасымалдауға жауап береді?

а) 1-сурет b) 2-сурет

Жауап: b) 2-сурет

*Түсіндірме: 2-сурет су мен минералдарды тамырдан өсімдіктің басқа бөліктеріне тасымалдауға жауап беретін ксилеманы көрсетеді.

12. Суретте қандай ұлпа көрсетілген және қант сияқты қоректік заттардың жапырақтардан өсімдіктің басқа бөліктеріне ауысуына жауап береді?

а) 1-сурет b) 2-сурет

Жауап: b) 2-сурет

*Түсіндірме: 2-сурет жапырақтардан өсімдіктің қалған бөліктеріне қоректік заттарды тасымалдауға жауап беретін флоэманың алдыңғы түтікшелерін көрсетеді.

13. Су мен қоректік заттарды тасымалдауға өсімдіктердің қандай тіндері қатысады?

а) Ксилема

b) Флоэма

с) Камбий

d) Эпидерма

Жауаптар: а) Ксилема және b) Флоэма

14. Флоэманың келесі элементтерінің қайсысы қоректік заттарды тасымалдауға жауап береді?

а) Алдыңғы түтікшелер

b) Жасушалық талшықтар

с) Ыдыстар

d) Механикалық талшықтар

Жауаптар: а) Алдыңғы түтіктер және b) Жасушалық талшықтар

15. Ксилема туралы келесі мәлімдемелердің қайсысы дұрыс?

а) Ксилема су мен минералдарды тасымалдауға жауап береді.

b) Ксилемада қант тасымалдайтын маңдай түтіктері бар.

с) Ксилема ыдыстар мен талшықтарды қамтиды.

d) Ксилема өсімдікті механикалық қолдауды қамтамасыз етеді.

Жауаптар: а) Ксилема су мен минералдарды тасымалдауға жауап береді және с) Ксилема ыдыстар мен талшықтарды қамтиды

§21. Қан айналым мүшелері жануарлардағы тасымал

1. Адамның қандай органы қан ағзасына жауап береді?

a) Өкпе

b) Жүрек

с) Бауыр

d) Ми

Жауап: b) Жүрек

2. Қан қандай қан тамырларын жүректен ағзалар мен тіндерге тасымалдайды?

а) Артериялар

b) Тамырлар

с) Капиллярлар

d) Лимфа тамырлары

Жауап: а) Артериялар

3. Қандай қан тамырлары қан мен тіндерді қайтадан жүрекке қайтарады?

а) Артериялар

b) Тамырлар

с) Капиллярлар

d) Лимфа тамырлары

Жауап: b) Веналар

4. Қан айналымы жүйесіндегі капиллярлардың мәні қандай?

а) Олар қанды жүректен ағзаға тасымалдайды.

b) Олар қан мен тіндердің арасындағы зат алмасуды қамтамасыз етеді.

с) Олар қанды жүрекке қайтарады.

d) Олар қанды токсиндерден тазартады.

Жауап: b) Олар қан мен тіндердің арасындағы зат алмасуды қамтамасыз етеді

5. Балықтарда қанның оттегімен қанығуына қандай орган жауап береді?

a) Өкпе

b) Жүрек

с) Көздер

d) Желбезектер

Жауап: d) Желбезектер

6. Сүт қоректілер мен құстарға қандай қан айналымы тән?

а) Екі қан айналымы

b) Жай қан айналымы

с) Ашық қан айналымы

d) Тұйық қан айналымы

Жауап: а) Екі қан айналымы

7. Адамның және сүтқоректілердің қандай органы қанды сүзуге және қалдықтарды жоюға жауап береді?

а) Бауыр

b) Бүйрек

с) Жүрек

d) Өкпе

Жауап: b) Бүйрек

8. Құстардың қай органында сүтқоректілердің өкпесіне ұқсас газдар алмасады?

а) Көзде

b) Жабысқақ

с) Ауа қапшықтары

d) Бауыр

Жауап: с) Ауа қапшықтары

9. Жәндіктердің қан айналымының түрі қандай?

a) Қос

b) Қарапайым

с) Ашық

d) Тұйық

Жауап: с) Ашық

10. Амфибиядағы қандай орган суда газ алмасуына жауап береді?

a) Өкпе

b) Желкектер

с) Тері

d) Бауыр

Жауап: с) Тері

11. Сүтқоректілерде өкпедегі газ алмасу үшін қандай орган жауап береді?

а) Көздер

b) Жүрек

с) Альвеолалар

d) Асқазан

Жауап: с) Альвеолалар

1 2. Адамның қандай органы қан қысымын реттеуге жауап береді?

а) Бауыр

b) Бүйрек

с) Жүрек

d) Өкпе

Жауап: с) Жүрек

13. Артериялар мен веналарды қандай қан тамырлары байланыстырады?

а) Артериялар

b) Лимфа тамырлары

с) Капиллярлар

d) Желкектер

Жауап: с) Капиллярлар

14. Жәндіктердің қандай органы қан айналымына қатыспайды?

а) Жүрек

b) Гемолимфатикалық қап

с) Өкпе

d) Ішек

Жауап: d) Ішек

15. Сүт қоректілер мен құстарға қандай қан айналымды көрсетіңіз

а) Екі қан айналымы

b) Жай қан айналымы

с) Ашық қан айналымы

d) Тұйық қан айналымы

Жауап: а) Екі қан айналымы